Temel Sürü Sağlığı Yönetimi Dersi 2. Ünite Özet

Hedef Performans Değerleri

Genel kabul görmüş performans hedefleri günümüzde çiftlik hayvanları yetiştiriciliğinde endüstriyel standartlar haline gelmiştir. Performans hedefleri, sürü sağlığı yönetiminin başarısı hakkında bilgi edinilebilmesi açısından önemli ipuçları verir. Sürünün ulaşması istenen hedeflerin bilinmesi, bu hedeflerde meydana gelen sapmaların sebeplerinin ortaya konabilmesi açısından büyük önem taşır.

Üreme Etkinliği ve Üreme Performansı

Başarılı bir süt üretiminin temelinde üreme etkinliğindeki başarı yatar. Süt üretiminde temel hedef, minimum yem gideri ile mümkün olan en yüksek süt üretimi sağlamaktır. Bu nedenle süt üretimi amacıyla yetiştirilen hayvanların düzenli aralıklarla yavru vermeleri istenir ve bunun içinde doğum sonrası mümkün olan en uygun zamanda tohumlanmaları ve tekrar gebe kalmaları gerekir.

Üreme Performansı ve Yönetimi

Süt ineği yetiştiriciliğinde performans değerleri yıllar içerisinde değişiklikler göstermiştir. Tüm dünyada işletme büyüklükleri ve süt verimi giderek arttığı halde üreme parametreleri giderek gerilemiştir. Günümüzde özellikle süt ineği yetiştiriciliğinde, yüksek süt verimine rağmen hayvanların döl verimi parametreleri giderek gerilemektedir. Yani inekleri gebe bırakabilmek her geçen yıl daha da zorlaşmakta, her bir gebelik dolayısıyla da her bir buzağı daha pahalıya mal olmaktadır. Üreme parametrelerini etkileyen pek çok faktör söz konusudur. Bunlar:

• Genetik
• Besleme
• Barınaklar
• Bazı yeni metotlar
• Teknoloji
• Finansal sorunlar olarak sınıflandırılabilir.

Süt ineği yetiştiriciliğinde uzun yıllar boyunca daha çok süt verimi dikkate alınmıştır. Damızlık seçiminde süt verimine önem verilmiş, diğer özellikler (üreme performansı, ayak hastalıklarına yatkınlık v.b.) ya hiç önemsenmemiş ya da süt verimi yüksek hayvanlardan yavru alabilmek uğruna görmezden gelinmiştir.

Koyun ve Keçi İşletmelerinde Performans Hedefleri

Performans hedeflerine güncel bakım ve idare metotları ile teknoloji kullanılarak ulaşılabilir. Planlanan hedefle ulaşılmasında sürüden sürüye değişen bazı faktörler rol oynayabilir. Bunlar kısaca işletmenin kendine has yapısı, coğrafi durum ya da bakım ve yönetime ilişkin farklılıklar olarak özetlenebilir.

Koyun sürülerinde performans hakkında bilgi edinilebilmesi için tüm sürünün gözden geçirilmesi yerine, sürüyü temsilen rastgele seçilen bireylerden alınan veriler kullanılabilir. Sürülerin performansları değerlendirilirken, sürüler arasındaki farklılığın objektif şekilde değerlendirilebilmesi için; sürülerin birbirlerine benzer besleme ve çevresel koşullara sahip, aynı amaçla yetiştirilen (süt, et, yapağı vb.) bakım koşulları benzer sürüler olması gerekir.

Daha çok meraya dayalı yapılan koyun ve keçi yetiştiriciliğinde, yaşama gücü ya da uzun ömürlülük işletmelerin karlılığının belirlenmesinde en çok kullanılan veridir.

Koyun ve Keçi yetiştiriciliğinde performans değerlendirilmesinde kullanılan ve tüm dünyaca genel kabul görmüş bazı parametreler ve hesaplamaları aşağıdaki gibidir:

• Bir Batındaki Yavru Sayısı
• Kızgınlık Gösterme Oranı
• Tohumlama Oranı
• Tohumlama Sezonu
• Erkek / Dişi Oranı
• Gebelik Oranı
• Yavru Atma (Abort) Oranı
• Sütten Kesme Oranı
• Sütten Kesen Anne Oranı
• Ortalama Günlük Canlı Ağırlık Kazancı
• İlk Tohumlama, Doğum Yaşı
• Sürüden Çıkarma (Ayıklama) Oranı
• Dişi (Anne) Ölüm Oranı
• Doğum Sonrası Kuzu Ölüm Oranı
• Ölü Doğum Oranı
• Et Üretimi
• Yapağı Üretimi

Üretim Kolları İçin Performans Hedefleri

Aşağıdaki başlıkları altında ayrı ayrı incelenir.

• Et Üretimi
• Yapağı Üretimi
• Uzun Ömürlülük

Koyun ve Keçi Sürülerinde Döl Verimi Performansının Değerlendirilmesi İçin Gereken Veriler

Üreme İndeksi = Doğan Yavru Sayısı/ Tohumlama Sezonunda Tohumlanan Dişi Sayısı En aydınlatıcı veri bu indeksten elde edilir.

Koyun ve Keçi Sürülerinde Döl Verimi Yönetimi

Koyun ve keçiler mevsimsel poliöstrik hayvanlardır ve gebe kalmadıkları sürece yaz sonundan kış başlangıcına kadar geçen sürede belirli araklıklarla (17-21 günde bir) kızgınlık gösterirler. Küçükbaş çiftlik hayvanları için çiftleşme mevsimi günlerin kısalmasıyla başlar. Tohumlama (ya da sıfat) sezonunda koyun ve keçiler 17-21 günde bir kızgınlık gösterirler. Tohumlama mevsimi dışında yani günlerin uzamaya başladığı dönemde de belirli uygulamalar (hayvanların karanlık- ta tutulması ile günlerin kısaldığı izlenimi verilmesi) sayesinde koyun ve keçilerde kızgınlık uyarılabilir.

Süt İnekleri İçin Hedeflenen Perfomans Değerleri

Üreme Performansı-Hedef

İlk Doğurma Yaşı 24 - 25 (ay)

İki Buzağılama Arası Süre 365-405 (gün)

Buzağılama-Gebelik Arası Süre 85-125 (gün)

Laktasyon Süresi 305 (gün)

Kuruda Kalma Süresi 45-65 (gün)

Üremedeki Yetersizliğe Bağlı Sürüden Çıkarma < % 10 (yılda)

Yavru Atma < % 2 (yılda)

Süt Verimi Performansı-Hedef

Günlük süt üretimindeki sapma  <2,5(kg/gün/inek)

Grubun günlük süt üretimindeki sapma < 2,5 (kg/gün)

• İlk kez doğuran ineklerin süt veriminin 2 ya da daha fazla doğum yapmış ineklerin süt üretimine oranı 0,80 - 0,85
• Günlük kuru madde tüketimindeki sapma < 1

Hastalıklar ve Sürüden Çıkarma-Hedef

• Buzağı Ölümleri (ilk 28 güne kadar)  < % 5
• Sürüden Çıkarma (yıllık)  < % 30
• Laminitis (aylık)  < % 5
• Milk Fever (2. ve daha sonraki laktasyondakiler için) < % 10
• Retentio Secundinarum (aylık)  < % 5
• Abomasum (Sola) Deplasmanı (aylık) < % 5
• Ketosis (aylık)  < % 15

Ekonomik Kayıpların Nedenleri

Sürü sağlığı programlarının temel amacı, meydana gelebilecek maddi kayıpların, daha düşük maliyetli etkin programlar sayesinde en aza indirilmesi ya da tamamen ortadan kaldırılmasıdır.

Koyun-Keçi Yetiştiriciliğinde Ekonomik Kayıpların Başlıca Nedenleri

Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde yavru verimi süte oranla daha ön planda yer alır. Dolayısıyla küçükbaş işletmelerinde karlılığı etkileyen en önemli faktör doğan yavru sayısı ve bu yavruların ne düzeyde kazanca dönüştürülebildiğidir.

Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinde En Sık Karşılaşılan Hastalıklar

• İç ve dış parazitler
• Prolapsus vagina
• Gebelik toksemisi
• Clostridial enfeksiyonlar
• Mastitis (keçilerde görülme sıklığı koyunlara göre daha yüksektir)
• Ayak hastalıkları
• Maedi-visna

Süt İneği Yetiştiriciliğinde Bazı Önemli Hastalıkların Rastlanma Sıklıkları

• Klinik mastitis (% 1,7 - % 54,6) Ortalama % 14,2
• Kistik ovaryum (% 1 - % 16,1) Ortalama % 8
• Laminitis (% 1,8 - % 30) Ortalama % 7
• Milk fever (% 0,03 - % 20,3) Ortalama % 6,5
• Ketosis (% 1,3 - % 18,3) Ortalama % 4,8
• Abomasum (sola) deplasmanı (%0,3 - % 6,3) Ortalama % 1,7

Buzağı Ölümlerinde En Sık Karşılaşılan Sebepler

• İshal % 52,2
• Solunum Sistemi Hastalıkları % 21,3
• Çeşitli Travmalar % 2,4
• Eklem ve Göbek Enfeksiyonları % 2,2
• Diğer (bilinmeyen) nedenler % 21,9

3 Aylık Yaşa Kadar Buzağılarda En Sık Karşılaşılan Hastalıklar

• İshal % 29
• Göbek enfeksiyonları % 29
• Pneumonie % 25

Temel Sürü Sağlığı Yönetimi Ve Hastalıkların Kontrolü

Sığırcılık İşletmelerinde Temel Sürü Sağlığı Yönetimi ve Hastalıkların Kontrolü

Pek enfeksiyöz hastalık riski, ilk olarak subklinik enfekte bir hayvanın sürüye girişi ile birlikte enfeksiyon etkenlerini de sürüye taşıması sonucunda ortaya çıkar. Sürünün karşı karşıya olduğu risk düzeyi, dışarıdan sürüye giren hayvanla olan temasa bağlı olarak değişir ayrıca yabani taşıyıcılar da hastalık etkenlerinin sürüye sokulmasında rol oynarlar.

Koyunculuk İşletmelerinde Temel Sürü Sağlığı Yönetimi ve Hastalıkların Kontrolü

Koyunculuk işletmelerinde temel sürü sağlığı problemlerinin temelinde yetersiz barınaklar ve uygun olmayan bakım-idare şartları yer alır. Koyunculuk işletmeleri için önerilen sürü sağlığı yönetim programları asi- doz, enterotoksemi ve solunum sistemi hastalıklarının kontrol altına alınmasını amaçlar.