Temel Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İshal yapan ilaçları sınıflandırınız ve etkileri hakkında bilgi veriniz.

İshal yapan ilaçlar etki şekillerine göre emolient (lubrikant, mekanik, yağlayıcı-kayganlaştırıcı laksatifler), bağırsak içeriği hacmini artırıcı, ozmotik (bağırsağa su çeken), irritan ve kolinerjik etkili ilaçlar; yaptıkları ishalin derecesine göre ise laksatif ve katartikler olarak sınıflandırılırlar. Emolient laksatifler sindirim sisteminden emilmezler. Bu grup ilaçlar yağlayıcı-kayganlaştırıcı ya da su çekici etkileriyle, diğerleri ise iç organ düz kasları veya parasempatik sinir sisteminde kolinerjik reseptörleri uyararak bağırsakta laksatif (müshil) veya katartik (purgatif) etkiye neden olurlar. 

Hipofiz bezinden salgılanan hormonlar nelerdir?

Hipofiz bezi hormonları, ön ve arka hipofiz hormonları olarak ayrılırlar. Gonadotropinler (FSH ve LH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), tiroid salıverici hormon (tirotropin, TSH), somatotropin (GH, Büyüme hormonu), prolaktin ön hipofiz; oksitosin ve vazopressin arka hipofiz hormonudur.

Sürfaktan nedir, eksojen sürfaktanlar ne amaçla kullanılır?

Sürfaktan, solunum yollarındaki yüzey gerilimini düzenleyen bir lipid-protein kompleksidir. Akciğer gelişiminde ve solunum işlevinin sağlanmasında rol oynar. Surfaktan sayesinde alveol yüzeyinde hava-sıvı teması en uygun biçimde sağlanır. Sürfektanın yapısının
yaklaşık yarısını dipalmitoilfosfatidilkolin oluşturur. Doğal ve yapay sürfektanlar bulunur. Yapay sürfektanların yapısında fosfolipidler, trigliseridler/FFA, apoprotein B, apoprotein C ve ilave maddelerden birkaçı birden bulunur. Daha çok insanlarda kullanılır.

Emetikleri sınıflandırınız ve etkilerini nasıl göstermektedir, açıklayınız.

Kusturucular çevresel (refleks etkili) ve merkezi etkili olarak sınıflandırılırlar. Ilık su, hidrojen peroksit, tuz çözeltisi, hardal, çinko sülfat, bakır sülfat, kristal çamaşır sodası (sodyum karbonat) refleks etkili; apomorfin ve ksilazin ise merkezi etkili kusturuculardır. Refleks etkili kusturucular yutak, yemek borusu, mide veya ince bağırsağın ön kısmını uyararak; merkezi etkili olanlar ise CTZ’yi uyararak etkili olurlar. İpekanın kusturucu etkisi, kardiatoksik etkiye de neden olan emetin ve safalin adlı alkaloidlerle ilgilidir.

Hipotalamustan salgılanan hormonlar nelerdir?

Hipotalamus hormonlarının başlıcaları, tirotropin salıverici hormon (TRH), kortikotropin salıverici hormon (CRH), gonadotropin salıverici hormon (GnRH), büyüme hormonu salıverici hormon (GHRH), somatostadin (büyüme hormonu salınımını inhibe edici hormon), prolaktin salıverici hormon (PRH), prolaktin salınımını baskılayıcı hormon (PIH)’dur.

Antiemetik ilaçlara örnek veriniz ve etkilerini açıklayınızç

Merkezi etkili antiemetikler (vestibular veya labirentle ilgili hareket-seyahat hastalığında ve labirent dışı-CTZ uyarılmasına bağlı bulantıda kullanılanlar) ve çevresel etkili antiemetikler olarak sınıflandırılırlar. Merkezi etkili olanlar siklizin, meklizin, difenhidramin, hyosin (skopolamin), disiklomin, isopropamid, fenotiyazinlerden asepromazin, klorpromazin, butirofenon türevlerinden haloperidol ve droperidol, para-aminobenzoik asit türevi metoklopramid, trimetobenzamid, serotonin antagonistlerinden ondansetron ve siproheptadin; çevresel etkili olan antiasitler, kaolin, pektin ve bizmut tuzları ile FDA tarafından 2007’de köpekler için uygun bulunan ilk antiemetik olan maropitanttır. Siklizin, meklizin, difenhidramin antihistaminik veya sedatif; merkezi etkili olanlar farklı mekanizmalarla CTZ’yi  baskılayarak; çevresel etkililer ise mide-bağırsak sistemini koruyarak veya mide asit salgısını kontrol ederek kusmayı keserler.

Dişi cinsiyet hormonlarına ilaç örnekleri veriniz.

Dişi cinsiyet hormonları ilaç örnekleri: Doğal östrojen olarak östradiol spionat, benzoat, valerat (esterleri), sentetik analog olarak etinil östradiol; progesteronun sentetik analogları olarak da altronogest, medroksiprogesteron asetat, megestrol ve delmadinon bulunur.

Yerel hormon nedir?

Hormonlardan farklı olarak, sentezlendikleri yerin hemen yakınındaki yapıları etkileyen, fizyolojik ya da fizyopatolojik etkilere neden olan salgılara yerel hormon (otakoid) adı verilir. Çoğu kez vücudun savunma reaksiyonu olarak açığa çıkan bu maddeler (histamin gibi) vücuda zarar verebilir. Bu nedenle bir kaçı dışında (prostaglandinler, serotonin gibi) sağaltımda pek önemleri yoktur.

Yerel hormonların etkileri hakkında bilgi veriniz.

Histamin, vücudun hasara uğrayan her noktasında serbestlenir. Büyük bölümü hasara uğrayan dokudaki mast hücrelerinden ve kan bazofillerinden gelir. Aşırı hassasiyet olgularında ve özellikle anafilaktik şokta serbestleşerek damarlarda genişlemeye, bronşlarda daralmaya, kaşıntı ve ağrıya, mide salgısında artışa neden olur. Serotonin, farklı türlerde değişken etkilere neden olan bir yerel hormondur. Düz kaslı yapılar, merkezi ve çevresel sinirler üzerindeki etkileri belirgindir. Uyku, bağırsak hareketleri, vücut ısısı düzenlenmesi, insanlarda ruh hali ve davranış üzerine etkisi bulunur. Anjiyotensin, damarlarda çok güçlü daralmaya ve kan basıncında artışa neden olan peptit yapılı bir yerel hormondur. Ayrıca, böbrek üstü bezinden aldesteron salgılanmasına ve böbreklerden sodyum tutulmasına neden olur. Prostaglandinler veteriner hekimlikte kullanım alanı bulan en önemli yerel hormondur. Öncelikli etkileri üreme sistemi üzerinedir. Sarı cisimciğin gerilemesini sağlar.

Vazopressinin sentetik analoğu olan ilaç hangisidir ve hangi amaçlarla kullanılır?

Desmopressin asetat vücutta suyun tutulmasını sağlayarak idrar miktarını azaltır. Ayrıca, kan kesici, doza bağımlı pıhtılaşma faktörlerinin (faktör VIII, plazminojen) etkinliğini artırıcı, daha zayıf olarak damar direncini artırıcı ve oksitosik etkisi de bulunur.

Yerel hormonların kullanımları hakkında bilgi veriniz.

Histaminin insanlarda klinikte kullanıldığı yerler mide asit salgılanma testi, feokromositoma tanısı, akciğer fonksiyon testidir. Ancak, veteriner hekimlikte bu amaçla kullanımı bulunmamaktadır. Serotonin ve anjiyotensin de klinikte kullanım alanı bulmaz. Prostaglandinlerden PGF2? veteriner hekimlikte sığır, koyun, keçi, kısrak, domuz başta olmak üzere hemen hemen pek çok evcil hayvan türünde, özellikle yumurtalık kistlerinin tedavisi, istenmeyen gebeliklerin sonlandırılması, gecikmiş doğumun başlatılması, kızgınlığın senkronize edilmesi, yalancı gebeliğin tedavisi amacıyla kullanılır.
PGE₂ jeli kuşlarda yumurtanın güç çıkarılması durumlarında yerel uygulama şeklinde kullanılır.

Aritmi tedavisinde kullanılan ilaçlara örnek veriniz ve etkilerini açıklayınız.

Veteriner hekimlikte antiaritmik olarak atropin, kinidin, prokainamid lignokain, fenitoin yaygın kullanılır. Atenolol, esmolol, propranolol, bretilium, amiodaron, verapamil, nifedipin, diltiazem kullanılabilen diğer ilaçlardır. Kinidin ve prokainamid kalp hücre zarının iyonlara geçişini azaltarak; atropin antimuskarinik etkiyle, atenolol, esmolol, propranolol ß1-R bloke ederek; bretilyum adrenerjik sinirlerden noradrenalin salınımını engelleyerek; verapamil, nifedipin, diltiazem kalsiyum-kanallarını bloke ederek etkirler.

Adrenokortikotropik hormonun (ACTH) kullanım alanları nelerdir?

ACTH, veteriner hekimlikte başlıca köpek, kedi, et veya süt sığırlarında ACTH yetersizliğinde, hipo- veya hiperadrenokortizim tanısında kullanılır. Ayrıca, nörolojik hastalıklar (mültiple skleroz), romatizmal hastalıklar (glukokortikoidlerin kullanımının uygun olduğu ve kısa süreli tedavi düşünüldüğünde), deri hastalıkları (glukokortikoid sağaltımına cevap veren uzun süreli tedavide), sindirim sistemi hastalıkları (ülseratif kolit, Crohn hastalığı), sığırların primer ketozisi, kanser olguları (hastanın kemoterapiye dayancını artırmak ve genel durumunu iyileştirmek için) diğer kullanım
alanlarıdır.

Hormon nedir, kaça ayrılır?

Hormonlar, iç salgı bezleri (endokrin) tarafından hazırlanarak vücut sıvılarına (kan) salgılanan ve vücudun diğer hücrelerinde fizyolojik kontrol görevi yapan maddelerdir. Kimyasal yapılarına veya sentezlendikleri yere göre sınıflandırılırlar. Sentezlendikleri yere göre hipotalamus, hipofiz (ön ve arka hipofiz), epifiz, cinsiyet, böbreküstü bezi, pankreas, tiroid, paratiroid, mide-bağırsak ve diğer doku hormonları olarak sınıflandırılırlar.

Anabolik etki nedir?

Vücutta pozitif azot dengesi, diğer bir ifadeyle protein sentezinde artışla büyüme ve gelişmenin artması hali.

Solunum yolları hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçları sınıflandırınız.

Solunum yolları hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar aşağıdaki gibi sınıflandırılır: 

• Fazla sekresyonun atılmasını (Balgam söktürücüler-ekspektoranlar, mukolitikler, dekonjestanlar vb) sağlayanlar
• Bronşları genişletenler (Bronkodilatörler-Adrenerjik agonistler-sempatomimetikler, parasempatolitikler, antihistaminikler, mast hücre membran stabilizörleri)
• Öksürüğü bastıranlar (Antitussif ilaçlar)
• İnfeksiyon ve inflamasyonu kontrol (Antibakteriyeller, antihistaminikler, mast hücre membran stabilizörleri) edenler
• Pulmoner hipertensiyonu azaltanlar
• Solunumu uyaranlar
• Eksojen sürfektanlar

İdrar söktürücülere örnekler veriniz.

Asetazolamid (karbonik anhidraz engelleyici); klorotiazid, hidroklorotiazid, bendrofluazit (tiazid grubu işeticiler); furosemid (kıvrım işetici), etakrinik asit (kıvrım işetici); triamteren ve amilorid (potasyum tutan işeticiler); mannitol (ozmotik işetici); kafein, teofilin, teobromin (metilli ksantinler) başlıcalarıdır.

Kalp kasını kuvvetlendiren ve uyaran ilaçlara örnek veriniz ve kullanımlarını açıklayınız.

Digitoksin, digoksin ve ouabain (strofantin-g) gibi kardiyatonik glikozidler; kafein, teofilin, teobromin, aminofilin, etamifilin kemisilat gibi metilli ksantinler bu ilaçalra örnektir. Kalp glikozidleri köpek ve kediler başta olmak üzere, at ve sığırlarda taşikardi, konjestif kalp yetmezliği (kalbin kanı pompalama işini yeterince yapamadığı durum) ve atriyal fibrilasyonun (atriumların-kulakçıkların normalden fazla kasılması) kontrolünde kullanılır. Ancak, kedilerde digitoksinin yarılanma ömrü uzun olduğundan
toksiktir. Atlarda da kullanımı önerilmemektedir. Kahve tohumlarında, çay yapraklarında kafein (1,3,7-trimetilksantin; metilteobromin) ve teofilin bulunur. Çikolatada da kafein
vardır. Kafein, MSS’yi uyarır. Serebral damarlarda daralma, korener kan damarlarında genişleme, kalp atım sayısında artma yapar. Çizgili kas verimini artırır, bronşları genişletir, solunumu uyarır. Çevre damarları genişlettiği için kan basıncını düşürür. Böbreklerden geçen kan miktarını artırarak diüretik etki yapar. Entelektüel faaliyetleri (okuduğunu anlama, hesap yapabilme vb) artırır. Kafein sodyum benzoat şeklinde enjeksiyonla at, sığır,
koyun, keçi, dana, köpek ve kedide kullanılır.

İdrar söktürücüleri sınıflandırınız.

İdrar söktürücüler, kimyasal yapıları ve etkilerine göre sınıflandırılırlar; karbonik anhidrazı engelleyenler, tiazidler, kıvrım işeticiler, potasyum tutanlar, ozmotik işeticiler, metilli ksantinler diye ayrılabilirler.

Ülser tedavisinde hangi ilaçlar kullanılır? Bu ilaçların kullanımları hakkında bilgi veriniz.

Ülser tedavisinde antiasitler, asit salgılanmasını önleyenler, adsorbanlar, mide koruyucuları kullanılır. Bu ilaçlar, ülserden korunma veya tedavi amacıyla özellikle tay ve genç köpeklerde kullanılırlar. Ayrıca, antiasitler fazla karbonhidrat (tahıl, tane yem gibi) alımına bağlı ve rumende normal uçucu yağ asitleri yerine fazla miktarda laktik asitlerin açığa çıkması ile karekterize, orta dereceli ruminal asidozun önlenmesi ve tedavisi için de kullanılır.
Sodyum bikarbonat antiasit olarak kullanıldığında çözünerek hızla karbondioksit açığa çıkarır. Eğer rumen atonik ise ve geğirme ile gaz çıkarılamazsa şişkinlik daha da kötüleşebilir ve gaz birikir. Sığırlarda abomasal ülser kaolin-pektin oral süspansiyonlar ve antiasitlerle (Mg karbonat, Mg oksit, Mg trisilikat gibi) kontrol edilebilir. Bizmut bileşikleri mide koruyucu olarak yıllardır kullanılır. Ancak, kedilerde bizmut subsalisilatın uygulaması ile bir miktar salisilat emilimi olacağından bu türlerde kullanımdan kaçınılmalıdır.