Ücret ve Ödül Yönetimi Dersi 5. Ünite Özet

U¨cret ve I·lgili Kavramlar

Temel u¨retim fakto¨rlerinden birisi olan emegˆin kars¸ılıgˆında o¨denen ayni ve nakdi^ degˆerler u¨cret olarak ifade edilmektedir. C¸alıs¸anlar ic¸in en o¨nemli gelir kaynagˆı emeklerinin kars¸ılıgˆında elde ettikleri u¨crettir. C¸alıs¸anlara emeklerinin kars¸ılıgˆında o¨deme yapan is¸verenler ic¸in ise o¨denen u¨cret bir gider unsurudur. Dolayısıyla u¨cret is¸c¸i ic¸in bir hakkı, is¸veren ic¸in ise bir yu¨ku¨mlu¨lu¨gˆu¨n dogˆmasına yol ac¸ar. I·s¸c¸i u¨cretlerinin dogˆru hesaplanması her iki taraf ic¸in de son derece o¨nemlidir. I·s¸letmede c¸alıs¸anların u¨cretlerinin tahakkuku yapılırken “U¨cret Bordroları” du¨zenlenir Aynı zamanda bu bru¨t u¨cretler u¨zerinden du¨s¸u¨lmesi gereken bazı vergi, prim, fon ve indirimler de oldugˆu ic¸in c¸alıs¸anlarının u¨cretinin dogˆru hesaplanması sadece is¸c¸i ve is¸veren ac¸ısından degˆil birc¸ok kurum ve devlet ac¸ısından da son derece o¨nemlidir.

U¨cretin tahakkuku ve o¨denmesi ilgili yasalara ve is¸so¨zles¸mesine uygun olmalı ve c¸alıs¸ana u¨creti tam olarak ve zamanında o¨denmelidir. U¨cret hesaplanmasında dikkate alınması gereken o¨nemli du¨zenlemelerden bazıları 4857 sayılı I·s¸ Kanunu, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sagˆlık Sigortası Kanunu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 4688 sayılı Kamu Go¨revlileri Sendikaları Kanunu, 4447 sayılı I·s¸sizlik Sigortası Kanunu ve bunlarda degˆis¸iklik yapılmasını sagˆlayan kanunlar, tebligˆler ve du¨zenlemelerdir. Gelir Vergisi ha^sılatı ic¸erisinde o¨nemli bir yere sahip olan u¨cretler hem yapısal hem de vergilendirme teknigˆi bakımından digˆer gelir unsurlarından farklı bir yapıya sahiptir. Degˆis¸ik yasalar uyarınca degˆis¸ik kesintiler yapıldıktan sonra net u¨cret c¸alıs¸ana o¨denir; bu kesintiler ise is¸veren tarafından ilgili kurumlara o¨denir. Bu u¨nitede u¨cret hakkında genel bir bilgi verdikten sonra u¨cretten yapılacak indirimler ve net u¨cretin hesaplanması ele alınacaktır.

Temel u¨retim fakto¨rlerinden birisi olan emegˆin u¨retime fikren ya da bedenen katkı sagˆlaması nedeniyle is¸ gu¨cu¨ne bir bedel o¨denmesi gerekir. U¨retime du¨s¸u¨nsel veya fiziksel emegˆini katan is¸gu¨cu¨ne veya c¸alıs¸anlara, verdikleri hizmetleri kars¸ılıgˆında o¨denen ayni ve nakdi^ bu¨yu¨klu¨gˆe u¨cret denilmektedir. Hukuki ac¸ıdan u¨cret, hizmet so¨zles¸mesi c¸erc¸evesinde is¸go¨renin yapmıs¸ oldugˆu is¸kars¸ılıgˆında is¸veren tarafından is¸go¨rene sagˆlanan menfaatlerin tu¨mu¨du¨r. 4857 sayılı I·s¸ Kanununun 32. maddesine go¨re u¨cret, bir kimseye bir is¸ kars¸ılıgˆında is¸veren veya u¨c¸u¨ncu¨ kis¸iler tarafından sagˆlanan ve para ile o¨denen tutar olarak tanımlanmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesine go¨re u¨cret, belirli bir is¸ yerine bagˆlı olarak c¸alıs¸anlara hizmet kars¸ılıgˆı verilen para ve ayınlar (hizmet kars¸ılıgˆının mal olarak verilmesi) ile sagˆlanan ve para ile temsil edilebilen (konut, arac¸ sagˆlanması vb.) menfaatlerdir.

En kapsamlı haliyle u¨cret terimi ko¨k u¨cret, primler ve sosyal yardımlar olmak u¨zere u¨c¸ kısımdan olus¸ur.

U¨cretler c¸ok farklı ac¸ıdan sınıflandırılabilir. Konumuz geregˆi I·s¸ Kanunu’nda yer alan u¨cret tu¨rlerini ele alacagˆız. I·s¸ Kanununa go¨re u¨cret tu¨rleri Asgari u¨cret, yarım u¨cret, fazla c¸alıs¸ma u¨creti, hafta tatili u¨creti ve genel tatil u¨cretidir.

U¨cretin o¨denme s¸ekli ve zamanı bulunmaktadır. U¨cret prim, ikramiye ve bu nitelikteki her c¸es¸it istihkak kural olarak, Tu¨rk parası ile is¸yerinde veya o¨zel olarak ac¸ılan bir banka hesabına o¨denir. U¨cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her c¸es¸it istihkak, yabancı para olarak kararlas¸tırılmıs¸ ise o¨deme gu¨nu¨ndeki rayice go¨re Tu¨rk parası ile o¨denebilir. I·s¸c¸inin u¨cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her c¸es¸it istihkakının o¨zel olarak ac¸ılan banka hesaplarını yatırılmak suretiyle o¨denmesine ilis¸kin digˆer usul ve esaslar anılan bakanlıklarca mu¨s¸tereken c¸ıkarılacak yo¨netmelikle du¨zenlenir.

U¨cret en gec¸ ayda bir o¨denir. I·s¸ so¨zles¸meleri veya toplu is¸ so¨zles¸meleri ile o¨deme su¨resi bir haftaya kadar indirilebilir. U¨creti o¨deme gu¨nu¨nden itibaren yirmi gu¨n ic¸inde mu¨cbir bir neden dıs¸ında o¨denmeyen is¸c¸i, is¸ go¨rme borcunu yerine getirmekten kac¸ınabilir. Bu nedenle kis¸isel kararlarına dayanarak is¸ go¨rme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gu¨nu¨nde o¨denmeyen u¨cretler ic¸in mevduata uygulanan en yu¨ksek faiz oranı uygulanır.

U¨cretler, is¸veren ac¸ısından is¸c¸ilik maliyetlerini olus¸turdugˆu halde is¸gu¨cu¨nu¨ sagˆlayan taraflar ic¸in de gelir oldugˆu ic¸in bu gelirin hesaplanması ve hak sahiplerine belli zamanlarda o¨denmesi idari ve mali sorumluluklar gerektirir. I·s¸ gu¨cu¨ne yapılan maas¸ ve u¨cret o¨demeleri, primleri, yasalar geregˆi ya da go¨nu¨llu¨ olarak o¨denen c¸es¸itli tazminatlar, primler ve egˆitim giderleri is¸c¸ilik giderlerini olus¸turur. I·s¸c¸ilikle ilgili, en o¨nemli sorun c¸alıs¸ılan zamanın belirlenmesidir.

I·s¸c¸iligˆin kars¸ılıgˆı yapılacak o¨deme, c¸alıs¸ılan zaman birimi (saat, gu¨n, hafta, ay, yıl) imal edilen birim ya da bunların bir karıs¸ımı olarak belirlenir. U¨cret Muhasebesi bo¨lu¨mu¨, imalat raporlarından ve zaman kartlarından elde edilen bilgilere dayanarak her is¸c¸inin bru¨t u¨creti, her is¸c¸iden yapılacak kesintileri ve toplam net u¨creti hesaplar. Bru¨t u¨cretler; fazla c¸alıs¸ma u¨cretini, primlerini, gece zammını, vardiya zammını, kasa tazminatını, yemek yardımını, su¨t- yogˆurt yardımını, yakacak yardımını, c¸ocuk zammını, giyim, o¨gˆrenim, sagˆlık, ilac¸ yardımını ic¸erir. Bu nedenlerden dolayı, is¸c¸ilik maliyetlerinin kontrolu¨ ve muhasebeles¸tirilmesi, is¸letmelerde pek c¸ok bo¨lu¨mu¨n c¸alıs¸malarını ilgilendirir.

U¨cretlerden Kesintiler

U¨cret kavramı yasal kesintilerden arındırılmıs¸ olan net u¨cret ve yasal kesintiler yapılmamıs¸ bru¨t u¨cret olarak ikis¸ekilde ortaya c¸ıkmaktadır. I·s¸verenin c¸alıs¸ana o¨dedigˆi ve u¨cret bordrosunda go¨sterilen u¨cret bru¨t u¨crettir. Bru¨t u¨cretten sosyal sigorta primleri, vergiler ve digˆer kamu kesintileri, sendika aidatı vb. kesintiler c¸ıkarıldıktan sonra c¸alıs¸anın eline gec¸en kısma ise net u¨cret denilmektedir.

Sosyal sigorta (gu¨venlik) primi , 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sagˆlık Sigortası Kanunun sigortalılara kars¸ı gu¨vence sagˆladıgˆı sosyal tehlikelerden birinin gerc¸ekles¸mesi halinde yapılacak sosyal sigorta yardımları ile Kurum yo¨netim giderlerinin kars¸ılıgˆı olarak M.4/I (a) ve (c) bendine go¨re sigortalı olanlar ic¸in sigortalı kazancının belirli bir yu¨zdesi u¨zerinden; M.4/I (b) bendine go¨re sigortalı olanlar ic¸in ise sigorta primine esas alt ve u¨st kazanc¸ sınırları arasından sigortalının belirleyecegˆi tutarların belirli bir yu¨zdesine go¨re alınan paradır.

U¨cretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle primlerin tu¨ru¨ne tabi tutulur. Digˆer o¨demeler ise o¨ncelikle o¨dendigˆi ayın kazancına dahil edilir ve u¨cret dıs¸ındaki bu o¨demelerin yapıldıgˆı ayda u¨st sınırın as¸ılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, o¨demenin yapıldıgˆı ayı takip eden aydan bas¸lanarak iki ayı gec¸memek u¨zere u¨st sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazanc¸larına ila^ve edilir. Aylık kazancın hesaplanması :Sigortalılar ve is¸verenlerin bir ay ic¸inde o¨deyecekleri primlerin hesaplanmasında, sigortalının as¸agˆıdaki u¨c¸ tip geliri go¨z o¨nu¨nde bulundurulur ve bunların bru¨t toplamı esas alınır. Gu¨nlu¨k kazancın hesaplaması : Primlerin hesabında gu¨nlu¨k kazanc¸ esas alınır. Gu¨nlu¨k kazanc¸, prim matrahını olus¸turan matrahın otuzda biridir. Temel ilke, o ay ic¸inde alınmıs¸ u¨cretlerin toplamının c¸alıs¸arak ya da c¸alıs¸maksızın, u¨cret alınmıs¸ gu¨nlerin sayısına bo¨lu¨nmesi yolundadır. Egˆer sigortalı, ayın bu¨tu¨n gu¨nlerinde prime esas u¨cret almıs¸sa, bu durumda gu¨nlu¨k kazancı 30’a bo¨lu¨nerek hesaplanacaktır.

Birden c¸ok is¸ yerinde c¸alıs¸an sigortalının, her is¸verenden elde ettigˆi kazanc¸lar ayrı ayrı go¨z o¨nu¨ne alınır ve primler buna go¨re hesaplanır.

Sigorta kollarını u¨c¸ bas¸lıkta ele alabiliriz:

1. Kısa Vadeli Sigorta Kolları : I·s¸ kazası ve meslek hastalıgˆı, hastalık ve analık sigortası kollarıdır.
2. Uzun Vadeli Sigorta Kolları : Malullu¨k, yas¸lılık ve o¨lu¨m sigortası kollarıdır.
3. Genel Sagˆlık Sigortası : Uzun ve kısa vadeli sigorta kollarını kapsar.

5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sagˆlık Sigortası Kanunun 81. maddesi uyarınca; malu^llu¨k, yas¸lılık ve o¨lu¨m sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %20'sidir. Bunun yu¨zde 9'u sigortalı hissesi yu¨zde 11'i is¸veren hissesidir.

Genel sagˆlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına ta^bi olanlar ic¸in 82’nci maddenin birinci fıkrasına go¨re hesaplanan prime esas kazancın yu¨zde 12,5'idir. Bu primin yu¨zde 5'i sigortalı, yu¨zde 7,5'i ise is¸veren hissesidir.

Gerc¸ek kis¸ilerin bir takvim yılı ic¸inde elde etmis¸ oldukları u¨cret gelirleri gelir vergisine tabidir. U¨cret bedensel ya da zihinsel bir emek kars¸ılıgˆında is¸verenden elde edilen hasılayı ifade eder. Bu hasıla para s¸eklinde olabilecegˆi gibi ayni veya para ile temsil edilebilen menfaat s¸eklinde de olabilir. Aylık (maas¸ u¨cret), prim, ikramiye, sosyal yardımlar, zamlar gibi su¨rekli nitelikteki o¨demelerin toplamı bru¨t u¨crettir. U¨cretin o¨denek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider kars¸ılıgˆı veya bas¸ka adlar altında o¨denmis¸ olması veya bir ortaklık ilis¸kisi niteligˆinde olmamak s¸artı ile kazancın belli bir yu¨zdesi s¸eklinde tayin edilmis¸ bulunması u¨cretin niteligˆini degˆis¸tirmez.

Gelir Vergisi ac¸ısından bir o¨demenin u¨cret olarak mı yoksa bas¸ka bir gelir unsuru olarak mı vergilendirilmesi gerektigˆi as¸agˆıda sayılan u¨c¸ unsura go¨re tespit edilecektir. Bu u¨c¸ unsur birlikte varsa elde edilen gelir u¨cret olacak, aksi takdirde u¨cretten so¨z etmek mu¨mku¨n olmayacaktır.

U¨cret gelirini meydana getiren u¨c¸ ana unsur vardır. Bu unsurlar; bir is¸verene tabi olma, belli bir is¸ yerine bagˆlı olma ve hizmetin kars¸ılıgˆı olarak bir o¨demenin yapılmasıdır.

• Bir is¸verene tabi olma : Herhangi bir o¨demenin u¨cret olarak kabul edilebilmesi ic¸in gerekli olan ilk unsur c¸alıs¸anın is¸verene tabi olmasıdır. I·s¸veren, hizmet erbabını is¸e alan, emir ve talimatları da^hilinde c¸alıs¸tıran gerc¸ek ve tu¨zel kis¸ilerdir. C¸alıs¸anın is¸verene bagˆlılıgˆı fiili^ olabilecegˆi gibi kanun, tu¨zu¨k, yo¨netmelik veya so¨zles¸melerle de saptanmıs¸ olabilmektedir.
• Belli bir is¸ yerine bagˆlı olma : I·s¸ yeri ticari, sınai^, zirai ve mesleki bir faaliyetin yu¨ru¨tu¨lmesi ic¸in tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerlerdir. Bu yerlere bagˆlılık hukuki anlamda bir bagˆlılıktır. Hizmetin mutlaka fiilen is¸ yerinde yapılması zorunlu degˆildir
• Hizmetin kars¸ılıgˆı olarak bir o¨demenin yapılması : O¨deme bir hizmet kars¸ılıgˆı degˆilse u¨cret sayılmasına imka^n yoktur. Hizmet kars¸ılıgˆı olarak yapılan o¨deme, nakit (haftalık, aylık vb.), ayın (hizmet kars¸ılıgˆının mal olarak verilmesi) veya para ile temsil edilebilen menfaatler (konut, arac¸ sagˆlanması gibi ) s¸eklinde olabilir.

U¨cret gelirleri gerc¸ek u¨cretler ve digˆer u¨cretler olmak u¨zere iki s¸ekilde vergilendirilmektedir:

• Gerc¸ek u¨cretler : U¨cretin is¸verene tabi ve belirli bir is¸yerine bagˆlı olarak c¸alıs¸anlara hizmet kars¸ılıgˆı verilen para ve ayınlar (hizmet kars¸ılıgˆının mal olarak verilmesi) ile sagˆlanan ve para ile temsil edilebilen (konut, arac¸ sagˆlanması vb.) menfaatlerdir.
• Digˆer u¨cretler : Bazı kis¸ilerin gerc¸ek u¨cret u¨zerinden vergilendirilmesi u¨cretin saptanmasındaki gu¨c¸lu¨k nedeniyle mu¨mku¨n olmamaktadır. Buna go¨re kazanc¸ları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında c¸alıs¸anlar, o¨zel hizmetlerde c¸alıs¸an s¸ofo¨rler, o¨zel ins¸aat sahiplerinin u¨cretle c¸alıs¸tırdıgˆı ins¸aat is¸c¸ileri, gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında c¸alıs¸anların gerc¸ek u¨cretlerinin tespitine imka^n olmaması nedeniyle bunların safi u¨cretleri, takvim yılı bas¸ında gec¸erli olan ve sanayi kesiminde c¸alıs¸an 16 yas¸ından bu¨yu¨k is¸c¸iler ic¸in uygulanan asgari u¨cretin yıllık bru¨t tutarının yu¨zde 25’i olarak tespit edilecektir.

U¨cret gelirlerinin vergilendirilmesinde ilke olarak gerc¸ek usul kabul edilmis¸tir. Vergi gelirin gerc¸ek ve safi tutarı u¨zerinden alınmaktadır. U¨cretin Safi (Net) Tutarının Tespiti: U¨cretin safi tutarı, is¸veren tarafından verilen para ve ayınlarla sagˆlanan yararlar toplamından (yani u¨cretin gayrisafi tutarından) belli indirimlerin yapılmasından sonra kalan miktardır. Bu indirimler; emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri, sosyal gu¨venlik destekleme primi,s¸ahıs sigorta primleri, bireysel emeklilik katkı payları, sendikalara o¨denen aidatlar (is¸c¸i ve memur sendikaları) ve sakatlık indirimidir.

Damga Vergisi , maktu veya oransal alınan bir vergidir. Maktu vergi alınan ka^gˆıtlarda, ka^gˆıtların niteligˆine go¨re vergi belirlenir. Oransal olarak alınan vergide ise matrah, ka^gˆıtlarda yazılı olan paradır. U¨cretlerin tu¨mu¨, damga vergisine matrah olus¸turur. O¨zel gider indirimi dıs¸ında bu¨tu¨n o¨demeler u¨zerinden binde 6,6 (% 06,6)dır.

Emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri , Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun gec¸ici 20 nci maddesinde belirtilen bankalar, sigorta ve reasu¨rans s¸irketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların tes¸kil ettikleri birliklerin personellerinin malullu¨k, yas¸lılık ve o¨lu¨mlerinde yardım yapmak u¨zere kurulan sandıklara o¨denen aidat ve primler u¨cretin gayrisafi tutarından indirilebilir. Emeklilik aidatı ve sosyal sigorta primlerinin gider olarak indirilmesi, yasal olarak kabul edilmis¸ bulunan kurumlara, yasalarında o¨ngo¨ru¨len s¸ekilde u¨cretten kesilmek suretiyle o¨denen borc¸lanma aidat ve primlerinin tutarına ve oranına bakılmaksızın, kesildigˆi aya ait gelir vergisi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınmaktadır.

Sosyal gu¨venlik destekleme primi , 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sagˆlık Sigortası Kanununa go¨re hesaplanarak is¸c¸iden kesilen sosyal gu¨venlik destekleme primi de u¨cretin gerc¸ek safi tutarının hesaplanması sırasında indirim unsuru olarak dikkate alınabilecektir.

S¸ahıs Sigorta Primleri ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları : Sigortanın ve emeklilik so¨zles¸mesinin Tu¨rkiye’de ka^in ve merkezi Tu¨rkiye’de bulunan bir sigorta veya emeklilik s¸irketi nezdinde akdedilmis¸ olması s¸artıyla; u¨cretlinin s¸ahsına, es¸ine ve ku¨c¸u¨k c¸ocuklarına ait hayat, o¨lu¨m, kaza, hastalık, sakatlık, is¸sizlik, analık, dogˆum ve tahsil gibi s¸ahıs sigorta polic¸eleri ic¸in hizmet erbabı tarafından o¨denen primler ile bireysel emeklilik sistemine o¨denen katkı payları, u¨cretin gerc¸ek safi tutarının tespitinde indirim konusu yapılabilecektir. I·ndirim konusu yapılacak bireysel emeklilik katkı payları, o¨dendigˆi ayda elde edilen u¨cretin %10’unu (bireysel emeklilik sistemi dıs¸ındaki s¸ahıs sigorta polic¸eleri ic¸in o¨denen primlerde o¨dendigˆi ayda elde edilen u¨cretin %5’ini) ve yıllık olarak asgari u¨cretin yıllık tutarını as¸amaz.

Sendikalara O¨denen Aidatlar (is¸c¸i ve memur sendikaları) : I·s¸c¸i sendikalarına o¨denen aidatlar, aidatın o¨dendigˆinin sendika tarafından verilecek bir makbuzla belgelendirilmesi kaydıyla, vergi matrahının tayininde gayrisafi u¨cret tutarından indirilebilecektir. Sendika aidatı is¸verenler tarafından u¨cretlerden kesilmek suretiyle o¨denmekte ise ve bu s¸ekilde o¨denen aidatın u¨cret bordrosunda go¨sterilmesi durumunda makbuz aranmaz. Digˆer taraftan, 4688 sayılı Kamu Go¨revlileri Sendikaları Kanunu hu¨ku¨mleri uyarınca kamu go¨revlileri sendikalarından birisine u¨ye olup, kendisinden sendika tarafından belirlenen tutar kadar kesilen sendika aidatının, u¨cretin safi tutarının tespitinde matrahtan indirim konusu yapılabilecektir.

Sakatlık I·ndirimi : Gelir Vergisi Kanununa go¨re c¸alıs¸ma gu¨cu¨nu¨n asgari yu¨zde 80'ini kaybetmis¸ bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgari yu¨zde 60'ını kaybetmis¸bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari yu¨zde 40'ını kaybetmis¸ bulunan hizmet erbabı ise u¨c¸u¨ncu¨ derece sakat sayılır ve elde ettikleri u¨cret gelirlerinden as¸agˆıda belirtilen aylık sakatlık indirimi tutarları du¨s¸u¨lu¨r. 2012’de uygulanan sakatlık indirim tutarları; birinci derecede sakatlar ic¸in 770 TL, ikinci derece sakatlar ic¸in 380 TL ve u¨c¸u¨ncu¨ derece sakatlar ic¸in 180 TL’dır. U¨cretli kis¸inin kendisi o¨zu¨rlu¨ ise sakatlık indirimi tutarı gelir vergisi kesintisi yapılırken u¨cret matrahından indirilerek uygulanır. Bu indirimden, kendileri o¨zu¨rlu¨ olmadıgˆı halde bakmakla yu¨ku¨mlu¨ oldukları kis¸iler arasında o¨zu¨rlu¨ bulunan hizmet erbabı da yararlanır. U¨cret geliri yıl ic¸inde kesintiye tabi olmadıgˆı ic¸in gelir vergisi beyannamesi veren hizmet erbapları da bu indirimi yıllık olarak hesaplayıp beyanname u¨zerinden indirebilirler. Ancak, yıl ic¸inde u¨cret matrahından indirim konusu yapılan sakatlık indirimi tutarının ikinci kez yıllık beyannamede indirim konusu yapılması mu¨mku¨n degˆildir.

Vergi oranları Cumhurbas¸kanı tarafından her yılbas¸ında belirlenir. Oranlar belli tutar aralıklarında degˆis¸ir.

Gelir vergisinin hesaplanabilmesi ic¸in ilk o¨nce gelir vergisi matrahının bulunması gerekir. Bulunan gelir vergisi matrahı vergi dilimlerine uygulanır ve gelir vergisi kesintisi bulunur. Yu¨ku¨mlu¨nu¨n aylık gelirine o¨nce ilk oranlar uygulanır. Daha sonra bu gelirler, ku¨mu¨latif olarak toplanır ve ikinci dilime ulas¸ıldıgˆında bir sonraki vergi oranı uygulanır. U¨cretler yu¨kseldikc¸e, ku¨mu¨latif toplam da artacak ve net u¨cretlerde azalma olacaktır. Bundan dolayı uygulamada, genellikler yu¨ksek u¨cretli c¸alıs¸mak isteyenler net u¨cret anlas¸maları yapmakta, bo¨ylece ku¨mu¨latif toplam dolayısıyla artan vergi oranlarından net u¨cretlerinin zarar go¨rmesini engellemeye c¸alıs¸maktadırlar. Ayrıca, bu toplanan u¨cretlerin, bordroda ayrı bir su¨tunda toplanması da o¨ngo¨ru¨lmu¨s¸tu¨r. Yani bir o¨nceki ay itibarıyla vergi matrahları toplamlı bordroda bir kolonda go¨sterilir.

U¨cretin o¨denmesi sırasında is¸verenler tarafından verginin kesilerek vergi dairelerine yatırılmasına kesinti (tevkifat) usulu¨ denilmektedir. Gerc¸ek usulde elde edilen u¨cretlerin vergilendirilmesi esas olarak bu yo¨ntemle yapılmaktadır.

Asgari U¨cret

Kanun, kanun hu¨kmu¨nde kararname, tu¨zu¨k ve yo¨netmeliklerle yapılan du¨zenlemelerden en  o¨nemlilerinden birisi asgari u¨cret uygulamasıdır. Sosyal ve ekonomik gelis¸melere ve fiyat dalgalanmalarına bagˆlı olarak degˆis¸en ve is¸c¸inin yas¸am ihtiyac¸larını minimum du¨zeyde gidermesini sagˆlayan u¨crete asgari u¨cret denir. I·s¸c¸ilere bir c¸alıs¸ma gu¨nu¨ kars¸ılıgˆı olarak o¨denen ve is¸c¸inin asgari gıda, mesken, giyim, sagˆlık, aydınlatma, tas¸ıt, ku¨ltu¨rel egˆlence gibi zorunlu gereksinimlerini kars¸ılamaya yetecek miktarda olmalıdır.

Asgari u¨cret uygulanmasında u¨c¸ yol vardır: 1) Devletin bir kanunla tu¨m u¨lke c¸apında tek bir asgari u¨cret tespit etmesi, 2) Kanunla du¨zenlenen komisyonlar tarafından bo¨lgeler ve is¸ kolları itibarıyla ayrı ayrı asgari u¨cretin tespiti, 3) Toplu so¨zles¸melerle asgari u¨cretin du¨zenlenmesi. Asgari u¨cret tespitinde sadece fizyolojik degˆil, ku¨ltu¨rel asgari gec¸im haddinin de dikkate alınması gerekir.

Asgari Gec¸im I·ndirimi

Asgari gec¸im indirimi uygulaması, u¨cretlilerin vergi matrahları u¨zerinden vergi tarifesi kullanılarak hesaplanan gelir vergisinden, c¸alıs¸anın medeni durumuna go¨re yılın bas¸ında uygulanan bru¨t asgari u¨cret esas alınarak hesaplanacak bir indirim tutarıdır. Asgari gec¸im indirimi uygulaması sadece gerc¸ek usulde vergilendirilen (net u¨cret so¨zles¸mesi ile c¸alıs¸anlar dahil) gerc¸ek kis¸ilerin u¨cret gelirleri ic¸in yapılabilecektir. U¨cretler dıs¸ındaki vergiye tabi gelirler, (ticari kazanc¸lar, zirai kazanc¸lar, serbest meslek kazanc¸ları, menkul sermaye iratları, gayrimenkul sermaye iratları, digˆer kazanc¸ ve iratlar) so¨z konusu uygulamaya tabi degˆildir.

U¨cretleri gerc¸ek usulde vergilendirilen gerc¸ek kis¸iler asgari gec¸im indiriminden yararlanabilecektir.

Ancak;

1. U¨cretleri digˆer u¨cret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı,
2. U¨cret geliri elde etmeyen digˆer gerc¸ek kis¸iler,
3. Bas¸ka bir kanun hu¨kmu¨ (4490 Tu¨rk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu, 4691 Teknoloji Gelis¸tirme Bo¨lgeleri Kanunu v.b.) uyarınca u¨cretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar,
4. Dar mu¨kellefiyet kapsamında u¨cret geliri elde edenler asgari gec¸im indiriminden yararlanamazlar.

265 Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebligˆine go¨re, bir u¨cretlinin asgari gec¸im indirimi uygulaması kapsamında hak kazanacagˆı indirim tutarı aylık bazda hesaplanacak ve uygulanacaktır. Yani, u¨cretlinin medeni durumu, asgari u¨cretin, takvim yılı bas¸ındaki yıllık tutarı dikkate alınarak hesaplanan yıllık indirim tutarının 1/12’si, her ay u¨cret u¨zerinden hesaplanacak gelir vergisinden indirim konusu yapılacaktır.

Asgari gec¸im indirimi u¨cretin elde edildigˆi takvim yılı bas¸ında gec¸erli olan ve sanayi kesiminde c¸alıs¸an 16 yas¸ından bu¨yu¨k is¸c¸iler ic¸in uygulanan asgari u¨cretin yıllık bru¨t tutarına mu¨kellefin kendisi ic¸in yu¨zde 50’si, c¸alıs¸mayan ve herhangi bir geliri olmayan es¸i ic¸in yu¨zde 10’u, c¸ocukların her biri ic¸in ayrı ayrı olmak u¨zere; ilk iki c¸ocuk ic¸in yu¨zde 7,5’i, digˆer c¸ocuklar ic¸in yu¨zde 5’i olmak u¨zere u¨cretlinin s¸ahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak matrahın, gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine kars¸ılık gelen yu¨zde 15’lik oranla c¸arpımı suretiyle bulunan tutarın 12’ye bo¨lu¨nmesi sonucu her aya isabet eden tutar hesaplanır.

U¨cret Kesintilerinin Hesaplanması

Bir ay 30 gu¨n olarak kabul edilir. I·s¸ Kanunu’na go¨re, c¸alıs¸ma su¨resi haftada en c¸ok 45 saattir. Yine Kanun’a go¨re, Cumartesi ve Pazar c¸alıs¸ılmayarak, hafta ic¸i gu¨nde 9 saat c¸alıs¸ılması yoluyla haftalık c¸alıs¸manın tamamlanması mu¨mku¨ndu¨r. Egˆer bir is¸ yerin de c¸alıs¸ma su¨resi 9 saati as¸arsa, hafta ic¸i fazla c¸alıs¸ma olarak adlandırılmaktadır. Hafta ic¸i fazla c¸alıs¸ma u¨creti, normal c¸alıs¸ma su¨resinin saat bas¸ına du¨s¸en tutarının %50 fazlası ile o¨denir. Aylık u¨cretlerde saat u¨creti aylıgˆın 225 saate bo¨lu¨nmesiyle bulunur.

U¨cret en gec¸ ayda bir o¨denir. I·s¸ so¨zles¸meleri veya toplu is¸so¨zles¸meleri ile o¨deme su¨resi bir haftaya kadar indirilebilir. 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren o¨denecek u¨cretler ve “prim, ikramiye gibi her tu¨rlu¨ istihkak” bankalar aracılıgˆı ile o¨denir. U¨cret yabancı para olarak kararlas¸tırılmıs¸ ise o¨deme gu¨nu¨ndeki rayice go¨re Tu¨rk parası ile o¨denebilir. Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta gec¸erli parayı temsil ettigˆi iddia olunan bir senetle veya digˆer herhangi bir s¸ekilde u¨cret o¨demesi yapılamaz.

U¨cret ya da u¨cret sayılan o¨demelerden yapılan sigorta ve vergi kesintileri yapılması sırasında birc¸ok belge du¨zenlenmektedir. Bu belgelerin en o¨nemlileri u¨cret bordrosu ve sigorta bildirgeleridir. Bordro du¨zenlemesi yapılırken, bordronun ic¸ine c¸ıplak u¨cretin yanı sıra girmesi gereken o ay ic¸inde tahakkuk etmis¸ olan fazla c¸alıs¸ma, prim, ikramiye ve bazı sosyal yardımlar da konulur. Ayrıca hafta tatili, genel tatil u¨cretleri de go¨sterilir. U¨cret bordrosu u¨zerinde;

• Hesaplanan Sosyal Sigorta I·s¸c¸i Payı (Toplam u¨cretlerin sigorta taban ve tavan limitleri ic¸inde kalan kısımlarının %14’u¨),
• Gelir Vergisi Stopajı (Toplam u¨cretlerden GVK’na go¨re hesaplanan o¨zel sakatlık indirimleri ile sosyal sigorta is¸c¸i hissesinin ve %2 is¸sizlik sigortasının du¨s¸u¨lmesinden sonra kalan kısmın %15 -40’ı),
• Damga Vergisi (Toplam u¨cretlerin dogˆum, o¨lu¨m ve c¸ocuk yardımı haric¸ %06,6) kesilir ve geriye kalan is¸c¸iye net olarak o¨denir.