İletişim Ortamları Tasarımı Dersi 3. Ünite Özet

Başlık

Başlıklar, genellikle tasarımın en güçlü silahları olarak nitelendirilebilir. Haber yazısı ne kadar iyi olursa olsun, fotoğrafları ne kadar parlak ve renkli olursa olsun daha onlar fark edilemeden önce başlıklar fark edilir. Okur, önce gazetenin geneline göz atar. Büyük puntolu ana başlıkları ve ardından da daha küçük puntolu başlıkları okur. Eğer yazı ya da haber hâlâ ilgisini çekiyorsa metni okumaya karar verir.

İyi bir başlık; kısa, kesin ve yazıya uygun olmalıdır. Yazıların uzunluğu, genelde okuru okumadan caydıran bir unsurdur. Başlıkların beklenen etkiyi sağlaması bazı özellikleri barındırmasına bağlıdır. Bu özelliklerden ilki, başlıkların konuşma üslubunda olmasıdır. İkincisi ise başlıkların geniş zaman aralığında yazılması ve etken çatı kullanılmasıdır. Örneğin, “Ömrünüz boyunca emek sarf ettiniz”, “Balıkçılar üç ton balık çekti” gibi.

Başlıklar gazete sayfasında dört önemli işleve sahiptir:

• Haber içeriğini özetler.
• Haberin önemini gösterir.
• Haberi okutmak için okuru baştan çıkarır.
• Tasarım aşamasında, sayfanın düzenlenmesinde dayanak noktası oluşturur.

Günümüz başlıklarında genelde normal yazım kuralları geçerli olmakla birlikte, sola dayalı ve eskiden olduğundan daha geniş yazı sütunları kullanılmaktadır. Başlıklar, çoğunlukla metinlerin üzerine, bazen metnin yanına ya da altına yerleştirilmektedir. Başlık türleri ana başlık veya manşet, üst başlık, alt başlık, ara başlıklar, yan başlıklar ve diğer başlıklar olmak üzere 6 gruba ayrılırlar. Ana başlıklar metnin konusunu özetleyen başlık türüdür. Manşet olarak adlandırılan başlık türü, gazetenin en iri puntolu ve önem derecesi en yüksek haber başlığıdır. Başlık büyüklüğü, yazının önemini belirtir. Üst başlık Vurgulanmak istenen birkaç sözcükten ibaret olup, gözü yakalama amaçlı kullanılan başlık türüdür. Alt başlık ana başlıkların altında yer alır ve onu açıklar. Sunulan yazının reklamını yaparak, göz gezdiren insanları okumaya sevk eder. Ara başlıklar uzun yazılarda farklı konuları vurgulamak için kullanılır. Bu başlık türleri sayfaya görüntü estetiği sağlar, yazıları sıkıcılık ve monotonluktan kurtarır. Yan başlıklar metnin sağ ya da sol tarafındaki boşluğa yerleştirilir. Diğer başlıklar ise olay fotoğrafları ile birlikte kullanılan başlıklardır ve metinde kullanılan sütuna göre değişir.

Başlık ölçülerinde bir genellemeye gidilirse 12-24 punto arası küçük boyutlular; 24-48 puntolar arası orta boyutlular; 48 punto üzeri de büyük boyutlu başlıklar olarak nitelendirilebilir. Ancak başlık boyutlarını genelleştirmek oldukça zordur. Genel ilke ise şudur: Haber ne kadar büyükse başlık da o kadar büyük olur ve haber başlıkları sayfanın alt kısmına doğru gittikçe küçülür.

Metin

Gazete tasarımında yazıları oluşturan ses, sözcük, cümle, birbirini izleyen cümleler bütünü ve onlarla ilgili dilsel düzenlemelerin tümü metin olarak anılmaktadır. Metinler, gazete tasarımının yapı bloklarıdır. Yazı karakterini belirlemek, metnin okunurluğunu sağlamada en önemli faktördür. Metne çok yönlülük ve benlik kazandırmak için bir takım özellikler uygulanabilir. Bu özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Farklı yazı karakterleri ve farklı büyüklükler uygulanır.
• Paragraf aralığı, normal satır aralığından biraz artırılabilir.
• Başlıklarda tırnaksız, metinlerde tırnaklı gibi farklı yazı karakterleri uygulanabilir.
• Vurgulanması gereken özel isim ya da sözcükler kalın yazılabilir.

Yazılar özelliklerine göre tırnaklı, tırnaksız, el yazısı ve dekoratif yazılar olarak gruplandırılır. Tırnaklı yazılar serişiler olarak da adlandırılır. Tırnaklı yazıların alt ve üst kenarlarında tırnağa bezer çıkıntılar bulunmaktadır. Tırnak tiplerine göre üç gruba ayrılabilir: Roman, kare tırnaklı ve yuvarlak tırnaklı yazılar. Okunurluk yazı karakterinin kolay okunabilir olmasıdır. Tırnaklı yazıların okunurluğu daha fazla olduğu için uzun metinlerde tırnaklı yazılar tercih edilir. Roman yazılar: Eski ve modern olarak ayrımlanır. Aralarındaki fark, çizgi kalınlıkları, tırnakların kavisli ve düz oluşu, harf yuvarlaklığının geniş ya da dar açılı olmasındandır. Roman yazıların okunuşu rahattır, bu nedenle uzun metinlerde kullanılır. Kare tırnaklılar: kare tırnaklı yazıların tırnakları küttür. “Playbill, Rockwell” fontları bu türe girer. Yuvarlak tırnaklılar: bu yazılarda çizgi kalınlıkları çok farklı olamamakla birlikte, tırnaklar yuvarlaktır. “American Typewriter” fontu bu türe örnek olarak verilebilir.

Tırnaksız Yazılar: bu yazılar düz görüntüye sahiptirler ve tırnak yoktur. Saf geometrik formlara dayanan bu yazı karakterleri her türde metinde kullanılabilir. Tırnaksız yazılar; gotik ve tek çizgili yazılar olarak ayrılır. Gotik yazılar afiş ve başlıklarda kullanıcıların ilgisini çekmek için kullanılırlar. Tek çizgi yazılar: gotik yazılara benzemekle birlikte çizgi kalınlıklarındaki fark bu yazı türünde yoktur. Tırnaklı ya da tırnaksız yazı seçimi gazetelerin özelliklerine göre yapılmaktadır. Tırnaklı yazılar estetik ve sayfada dolgun bir izlenim sağlarken, tırnaksız yazılar yalın ve monoton bir görüntü sağlar.

El yazıları: bu yazı türleri de el yazısı görünümünde, dolma kalem ya da kesik uçla yazılmış gibidir. Tamamı büyük harflerle yazıldığında okunması zordur. Bu yazılar script, cursive ve text olarak ayrılır. Script yazı: sağa yatık ve harf aralarında uzantılar bulunan yazı türüdür. Düğün ve toplantı davetiyelerinde tercih edilir. Cursive yazı: harf aralarında bağlantı yoktur. Dik görünümlü ve harf bitimleri kıvrımlıdır. Text yazı: Harfler dik ve sıkışık görünür. Gelenekselliği temsil eder. Sertifika ve diploma yazılarında tercih edilir.

Özel yazılar: grafik ya da dekoratif kullanım amacıyla tasarlanmış yazılardır. Harf kenarları konturlu ve harf içinde ton farklılıkları olabilir. Harfler bazen çiçek hatta insan figürlerinden oluşabilir. Yazı içeriğini yansıtmak için, yazılara şekilsel farklılıklar uygulanarak anlamı derinleştirmek mümkündür.

Okur kendine iletilen mesajı mümkün olduğunca kolay ve rahat okuyabilmelidir. Yazı karakteri estetik ile ilişkilidir. Bu nedenle karakter seçimi hem hislere hem de akılla yapılmalıdır. Ayrıca seçilen yazı karakteri izleyicinin kabul edeceği ve ürünle bütünleşebilecek bir karakter olmalıdır. Yazı okunurluğunda etkili olan bir diğer öge de yazı stilidir. Aynı font farklı stillerle yazılarak farklı etkiler yaratılabilir.

Fotoğraf

Fotoğraflar, dünyada ve ülkemizdeki gazetelerde dikkat çekici ölçüde yaygınlaşan bir özelliğe sahiptir. Gazetelerde bu yaygın kullanımın nedeni fotoğrafın “belge” niteliği taşımasından kaynaklanan “inandırıcı olma” özelliğine dayandırılabilir. Ancak ülkemizdeki yaygın basında fotoğraf kullanımı, gazeteden gazeteye nitelik ve nicelik açısından farklılık göstermektedir. Fotoğraflar sayfaya hareket ve duygu taşıyan elemanlardır. Yazıların anlatıma yetmediği durumlarda, yazının açıklanmasına yardım eden elemanlar, fotoğraf ve grafiklerdir. Gazete fotoğrafları, gazetelerde genelde üç temel şekilde bulunur: Bunlar yatay dikdörtgen, dikey dikdörtgen ve karedir. Bazen fotoğrafların arka planı çıkarılarak kullanılır.

Gazete tasarımında kullanılacak fotoğrafların bazı özelliklere sahip olması gerekir:

• Tasarımda kullanılacak her fotoğraf açık olmalı ve ilgi merkezini ortaya koymalıdır.
• Doğal görünmelidir.
• Her fotoğrafın bir alt yazısı bulunmalıdır.
• Fotoğraf çerçevesinden sonra beyaz alan bırakılmalıdır.
• Fotoğraflarda insan yüzleri her zaman anahtar roldedir.

Fotoğraf seçimi, fotoğrafın habere eşlik edip edemeyeceğinin değerlendirilmesine bağlıdır. Fotoğraflar tek başına da haberin özünü yansıtmalı, metinle birlikte okurun zihnini bir noktada toplamalıdır.

Gazete sayfalarının tasarımı yapboz gibi çok farklı yollar denenerek gerçekleştirilir. Fotoğrafların haber metninin üstüne yerleştirilmesi dikey tasarımda iyi sonuç verir. Buna göre en yi sıralama yukarıdan aşağıya; fotoğraf, foto altı yazısı, başlık ve metin şeklindedir. Fotoğraf, foto altı yazısı, başlık ve metin sıralaması okurun haberi taramasında rahatlık sağlar. Okur ilk önce fotoğrafa bakar, sonra başlığa bakar ve metne takılır.

İllüstrasyon; başlık, slogan ya da yazı gibi sözel unsurların görsel olarak betimlenmesi, yorumlanmasıdır. Habere eşlik edecek fotoğraflar hazırda bulunmadığında sanatsal çizimler ve foto-illüstrasyonlar kullanılır. Çoğunlukla foto-illüstrasyonlar yiyecek ve moda bölümlerinde kullanılır. Foto-illüstrasyonlar, genelde duygu yüklendiğinden her konuda kullanılmaları uygun düşmez. Bazı okurlar bunları belgesel fotoğraf gibi yorumlayabileceği için foto-illüstrasyonların her konuda kullanılmaları risk taşır.

Fotoaltı Yazıları

Fotoaltı yazıları ve başlıklar sayfada gözü en çok yakalayan elemanlar olabilir. Fotoaltı okunurluğu, haberin okunmasından yüzde 10-15 daha fazladır. Bir figür fotoaltı ile desteklendiğinde okuru habere daha fazla çeker. Foto altı yazımı için şu esaslar geçerlidir:

• Fotoaltı, fotoğrafta görülenin fazlasını taşımalıdır.
• Fotoaltı; fotoğrafta görülenin üzerine zamanı, sıcaklığı, boyutu bildirmelidir.
• İnsanların kimliğini ve birbirleriyle bağlantılarını vermelidir.
• Fotoaltı, fotoğrafın gösterimindeki neden ya da sonucu açıklamalıdır.
• Fotoaltı, fotoğrafın yanlış anlaşılmasını önler.
• Fotoaltı, fotoğrafın dikkat çekilecek yerini işaret eder.
• Habere eşlik etmeli ancak başlıktaki ya da alt başlıktaki bilgiyi tekrar etmemelidir.
• Fotoaltında kişisel düşünce ya da yorum belirtilmemelidir.
• Fotoaltı kısa ve öz olmalıdır.

Gazete Tasarımında Kullanılan Diğer Unsurlar

Gazete tasarımında yazı ve fotoğraftan başka çizgiler, çerçeveler, çizimler, kılavuz çizgiler, renk sistemleri ve bilgi grafikleri gibi birçok unsurdan yararlanılmaktadır.

Çizgi ve Çerçeveler

Çizgiler ve çerçeveler gazete tasarımında normal ayırıcılar olarak kullanılırken dekoratif araç olabilirler. Haber tasarımının etrafını saran çizgiler ya da çerçeveler kutu olarak da tanımlanır.

Çizimler ve Resimlemeler

Fotoğraflar özel etkiler için; silüet ya da farklı bir imaj üretmek için, sanatsal özellikler yüklenerek kullanılabilir.

Yapılar ve kılavuz çizgiler

Çoğu gazeteler, bilgileri dikey ve yatay şekillerde organize ederler. Ancak bu yaklaşımın olumlu ve olumsuz yönleri mevcuttur. Bazı gazeteler dikey yapıdadır. Dikey yapıdaki gazetelerde haberler sayfanın üstünden başlayarak aşağıya doğru bir yol çizer.

Beyaz Boşluklar

Beyaz boşluklar gazetedeki koyu elemanlara görsel bir rölyef oluşturur. Beyaz boşluklar çizgi gibi, çizgilerin arasında, başlık, metin ve fotoğrafın etrafında, sütun aralarında kullanılır.

Renk

Renk, gazete tasarımına hayat katar. Sayfaların popülerliğini artırma ve okura rehberlik etme gibi önemli iki işleve sahiptir. Ancak gazetelerde rengin fazla kullanılması ilgiyi dağıtır. Bir tasarımcının rengi kullanabilmek için, renk konusunda renk özü, renk tonları, renk değeri ve renk parlaklığı bilgisine sahip olması gerekir.

Baskı renkleri temel olarak (cyan, magenta, yellow, black/CMYK) dört renkten oluşan bir sistemdir. Dört renk işleme, grafik sanatlar endüstrisinde ve bilgisayar yazılımlarında kullanılan bir sistemdir. Dijital ve karta basılmış fotoğrafların, baskıya hazırlık aşamasında bu dört renge göre renk ayrımı gerçekleştirilir. Renk ayrımında özel filtreler aracılığı ile, bu dört renk için noktacıklardan (tram) oluşan kalıplar elde edilir ve bunlar ya kâğıda transfer edilir ya da üzerine baskı yapılabilecek türde malzemelere basılır. Ton farklılıklarını hep aynı koyulukta farklı büyüklükte ya da miktarda nokta zemine dönüştürme işlemine tramlama denir.

Renk sistemlerinin önemi, bilgisayarda tasarlanan bir işin baskıdan sonraki durumuna bakıldığında anlaşılır. Bilgisayar ekranında ışık renkleri ile görülen bir imaj, baskı renklerinin oluşturduğu görünümden farklıdır. Işık renkleri kırmızı, mavi ve yeşil renkleri (RGB) temel alır ve bu renklerin birleşimi beyazı verir. Baskı renklerinde ise dört rengin birleşimi siyahı verir.

Renkler tasarımda psikolojik işlevlere sahiptir. Bu işlevler; dikkati çekmek, okurun algısını geliştirmek, çağrışım yapmak, kalıcılık oluşturmak, hoş bir estetik atmosfer yaratmaktır. Resim ve yazıları renklendirmek, vurgu sağlar ve aynı zamanda sayfalara enerji verir. Ancak her elemana aynı vurguyu yapmak monoton sonuç verir. Rengin doğal olmayan kullanımı ters tepki yaratabilir. Karışık dokuların ve biçimlerin olduğu bir zeminde yazıların okunurluğu azalır. Koyu zeminde açık renk yazı, açık renk zeminde koyu renk yazı, karşıtlık yaratması nedeniyle daha kolay algılanır.

Bilgi Grafikleri

Bilgi grafikleri sözcük, sayı ve görsellerin birleştirildiği kombinasyonlardır. Çizelgeler, haritalar ya da diyagramlar metin içeriğinin daha iyi kavranmasını ve iletişimin etkililiğini sağlar. Başlığı desteklediği, ilave detayları ve içerikle ilgili en önemli verileri gösterdiği için gazete tasarımında önemli rol oynar. Gazetelerde kullanılan bilgi grafikleri başlıca şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Haberin içinden çekilip kim, neyi/kimi, neden, nerede, ne zaman sorularını okura sunan ve kutu içinde verilen kısa metin blokları.
• İnsanların kısa biyografisini, ürünleri ya da organizasyonları tanıtan kutular.
• Listeler.
• Sözlükler.
• Denetim listeleri.
• Küçük sorgu kutuları.
• Soru ve cevap sıralamaları.
• Kamuoyu yoklamaları.
• Yükselme eğrileri.
• Çubuk grafikler.
• Pasta grafikler.
• Tablolar.
• Reyting oranları.

Gazete Tasarımı

Tasarım Prensipleri

Gazete tasarımı için görsel tasarım prensipleri geçerlidir. Bunlar denge, zıtlık, odak, orantı, birliktir.

Biçimsel denge günlük gazetelerin çoğunda başarıyla uygulanmaktadır. Simetrik dengede, sayfa dik olarak ikiye ayrıldığında elemanlar ton değeri olarak eşit ağırlıkta yerleştirilir ve bu yerleşim durağanlık ve sakinlik duygusu verir. Simetrik denge gazete tasarımında kullanılır ancak asimetrik denge gazete tasarımına daha uygun düşer.

Zıtlık, önemli bir tasarım prensibidir. Basılı ürün tasarımında çeşitlilik sağlar ve ilginçlik yaratır. Zıtlık ile sözcük ya da cümleler etkili bir çığlığa ya da fısıltıya dönüşebilir. Tasarımcılar sayfayı ağırlıkların karşıtlığına göre dengeler. Boyutlarda, tonal ağırlıklarda, yerleşimde ve şekillerde zıtlık oluşturulabilir. Zıt renkler başarılı zıtlıklar oluşturmak için sıkça kullanılır.

Sayfalarda odak nokta, başlama noktası olarak belirlenir. Bunu gerçekleştirmek için editör hangi elemanın en önemli olduğunu, hangisinin görsel çekiciliği daha iyi yansıtacağını belirler. Gazetelerde odağı, genellikle büyük, baskın bir fotoğraf oluşturur. Yazı da odaklama için etkili olabilir. Geleneksel gazeteler genellikle odaklama için başlıkları kullanır.

Oran, mesajın taşınmasına da yardım eder. Grafik tasarımda orantının uygun kullanımı eğer içerikle ilgisi yoksa kare yapılardan kaçınılmasıdır. İkinci sıradaki fotoğraf her zaman baskın gösterilecek fotoğraftan daha küçük kullanılır. Sayfa büyüklüğü her zaman anahtar roldedir. Bazen birbiriyle bağlantılı birden fazla fotoğraf birlikte büyük ve baskın fotoğrafın yerine geçebilir.

Tasarımcı gazete sayfalarında birliği iki şekilde oluşturur; yayının bölümlerinde ve içerikteki bireysel haber formlarında. Tipografide birlik, homojenlik anlamına gelmez ancak bölümler arasında bir benzerliği gerekli kılar. Yayımın birliğinde ise bölüm kimlikleri, sütun başlıkları, aynı kâğıdın sürekli kullanılması vs. kapsar.

Gazete Sayfalarının Düzenlenmesi

Tasarımın ilk aşamasında sayfa elemanları yerleştirilmeden önce şablon sayfalar oluşturulur. Gazete sayfalarında ilişkileri kurmak için beş yol bulunmaktadır: Birbiriyle ilişkili elemanlar dikey bir birime yerleştirilebilir, ilişkili elemanlar kutu ya da çerçeve içine alınabilir, ilişkili elemanları kapsayan şemsiye bir başlık kullanılabilir, haber elemanlarının yan yana ve alt alta bulunması ilişki yaratır, ikon ve renk kullanımı da elemanlar arasında ilişki yaratır.

Günümüz gazeteleri informal, tek odaklı ve modüler yapılarda oluşturulabilir. İnformal yapıda tasarlanan gazeteler, okurun ilgisine ve haber önemine göre tasarlanır. Tek odaklı tasarımlarda, ana haber üzerine odaklama yapılır. Ana haberin etrafı boyut olarak daha küçük başlık, daha küçük fotoğraf ve metin kutuları ile sarılır. Ana haberin dikkati çekmesi için çalışılır. Modüler sayfa çoğunlukla yatay ve dikey şekillerden oluşur. Baskın bir dikdörtgen fotoğrafları ya da illüstrasyonları ile birlikte genellikle sayfanın orta noktasının üstüne yerleştirilir. Modüler yapı okurlara uygun bir başlama noktası sunar ve bu başlangıçtan sonra bir okuma akışı sağlar. Metin akışında kopmalar okuma için caydırıcı olabilir. Okuma yolu oluşturmada basit kural şudur: Okurun okuma yolunun ve sütunların fotoğraf, harita ya da diğer elemanlarla bölünmemesidir.