Tefsir Tarihi ve Usulü Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Rivâyet tefsîrinin diğer adları nelerdir?

Me’sûr veya naklî tefsîr de denilmektedir.

Peygamberimiz tarafından uygulanmış bir Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsîri örneği hangisidir?

: İman edip imanlarına zulüm karıştırmayanlar var ya, işte onlar korkudan emin olacaklardır, hidâyette olanlar da bunlardır (En’am (6), 82) âyeti nazil olduğunda bu durum sahabeye ağır gelmiş, hangimiz haksızlık yapmaktan kurtulabiliriz ki diye endişelerini belirtmişlerdir. Peygamberimiz onlara, siz Lokman’ın oğluna söylediği sözleri görmüyor musunuz? diyerek, ?/ Hani Lokman oğluna nasihat ederken, evladım dedi, sakın Allah’a şirk koşma, çünkü şirk büyük bir zulümdür (Lokman (31), 13) âyetini okumuştur. (Taberî, 2000). Böylece Peygamberimiz En’am sûresindeki zulmü, Allah’a şirk koşma olarak açıklamıştır.

İbn Kesîr’in isrâiliyât kökenli kıssalar hakkındaki bakış açısı nedir?

• Doğru olduğunu bildiğimiz ve elimizdeki delillerin de doğruluğunu teyit ettiği nakiller ve kıssalardır ki bu nevi kıssa ve nakiller sahihtir. • Yalan olduğunu bildiğimiz ve elimizdeki delillere ters düşen nakil ve kıssalardır. • Ne kendisine inanılan ve ne de yalan olduğu söylenebilen, hakkında sükût edilen nevidir ki yukarıda olduğu gibi bunu da hikâye etmek caizdir. Ancak bu tür anlatımlar genellikle dinen bir fayda sağlamaz.

Dirâyet tefsîrinin kabule şayan görülen kısmına ne denir?

Memduh dirâyet.

Hz. Peygamber’in Kur’ân’ı nasıl tebyîn ettiği, açıklamalarda bulunduğu konusuna örneklerden biri hangisidir?

: İmran b. Husayn’ın bulunduğu bir mecliste biri, sadece Kur’ân’da olandan söz edin deyince İmran, sen ahmak bir adamsın! Öğle namazının dört rekât olduğunu, onda kırâatin açıktan okunmayacağını Allah’ın kitabında gördün mü? diye çıkışır. Sonra namazı, zekâtı ve benzeri hükümleri sayarak şöyle der: Bütün bunları Allah’ın kitabında açıklanmış, olarak buluyor musun? Kur’ân bunları müphem bırakmıştır. Sünnet ise tefsîr etmiştir.

Dirâyet tefsîrinin kabule şayan görülmeyen, kötülenen kısmına ne denir?

Mezmum dirâyet

Sünnet ilminde otorite olmasından dolayı Begavî’ye hangi lakablar verilmiştir?

Muhyi’ssünne ve Rüknud-dîn gibi lakaplar verilmiştir.

Râzî’nin Mefâtihu’l-Gayb tefsîri’nin içeriği nasıldır?

Kelâmî meseleleri Kur’ân’a dayanarak ele alır, tefsîr konularına girerken ilmî ve aklî yöntemleri kullanır. Bu arada Müslümanların ahlâkî alanda da meleke kazanmaları için sâlih kimselerin öykülerini, sûfi kıssalarını, hikmetli insanların mev’izelerini, âdil hükümdarların davranışlarını anlatır. Tefsîre başlarken konuyla ilgili bütün fikirleri zikreder, sonra onların delillerini arz ederek münakaşalara girişir. Delillerini ortaya koyarak tercihler yapar. Bütün meseleleri ikna edici bir üslûpla ve sağlam felsefî münakaşalara dayandırarak inceler, nübüvvet ve mucizeler hakkında kuvvetli aklî deliller ortaya koyar. Nakil, sahih ve sabit olduğu zaman onu esas alır. Şayet bir konu hakkında rivâyetlerde bir şey bulamazsa akla müracaat eder. Tatbik edilebilecek önemli bir fikir bulduğunda onu muhtelif şekillerde sunar. Âyetlerin kültür açılımlarını ortaya koyar. Bazen de önceki tefsîrlere atıfta bulunarak okuyucuyu onlara sevk eder. Tefsîrinde yaptığı münazaralardan, seyahatlerden ve başından geçen ilginç olaylardan bahsetmesi de yine bu eserin hususiyetlerindendir.

Begavî’nin tefsirinin adı nedir?

Meâlimu’t-Tenzîl.

İbn Kesîr’in tefsirinin adı nedir?

Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm.

Dirâyet müfessirinin uygulayacağı yöntem nedir?

Dirâyet tefsîrcisi manayı önce Kur’ân’da, bulamadığı takdirde sünnette araması gerekir. Mana sünnette de bulunamadığında sahabe kavline müracaat edilmelidir. Müfessir âyetin doyurucu yorumunu bu kaynaklarda bulamadığı takdirde rey ve içtihat yoluna başvurmalıdır.

Kur’ân’ın kendisini tefsîr etmesinin çeşitli şekilleri nelerdir?

Bazen Kur’ân’daki mutlak bir ifade istisna, sebebini zikretmek, tahsis etmek veya içeriğini bir başka yerde açıklamak suretiyle kayıtlı hale gelmektedir. Yine bazen ism-i mevsul, ism-i işaret veya zamir gibi müphem ifadeler de başka bir âyette açıklanabilmektedir. Bazen de Kur’ân’daki garib bir kelime bir başka yerde izah edilebilmektedir.

Rivâyet terim olarak ne demektir?

Kur’ân’ı Kur’ân, Hz. Peygamber’in sünneti ve selefin açıklamaları ile tefsîr etmek diye tanımlamak mümkündür.

Müfessirlerin tefsîr etmek istedikleri âyet ile ilgili ilk yaptıkları ne olmuştur?

Tefsîr etmek istedikleri âyet hakkında başta Hz. Peygamber olmak üzere, öncelikle kendilerinden önceki nesillerin neler söylediğini dikkate almışlardır.

Rivâyet tefsîrinin zaaf noktaları, eleştiriye açık yönleri nelerdir?

• Tefsîrde uydurma haberlerin çok olması. • İsnatların hazfedilerek sadece metinlerin yer alması. • İsrailiyata dair haberlerin tefsîre karışması.

Rivâyet tefsîrinin tarihinde ilk bahsedilmesi gereken malzeme nedir?

Hz. Peygamber’in tefsîridir.

Tâbiîn tabakasına ait tefsîr örneklerinden biri hangisidir?

Aşağılık maymunlar olun (Bakara (2), 65) âyetini tefsîr ederken mecâzî anlamı tercih eder. Ona göre bu âyetten murat edilen şey, fiziksel bir değişiklik değil, kalplerinde ve ahlaklarında olan bir bozulma ve değişmedir.

Dirâyet tefsîri’nin terim olarak tanımı nasıldır?

Yalnızca rivâyetlere bağlı kalmayıp dil, edebiyat, mantık, kıyas ve daha başka ilimlere dayanılarak yapılan Kur’ân tefsîri demektir.

Ebu’l-Leys’in eserleri özellikle hangi alanda olmuştur?

Vaaz, nasihat ve ilmihal alanında telif ettiği eserleri sayesinde İslâm dünyasının tanınan âlimlerinden olmuştur.

Meşhur olan rivâyet tefsîrlerinden bazıları hangileridir?

İbn Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân; İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’lAzîm; Ebû’l-Leys es-Semerkandi, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm; Ebû İshâk esSa’lebî, el-Keşf ve’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’ân; Ebû Muhammed el-Hüseyin el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl; Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr, Tefsîru’lKur’âni’l-Azîm; Ebû Zeyd Abdurrahmân es-Seâlibî, el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kurân; Celâleddîn es-Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr fî Tefsîri’lMe’sûr

Rivâyet tefsîri yönteminin özelliği nedir?

Müfessirin kendisinden daha çok, hâricî bir kaynağa dayanması söz konusu olmaktadır.

Taberî Kur’ân tefsîr’inde nası bir yol izlemiştir?

Taberî öncelikle âyetleri Kur’ân, sünnet, bu deliller mevcut olmadığı durumlarda, sahabe, tâbiîn ve daha sonraki âlimlerin sözleri ile tefsîr eder. Yeri geldikçe sebeb-i nüzul, muhkemmüteşabih, nâsih-mensûh, hurûf-u mukattaa, kıssalar, i’caz ve siyak bilgileri yanında Arap dili verilerine de başvurur. Bu yönlerden de salt rivâyet tefsîri olarak değil, bir bakıma rivâyet içinde dirâyet tefsîri olarak dikkat çeker. Bu itibarla Taberî, Yahya b. Sellâm’ın ortaya koyduğu nakil, nakd ve tercih metodunu geliştirerek kullanır.

Dirâyet müfessirinin Kur’ân’da üç çeşit ilim olduğunu ve bunların da kesin olarak bilinemeyeceğini ifade ettiği alanlar nelerdir?

• Allah’ın zatı, sıfatları ve gaybi konular alanıdır ki bu hususlarda hiç kimsenin kesin bir söz söylemesi caiz değildir. • Allah’ın peygamberine bildirdiği alan. Bu alanda söz söylemek ise ancak Peygamber’e ve onun haber ve izin verdiği kimseler için söz konusu olabilir. • Allah’ın peygamberini tebliğ etmeğe memur ettiği alan. Bu da iki kısımdır: Ancak işitmek yoluyla söz söylemenin caiz olduğu nâsihmensuh, nüzul sebepleri, haşr, mebde ve mead gibi ilimlerin yer aldığı alan. Diğeri de nazar ve istidlal yoluyla bilinebilecek olan hükümler, meseller ve öğüt kabilinden anlatımlara ait alandır.

Dirâyet tefsîrinin ortaya çıkış sebepleri nelerdir?

İnsanın karşısına değişik dönemlerde farklı meselelerin çıkması,tâbiîn ve sonrası dönemlerde konuşulan meseleler de sahabe döneminde gündemde olan ve cevap aranan meselelerden farklı oluşu , ve bu bakımdan müfessirin Kur’ân’da bulmaya çalışacağı cevap ve çözüm ihtiyacına, bir de insandaki merak duygusunun katılmış olması, rivâyet tefsîri kanalıyla gelen sınırlı bilgiler, bazı meseleler için yeterli olmayışı.

Dirâyet tefsîrini rivâyet tefsîrinden ayıran en belirgin özellik nedir?

Müfessirin çeşitli yollarla elde ettiği bilgi ve birikimi neticesinde oluşan kanaatine yer vermesidir.

Beydâvî’nin ünlü eseri hangisidir?

Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl.

Taberî’nin şaheserini adı nedir?

Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’lKur’ân.

Ebu’l Leys’in tefsirinin adı nedir?

Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm’dir.

Taberî’nin tefsîr anlayışını gösteren anahtar kavramlardan birisi nedir?

‘’Zâhir kelimesidir. Ona göre asıl olan Kur’ân’ın zâhiridir. Bâtın veya mecaz, ancak istisnai ve huccet durumunda söz konusu olabilir. Taberî’nin zâhir anlayışına sıkı sıkıya bağlılığı tefsîrde kullandığı Arap dili verileri, Kur’ân’ın bizzat kendisi ve siyakın etkinliği gibi malzemeler ile paralellik oluşturmaktadır

Tefsîr yapan bir dirâyet müfessirinin hataya düşmemesi, yanlış görüş ve yorum bildirmemesi hangi kurallara dikkat etmesine bağlıdır?

• Müteşabih alana ait hususiyetlerin farkında olmak. • Yorumlarında delil ve karineye dayanmak, kişisel ve subjektif yorum yapmaktan kaçınmak. • Mezhep taassubundan uzak durmak. • Delilsiz olarak Allah’ın muradı konusunda kesin yargıya varmamak.

Meşhur dirâyet tefsîrlerinden bazıları nelerdir?

Zemahşerî, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl; Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb; Kâdî Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl; Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’tTe’vîl; Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît; Hatîb Şirbînî, esSirâcu’l-Münîr; Ebussuûd, İrşâdu’lAkli’s-Selîm; Âlûsî, Rûhu’l-Meâni fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm; Reşid Rızâ, Tefsîru’l-Menâr; Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili.

Sahabelerin Kur’ân ve tefsîri açısından Hz. Peygamber’den sonra en önemli tabaka olmalarının sebepleri nelerdir?

Onlar vahye, vahyin iniş yerlerine, vahyi önceleyen tarihi olay ve şartlara şahitlik etmiş olan mümtaz insanlardır. İslâm’ın bütün aşamalarına sadece şahit olmakla da kalmamış, deyim yerindeyse müdahil de olmuşlardır. Ayrıca kendi düşünceleriyle ulaşamayacakları bilgileri Hz. Peygamber’den duymuş olmaları da her an mümkün olan bir durumdur.

Sahabe tabakasından gelen tefsîr örneklerinden biri hangisidir?

(Allah) her gün bir iştedir (Rahman (55), 29) âyeti, zühd ve takva hayatıyla ön plana çıkan Ebu’dDerdâ’ya sorulduğunda, biraz da kendi ruh halini yansıtan şu açıklamayı yapmıştır: (Allah her an) ya bir günahı bağışlar, ya bir sıkıntıyı giderir, ya bir topluluğu yükseltir ya da bir başkasını olduğu yere bırakır.

Taberî’nin otorite olduğu ilim dalları hangileridir?

Tarih, kırâat, fıkıh, hadis, tefsîr, meânî gibi ilim dallarında otorite olmuştur.

İbn Kesîr’in tefsîrdeki yöntemi nedir?

Bu tefsîr, âyetlerden hüküm çıkarmada, kapalılıkları beyân etme konusunda en yararlı tefsîrlerdendir. Yine bu tefsîr, rivâyet tefsîrlerinde yer alan isrâiliyâtın zararlarından okuyucuları mümkün olduğu kadar korumaya çalışır. Vecihleri ve lafızların muhtemel anlamlarını açıklarken inceleme ve mülahazalarını sadece tefsîr ettiği âyeti anlamaya teksif eder, konuyu dağıtmaz. Haberleri cerh ve tadile tâbi tutar, aralarında tercihte bulunur. Sağlam ve zayıf olan yönlerini beyan eder.