İstatistik 2 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim
Zaman Serileri Analizi
- Sorularla Öğrenelim
- Özet
Zaman serisi nedir?
İstatistiksel bir olayda, gözlem değerlerinin zaman değişkeninin konumlarına göre aldığı değerlerin sıralanmasıyla elde edilen verilere zaman serisi denir.
Zaman serisi kısaca nasıl açıklanabilir?
Zaman serileri genellikle eşit zaman aralıklarında toplanan gözlem değerlerinden oluşur; burada, bir filmin bir birini izleyen karelerine benzeyen eşit aralıklı gözlem değerleri, zamanın bir fonksiyonu olarak düşünülür. Zaman serisi, yalnız bir çeşit ürünün üretim miktarından oluşabileceği gibi, farklı ürünlerin toplam üretim miktarından da oluşabilir. Zaman serilerinde zaman birimi, yıl olabileceği gibi yılın alt zaman birimleri olan ay, hafta veya gün, hatta saat bile olabilir. Zaman serileri gözlem değerlerinin elde edilmesinde benimsenen yaklaşım, zaman değişkenini türüne göre adlandırılmasıdır.
Zaman serisi analizi ne demektir?
Her bir değişkenin zaman içindeki oluşum sürecinin matematiksel modelinin belirlenmesi işlemidir. Zaman serisi analizi ile gelecek hakkında öngörüler yapılırken geçmişteki hareketlerin gelecekte de aynı eğilim içinde bulunacağı varsayılır. Zaman serileri analizi ile elde edilecek ön görüler gerek ekonomide gerekse işletme temelinde günlük kararlar alırken ve geleceğe dönük kısa veya uzun süreli planlar yaparken büyük yararlar sağlar.
Zaman serilerinin grafiği çizilirken nelere dikkat edilir?
Zaman serileri genel olarak kartezyen koordinatlı bir grafikle gösterilir. Bir zaman serisinin grafiği çizilirken; • Gözlem değerleri (Yi) ordinat ekseninde ve • Zaman da daima apsis ekseninde gösterilir.
Zaman serilerinde en önemli olanlar hangi konu ile ilgili olanlardır?
Ekonomik olaylarla ilgili olanlar zaman serileri içinde en önemli olanlarıdır.
Zaman serilerinde değerlerinde görülen dalgalanmaları oluşturan faktörler nelerdir?
Zaman serileri değerlerindeki dalgalanmalar aşağıdaki dört faktörün etkisinden kaynaklanır: • T : Trend (uzun devre eğilimi , ana eğilim), • M : Mevsimlik dalgalanmalar, • K : Konjonktürel dalgalanmalar, • D : Düzensiz (Rassal) dalgalanmalar
Trend (ana eğilim ) nedir?
Zaman serilerindeki dalgalanmalara neden olan faktörler, ona belirli bir yön verir. Bir zaman serisinin uzun bir dönemde belli bir yöne doğru gösterdiği eğilime trend veya ana eğilim adı verilir. Trend, zamana bağlı değişken üzerinde genel eğilime neden olan uzun dönemli etkileri açıklar.
Trend, hangi yönlerde olabilir?
Trend, bağlı olduğu faktörlere göre artan veya azalan bir yönde olabilir. Bu artış ve azalışla etki eden faktörlerin şiddetine göre ilerleyiş, bazen hızlı bazen yavaş olabilir. Dolayısıyla trend, doğrusal olabileceği gibi eğrisel de olabilir. Zaman içinde artış veya azalış göstermeyip aşağı yukarı aynı düzeyde kalan zaman serilerinin trendi yoktur.
Konjonktürel dalgalanmalar kısaca nasıl açıklanabilir?
Zaman serisini etkileyen diğer bir faktör, konjonktürel dalgalanmalardır. Zaman serisinin trend doğrusu veya eğrisi etrafındaki uzun dönem dalgalanmalarına konjonktürel dalgalanmalar denir. Konjonktürel dalgalanmalar periyodik değil, ancak döngüsel dalgalanmalardır. Bu dalgalanmalar ekonomi ve işletmeyle ilgili değişkenler üzerinde aynı şiddette olmasa da aynı yönde etki ederler. Konjonktürün artma yönündeki etkisi, trendin artış eğilimini hızlandırır. Buna karşın, konjonktürün azalma yönünde etkisi, tendin artış hızını yavaşlatır, hatta tamamen ortadan kaldırabilir.
Mevsimlik dalgalanmalar nedir?
Bir zaman serisinde mevsim etkisiyle bir yıllık aralarla düzenli bir şekilde tekrarlanan dalgalanmalara, mevsimlik dalgalanmalar adı verilir.
Dalga uzunluğu ne demektir?
Mevsimlik dalgalanmalarda birbirini izleyen iki maksimum veya minimum nokta arasındaki zaman farkına dalga uzunluğu adı verilir. Zaman serilerinde mevsimsel dalgalanmaların dalga uzunluğu hep aynı ve 12 aydır. Mevsimlik dalgalanmalar, dalga uzunluklarının birbirine eşit olması nedeniyle periyodik, tekrar tekrar meydana gelmesi nedeniyle de döngüsel özelliğe sahiptir.
Dalga şiddeti nedir?
Mevsimlik dalgalanmaların maksimum ve minimum noktaları arasındaki yükseklik farkına dalga şiddeti adı verilir
Düzensiz dalgalanmalar ne demektir?
Düzensiz dalgalanmalar, beklenmedik olayların zaman serileri üzerinde etkisiyle meydana gelen dalgalanmalardır. Düzensiz dalgalanmalara, ne zaman ve ne şekilde ortaya çıkacağı bilinmeyen su baskını, deprem, don gibi doğal afetler ile grev, seçimler, savaşlar gibi beklenmeyen olaylar neden olabilir.
Trend analizinin amaçları nelerdir?
Zaman serisinin uzun bir dönemde belli bir yöne doğru gösterdiği ana eğilim olarak tanımladığımız trendin bulunmasının iki temel amacı vardır. Trend analizinin birinci amacı, zaman serisini konjonktürel dalgalanmalar ve düzensiz dalgalanmaların etkisinden arındırarak, sadece uzun dönem hareketlerin etkisi altındaki seri değerlerini ortaya çıkarmaktır. Trend analizinin ikinci amacı ise seriyi öngörü amacıyla analiz etmektir. Zaman serisinin öngörü amacıyla analizi, bir zaman serisini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, yapılan belirlemeden geçmişin açıklanması ve gelecek dönemler için öngörü yapılması ve bu öngörülerin karar verme ve planlama faaliyetleri için kullanıma sunulması çalışmalarıdır
Tred analizinde kullanılan teknikler nelerdir?
Trend analizinde; • Hareketli Ortalamalar Tekniği ve • En Küçük Kareler Tekniğinden (EKKT) faydalanılır.
Hareketli ortalamalar tekniği kısaca nasıl açıklanabilir?
Hareketli ortalamalar tekniğinin esası, zaman serisinin gözlem değerlerini belirli büyüklükte kümeler hâlinde toplama, her küme için aritmetik ortalama hesaplamak ve bu ortalamaları ilgili kümede tam ortaya düşen değerin yerine koymaktır. Hareketli ortalamalar tekniği, zaman serisinin grafiği çizildiğinde açıkça görülen konjonktürel ve mevsimlik dalgalanmaların etkisini ortadan kaldırmak amacıyla kullanılır. Hareketli ortalamalar hesabı, zaman serisi boyunca hareket eden aritmetik ortalamaya dayanır. Zaman serisinin değerleri, belirli kümeler hâlinde toplanır ve her bir küme için aritmetik ortalama hesaplanır. Hesaplanan ortalama, ilgili kümenin tam ortasına düşen yıla karşılık yazılır. Küme, her defasında bir aşağıya kaydırılarak serinin sonuna kadar ortalama hesaplama işlemi sürdürülür.
Zaman serisi trendinin belirlenmesinde hareketli ortalamalar tekniği kullanılabilmesi için olması gerekenler nelerdir?
Bir zaman serisi trendinin belirlenmesinde hareketli ortalamalar tekniği kullanılabilmesi için; • Trendi doğrusal olmalı, • Dalga uzunlukları eşit olmalı ve • Dalga şiddetleri aynı olmalıdır.
Dalga uzunluğu ve dalga şiddeti kısaca nasıl tanımlanabilir?
Zaman serisinde birbirini izleyen iki maksimum (veya minimum) nokta arasındaki zaman genişliği, dalga uzunluğu olarak tanımlanır. Aynı dalgada maksimum ve minimum noktalar arasındaki yükseklik farkı da dalga şiddeti olarak tanımlanır.
En küçük kareler tekniği nedir?
Zaman serileri analizinde, zaman değişkeni ile gözlem değerleri arasındaki fonksiyonel ilişki en küçük kareler tekniği ile araştırılır. Bu fonksiyonel ilişki doğrusal olabileceği gibi eğrisel de olabilir.
Zaman serisinin trendini belirlerken uygun fonksiyon türünü belirlemede kararsızlığa düşüldüğünde ne yapılmalıdır?
Zaman serisinin trendini belirlerken uygun fonksiyon türünü belirlemede kararsızlığa düşüldüğünde; çeşitli fonksiyonların her biri için standart hata hesaplamak ve en küçük standart hataya sahip olan fonksiyonu tercih etmek gerekir.
Normal denklemlerde Seriyi oluşturan gözlem sayısı tek yıllık (n-tek sayı) ise ne yapılır?
Seriyi oluşturan gözlem sayısı tek yıllık (n-tek sayı) ise ortada bir yıl vardır ve tam ortaya düşen yıla (yani medyan yıla) X0 değeri verilir. Buna orijinin medyan yıla kaydırılması işlemi denir. Bu durumda X’ler ..., –3, –2, –1, 0, 1, 2, 3, ... olur. Dolayısıyla bu X– değerlerinin tek kuvvetlerinin toplamı daima sıfırdır
Fonksiyon tipi seçilirken neler yapılır?
Fonksiyon tipi seçilirken zaman serisinin grafiği çizilir ve bu grafiğin genel gidişinin bir doğruya mı yoksa eğriye mi uyduğuna bakılır. Ancak bu yolla her zaman açık ve kesin bir sonuca varmak olanaksızdır. Bu gibi durumlarda isabetli karar vermeyi kolaylaştırmak için farklı fonksiyonlar için ayrı ayrı hesaplanan öngörülerin standart hatalarından en küçük standart hataya sahip fonksiyon, uygun fonksiyon olarak belirlenir.
İstatistiksel araştırmalarda Zaman serisi nedir?
İstatistiksel bir olayda, gözlem değerlerinin zaman değişkeninin konumlarına göre aldığı değerlerin sıralanmasıyla elde edilen verilere “zaman serisi” denir. Zaman serileri genellikle eşit zaman aralıklarında toplanan gözlem değerlerinden oluşur; burada, bir filmin bir birini izleyen karelerine benzeyen eşit aralıklı gözlem değerleri, zamanın bir fonksiyonu olarak düşünülür: Y=f (zaman).
Zama serisi analizi nedir?
Zaman serisi analizi herhangi bir zaman serisine düzensiz görünüm veren dalgalanma veya hareketlerin, neden kaynaklandığını bularak zaman serisini bileşenlerine ayırmak, bunların gelecekte alacakları değerleri öngörmek ve bileşenleri birleştirerek belirli bir öngörü değerine ulaşmakla ilgilidir. Zaman serisi analizi ile gelecek hakkında öngörüler yapılırken geçmişteki hareketlerin gelecekte de aynı eğilim içinde bulunacağı varsayılır. Zaman serileri analizi ile elde edilecek öngörüler, gerek ekonomide gerekse işletme temelinde günlük kararlar alırken ve geleceğe dönük kısa veya uzun süreli planlar yaparken büyük yararlar sağlar.
Zaman serisi grafiği nasıl oluşturulur?
Zaman serisi grafiği oluşturulurken, zaman değişkeni yatay eksende, gözlem değerleri değişkeni de dikey eksende yer alır. Zaman serielri genel olarak kartezyen koordinatlı bir grafikle gösterilir.
Zaman serisi çalışmalarında dalgalanma denildiğinde aklınıza gelenler nelerdir?
Zaman serileri içinde en önemli olanları ekonomik olaylarla ilgili olanlardır. Zaman serisinin grafiği çizildiğin de görülebilir ki gözlem değerleri bir takım dalgalanmalar gösterir. Söz konusu bu dalgalanmalar, ele alınan bu olayı etkileyen çeşitli faktörlerin sonuçlarıdır. faktörler farklı yönlü etki yapıyor olabilir.
Zaman serilerindeki dalgalanmalar sebep olabilecek faktörler nelerdir?
Dört faktör:
T: Trend (uzun devre eğilimi, ana eğilim),
M: Mevsimlik Dalgalanmalar,
K: Konjonktürel Dalgalanmalar,
D: Düzensiz (Rassal) Dalgalanmalar olarak kabul edilmektedir.
Zaman serilerinde toplamsal ilişki kavramını açıklayınız?
Zaman serisinin gerçek gözlem değerleri (Yi) ile zaman serisi üzerinde etkili faktörler arasındaki matematiksel ilişki:
Yi = Ti + Ki + Mi + Di
şeklinde “toplamsal ilişki” kurulabileceği yönünde görüşler olmakla birlikte, bu konuda genel kabul görmüş yaklaşım “çarpımsal ilişki”yi kullanmak şeklindedir.
Zaman serilerinde çarpımsal ilişki kavramını açıklayınız?
Çarpımsal iliflki:
Aylık Zaman serilerinde › Yi = Ti × Ki × Mi × Di
şeklinde ki bu çarpımsal ilişkide, zaman serisinin gözlem değerlerinin, seriyi etkileyen faktörlerin çarpımlarından oluştuğu varsayılmaktadır.
Eğer gözlem değerleri yıllık verilerden oluşuyorsa mevsimlik dalgalanmaların etkisini taşımayacağından, çarpımsal ilişki:
Yıllık Zaman serilerinde › Yi = Ti × Ki × Di şekline dönüşür.
Burada,
Yi : Zaman serisinin i dönemindeki gerçek gözlem değerini,
Ti : Trendin i - dönemindeki etkisini,
Ki : Konjonktürün i - dönemindeki etkisini,
Mi : Mevsimin i - dönemindeki etkisi,
Di : Düzensiz dalgalanmaların i - dönemindeki etkisini simgelemektedir. Örneğin, Örnek 1’deki zaman serisinde 2007 yılındaki un tüketim miktarı:
Y2007=4.500.000 tonluk gözlem değeri,
Y2007 = T2007 × K2007 × D2007 =4.500.000 ton demektir.
Zaman serilerinde trend kavramını irdeleyiniz?
Zaman serilerindeki dalgalanmalara neden olan faktörler, ona belirli bir yön verir. Bir zaman serisinin uzun bir dönemde belli bir yöne doğru gösterdiği eğilime trend veya ana eğilim adı verilir. Trend, zamana bağlı değişken üzerinde genel eğilime neden olan uzun dönemli etkileri açıklar. Bu etkiler genel olarak nüfus artışları, sermaye birikimindeki artışlar, enerji kaynaklarının genişlemesi, teknik ve teknolojik gelişmeler, tüketici zevk ve alışkanlıklarındaki değişmeler ve fiyat değişmelerindeki etkiler olabilir.
Trend, bağlı olduğu faktörlere göre artan veya azalan bir yönde olabilir. Bu artış ve azalışa etki eden faktörlerin şiddetine göre ilerleyiş, bazen hızlı bazen yavaş olabilir. Dolayısıyla trend, doğrusal olabileceği gibi eğrisel de olabilir.
Konjoktürel dalgalanmayı anlatınız?
Zaman serisinin trend doğrusu veya eğrisi etrafındaki uzun dönem dalgalanmalarına konjonktürel dalgalanmalar denir. İş dünyasında yatırım artışlarının, üretim artışlarına ve üretim artışlarının gelir artışlarına yol açmasıyla ekonomik durumda bir süreliğine bir gelişme görülür. Bu gelişme genel ekonomide olabileceği gibi bir sektörde de (inşaat sektörü gibi) görülebilir. Gelişmenin maksimum aşamasında bir kriz ortaya çıkar. Sonra bir düşüş başlar. İzleyen aşamada işler belli bir düzeyde bir süre hareketsiz kalır. Daha sonra işlerde yeniden bir kımıldanma ve canlanma görülmeye başlar. Bu aşamalar 3-15 yılda bir tekrarlanır gider.
Konjonktürel dalgalanmalar periyodik değil, ancak döngüsel dalgalanmalardır. Bu dalgalanmalar ekonomi ve işletmeyle ilgili değişkenler üzerinde aynı şiddette olmasa da aynı yönde etki ederler. Konjonktürün artma yönündeki etkisi, trendin artış eğilimini hızlandırır. Buna karşın, konjonktürün azalma yönünde etkisi, ten- din artış hızını yavaşlatır, hatta tamamen ortadan kaldırabilir.
Zaman serilerinde mevsimlik dalgalanma nedir?
Bir zaman serisinde mevsim etkisiyle bir yıllık aralarla düzenli bir şekilde tekrarlanan dalgalanmalara, mevsimlik dalgalanmalar adı verilir. Mevsimlik dalgalanmalarda birbirini izleyen iki maksimum veya iki minimum nokta arasındaki zaman farkına dalga uzunluğu adı verilir. Mevsimlik dalgalanmaların maksimum ve minimum noktaları arasındaki yükseklik farkına dalga şiddeti adı verilir.
Düzensiz dalgalanmalar nedir?
Düzensiz dalgalanmalar, beklenmedik olayların zaman serileri üzerinde etkisiyle meydana gelen dalgalanmalardır. Düzensiz dalgalanmalara, ne zaman ve ne şekilde ortaya çıkacağı bilinmeyen su baskını, deprem, don gibi doğal afetler ile grev, seçimler, savaşlar gibi beklenmeyen olaylar neden olabilir.
Zaman serilerinde trend analizini anlatınız?
Bir zaman serisinin uzun bir dönemde belli bir yöne doğru gösterdiği ana eğilim olarak tanımladığımız trendin bulunmasının iki temel amacı vardır. Trend analizinin birinci amacı, zaman serisini konjonktürel dalgalanmalar ve düzensiz dalgalanmaların etkisinden arındırarak, sadece uzun dönem hareketlerin etkisi altındaki seri değerlerini ortaya çıkarmaktır. Trend analizinin ikinci amacı ise seriyi öngörü amacıyla analiz etmektir. Zaman serisinin öngörü amacıyla analizi, bir zaman serisini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, yapılan belirlemeden geçmişin açıklanması ve gelecek dönemler için öngörü yapılması ve bu öngörülerin karar verme ve planlama faaliyetleri için kullanıma sunulması çalışmalarıdır.
Hareketli ortalamalar tekniği nedir?
Hareketli ortalamalar tekniğinin esası, zaman serisinin gözlem değerlerini belirli büyüklükte kümeler hâlinde toplama, her küme için aritmetik ortalama hesaplamak ve bu ortalamaları ilgili kümede tam ortaya düşen değerin yerine koymaktır. Hareketli ortalamalar tekniği, zaman serisinin grafiği çizildiğinde açıkça görülen konjonktürel ve mevsimlik dalgalanmaların etkisini ortadan kaldırmak amacıyla kullanılır.
Bir zaman serisinde hareketli ortalamalar tekniğinin kullanılabilmesi için dikkat edilmesi gereken hususları irdeleyiniz?
Bir zaman serisi trendinin belirlenmesinde hareketli ortalamalar tekniği kullanılabilmesi için;
• Trendi doğrusal olmalı,
• Dalga uzunlukları eşit olmalı,
• Dalga şiddetleri aynı olmalıdır.
Zaman serisinde birbirini izleyen iki maksimum (veya minimum) nokta arasındaki zaman genişliği, dalga uzunluğu olarak tanımlanır. Aynı dalgada maksimum ve minimum noktalar arasındaki yükseklik farkı da dalga şiddeti olarak tanımlanır