Hizmetler Ekonomisi Dersi 7. Ünite Özet

Dünyada Hizmet Ticaretinin Önemi

Yaşamımızı sürdürmek için çeşitli mal ve hizmetlere ihtiyaç duyarız. Mal ve hizmetlerin bazıları yaşamsal bir öneme sahiptir ve zorunludur (gıda maddeleri, su vb.); bazıları ise yaşam kalitesini artırır ve destekleyici niteliktedir (cep telefonu, otomobil, eğitim, tiyatro vb.).

Mal ve hizmetlerin önemli bir kısmı ülkemizde üretilir. Bunların da belli bir miktarı dışarıya ihraç edilir. Ülkemizde üretilmeyen mal ve hizmetleri ise başka ülkelerden ithal ederiz. Ülkeler arasında gerçekleşen bu mal ve hizmet alım satımları dış ticaret başlığı altında incelenir. Hizmet ihracatının mal ve hizmet ihracatı içindeki payı giderek artmaktadır. Bu pay Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) verilerine göre 2010 yılında %20 olarak gerçekleşmiştir.

Artış hızı bakımından da 1980’li yıllardan itibaren hizmet ticareti mal ticaretini geçmiştir. Bu artışın temel sebebi bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin iletişim ve ulaşım sektörlerindeki niteliği artırması ve maliyetleri düşürmesidir. Bir başka sebep ise hizmet sektörünün para likiditesine olan ihtiyacının ve dış sermayeye bağımlılığının az olmasıdır.

Hizmet ihracatının artış oranları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında farklılık sergilemiştir. Örneğin 2010 yılı için hizmet ihracatının bir önceki yıla göre artış oranı Çin’de %32, Hindistan’da %33 iken Avrupa Birliği’nde %3 olarak belirlenmiştir.

Bölge ve ülkeler itibarıyla incelendiğinde (S:126, Çizelge 7.3 ve Çizelge 7.4) hizmet ticaretinde dünyanın en gelişmiş bölgelerinde yer alan AB ve Amerika Birleşik Devletleri’nin payının hem ihracat hem ithalat için yüksek olduğu görülmektedir. Hizmet ticaretinin serbestleştirilmesi sürecinden en çok gelişmiş ülkeler yararlanmıştır.

Ülkemiz hizmet ihracatında 2010 yılında dünyada 28. sırada yer almıştır. DTÖ verilerine göre hizmet ihracatı 2001, 2007 ve 2010 yıllarında sırasıyla 15.1, 28.2 ve 33 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Hizmet ithalatı ise 2001, 2007 ve 2010 yıllarında sırasıyla 5.6, 14.2 ve 18 milyar dolar olmuştur.

Dünya Hizmet Ticaretinin Alt Sektörler İtibarıyla Analizi

DTÖ verilerinde hizmetler ticari hizmetler olarak adlandırılmakta ve

• Taşımacılık (ulaştırma),
• Seyahat (genelde turizm) ile
• Diğer ticari hizmetler

şeklinde sınıflandırılmaktadır. Taşımacılık kendi içinde;

• Deniz yolu,
• Hava yolu ve
• Diğer taşımacılık hizmetleri

olarak alt sektörlere ayrılmaktadır.

Deniz yolu ve hava yolu taşımacılık hizmetleri de kendi içlerinde;

• Yolcu taşıma ve
• Yük taşıma (navlun)

olarak alt sektörlere ayrılmaktadır.

Diğer ticari hizmetler şu alt sektörleri içermektedir:

• Haberleşme hizmetleri (telekomünikasyon hizmetleri buraya dahildir),
• İnşaat hizmetleri,
• Sigortacılık,
• Finansal hizmetler,
• Bilgi hizmetleri,
• Telif hakları ve patentler,
• Diğer iş hizmetleri,
• Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri (görselişitsel hizmetler de bu alt sektöre dahildir).

Sözü edilen bu alt hizmet sektörleri, toplam hizmet ticaretindeki paylarına göre karşılaştırıldığında, birinci sırada diğer ticari hizmetlerin, ikinci sırada turizmin ve üçüncü sırada taşımacılık hizmetlerinin yer aldığı görülmektedir (S:125, Çizelge 7.2).

Taşımacılık hizmetlerinde 2007 yılındaki ABD, AB ve Japonya sıralaması 2010 yılında AB, ABD ve Japonya şeklinde değişmiştir. Toplam dünya taşımacılık hizmetleri ihracatının %43.2’si AB-27 tarafından gerçekleştirilmiştir.

Çin 2007 yılında 31.3 milyar dolar ve 2010 yılında 34.2 milyar dolar ihracat yaparak beşinciliğini sürdürmüştür. Türkiye ise on üçüncü sırada olup 8.4 milyar dolarlık taşımacılık hizmet ihracatı gerçekleştirmiştir.

2006 yılı DTÖ verilerine göre deniz yolu, hava yolu ve diğer taşımacılık hizmetlerinin toplam taşımacılık hizmetleri içindeki oranları sırasıyla %43, %33 ve %24 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında dünya taşımacılık hizmetlerinin 960 milyar dolarlık ithalatının 309 milyarlık kısmı (%32) AB-27 ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu hizmetlerde Çin (%7) ABD’yi (%8) yakından takip etmektedir.

Turizm sektöründe uluslararası turist sayısı 2007 yılında önceki yıla göre %7 artarak 903 milyona ulaşmıştır. Turizm geliri de %14’lük artışla 855 milyar dolar olmuştur. Avrupa Birliği ve ABD’nin 2007’deki turizm geliri toplam gelirin %57’sini oluşturmaktadır.

Dünya turizm gelirleri incelendiğinde Türkiye’nin 2007 ve 2010’da ilk beşe girdiği görülmektedir. Ayrıca Türkiye Çin ile birlikte 2000-2007 döneminde en hızlı artış gerçekleştiren ülkelerden biridir.

Alt sektörlerden biri olan inşaat hizmetlerinde 2009 yılı itibarıyla dünyada ilk 10 arasında yer alan ülkelerin toplam ihracatının %47.6’sı AB-27 tarafından gerçekleştirilmiş olup AB’nin topluluk dışına yaptığı ihracatın toplamdaki payı %27.2’dir. Bu sektörde ilk ondaki diğer ülkeler ABD, Güney Kore, Japonya, Çin, Rusya, Türkiye, Singapur, Malezya ve İran’dır.

Telif hakları ve patentler alt sektöründe dünya gelirlerinin %41’ini ABD, %33’ünü AB-27, %13’ünü Japonya ve %5’ini de İsviçre almıştır. 2006 yılında ABD 173 bin patent ile birinci sıradadır.

Hukuki hizmetlerden mimari ve reklam hizmetlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan iş, mesleki ve teknik hizmetler sektöründe ilk iki sıra yine AB ve ABD’ye ait bulunmaktadır. Bu sektörde AB firmaları 842 milyar dolarlık katma değer yaratırken 18 milyon kişiyi de istihdam etmiştir. ABD’de ise bu sektör 2006 yılı itibarıyla 16 milyon kişi istihdam etmektedir.

Görsel-işitsel hizmetlerde AB-27 ülkelerinin payı giderek düşmektedir. Özellikle film sektörünün ihracatında yaşanan gerileme sektörün toplam ihracatını da olumsuz etkilemektedir (ITS 2008:121). Bu sektörde birinci sırada yer alan ABD’nin 2009’da 13.8 milyar dolarlık, AB’nin ise 8.8 milyar dolarlık ihracat geliri elde ettiği görülmektedir (ITS 2011: Tablo III.40).

Dünyada haberleşme hizmetleri ticaretinin %49’u Avrupa’da, %12’si Kuzey Amerika’da, %11’i Asya’da, %4’ü ise Güney ve Orta Amerika’da gerçekleştirilmiştir. Bu sektörde ihracatta ilk altıyı oluşturan ülkeler AB-27, ABD, Kuveyt, Kanada, Hindistan ve Rusya’dır. Bu ülkelerden özellikle Kuveyt bu sektörde ilk 10’u oluşturan ülkelerin gerçekleştirdiği ihracattaki payını 2009’da %11.7’ye yükseltmesi nedeniyle dikkat çekicidir.

Dünyada son yıllarda hızla gelişen önde gelen ilk on ülke AB-27, ABD, İsviçre, Kanada, Singapur, Çin, Meksika, Hindistan, Japonya ve Bahreyn şeklindedir. 2009 rakamlarına göre AB-27’nin toplam ihracatı 43.3 milyar dolar, ikinci ABD’nin ihracatı 14.6 milyar dolar, üçüncü İsviçre’nin ihracatı ise 5.4 milyar dolardır (ITS 2011: Tablo III.20).

Dünya finansal hizmetler ihracatı 2006, 2009 ve 2010 yıllarında sırasıyla 215, 250 ve 265 milyar dolardır. 2010 itibarıyla AB-27’nin finansal hizmetlerden sağladığı gelir 130.4 milyar dolar, ABD’ninki ise 58.1 milyar dolardır (ITS 2011). Ülkemiz ise finansal hizmetler ithalatında ilk 20 ülke arasında yer almaktadır. Buna göre Türkiye’nin 2006’daki ithalat değeri 524 milyon dolar ve bir önceki yıla göre artış hızı %36’dır (ITS 2008: 143).

Bilgi ve bilgisayar hizmetleri sektöründe ihracat 2009’da 190 milyar dolar iken 2010’da 215 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bunun da 2010 itibarıyla %8.7’si Kuzey Amerika, %52.5’i Avrupa kıtasına aittir. Bu sektörde önde gelen ilk 5 ülke, AB-27, Hindistan, ABD, İsrail ve Çin’dir.

Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri sektöründe 2009 verilerine göre ABD 14.9 milyar dolar ile birinci, AB-27 ülkeleri 17.5 milyar dolar ile ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye bu sıralamada 771 milyon dolar ile dördüncülüğü elde etmiştir (ITS 2011: Tablo III.38).

Dünyada Elektronik Ticaretin Gelişimi

e-Ticaret ürünlerin/hizmetlerin telekomünikasyon araçları vasıtasıyla üretim, tanıtım, satış, sigorta, ödeme ve dağıtım işlemleridir. e-Ticaret şu üç aşamadan oluşur:

1. Tanıtım ve piyasa araştırmaları
2. Sipariş
3. Ödeme ve teslim

Elektronik iletişim ve e-Ticaret donanım, yazılım ve telekomünikasyon altyapısı gerektirmektedir. Dünyada telefon abonesi, sabit telefon hattı ve cep telefonu abonelerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. 2007 itibarıyla dünyada 100 kişiye düşen telefon abone sayısı 68.98, 100 kişiye düşen sabit telefon hattı sayısı ise 19.25’tir.

ITU’nun 2007 verilerine göre dünyada toplam İnternet abonesi sayısı 543 milyon ve İnternet kullanıcısı sayısı 1.4 milyardır. Dünya nüfusunda 100 kişiye düşen İnternet kullanıcısı sayısı 20.89 kişidir (ITU, 2008). 2012 yılı başı itibarıyla 7 milyarlık dünya nüfusunun 2.3 milyarı İnternet kullanmaktadır.

İnternetin alışkanlıkları değiştirmesiyle beraber reklamların önemli bir kısmı artık İnternet üzerinden yapılmaya başlamıştır. 2007 yılında OECD ülkelerinde toplam reklam harcamalarının %7’si İnternet üzerinden yapılan reklamlardır.

Dünyada e-Ticaretin gelişimiyle birlikte geniş ağ bağlantısı sunan ve kendi web sitesine sahip olan işletmelerin oranı giderek artmaktadır. OECD verilerine göre 2007 yılında toplam orta ve büyük ölçekli firmaların üçte biri İnternet üzerinden mal ve hizmet almış, %17’si mal ve hizmet satmıştır. e-Ticaretin toplam iş hacmi içindeki payının en yüksek olduğu ülkeler İngiltere, Danimarka, Fransa, İrlanda ve Kore’dir. e-Ticarete yoğunlaşan işletmeler en çok imalat sanayii, inşaat, toptan ve perakende ticaret, otel ve lokantalar, taşımacılık, depolama ve haberleşme sektörlerine dâhildir.

e-Ticaret 1990’lı yılların sonu ile 2000’lerin ilk yarısı arasında Avustralya, Japonya, ABD ve Kanada’da ticaret hacmi olarak beş ila yedi kat artış göstermiştir. Perakende ticaret sektöründeki e-Ticaret hacminin payı 2002’de %1.4’ten 2006’da %2.7’ye yükselmiştir.

e-Ticaret özellikle dünya turizm hizmetleri ticareti için önemli bir konuma gelmiştir. 2008’de Avrupa kıtasında internet üzerinden yapılan turizm alışverişinin değeri 50 milyar doları aşmıştır.

Ülkemizde Bankalar arası Kart Merkezi (BKM) verilerine göre 2011 yılının ilk 9 ayında Türkiye’de her beş kişiden biri İnternet üzerinden alışveriş yapmaktadır. e-Ticaret sitelerinden yapılan harcamaların cirosu 17 milyar TL’ye, işlem adedi de yaklaşık 92 milyona ulaşmıştır. Bu oranlara bakarak ülkemizin bu alanda dünyanın hızlı büyüyen pazarlarından biri haline geldiğini söylemek mümkündür.

e-Ticaret hacminin artmasını sınırlayan hususlardan biri olan güvenlik sorunu son yıllarda çözülmeye başlamıştır. Bu konuda gerekli altyapı çalışmaları hızlandırılmış ve yasal çerçeve güçlendirilmiştir. e-Ticaret siteleri için kredi kartı güvenliği standardı olan SSL sertifikası zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca daha yüksek güvenlik sağlayacak olan IPV6 teknolojisi kullanılmaya başlanmıştır. Bu konuda önümüzdeki yıllarda biyometrik kimlik uygulamalarının da yoğun biçimde kullanılır hale geleceği tahmin edilmektedir.