İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temelleri Dersi 6. Ünite Özet

İş Sağlığı Hizmetleri Yükümlülüğü

4857 sayılı İş Kanunu’nda, işletmelerin iş yeri hekimlerinin istihdamı zorunlu hâle getirilmiştir. Bu hüküm başlangıçta yalnızca 50’den fazla çalışan istihdam eden iş yerlerine uygulanmıştır; Ancak, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra tüm işletmeler için iş yeri hekimlerinin istihdamı genel bir gereklilik hâline gelmiştir.

İşverenler; çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden fazla işyeri hekimi görevlendirirler. İş yeri hekimlerinin nitelikleri, çalışma süreleri gibi ilgili hususlar 20.7.2013 tarihli ve 28713 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”te yer almıştır.

On ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri ayrıca diğer sağlık personeli görevlendirmek ile yükümlü olup işyerinde tam süreli iş yeri hekimi görevlendirildiği takdirde diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. İşverenler, iş yerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde yukarıda yer verilen yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.

Ayrıca, işverenler; iş yerinde karşılaşılan sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür. İşverene yüklenen bu ‘sağlık gözetimi borcu’ yalnızca meslek hastalıklarının önlenmesi değildir; bu gözetim aynı zamanda iş kazalarının azaltılmasına yönelik hedefleri de kapsamaktadır; “Çünkü çalışanların sağlık gözetimi ile fiziksel yetersizlikleri ve sağlık sorunları saptandığından sağlıklarına uygun işe yerleştirilmeleri sağlanarak iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkmasının önüne geçilebilir.

İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü

6331 sayılı İş Sağlığı ve Kanunu uyarınca işverenler, işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür. Bu nedenle, işverenin genel yükümlülükleri, Kanun’un özellikle 4’üncü maddesinde düzenlenmiş olup bütün işverenlere yükümlülükler getirmiştir. Sağlıkla ilgili hükümler ise;

• İşyerinde risk değerlendirmesinin yapılması,
• İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması,
• Sağlık gözetiminin gerçekleştirilmesi,
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi,

şeklindedir.

İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Kayıt ve Bildirimi

1. İşveren,
   a. Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler.
   b. İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme yol açan veya çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler.
2. İş veren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur.
   a. İş kazaları kazadan sonraki üç iş günü içinde.
   b. Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde.
3. İş yeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları, meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.
4. Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir.
5. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.

Sağlık Gözetimi

1. İşveren,
   a. Çalışanların iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
   b. Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır.
   1. İşe girişlerinde
   2. İş değişikliğinde
   3. İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaştırılmalarından sonra işe dönüşlerinde talep halinde
   4. İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla.
2. Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz.
3. Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları iş yeri hekiminden alınır. 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli iş yerleri için ise kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabilir. Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir.
4. Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
5. Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur.

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri başlıklı 6’ncı maddesi uyarınca işverenin; mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işverenin iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır.

İş Yeri Hekiminin Yetkileri

İş yeri hekiminin yetkileri aşağıda verilmiştir:

• İş yerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene başvurmak.
• Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
• Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iş birliği yapmak.
• Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş yeri hekimleri, çalıştıkları iş yeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş yeri hekiminin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.

İş Yeri Hekiminin Yükümlülükleri

• İş yeri hekimleri, bu yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve iş yerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
• İş yeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur.
• İş yeri hekimleri, işverene yazılı olarak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren hâller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, iş yerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.
• İş yeri hekimi, görevlendirildiği iş yerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile iş yeri hekiminin görevleri başlıklı dokuzuncu maddede belirtilen hususlara ait çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar.
• İş yeri hekimi, meslek hastalığı ön tanısı koyduğu vakaları, SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.

İş Yerlerinde İşsizlik Sigortası Prim Teşviki

Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan ve Ondan Fazla Çalışanı Bulunan İşyerlerinde İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı Teşvikinden Yararlanılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ ile yapılan düzenlemeye göre, on çalışandan fazla sigortalısı olup, çok tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerinde, üç yıl süreyle ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemesi halinde işverenin ödeyeceği işsizlik sigortası primi işveren payı teşvik olarak verilecektir.

Gerekli Şatlar:

• Bu işyerinin 6331 sayılı Kanunu’nun 9’uncu maddesi kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alan bir işyeri olması,
• İşverenin Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde her ay toplamda ondan fazla çalışanı bulunması,
• İş yerinde son üç yıl içinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan bir iş kazasının meydana gelmemiş olması, gerekmektedir.

İşsizlik Sigortası Prim Teşvikinin Hesaplanması

Belirtilen şartları sağlayan işverenler için işsizlik sigortası primi işveren payı, üç yıl süreyle her ay/dönem için ilgili ayda SGK’ye bildirilen sigortalılara ilişkin prim ödeme gün sayısı dikkate alınmak suretiyle prime esas kazançlar üzerinden %1 olarak hesaplanarak tahsil edilecektir.

Örnek hesaplama: Teşvikten yararlanan bir işyerinin 2019/Ocak ayında her biri 30 gün çalışan 30 sigortalıyı toplam 100.000.00 TL prime esas kazanç üzerinden bildirdiği varsayılırsa; 2019/Ocak ayında bu sigortalılara ilişkin 100.000,00x0,01=1.000.00 TL işsizlik sigortası primi işveren hissesi uygulanacaktır.

İş Yeri Hekimlerinin Yetki, Yükümlülük ve Görevleri

‘İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’in ‘ Tanımlar ’ başlıklı 4 üncü maddesinde iş işyeri hekimi tanımı şu şekilde yapılmıştır;

İş yeri hekimi; iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.

İş yeri hekimliği, ülkemizde iş güvenliği uzmanlığına göre çok daha eski ve çalışanların daha fazla aşina olduğu bir uygulamadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu öncesinde 50 ve daha fazla çalışanı bulunan her iş yeri, iş yeri hekimi hizmeti almak zorundaydı. 2013 yılı itibarıyla ise önce 50 ve daha fazla çalışanı olan iş yerleri, daha sonra ise tüm tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta bulunan iş yerleri, iş yeri hekimi hizmeti almakla yükümlü hâle getirilmiştir. Bu açıdan bakıldığında iş yeri hekimliğinin, çalışma hayatında eskiden beri bilinen bir meslek olduğu söylenebilir.

İş yeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’e göre iş yeri hekimlerinin nitelikleri ve görevlendirilmeleri şu şekildedir;

‘‘ İşverence iş yeri hekimi olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli işyeri hekimliği belgesine sahip olmak zorundadır. İşyeri hekimlerinin görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla işyeri hekimine verilemez. Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır. ’’ İş yeri hekimi olabilmek için öncelikle doktorluk diploması sahibi olmak gereklidir. Doktorluk branşı konusunda iş yeri hekimliği açısından bir sınırlama yoktur. Her branştan doktor, iş yeri hekimi olabilir.

İş Yeri Hekimlerinin Görevleri

İş yeri hekimi, işyerinde bulunması hâlinde diğer sağlık personeli ile birlikte çalışır. İş yeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki alt başlıklarda izah edilen görevleri yapmakla yükümlüdür.

• Rehberlik,
• Risk değerlendirmesi,
• Sağlık gözetimi,
• Eğitim, bilgilendirme ve kayıt,
• İlgili birimlerle iş birliğidir.

Diğer Sağlık Personelinin Yetki, Yükümlülük ve Görevleri

‘ İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde diğer sağlık personelinin tanımı; “İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen işyeri hemşireliği belgesine sahip kişilerdir.” şeklinde yapılmıştır.

Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri

İşverence diğer sağlık personeli olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre geçerli diğer sağlık personeli belgesine sahip olmak zorundadır.

Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen iş yerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir.

Diğer Sağlık Personelinin Görevleri

Diğer sağlık personeli iş yeri hekimi ile birlikte çalışır. Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda belirtilmiştir:

• İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde iş yeri hekimi ile birlikte çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak.
• Çalışanların sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve iş yeri hekimi tarafından yapılan muayene sırasında hekime yardımcı olmak.
• Özel politika gerektiren grupların takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenelerinin yaptırılmasını sağlamak.
• İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde iş yeri hekimi ile birlikte çalışmak.
• Çalışanların sağlık eğitiminde görev almak.
• İş yeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarının sürekli izlenip denetlemesinde iş yeri hekimiyle birlikte çalışmak.
• İş yeri hekimince verilecek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürütmek.
• İş yerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle iş birliği yapmak.

Diğer Sağlık Personelinin Yetkileri

İş yerinde görevli diğer sağlık personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir:

• Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
• Görevinin gerektirdiği konularda işveren ve iş yeri hekiminin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak.

Diğer Sağlık Personelinin Yükümlülükleri

İş yerinde görevli diğer sağlık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.

İş yerinde görevli diğer sağlık personeli, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur.

Diğer sağlık personeli, görevlendirildiği işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tespit ve tavsiyelerini iş yeri hekimine iletmekle yükümlüdür.