Ekonominin Güncel Sorunları Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Devletin tüzel kişiliğinin Hazine olmasının nedeni nedir?

Yüzyıllar boyu ortaya çıkmış gelişmeler sonucunda tüzel kişiliğin mali temsilden ayrılmaması ilkesinin bir uzantısıdır.

Hazine Kurumu’nun işlevleri nelerdir?

• Devletin mal varlığını temsil eder. Bu anlamda devletin mülkiyet haklarının koruyucusu olarak tanımlanabilir. • Devletin nakit akımını düzenler. Bu anlamda devletin kasası, ödemelerini yapan veznedarıdır. • Devletin parasının yabancı paralarla değişimi konusunda kural koyucu ve başlıca uygulayıcılardan birisidir. • Madeni para basımının tek yetkilisidir. • Devletin tüzel kişiliğini temsil etmesi nedeniyle kamu teşebbüslerinde devletin sermayedarlık haklarının temsilcisidir. • Devlet adına borçlanmanın karar vericisi ve uygulayıcısıdır. Kamu kurum ve kuruluşlarının borçlanmasında, onlara, devlet adına verilecek garantinin tek yetkilisidir.

Hazine’nin iki temel ve farklı kurumsal anlamı nelerdir?

• Devletin kasasıdır ve bu niteliğiyle parasal akımları yönetir. • Devletin her türlü mali hak ve yükümlülüklerini yönetir.

Günümüzde Devletin Kasası denilince kastedilen nedir?

Devletin kasası günümüzde para veya altının saklandığı gerçek bir kasadan ziyade sembolik bir anlam taşır. Devlet gelirlerinin bir kurumun denetimi altında toplanması ve ödemelerin bu kurumun izniyle yapılması gereğidir.

Örtülü ödenek ne anlama gelir?

Monarşiyle yönetilmeyen ülkelerin yöneticilerinin (Cumhurbaşkanları, Başbakanlar) diğer devlet giderlerine göre daha rahat kullanılabilen ve denetimi daha hafif kurallara tabi ve bu açıdan özel hazineye benzetilebilecek olan bazı gider yetkileri vardır. Bu gider yetkilerine Türkçede örtülü ödenek adı verilmektedir.

Antik uygarlıklar döneminde yönetici ile hazine arasındaki ilişki nasıldı?

Paranın geçerli olmadığı bir ekonomik sistemin var olduğu antik uygarlıklar döneminde toplumun yöneticisi, devlet demekti. Yönetici, kural koyucuydu, Devletin dünyasal ve dinsel önderiydi. Yönetici, kuşkusuz, aynı zamanda Devletin mali işlemlerinin de lideriydi. Vergi koyucu ve giderlere karar veren kişiydi.

Devlet hazinesiyle yöneticinin özel hazinesi arasındaki ilk ayrım ne zaman ve hangi nedenle yapıldı?

MÖ ikinci binin ortalarında, Mısır’da orta dönem firavunluğunun on ikinci hanedanı sırasında ortaya çıktığı görülmektedir. Bu önemli gelişmede taşrada ayni vergi olarak toplanan, bozulması kolay malların korunması için inşa ettirilen depolar ile bu yeni oluşumun yol açtığı yerinden yönetim uygulaması zorunluluğu temel rolü oynamıştır.

Tarihte ayrıntılı ve merkezileştirilmiş bir bütçe hangi nedenle ortaya çıktı?

Devlet merkezi ile taşra arasındaki ulaşım ağının gelişmesi ve dolayısıyla taşra gelir ve giderlerinin merkezden izlenebilmesi imkânının ortaya çıkması sonucunda gündeme gelmiştir.

Hazine kavramına tarihte açık şekilde ilk kez ne zaman rastlanmıştır? Bu durum hangi önemli gelişmeye yol açmıştır?

Hazine kavramına tarihte açık şekilde ilk kez imparatorluk döneminde Roma’da rastlanır. Bu gelişme, imparatorun özel kişiliğinden ayrılan Devlet tüzel kişiliğini, Hazine’nin temsil etmesi gibi önemli bir gelişmeye yol açmıştır.

Tek ve merkezî hazine anlayışına hangi uygulamalardan sonra ulaşılmıştır?

19’ uncu yüzyıldaki bütçe, vergi ve hazine reformlarına kadar Avrupa’da yaygın şekilde uygulanarak kaynak israflarına yol açmış bulunan mali uygulamalardan sonra ulaşılmıştır.

Hazinenin klasik görevlerinin yanında bazı gelişmeler sonucunda hazineye verilen ek görevler nelerdir?

Hazinenin klasik görevlerinin yanı sıra sermaye piyasalarının gelişimi ve uluslararası ekonomik kuruluşların sayısının artması ile Hazine’ye klasik görevlerinin yanına eklenen görevler vardır. Örneğin Devletin dış ekonomik ilişkilerini yürütmek ve uluslararası ekonomik kuruluşlar nezdinde Devletin temsilini sağlamak Hazineye verilmiş bir görev olarak ortaya çıkmıştır.

Osmanlı Hazine sisteminin başlangıcını oluşturan ve adı verilen İslam Hazine’sinin anlamı ve işlevi neydi?

Her şey Beytülmala aittir. İslam’ın yararı için harcanması gereken her şeyi ödemeye Beytülmal mecburdur. Asker aylıkları ile hayvan ve silah bedelleri ve kamu yararına yapılacak diğer giderler Beytülmaldan ödenir. MS 642 yılına kadar Beytülmalı doğrudan doğruya Hz.Muhammed ve Hz.Ebubekir yönetmişlerdir. İslam Hazinesini yönetmek üzere, bu tarihte bir Beytülmal Divanı kurulmuş ve Beytülmal’dan sorumlu olmak üzere bir Beytülmal Ayini atanmıştır. İslam’da Hazine en üst düzeyde yönetilmiş, kararlar hep en üst düzeyde alınmıştır.

Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı Hazinesinde yapılan değişiklikler nelerdir?

Osmanlı Devleti’nin sınırları genişledikçe Beytülmal geleneğine göre bir Hazine yönetiminin içine sığılmaz hâle gelinmiş ve özellikle İstanbul’un fethiyle birlikte Bizans’ın kurumlarından ve o arada Hazine düzeninden etkilenen Fatih Sultan Mehmed, Hazine’yi yeniden sistematize etmiştir. Roma ‹İmparatorluğu’nun yarattığı özel hazine - devlet hazinesi ayrımını sürdüren Bizans’ın etkisi ve geleneksel İslam Beytülmal düzeninin bir araya gelmesi sonucu Devlet Hazinesi ile Padişah’ın özel hazinesi birbirinden ayrı ve en üst düzeyde yönetilen kurumlar hâline düzenlenmiştir.

Fatih Sultan Mehmed döneminde devlet hazinesinin sahip olduğu gelirler nelerdi?

• Dine ve geleneklere dayalı bazı vergiler • Ele geçirilen ülkelerden alınan haraç • Müslüman olmayan halktan alınan cizye • Sadrazam, vezirler ve Devletin önde gelen kişileri tarafından zaman zaman padişaha verilen hediyelerin bir bölümü (rikabiye) • Savaş gibi olağanüstü hâllerde alınan geçici vergiler (avariz) • Mısır gibi timar sistemine dâhil olmayan • Bazı eyaletlerden yılda bir kez alınan vergiler • Devlet arazilerinin kiralanmas› karşılığı elde edilen kira gelirleri (mukataa)

Osmanlı Hazine sistemindeki bozulma ne zaman başlamıştır?

Fatih Sultan Mehmed tarafından şekillendirilmiş bulunan en üst düzeyde yönetilen tek ve merkezî Hazine yapısı, 17’ nci yüzyılın ikinci yarısına kadar temelde bir değişime tabi tutulmadan korunmuştur. Ancak bu sistem 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bozulmaya başlamıştır.

Hazine’nin günümüzde Devletin parasının dolaşımı için üstlendiği görevin bir bakıma sembolik bir görev olması ne demektir?

Tarihsel gelişmeler sonucu, para otoritesinin hükümetten bağımsız veya hükümet karşısında özerk olması eğiliminin ön plana çıkması ile Hazineler, paraya ilişkin yetkilerini geniş ölçüde Merkez Bankalarına devretmişlerdir. Günümüzde Hazine yetkililerinin para üzerindeki imzaları, paranın, Devlet Hazinesinin mal varlıkları karşılığı olduğunu ifade etmeye yarayan sembollerden ibarettir.

17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Hazine sistemindeki bozulmanın temel nedenleri nelerdir?

• Uzun süreli savaşlar ve isyanlar ve sonuçta bunların neden olduğu bütçe açıkları, • Padişahların dağıttıkları cülus bahşişleri (her yeni padişahın tahta çıkışında dağıtılan bu bahşişler devletin neredeyse bir yıllık gelirine yakın bir miktarı oluşturmaktaydı.

1793 yılında İrad-ı Cedid Hazinesi (Yeni Gelirler Hazinesi)’nin kurulmasından sonra oluşturulan yeni hazine kurumları hangileridir?

• Tersane Hazinesi • Zahire Hazinesi • Mukataat Hazinesi • Mansure Hazinesi • Redif Hazinesi • Darphane Hazinesi • Maliye Hazinesi

1793 yılından beri sürmekte olan çoklu hazine döneminin kapanıp yeniden tek ve merkezî hazine sistemine dönülmesi ne zaman ve nasıl gerşekleşmiştir?

1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra Hazine açısından yeni bir yapılanma ortaya çıkmıştır. 1840 yılında Hazine-i Amire, Mansure Hazinesi ve Redif Hazinesi’nin tümü kaldırılmış ve bunların gelir ve giderlerinin Maliye Hazinei Celilesi (Yüce Maliye Hazinesi) ile birleştirilmesi kararı alınmıştır. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’nda 1793 yılından beri sürmekte olan çoklu hazine dönemi kapanmış ve yeniden tek ve merkezî hazine sistemine dönülmüştür

Cumuriyet Hazinesinin 1994’teki gelişme ile geldiği nokta nedir?

1994 yılı sonunda Başbakanlığa bağlı olan Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı, Dış Ticaret’den ayrılarak Başbakanlığa bağlı Hazine Müsteşarlığı adlı bir idare haline dönüşmüş, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü de Hazinenin bağlı kuruluşu hâline getirilmiştir.

Hazinenin temel (klasik) görevleri nelerdir?

• Devletin taşınır ve taşınmaz her türlü mal varlığını korumak ve yönetmek, bu mal varlığını değerlendirmek, • Devlet gelirlerini toplamak, giderleri yapacak olan kurum ve kuruluşlara gerekli parayı göndermek, Devlet gelir ve giderlerinin zaman ve yer itibarıyla uyumlandırılmasını sağlamak, • Devletin iç ve dış borçlanmasını yürütmek, Devlet borçlarının servisini yapmak, • Kamu teşebbüslerinin Devlet adına sermayedarlık işlemlerini yerine getirmek, • Madeni paranın basım ve dağıtımını yapmak, dolaşımını sağlamak.

Hazine’nin örgütlenmesinde en yaygın olarak karşılaşılan uygulamalar nelerdir?

Bu uygulamalar temel olarak ikiye ayrılır: • Kendi adıyla anılan bir örgüt şeklindedir (Hazine Bakanlığı gibi) • Maliye ve/veya Ekonomi Bakanlığı’nın bir parçası olarak örgütlenmektedir.

Türkiye’de hazine örgütünün adı nedir?

1994 yılında bu kez müsteşarlık iki ayrı müsteşarlık olarak yine başbakanlığa bağlı hale getirilmiştir. Yeni örgütlenmede Hazine örgütünün adı Hazine Müsteşarlığı olmuştur.

Türkiye’de hazine örgütünün temel görevleri nelerdir?

Bunlar 3 gruba ayrılır: • Kamu para akımı yönetimi • Kamu kesimi borç yönetimi • Kamu paylarının mali açıdan yönetimi

Hazineye para girişinin kaynakları nelerdir?

Bu kaynakları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: • Vergi, resim, harç gibi zorunlu gelirlerin tahsil edilmesi, • Devletin taşınmaz mallarının satışı, kiralanması veya başka bir şekilde işletilmesinden sağlanan gelirler, • Devletin çeşitli iktisadi işletmelerinden (kamu iktisadi teşebbüsleri, çeşitli özel kesim şirketlerindeki iştirakleri, döner sermaye işletmeleri vb.) elde edilen ve Hazine’ye devredilen kârlar, temettü gelirleri vb. • Kamu mülkiyetindeki iktisadi işletmelerin çeşitli yöntemlerle özelleştirilmesinden elde edilen gelirler, • İç ve dış borçlanmalarla sağlanan imkânlar, • Çeşitli iç ve dış hibeler ve yardımlar, • Devletin mülkiyetinde bulunan taşınır malların satış, kiralanma veya diğer şekillerde işletilmesinden sağlanan gelirler, • Kamu parasının yatırıldığı bankalardaki hesaplar ve tahvil gibi kaynaklardan elde edilen faiz vb. getiriler, • Devlete ait bazı tekel hakları ve imtiyazların belirli kurum ve kuruluşlara kullandırılmasından elde edilen gelirler, • Değerli kontratların (kira kontratosu, noter senedi vb gibi) satışından elde edilen gelirler, • Vergi cezaları, trafik cezaları ve diğer para cezaları.

Devletin süreklilik gösteren giderleri nelerdir?

Bu giderler şu şekilde sıralanabilir: • Kamu kesiminde görevli memur ve işçilerin maaş, ücret, yolluk, hastalık ve tedavi giderleri, • Devletin doğrudan yürüttüğü yatırım faaliyetlerinin gerektirdiği giderler, • Çeşitli sübvansiyonlar ve destekleme giderleri, • Devlet hizmetlerinin gerektirdiği mal ve hizmetlerin satın alınması veya kiralanması karşılığı yapılan ödemeler, • Devletin iç ve dış borçlanmalarının vadesi gelen anapara ve faiz ödemeleri.

Devletin geçici giderleri nelerdir?

• Başka devletlere veya uluslararası kurumlara yönelik hibeler ve yardımlar, • Savaş, deprem, doğal afetler ve diğer olağanüstü hallerin gerektirdiği çeşitli giderler, • Çeşitli tazminatlar

Kamu para akımının yönetimi nedir?

Kamu kesiminin veya daha dar anlamda Devletin, elinde bulunan para ve parayı temsil eden belgelerin saklanması, değerlendirilmesi (nemalandırılması), kullanımının planlanması ve yürütülmesi faaliyetidir

Devlet gider ve gelirlerindeki finansman dengesinin kurulmasının zor olmasının nedeni nedir?

Devlet giderlerindeki genel eğilimin süreklilik olmasına karşılık Devlet gelirlerindeki genel eğilimin düzensiz bir akım görünümü izlemesi, bu iki kalem arasında finansman dengesinin kurulmasını zorlaştırır.

Türkiye’de, gelir ve giderlerin zaman ve yer itibarıyla uyumlandırılması uygulaması nasıldır?

2011 yılından başlayarak devreye giren Kamu Elektronik Ödeme Sistemiyle (KEÖS) birlikte taşra ve merkezdeki bütün muhasebe birimlerinin bütün ödeme ve tahsilât işlemleri tek bir yerde toplanmaya ve bu işlemler elektronik ortamda gerçekleşmeye başladı.

Kamu kesiminin borçlanma gereksinimi hangi nedenle ortaya çıkar?

Kamu kesimi borçlanma gereği, kamu giderlerinin kamu gelirlerinden fazla olması nedeniyle ortaya çıkar. Bunun sonucunda ortaya çıkan kamu finansman açığı, iç borçlanma yani özel kesim finansman fazlasından borçlanma ve dış borçlanma yani yurt dışı finansman fazlasından borçlanma yolu ile kapatılır.

Kamu kesimi finansman açığı nedir?

Toplam kamu gelirleriyle kamu giderleri içinde borçlardaki değişmeler dışında ortaya çıkan fark olarak verilebilir. Bunu şöylece formüle edebiliriz: • Kamu Kesimi Finansman Açığı Kamu Gelirleri - Kamu Giderleri

Hazine iç borçlanması nedir?

Kamu finansman açığının yurt içi kaynaklardan karşılanmasıdır.

Devlet tahvili ve Hazine bonosu nelerdir?

• Devlet tahvili, bir yıl ve daha uzun vadeli borçlanma senetleridir. • Hazine bonosu, bir yıldan daha kısa vadeli borçlanma senetleridir.

İhale yöntemiyle borçlanma uygulamaları nelerdir?

İhale yöntemi genel olarak dört şekilde uygulanır: • Yükselen fiyat yöntemi (en çok arttırana ihale, İngiliz Yöntemi) • Azalan fiyat yöntemi (en düşük fiyatı verene ihale, Hollanda yöntemi) • Çoklu fiyat yöntemi • Ortalama fiyattan ihale

İhalesiz olarak piyasadan borçlanma yöntemi ne işe yarar?

Bu yöntem, ihale yöntemindeki ihale dönemlerine ve ilan edilen vadelere bağlı olarak borçlanma yerine zaman zaman satışa çıkarılan tahvillerle çeşitli vadelerde borçlanmayı mümkün kılan bir yöntemdir.

Hazinenin merkez Bankasından borçlanması nasıl gerçekleşir?

Bu borçlanma iki şekilde olur: • Doğrudan borçlanma: Hazinenin, Merkez Bankasından doğrudan doğruya nakit borçlanmasıdır. Buna parasal avans ya da Hazineye avans adı verilmektedir. • Dolaylı borçlanma ise Hazinenin borçlanmak amacıyla çıkardığı Hazine kâğıtlarının, Merkez Bankası tarafından açık piyasa işlemleriyle satın alınmas suretiyle gerçekleşir. Kredi değerliliği nedir ve ne amaçla ölçülür? Her ülkenin, her şirketin, hatta borçlanmak isteyen her kişinin bir kredi değerliliği vardır. Kredi değerliliği genel olarak kredi açılacak Devlet, şirket veya kişinin, alacağı bu borcu zamanında ve tam olarak geri ödeyip ödeyemeyeceğinin belirlenmesi amacıyla ölçülür.

Hazinenin dış borçlanma kaynakları nelerdir?

Bu kaynaklar ikiye ayrılır: • Yabancı devletler veya uluslararası kuruluşlardan sağlanan dış borçlar, • Uluslararası para veya sermaye piyasalarından ya da kısaca dış piyasalardan sağlanan dış borçlar

Borç stoku ne demektir?

Bir ülkenin borç stoku denildiği zaman, o ülkenin herhangi bir dönemdeki iç ve dış borçlarının toplam miktarı anlaşılır.

Hazinenin uluslararası kuruluşlardan borçlanmasında ilk kaynak hangi kurumdur?

IMF’dir. IMF’den kullanılan kaynaklar ülkenin borç stokunda yer alır.

Türkiye’de Borç Kütüğü uygulamasının işlevi nedir?

Türkiye’de özel kesimin dış borçları da Hazine tarafından izlenir. Bu amaçla Hazine’de bir Borç Kütüğü tutulur ve bir yıldan uzun vadeli tüm borçlar bu kütüğe tescil edilir.

Kamu Payı ne demektir?

Kamu payı deyimi ile kastedilen, kamu kesiminin (devlet, yerel yönetimler, tüzel kişiliği olan bütçe dışı fon yönetimleri) çeşitli iktisadi nitelikteki kuruluşlarda mevcut sermaye paylarıdır.

Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüslerinin bir Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı çerçevesinde ele alınması ne zaman olmuştur? Hangi amaca hizmet eder?

1961 Anayasası ile gelen planlama kavramı ve planlı ekonomi ilkesinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı hazırlanırken kamu iktisadi teşebbüslerinden çeşitli tablolar ve o arada bilanço ve kâr zarar cetvelleri alınmaktadır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinin bir Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı’nın dayanağı olan fon akım tabloları nelerdir?

Bu tablolar üç bölümden oluşur: • Kaynaklar Tablosu • Ödemeler Tablosu • Finansal Kaynaklar Tablosu

Diğer kamu payları nelerdir?

Kamu iktisadi teşebbüsleri dışında kalan, özel şirketlerde kamuya ait bulunan sermaye paylarıdır.

Beytülmal

Beytülmal geleneğine göre göre yönetilmekte olan Osmanlı hazinesi hangi padişah döneminde yeniden sistematize edilmiştir?

Devletin geçici yapıdaki giderleri nelerdir?

Hazine bonosu nedir?

Hazine hangi iki kaynaktan dış borçlanma yapar?

Borç yükü nedir?