Temel Yem Bilgisi ve Hayvan Besleme Dersi 5. Ünite Özet

Karma Yem ve Karma Yem Üretimi

Karma yemler, hayvanların özellikle enerji, protein ve diğer besin maddeleri yönünden ihtiyaçlarını dengelemek amacıyla organik madde bakımından zengin ve sindirilme oranı yüksek, belirli formülasyonlara göre yem fabrikaları tarafından üretilen yemlerdir.

Enerji kaynağı olarak tane yemler, melas ve yağ gibi yem ham maddeleri, protein kaynağı olarak çoğunlukla yağlı tohum küspeleri, hayvansal kökenli yemler, mineral kaynakları olarak tuz, mermer tozu vb yem maddeleri kullanılır. Karma yemlerin kuru madde içeriğinin en az % 88 olması gerekmektedir.

Aşırı düzeyde ham selüloz ve ham kül bulunması yemin değerlendirilebilirliği açısından problem oluşturmaktadır. Üretim sırasında önce her bir yem ham maddesinin otomatik olarak tartımı ve dozajlaması yapılmakta, daha sonra yem üretimine geçilmektedir. Yem maddeleri bulunması muhtemel yabancı metal (tel, çivi vb) karışmasına karşı mıknatıslı bir bölümden geçirilirler.

Karma yemler hazırlanırken kırma (öğütme), karıştırma ve ambalajlama olmak üzere üç ana işleme tabi tutulurlar Yem fabrikalarının işleyiş şemasını Şekil 5.1’den inceleyebilirsiniz (S:93).

Kırma: Kırma işlemi, hem yemlerin hayvanların sindirim sisteminde daha iyi sindirilmesi, hem de yemlerin homojen bir şekilde karışması bakımından önem taşımaktadır. Kırma işlemi, çekiç denilen demir çubukların bir mil etrafında hızla dönerek yem maddelerine çarpıp parçalaması veya iki yivli mil arasında ezerek bütünlüğünü bozma şeklinde gerçekleştirilmektedir.

Karıştırma: Karma yem içerisine dahil edilen yem maddelerinin kırma işleminden sonra homojen bir karışım haline getirilmesi gerekmektedir. Karışımın homojen olması önemlidir.

Ambalajlama: Genellikle karma yemler 50 kg’lık hava alabilen sentetik çuvallar içerisine konarak piyasaya sürülmektedir. Ancak seyrek de olsa 25 kg veya daha farklı ambalajlar da kullanılabilmektedir. Ayrıca dökme yem olarak tabir edilen yemler hiç ambalajlanmadan, yem fabrikasından yetiştiricilerin işletmelerindeki uygun yem depolarına özel nakliye araçları ile de aktarılabilmektedir.

Karma Yem Formları

Toz Yem: Yem fabrikalarında karma yeme dahil edilen ham maddelerden kırılması gerekenler kırıldıktan ve karıştırıldıktan sonra ince parçacık formunda piyasaya sürülebilir. Toz yemlerde yem karmasına katılan özgül ağırlığı yüksek ham maddeler yemin dibinde toplanma eğilimindedir.

Pelet Yem: Toz yem şeklinde üretilen karma yemlerin üretim sırasında pelet presi adı verilen makineden geçirilerek sıkıştırılmasıyla elde edilen fiziksel formuna pelet yem denir. Peletlemenin yemlerin tozumasını engellemesi, yem tüketimini artırması, depo ve yemliklerde akıcılığı artırması, nakliyesini kolaylaştırması gibi faydaları vardır. Nişasta bakımından zengin karma yemler kolay peletlenebilme özelliğine sahip iken, selülozu yüksek olan yemlerin peletlenebillirliği zayıf olmaktadır. Yemlerde yüksek oranda sıvı yağ kullanılması durumunda pelet kalitesi bozulmaktadır. Pelet kalitesini artırmak için gerektiğinde melasın yapıştırıcı özelliğinden faydalanıldığı gibi bazı ticari pelet yapıştırıcılar da kullanılabilmektedir.

Granül Yem: Pelet yemlerin kabaca kırılarak homojen, ancak peletten daha küçük kırıntılar halinde piyasaya sunulmasıdır. Granül yem daha çok civciv ve yavru balık yemlerinde kullanılmaktadır. Granül yemler otomatik yemleme sistemleri için en uygun formdur.

Yemlerin İşlenmesinin Beslenme Üzerine Etkileri

Fiziksel işlemler; nem ilavesi veya azaltılması, ısı ve basınç uygulama, parçacık büyüklüğünü değiştirme şeklinde uygulanabilir. Kimyasal işlemler ise karbonhidratların yapısını değiştirmek ve protein matriksini parçalamak amacıyla gerçekleştirilir. Yemleri işlemenin amaçlarını;

• Partikül büyüklüğünü değiştirmek,
• Nem oranını değiştirmek,
• Yem yoğunluğunu değiştirmek,
• Yemin lezzetini iyileştirmek,
• Besin madde içeriğini değiştirmek,
• Besin maddelerinden yararlanmayı artırmak,
• Depolama kalitesini artırmak,
• Yemlerde zararlı etkenleri azaltmak

Yemleri İşleme Teknikleri

Fiziksel İşlemler

Kabuğun Alınması: Tanelerden, kabuklu tohumlardan ve bazı meyvelerden kabuk örtüsünün ayrılmasıdır.

Öğütme: Yem ham maddelerin öğütülmesi ile yemin sindiriminin ve karışımının kolay olması sağlanır. Öğütmeyle yem maddeleri homojen dağılım gösterir.

Ezme: Tane yemler yivli silindirler arasından geçirilerek düz, yassı parçacıklar haline getirilir. Çoğunlukla kuru bazen de yaş ezme olarak yapılır.

Kırpma: Büyük çoğunlukla yulaf için uygulanan ve tanelerin uçlarının kesilip uzaklaştırılarak selüloz içeriğinin düşürülmesi yöntemidir.

Nem Oranını Değiştirme: Depolamada bozulmanın önlenmesi amacıyla yemlerdeki su düzeyi yaklaşık %12- 13’e düşürülerek kurutulur. Bu su düzeyi ürünün bozulmadan uzun süre muhafaza edilmesini kolaylaştırır. Tane yemlerin nem oranının düşürülemediği durumlarda, o ürün kısa sürede tüketilir veya küflenmeyi engelleyici bazı koruyucu maddeler (%1-1,5 düzeyinde propiyonik asit) ilave edilerek depolanabilir.

Peletleme: Toz yemin rutubet, sıcaklık ve basınç altında mekanik işlemle delikli kalıplardan geçirilerek birleştirilmesidir.

Isı Uygulamaları: Uygun ısıtma genellikle karbonhidratlar ile proteinlerin yararlanma derecesini artırır, yağların daha iyi değerlendirilmesini sağlar ve enerji değerini yükseltir. Aşırı ısı uygulaması ise aminoasit, vitamin ve bazı besin maddelerini tahrip edebilir.

Kuru Isıtma: Kuru ısı uygulamalarında yemler kuru hava ile kuşatılarak yemin ısı ile muamelesi söz konusudur.

• Mikronize etme, kızılötesi dalgalarla tanenin kuru ısıya tabi tutulmasıdır. Isı 149 °C’ye kadar yükselir, su oranı %7’ye düşer.
• Patlatma, kuru ısının süratli bir şekilde uygulanması sonucu tanelerin kabarıp, şişerek patlamasıdır. Su düzeyi %15-20 olan taneler hızlı bir şekilde 150- 155°C’de 15-120 saniye ısıtılır. Patlatma tahılın enerji düzeyini, sindirimini ve yararlanmayı artırır.
• Kavurma, yemin 150 °C sıcaklıkta ısıtılması işlemidir. Kavrulmuş tanenin su düzeyi %5-9’a düşer.

Nemli Isıtma Yöntemi: Tanenin etrafını su veya su buharı ile kuşatarak bir kazanda pişirmek veya basınç altında tutmaktır. Bu amaçla pişirme ve genleştirme işlemleri uygulanır. Pulcuk haline getirme işlemlerinde ; taneler buharla pişirilip valslerle ezilerek veya basınç yoluyla preslenerek pulcuk haline getirilmektedir.

Buharlı Sıkıştırma (Ekstrüzyon): Yemin sıkıştırılıp itildiği ve bir helezon vasıtasıyla çelik bir tüpten basınç altında zorlanarak geçirildiği bir işlemdir. Sürtünme sonucu 105-170 °C arasında ısı oluşur.

Nişastanın Jelatinleştirilmesi: Besinlerde veya yemlerde jelatinleştirme nem, ısı, mekanik enerji veya basınç farkı, pH değiştirme gibi kombinasyonlar uygulanarak gerçekleştirilir. Jelatinleştirme ile hayvanların mısır ve sorgumun enerjisinden daha iyi yararlanması sağlanmaktadır. Jelatinleştirme ile nişastanın büyük miktarda su absorbe etme yeteneği artar, sindirim enzimleri nişastanın bağlarını koparır ve daha iyi çözünmesini sağlar.

Yemlerin Depolanması

Kırılan veya ezilen tanelerin depolanma ömrü kısalmaktadır. Su düzeyinin %14’ten yüksek olması depolama esnasında ürünün hızlı bir şekilde küflenmesine yol açar. Küflenme ile birlikte yem maddelerinin sıcaklığı 50-55 °C, bazen de 70-75 °C’ye çıkabilir. Piyasaya sürülen konsantre yem karmalarının en az %88 kuru madde içeriğine sahip olması gerekmektedir. Küf üremesi ürünü hızla bozduğu gibi hayvan ve insanlar için zehirli olan aflatoksinlerin oluşmasına da neden olabilmektedir. Su içeriği yüksek olan ham maddelerin depolanmadan önce su düzeyinin yaklaşık %12’ye düşürülmesi veya hemen üretimde kullanılması gerekmektedir. Ayrıca küflenme riski olan yemlerin bazı organik asitler (propiyonik asit, benzoik asit vs.) ile pH’ları düşürülerek ortamda küf üremesi bir ölçüde önlenebilir. Yemler çoğunlukla beton veya çelik silolarda depolanırlar. Çuvallı depolamada çuval istif sayısı 6-7 sırayı geçmemelidir. Depolama sırasında ayrıca böceklerin veya kemiricilerin oluşturabileceği zararlar için önlem almak gerekmektedir.

Analiz Teknikleri

Yemlerde istenen analizleri yapmak için laboratuvar numunesi alınması ve laboratuvara gönderilmesi zorunluluğu ortaya çıkar.

Numune Alınması: Yemler bileşim bakımından oldukça değişkendir. Yemin değişik bölgelerinden birçok numune alınıp bunlar iyice karıştırılarak yemi temsil edecek bir numune hazırlanmış olur.

Parti: Aynı özellikleri taşıyan ve bir birim oluşturan yem miktarıdır.

İlk numune (Birincil numune): Partinin değişik kısımlarından alınan az miktardaki ürünlerin her biridir.

Paçal numune (Birleştirilmiş numune): Herhangi bir partiden alınan ilk numunelerin birleştirilip karıştırılmasıyla elde edilen ürün miktarıdır.

Azaltılmış numune: Paçal numuneden azaltma işlemi ile elde edilen ve partiyi temsil eden numunedir.

Laboratuvar numunesi (Son numune): Homojenize edilen paçal numunenin veya azaltılmış numunenin bir parçasını oluşturan numunedir.

Numune Almada Kullanılan Aletler: Ürünü meydana getiren parçacıkların iriliğine, ürünün fiziki durumuna, alınacak numunenin miktarına, depo veya taşıtın büyüklüğüne göre uygun bir numune alma aleti seçilir. Elle numune almada basit kürek, bakkal küreği, silindirik ve konik numune alıcısı çuvallardan veya paketlerden numune almada bakkal küreği, çuval tipi numune alma bastonu, silindirik numune alıcı veya konik numune alıcı kullanılabilir. Hareket halindeki ürünlerden numune alma, elle kontrol edilen makinalar ile yapılabilir. Sıvı veya yarı sıvı ürünlerden elle veya mekanik yolla numune almak için karıştırıcı ve karıştırıcı tulumba, numune alma şişesi, numune alma tüpü, kemer numune alıcısı veya maşrapa kullanılabilir. Numune alma aletleri temiz ve kuru olmalıdır. Numune alma aletinin yapılmış olduğu materyal, numunenin kalitesini etkilememelidir. Farklı türdeki yemler için alınacak numune miktarlarını Tablo 5.1’den inceleyebilirsiniz. (S:97).

Numune Alınırken Dikkat Edilecek Noktalar: İlk numuneler, bütün tabakaların eşit olarak temsilini sağlayacak şekilde yığının her tarafından rastgele alınır. Akım halindeki ürünlerden numune alınırken, İlk numuneler akımın tüm kesitinden, akış hızına uygun zaman aralıklarıyla yapılır. Ürünlerin kapalı taşıtlarda dökme olarak veya çuvalda taşınması durumunda, numune alma işlemi, yükleme veya boşaltma sırasında gerçekleştirilir. Çuvallardan numune alırken, ilk numuneler tesadüfen seçilen çuvallardan alınır bir kürek ile silindirik veya konik numune alma aletleri yardımıyla numuneler alınır. Kapalı çuvallardan ilk numune alınıyorsa, çuval tipi sondalar çapraz olarak kullanılır. Çuvaldan alınan ilk numune üstten, ortadan, dipten tüm derinlikten alınmalıdır. Ya da çuval temiz ve kuru bir zemin üzerine boşaltılır, tamamen karıştırılır ve ilk numune olarak bir kürek dolusu alınır. Kaba yemlerden numune almanın en pratik yolu el ile ilk numune almaktır. Tarladan numune alma işlemi hasattan önce veya hasat edilmiş şekliyle bulunduğu durumda uygulanabilir. Tarla hayali olarak en az iki dikdörtgene ayrılır ve bunlardan bir tanesi tesadüfî olarak seçilir. Seçilen dikdörtgende zik zak gidilerek üründen en az 20 ilk numune alınır. Balyalardan numune alırken, gerekli sayıda balya rastgele seçilir, bütün çapraz kısımlardan bir ilk numune alınır. Sıvı yemlerden numune alırken dökme halindeki ürünler homojen hale getirilmelidir. Homojen yapmak mümkün değilse, laboratuvar numunesinin temsil derecesini muhafaza etmek için ilk numune sayısı artırılır. Tanklardan numune almaya başlamadan önce, serbest su var ise akıtılıp uzaklaştırılması şarttır. Tank içindeki ürün durgunlaşıp yerleşmiş ve homojenliğini muhtemelen yitirmiş ise karıştırılmalıdır. Karıştırılmış olan partiden, tankın en üstteki ağzından, uygun aletler kullanılarak ilk numuneler alınır. Numune almadan önce karıştırma mümkün olmamış ise, ilk numuneler sıvının dolduruluşu veya boşaltılışı sırasında alınır. Fıçılardan numune almak için rastgele seçilmiş bulunan fıçıların içeriği ilk numuneler alınmadan önce karıştırılarak ilk numuneler alınır. Karıştırmak mümkün değilse, her fıçıdan değişik bölgelerden en az iki ilk numune alınır.

Laboratuvar Numunelerinin Hazırlanması: Numunelerin kalitelerinin muhtemel bulaşmaları önlemek için çabuk alınıp hazırlanması gerekir. İlk numuneler birleştirilir ve iyice karıştırılarak paçal numune oluşturulur. Numunenin kalitesi üzerine ters bir etki yapmayacak olan bir kap içine konur. İyice karıştırılmış paçal numune laboratuvar numunesi için gereken miktara azaltılır. Resmi kontroller için alınan her numune, alındığı yerde, açılmayacak şekilde mühürlenmeli ve etiketlenmelidir.

Numunelerin Laboratuvara Gönderilmesi: Her bir paçal numuneden alınan en az bir laboratuvar numunesi mümkün olan en kısa sürede gerekli bilgilerle birlikte analizi yapılacak yetkili laboratuvara gönderilmelidir.

Laboratuvara Gelen Numuneler Hakkında Yapılacak İşlemler: Laboratuvara gelen numunelerde öncelikle numaralama ve ağırlık tespiti yapılarak kayıt tutulur. Numune temiz ve kuru bir tepsiye dökülür, karıştırılarak homojen bir hale getirildikten sonra yayılır. Fiziksel değerlendirme yapılır. Daha sonra tepsinin köşelerinden ve ortasından olacak şekilde en az beş değişik yerinden numune alınır. Bu kısım değirmende öğütüldükten sonra kapaklı kaplara koyulur. Kalan kısım ise orijinal ambalajında saflığını ve tazeliğini koruyacak şekilde saklanır.

Yemlerde Yapılan Analizler

• Kimyasal Analizler: Yemlerin besin madde bileşimlerinin tespit edilmesi için kimyasal analizler yapılır.
• Hayvan Besleme Denemeleri: Bu denemelerde incelenecek yem ile beslenen hayvanlarda yemin kuru madde tüketimi, canlı ağırlık artışı, yemden yararlanma oranı ile süt ve yumurta verimi gibi verimlere etkisi araştırılır.
• Sindirim, Denge ve Metabolizma Denemeleri: Bu denemeler ile bir yem maddesindeki çeşitli besin maddelerinin hayvan tarafından hangi düzeyde sindirildiği ve değerlendirildiği belirlenir.
• Mikrobiyolojik Analizler: Yemlerdeki bazı etkin besin maddelerinin veya bazı antibakteriyel özellikteki yem katkı maddeleri miktarının mikroorganizmaların üreme özelliklerinden yararlanarak ölçme esasına dayanır.
• Mikroskobik Analizler: Özellikle karma yemlerin bileşimi mikroskop ile kontrol edilebilir. Hücre şekillerinden karma yeme katılan yem maddelerinin hangisi olduğu ve yaklaşık hangi oranda katıldığı tahmin edilebilir.
• NIR Analizleri: Son yıllarda kızıl ötesi ışınlardan yararlanarak geliştirilen ve NIRS (Yakın Kızıl Ötesi Spektroskopisi) olarak bilinen bilgisayar destekli optik cihazlarla yem madde ve karma yemlerin kimyasal bileşimleri geleneksel laboratuvar metotlarından daha hızlı ve güvenilir bir doğrulukta tahmin edilebilmektedir.

Yemlerin Fiziksel Analizleri

Yemdeki yabancı cisimler, yabancı ot tohumları, kirlilik ve homojen olup olmadığı, renk ve koku hususlarına, topaklanma ve küflenme olup olmadığına özellikle dikkat edilmelidir. Yemde su ve yağ miktarının fazla olup olmadığı, melas gibi yapışkan özelliği olan yem maddelerinin yeme katılıp katılmadığı belirlenmelidir. Renk değişikliklerinin hangi bozukluklardan ileri geldiği düşünülmelidir. Bir yemin kokusu, o yemin taze olup olmadığının belirgin bir göstergesidir.

Yemlerin Kimyasal Analizleri

Weende Analiz Sistemi: Weende analiz sisteminde kimyasal analizler sonucunda besin maddeleri saf olarak analiz edilemediğinden ham besin maddeleri olarak belirlenirler. Bu sisteme göre yemler su, ham kül, ham protein, ham yağ, ham selüloz ve azotsuz öz madde olmak üzere 6 kısımda toplanmaktadır. Şekil 5.3’de Weende analiz sistemine göre yemlerin bileşimini inceleyebilirsiniz (S:101).

Kuru Madde Analizi: Yem maddesinin belirli bir miktarının, belirli ısı derecesinde suyu uçurulduktan sonra kalan kısmının % olarak hesaplanmasıdır. Kaybolan kısmın içerisinde uçucu özellikte bazı organik asit ve bazların bulunması nedeniyle bulunan bu değer ham su olarak ifade edilir.

Kuru madde, % =

Su, %=100-Kuru madde, %

Ham Kül Analizi: Yem numunesi 550°C’de yakıldıktan sonra (organik madde kaybolduktan sonra) geriye kalan inorganik kısma ham kül denir. Yemdeki ham kül miktarı ile yemin mineral madde kapsamı hakkında bilgi edinilir.

Ham kül, % =

Organik madde, &=Kuru madde,%-Ham kül, %

Ham Selüloz Analizi: Yem numunesinin asit ve alkalilerde kaynatıldıktan sonra geriye kalan protein, yağ ve azotsuz öz maddelerden arındırılmış kısmına ham selüloz denir.

Ham selüloz, % =

Ham Yağ Analizi: Ham yağ analizi yem maddesinin içerisinde bulunan maddelerin eter, benzen gibi organik çözücü maddelerle ekstrakte edilmesi ilkesine dayanır. Ham yağ kavramı içerisinde, yağla birlikte eterik yağlar, yağ asitleri, sterinler, mumlar ve pigmentler gibi maddeler de bulunmaktadır.

Ham yağ, %=

Ham Protein Analizi: Ham protein analizi, yemlerdeki azotun bir katalizör yardımıyla konsantre sülfürik asit ile yakıldıktan sonra, amonyum sülfat biçiminde çöktürülmesi, ardından konsantre sodyum hidroksit çözeltisi ile amonyağın açığa çıkarılıp bunun bir asit çözeltisinde tutulması ilkesine dayanır. Bu çözeltinin de titre edilmesi ile yemdeki azot, dolayısıyla ham protein miktarı belirlenir. Kjeldahl cihazı kullanılarak yapılan bu yöntem; yaş yakma, damıtma ve titrasyon olmak üzere 3 aşamada gerçekleşir.

Yaş yakma: Numunedeki azot, sülfürik asidin sülfat kökü ile bağlanarak amonyum sülfat kristalleri oluşur.

Yemdeki N +H ₂ SO ₄ (NH ₄ ) ₂ SO ₄ +SO ₂ +H ₂ O+CO ₂

Damıtma: Damıtma esnasında sodyum hidroksitin sodyumu, amonyum sülfatın sülfat kökü ile birleşir. Amonyak açığa çıkıp buharlaşırken soğutucu yardımı ile yoğunlaştırılır. Erlendeki sıvı içeriği renginin pembe olması, ortamda fazla sülfat olduğunu gösterir.

(NH ₄ ) ₂ SO ₄ +NaOH Na ₂ SO ₄ +2NH ₃ +2H ₂ O

Titrasyon: Damıtma ünitesinden alınan erlen, NaOH çözeltisi ile renk pembeden sarıya dönünceye kadar kadar titre edilir. Kalıcı sarı renk oluşumu ile titrasyona son verilir. Tüketilen NaOH miktarı kayıt edilir. Daha önce erlene koyulan H ₂ SO ₄ miktarından, tüketilen NaOH miktarı çıkartılır. Böylece amonyak tarafından tutulan asit miktarı belirlenmiş olur.

Azotsuz Öz Madde Miktarının Hesaplanması: İçerisinde kolay eriyebilen şekerler, nişasta, glikojen, insülin ve pektin gibi maddeler bulunur. Azotsuz öz madde miktarı aşağıdaki eşitlikler kullanılarak hesaplanır.

KM: Kuru Madde, HP : Ham protein, HY : Ham yağ, HS: Ham selüloz, HK: Ham kül

Azotsuz öz madde=100-(%Su+%HP+%HY+%HS+%HK

Azotsuz öz madde, %=%KM-(%HP+%HY+%HS+%HK

Toplam Karbonhidrat Miktarının Hesaplanması: Yemlerde toplam karbonhidrat, azotsuz öz madde ve ham selülozdan oluşmaktadır.

Deterjan Analiz Sistemi: Van Soest tarafından önerilen deterjan Analiz Sistemi özellikle kaba yemlerin besleyici değerlerini tespit etmek amacıyla kullanılmaktadır. Hücre duvarı unsurları, nötral deterjan lifi kalıntısı (NDF) ve asit deterjan lifi kalıntısı (ADF) olarak iki grupta toplanır. Deterjan analiz sistemi Şekil 5.8’de şema halinde verilmiştir (S:106).

Nötral Deterjan Lifi Kalıntısı: Yemlerin hücre duvarı materyalini oluşturan NDF, hemiselüloz, selüloz, lignin, hücre duvarına bağlı azot ve asitte çözünmeyen külden oluşmaktadır. Bunlar NDF çözeltisinde çözünmezler. NDF çözeltisinde çözünebilen karbonhidratlar, lipidler ve proteinler gibi hücre içerikleri çözünmektedir.

Asit Deterjan Lifi Kalıntısı: Hemiselüloz ve hücre duvarı azotu ADF çözeltisinde çözünür. ADF kalıntısı, selüloz, lignin ve çözünmeyen külden (silika) oluşmaktadır. Kaba yemlerin sindirilebilirliğinin bir indikatörüdür.

Enerji Düzeyinin Belirlenmesi

Enerji üretimi, besin maddelerindeki kimyasal enerjinin organizmada şekil değiştirmesi veya oksidasyonla mekanik enerjiye veya ısı enerjisine dönüşmesi sırasında meydana gelir. İnsan ve hayvanlar için en önemli enerji kaynakları karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir. Yemlerde ısı şekline dönüştürülebilen enerji miktarı ham enerjidir. Enerjinin biyolojik basamaklar halinde dağılımı Şekil 5.9’da gösterilmektedir (S:107). Ham enerji, yemlerin oksijen basıncı altında elektrik ısısı yardımı ile bomba kalorimetresinde yakılmasıyla oluşan ısının termokapıl yardımıyla galvanometrede okunması ile elde edilir.

Metabolize Olabilir Enerjinin Belirlenmesi

Kanatlı Yemlerinde Metabolize Olabilir Enerjinin Hesaplanması

• Carpenter ve Clegg formülüne göre; ME, kcal/kg=53 + 38x[(%HP) + (2,25x%HY) + (1,1x%nişasta) + (1,05x%şeker)] Bu formülün %12’den fazla ham selüloz ve %25’den fazla mısır proteini kapsamayan karma yem ve yem ham maddelerinde kullanılması iyi sonuçlar vermektedir.
• Kanatlıların karma yemlerinde ME (azota göre düzeltilmiş) tayini (86/174/EEC) ME, MJ/kg= (0,1551x%HP) + (0,3431x%HY) + (0,1669x%nişasta) + (0,1301x%şeker)
• Türk Standartlar Enstitüsü (1991)’ne göre; ME, kcal/kg= (35,2x%HP) + (78,5x%HY) + (41x%nişasta) + (35,5x%şeker)

Ruminant Karma Yemlerinde Metabolize Olabilir Enerjinin Hesaplanması

• Türk Standartlar Enstitüsü (1991)’e göre; ME, kcal/kg OM= 3260 + (0,455xHP) – (4,037xHS) + (3,517xHY)
  OM:Organik Madde Formülde HP, HS ve HY g/kg OM olarak kullanılır.
  ME, MJ/kg KM= 11,78 + (0,0654xHP) + (0,0665xHY2 ) – (0,0414xHYxHS) – (0,118xHK)
• UKASTA/ADAS/COSAC (1985)’e göre; Formülde ; HP, HS, HY ve HK g/100 g KM olarak kullanılır.