Türkiye Ekonomisi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sanayi ne demektir?

Dar anlamda sanayi, üretim faktörlerinden emek ve sermayeyi kullanarak, hammadde ve yarı mamul
maddeleri işleyerek mamul madde hâline getiren tüm üretim faaliyetlerini kapsamaktadır. Sanayi bu
bakımdan bir bakıma imalatçılıktır. Geniş anlamda tanımlamak gerekirse sanayi, müteşebbisin kurduğu, mal ve hizmet üreten ve gelir getiren faktörlerin bileşimidir.

Türkiye’de sanayi sektörü nasıl sınıflandırılmaktadır?

Günümüzde TÜİK’in temel aldığı NACE Rev.2 sınıflandırma sisteminde, sanayi sektörünün kapsamı madencilik ve taş ocakçılığı (B), imalat (C) ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı (D) şeklindedir.

İmalat sanayi alt sektörü hangi dallara ayrılmaktadır?

İmalat sanayi alt sektörü ise tüketim malları, ara malları ve yatırım malları olarak üçe bölünmüş ve her biri kendi içinde alt sanayi dallarına ayrılmıştır.

Ekonomik gelişme ile sanayileşme arasında nasıl bir ilişki vardır? Açıklayınız?

Günümüz dünyasında gelişmiş ülkelerin aynı zamanda sanayileşmiş ülkeler olmaları, ekonomik
gelişme ile sanayileşme arasında çok yakın bir ilişkinin olduğunu ortaya koymaktadır. Ülkelerin
sanayileşme seviyesi ile gelişmişlik seviyesi genelde aynı anlama gelir. Gelişmiş ekonomi bir anlamda sanayileşmiş ekonomi demektir.

IMF'ye göre Türkiye ekonomisi hangi gruba girmektedir?

Türkiye ekonomisi, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından Avrupa’daki gelişme yolunda olan (gelişmekte olan) piyasa ekonomisi olarak tanımlanır ve dünyanın yeni sanayileşen ülkeleri arasındadır.

Osmanlı'da sanayi sektörünün durumu nasıldı? Açıklayınız. 

Osmanlı Devleti’nin ekonomisi tarıma dayalı bir yapıda olduğu için, sanayi sektörü ikinci planda kalmış ve içinde bulunulan şartlarda sanayileşme çabaları başarıya ulaşamamıştır.  Osmanlı sanayisinde, yabancı sermayenin payı düşük, çevirici güç yetersiz ve teknoloji geriydi. 264 sanayi kuruluşunda
toplam 20.977 beygir gücünde çevirici güç kullanılmıştı. Bu gücün %76’sı buhar makinelerinden,
%13’ü petrol kullanan içten yanmalı motorlardan ve %6,5’i de elektrik motorlarından sağlanıyordu. Enerji daha çok kol gücüne dayanıyordu.

Sanayi devrimi hangi teknolojik gelişme sonucu ortaya çıkmıştır?

Sanayi Devrimi Avrupa’da 18’inci yüzyılda buhar gücüyle çalışan makinelerin sanayi sektörünü yaratması sonucunda ortaya çıkmıştır. Başlangıcı, buharlı makinenin bulunuşudur. 1763’te James Watt, İskoçya’da buharla çalışan makineyi icat etmiş ve makine çağının başlamasına yol açmıştır. 1807’de Amerikalı Robert Fulton buharlı makineyi gemilere uygulamış, 1825’te ilk buharlı makine lokomotiflerde kullanılmaya başlanmıştır.

Cumhuriyetin ilk dönemlerindeki ekonomi politikaları neyi hedef almıştır?

Cumhuriyet’in ilk yıllarında izlenen temel ekonomi politikası ilke olarak, özel girişim eliyle serbest piyasa şartlarında sanayileşmeyi esas almaktadır. Devlet, özel girişimi desteklemiş, fakat özel sektörün yetersiz kaldığı, karlı bulmadığı alanlarda ekonomiye müdahale ederek yatırım yapmıştır.

Osmanlıdaki iltizam usulü ne demektir?

İltizam usulü, tımar sisteminin dışında
olup, Osmanlı’da vergi toplama yetkisinin
belirli bir bedel karşılığında açık artırma
usulüyle kişilere devredilmesidir. Vergiyi
toplayan kişi mültezim olarak adlandırılırdı.

Cumhuriyet'in ilk yıllarında hazırlanan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (BBYSP) amaçları nelerdir?

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (BBYSP) Hükûmet tarafından benimsenerek 17 Nisan 1934 tarihinde yürürlüğe konmuş ve 1934-1938 yıllarında uygulanmıştır. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-1938), kamu yatırımlarının tümünü kapsamayan bir plandır. BBYSP’nin amacı, ithal edilmekte olan tüketim
malları üretiminde belli artışlar sağlamaktır. Bu planın temel özelliği ithal ikamesini amaçlamasıdır. Plan döneminde 20 kadar fabrika kurulmuştur.

Varlık vergisi kanunu ile neler yapılmıştır? Açıklayınız. 

1942 yılı Temmuz ayında Başbakan Refik Saydam’ın ölümü üzerine başbakan olan Şükrü Saraçoğlu, 12 Kasım 1942 tarihinde 4305 sayılı Varlık Vergisi Kanunu’nu çıkararak, savaş yıllarında stokçuluk ve spekülasyondan çok para kazananlardan vergi almak istemiştir. Bir defaya özgü olarak çıkarılan bu yasa ile 3.873’ü yabancı olan 114 bin kişiye varlık vergisi tahakkuk ettirilmiştir. Vergi, büyük ölçüde gayri Müslim azınlıklardan (Rum, Ermeni ve Yahudi Türk vatandaşlarından) alınmıştır. 

Demokrat parti ekonomi politikalarıyla hangi kesimlerden destek görmüştür?

Demokrat Parti, ülkede çekilen ekonomik
sıkıntıların ve yoksulluğun sebebini devletçi politikalara bağlayan yoksul halk kitleleri, savaş zenginleri, özel sermaye sahipleri ve büyük toprak sahiplerinden destek
görmüştür.

Demokrat partinin iktidara gelmesiyle Türkiye ekonomisinde ne gibi değişiklikler olmuştur?

Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte özel sektör önemli bir gelişme göstermiş, kamuya ait sanayi kuruluşları da büyüdüğü için sanayi sektöründe kamunun payı azalmamıştır. Demokrat Parti, devletin ekonomideki payının küçültülmesini ilke olarak benimsemesine rağmen, bu dönemde T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi, PTT, Denizcilik Bankası ve Devlet Malzeme Ofisi, kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) hâline dönüştürülmüştür. Et ve Balık Kurumu, Türkiye Demir Çelik İşletmeleri ile SEKA ve T.C. Turizm Bankası kurularak KİT kapsamı daha da genişletilmiştir. Sanayideki bu yapı, 1946’dan, planlı dönemin başlangıcı olan 1963’e kadar geçen dönemde büyük bir değişikliğe uğramamıştır. Sanayi sektörü, 1958 yılına kadar iç talebin canlı olması sebebiyle hızla büyümüş, özellikle 1952–1957 döneminde sektörün ortalama büyüme hızı %12,5 gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır.

Devlet Planlama Teşkilatının kurulması ne gibi değişiklikler getirmiştir?

1961 yılında çıkarılan kanun ile Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuş ve kalkınma planlarını hazırlamak ve yürütmekle görevlendirilmiştir. Böylece, Türkiye’de 1962’den sonra planlı kalkınma dönemi başlamıştır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (BBYKP) 1962 yılına yetişmediği için bir yıllık program hazırlanmış ve Birinci Plan 1963 yılında yürürlüğe konmuştur. Plan (BBYKP), 15 yıllık uzun vadeli bir planın ilk uygulama dönemi olmuştur. Türkiye’de 1963 yılından sonra uygulanan 5’er yıllık kalkınma planı dönemlerinde sanayiye dayalı büyüme temel amaçlardan biri olmuştur. 1980 yılına kadar ithal ikamesi, 1980 sonrasında ise ihracata dönük sanayileşme politikası izlenmiştir.

Sanayi stratejisi hangi araçları kapsar?

Sanayileşme stratejisi, toplumda sanayileşmeyi gerçekleştirmek için izlenen modelleri, sanayileşme politikaları ise bu stratejiyi uygulamaya koyan araçları kapsar.

1970'ler Türkiye ekonomisinin oldukça zor bir durumda kalmasının sebepleri nelerdir?

Türkiye ekonomisi 1970’li yılların sonlarına doğru çok önemli bir ödeme güçlüğü ve döviz darboğazıyla karşılaşmıştır. Bunun başlıca sebepleri arasında ekonominin dışa kapalı bir yapıda olması ve dolayısıyla izlenen ithal ikameci sanayileşme politikasıdır. Türkiye’de planlı kalkınma dönemindeki ilk 15 yıllık uzun vadeli plan ile daha sonra kabul edilen 22 yıllık uzun vadeli plan hedeflerinde yeni sanayi dallarının yerli ara malları arzını artırması amaçlanmış olmasına rağmen, bu amaca ulaşılamamıştır. Dördüncü Plan’da ara ve yatırım malları üreten sektörlerin imalat sanayisi içindeki payının artırılması hedeflenmiş, fakat tam tersine 1978 ve 1979’da, 1977 yılına göre tüketim malları sektörünün payı artarken, ara ve yatırım mallarının payı azalmıştır. 

Avrupa Birliği (AB) Ekonomik Faaliyetler Sınıflaması’na (NACE) göre sanayi sektörü neleri kapsamaktadır?

Avrupa Birliği (AB) Ekonomik Faaliyetler Sınıflaması’na (NACE) göre sanayi sektörü; madencilik ve taş ocakçılığı sanayisi, imalat sanayisi ile elektrik, gaz ve su sanayilerini kapsamaktadır.

Bir ülkenin sanayileşmiş oalrak ele alınması için na gerekmektedir?

Ülkenin sanayileşmiş ülke olduğundan
söz edebilmek için imalat sanayisi içinde
ara ve yatırım malları sanayilerinin payının belli bir seviyede olması gerekir.

Türkiye'de 1980 sonrası imalat sanayide nasıl bir değişim gözlenmiştir?

Türkiye’de imalat sanayisinin yapısında görülen değişim, ekonomik gelişmeye paralel bir seyir izlemektedir. Ekonomik gelişme ile birlikte, tüketimde talebin fiyat esnekliği yüksek olan malları üreten imalat sanayisi dalları daha hızlı gelişmektedir.

Ülke ekonomisinde imalat sanayinin yeri nedir?

Bir ülkede imalat sanayisinin ekonomi içindeki yeri, ülkenin gelişme sürecindeki temel göstergelerden
biridir. Ülkeler geliştikçe sektörlerin ekonomi içindeki payları da değişim gösterir. Önceleri tarım gibi
doğal kaynaklara dayalı sektörler ekonomi içinde önemli bir paya sahipken, ülke geliştikçe bu pay
yerini imalat sanayisine bırakır ve hizmet sektörünün payı da artmaya başlar. Bu temel dönüşüm
dışında gelişme sürecinde sanayinin bileşimi de değişmektedir

Günümüzde imalat sanayisinin bileşimindeki değişimi açıklamak için hangi unsurlar dikkate alınarak sınıflama yapılır?

Günümüzde imalat sanayisinin bileşimindeki değişimi açıklamak için sektörlerin kullandıkları teknoloji, işgücü kalitesi ve bilgi düzeylerini dikkate alan sınıflamalar yapılmaya başlanmıştır.

Madenciliğin Türkiye sanayi sektörü içindeki yeri nedir?

Madencilik, sektör içinde çok önemli bir yere sahip değildir. GSYH içindeki payı 2014 yılında %0,9 iken, 2016’da %0,8’e düşmüştür. Bu alt sektörün büyüme hızı da zaman içinde büyük dalgalanma göstermiştir. Sektör üzerindeki etkisi 2008 yılının son çeyreğinden sonra hissedilen küresel kriz, dünya ekonomisinde ham petrol, doğal gaz ve metalik maden fiyatlarında düşüşlere ve üretim azalmalarına yol açmıştır.