Bilgi Ekonomisi Dersi 2. Ünite Özet

Bilgi Ekonomisinin Tanımı Ve Özellikleri

Özet

Temel Üretim Faktörü Olarak Bilgi

Geleneksel toplumun temel üretim faktörü toprak, toprağa dayalı üretimin karakterize ettiği ekonomi, tarım ekonomisiydi. Sanayi toplumunun temel üretim faktörü, sermaye idi. Bilgi toplumunda ise temel üretim faktörü bilgi olurken; bilgiye dayalı üretim ilişkilerinin şekillendirdiği ekonomi, bilgi ekonomisidir.

Bilgi, değer yaratmak üzere organize ve sistematize olmuş enformasyondur. Açık bilgi yazıya dökülerek veri tabanlarına, kitaplara, belgelere, sunumlara geçen ve dijital ağlar üzerinden aktarılabilen bilgidir. Örtük bilgi ise kodlanamadığı için, başkalarına aktarılamayan, ancak yakın ilişkide görerek, yaşayarak usta-çırak ilişkisinde kazanılma şansı olan bilgidir. Bu özelliği ile bu bilgi türü, gizil ya da bilende yurtlanık olan ve onun hüneri olan organize bilgidir.

Değer yaratan bilgi oluşumu bir süreçtir. Bilgi; neyin, niçinin, nasılın ve kimin bilgisini açığa çıkarma süreçleri ve sentezleri içinde açık ve örtük bilgiye ulaşır.

Ne İçin Bilgi (Know-What): Olgular hakkındaki tüm temel bilgilerdir.
Niçinin Bilgisi (Know-Why): Bilimsel bilginin karşılığıdır.
Nasılın Bilgisi (Know-How): Bazı şeylerin yapılabilirliğine imkân veren ve var olan bilgi birikimidir.
Kimin Bilgisi (Know-Who): Kimin veya kimlerin neyi nasıl yapacağı hakkındaki bilgidir.

Bilgi yaratma süreci, örtük bilginin açık bilgiye dönüştürülmesi süreciyle gerçekleşir. Kurum içi yararlı olan bilginin açığa çıkarılması için enformasyon dışında iki unsur daha gereklidir. Bunlar, örtük bilgi ve deneyime sahip olan insanlar ile enformasyon ve deneyimi birlikte bir araya getiren uygun kurumsal ortam ve bağlamdır. Örtük ve açık bilgi, bu ortam içinde birbiriyle karşılıklı etkileşim ilişkisinde birbirine dönüşerek “bilgi sarmalı” oluşturur. Bu süreç şöyle işler:

Sosyalleşme : Bir kimsenin örtük bilgisini bir başkasıyla paylaşması ile gerçekleşir.
Dışsallaşma : Örtük bilgiye sahip usta veya uzmanların bu gizlerinin temellerini diğer ekip üyelerine açıklaması ile örtük bilgi açık bilgiye dönüşür.
İçselleşme : Yeni açık bilgi, kurum veya ekip içinde paylaşıldıkça bu bilgi başkaları tarafından da içselleştirilmeye, bu yolla kendi örtük bilgisini oluşturmaya, genişletmeye ve yaymaya yönelik olarak yeniden bağlantı kurar.
Birleştirme: Bir kimse açık bilgisinin ayrı ayrı parçalarını yeni bir bütünde birleştirerek daha genel ve açık bilgiye ulaşır.

Bilgi yaratan bir kurumda, bu yöntemlerin dördü de karşılıklı etkileşim sarmalı olarak bir bilgi sarmalı oluşturur. Bilgi ve öğrenme sürecinde ise bilginin edinimi, paylaşımı ve kullanımı olmak üzere üç temel adım bulunur. Bilginin edinimi, enformasyon ediniminden farklı olarak sezgilerin, becerilerin ve ilişkilerin yaratılıp ve geliştirilmesini kapsar. Bilgi paylaşılması zaten bilinen ve var olan bilgi düzeyinde, buna ihtiyaç duyanlara aktarımı sağlar. Erişilebilir olan bilgi kullanıma açılmıştır. Bilginin kullanımı, bilişim teknolojilerinin sağladığı ortam ve araçlarla gerçekleşir.

Bilginin Teknolojiden Farkı

Kurumların, sermaye ve maddi ürün merkezli olmaktan çok, bilgi merkezli olmaları, onların giderek insan, sosyal ağ ve kültür merkezli örgütlenmelerine yol açar. Bu olgu, kurumlarda bilgi ve bilgi yönetiminin stratejik bir öncelik kazanmasına neden oldu.

Bilgi güçtür ve paylaşıldıkça çoğalır. Ancak bilgiyi teknoloji ile karıştırmamak gerekir. Teknoloji, kullanılabilir bilginin belli amaçlar için organize olmuş ve birikmiş durumudur. Bu anlamda teknoloji, yeni bilginin kullanıldığı ortamı verir. Bilgi ise mevcut teknolojik donanım içinde gerçekleşen akış ve işleyişle bağlantılı olarak oluşan bir akım değişkenidir. Teknoloji bir stok ve donanım; bilgi ise zihnin ürünü bir akıştır. Ancak bu bilgi, değer yaratıcı özelliğe sahiptir. Bilginin kurum içinde kullanımı, mevcut teknolojik ortamda, belli bir akış ve işleyişle odaklanmış insan zihinlerinin ürünüdür.

Kurumlarda, en yeni teknolojiye dayalı üretim, üretimde etkinlik sağlayabilir ancak var olan etkinlikte fark yaratmak ve öne geçmek, yeniden bilgi üretimi ile mümkün olabilir. Bu nedenle çağdaş kurumlar, teknoloji, iş akışı ve bilgi arasında uygun ve etkin bir etkileşim kurmaya odaklanmak zorundadır. Rekabette kalıcı olmak için, kurum içi bilgi üretme sarmalının sürekli yukarı taşınması gerekir.

Bilgi Ekonomisinin İçerik Farkı

Bilgi, insanla ilgili olduğundan, bilgi ekonomisi, insana ait bilimsel, sistematik ve organize bilginin üretime, tüketime ve paylaşıma uygulanmasını konu alan faaliyet biçimidir. Bilgi ekonomisinde artı değer yaratan, sanayi toplumunun kapitalist ve sosyalist ekonomilerindeki kas gücü değil, eğitimli insanların bilim bazlı düşünce yöntemlerini sistematik kullanma yetisine ulaşmış beyin gücüne dayanır.

Sanayi toplumunun fiziki üretimi, mekanik teknoloji donanımına sahip fabrikalarda gerçekleşirken bilgi ekonomisinin bilgisi, üniversitelerde, teknoparklarda, ArGe merkezlerinde ve internet ağlarında gerçekleşir. Bilgi ekonomisinin ürettiği ürünlerin, fiziki ürünlerden farklı olması yanında, üretim ortam ve mekânları da farklıdır. Ayrıca bilgi ekonomisinin ürünü olan bilgi, giderek yoğunlaşan biçimde fiziki ürünlerin içine sızmakta, fiziki ürünlerin nitelik, dizayn, kalite ve benzeri özelliklerini değiştirmektedir.

Kullandığımız her ürünün bilgi içeriği giderek asıl para ödediğimiz unsur olurken, ürünlerin fiziki kısmına ödenen önemsizleşiyor. Bilgi ekonomisinin merkezî sektörü, interaktif multimedya endüstrisi oluyor. İnteraktif multimedya endüstri;

Bilgisayarlar; bilgisayar donanımı, yazılımı ve bunlara yönelik hizmetlerden
İletişim; telefon, kablolu yayın, uydu ve telsizden
İçerik; kişisel tatmini sağlayan eğlence, yayıncılık ve enformasyon sağlayıcılardan oluşuyor.

Bunların birlikte oluşturduğu multimedya endüstrisi de bilgi ekonomisinin merkezî endüstriyel sektörünü oluşturuyor.

Bilgi Ekonomisinin Alt Yapısı: Bilgi Otoyolu=İletişim Ağları

Bilgi ekonomisinin ön koşulu ve altyapı donanımı, bilgi taşıyan ve aktaran ağ donanımlarıdır. Databankları, Ar-Ge merkezlerini, kurumları ve insanları, bilgisayar ağları olarak yapılandıran internet ağları, bilgi ekonomisinin bilişim altyapısı ve bilişim altyapı donanımlarıdır. Bilginin iletim ve aktarımını sağlayacak bilgi otoyolları, yani bilişim-iletişim altyapı donanımları olmadan bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu var olamaz.

Bilgi ekonomisi bilişim-iletişim altyapı donanımını oluşturan ağ sistemleri ile bu ağ sistemi içinde akıp dolaşan bilgiyi birbirinden ayırmak gerekir. Bunlardan ilki, belli bir yatırım ve kurumlaşma ile oluşmuş olan altyapı donanımıdır. İkincisi ise bu donanımlar içinde akan ve dolaşan, insanların birbiriyle bilgi bazlı aktif etkileşimidir. Bilgi ekonomisinde kurulu bilişim donanımlarını, sanayi toplumunun kara yolu, demir yolu ağlarına; buna karşın bu donanım içinde ve sayesinde gerçekleşen bilgi ve etkileşim alışverişini de taşınan mal, hizmet, insan trafiğine benzetebiliriz. Bunlardan ilki ön ve zorunlu koşul, ikincisi ise bilgi aktarım, üretim ve paylaşımı için yeterli koşuldur.

İnternet ağlarının, insanların ve ekonominin hizmetine girmesi ve bunun küresel boyutta gerçekleşmesi, dünyanın düz olduğu veya dünyanın bir küresel köye dönüştüğü düşüncesini gündeme taşıdı. Küresel ölçekteki internet ağlarında bilginin ışık hızında dolaşımı, kişiden kuruma, topluma ve küresel ölçeğe doğru her şeyin yeniden örgütlenmesi ve yapılanması sürecini devreye soktu. Bilgi çağı anlayışı içinde işletmeler yeniden yapılanırken sadece maliyetleri düşürmeye değil, uzun dönemli pazar, vergi, gelir, ürün ve hizmet kalitesi ile müşteri memnuniyeti gibi dinamik rekabet gücünü belirleyen unsurları gözden kaçırmamak durumundadır.

Bilgi Ekonomisinin Temel Özellikleri

Bilgi Toplumunun Ekonomisi Bilgiye Dayalıdır: Bilgi, insan beyninin etkin kullanımı ile yaratılır. Bilgi diğer üretim faktörleri veya mallarından farklı olarak, hem üretirken hem tüketirken hem de paylaşırken çoğalma özelliği gösterir. Açıklanan bilgiden kimse dışlanamaz ve bilgi sürekli, yığılımlı birikme ve artma özelliği gösterir. Oysaki diğer ekonomik mallar ve üretim faktörleri kullanırken tükenir, azalır veya başkası dışlanabilir. Bilgi giderek diğer üretim faktörlerini ikame ederek ekonominin en başat üretim faktörü oldu.
Bilgi Ekonomisi Dijitaldir: Bilişim teknolojilerine dayalı olarak gerçekleşen bilgi üretimi, simgesel ürünler yaratarak bir ve sıfırdan oluşan, dijital veri seti şeklinde işleyen bir mekanizmaya dayanır. Bilgi, ses, yazı, görüntü, insan iletişimi ve türlü işlemler dijitalleştirilerek elektronik ağlar yoluyla taşınır. Bilginin dijitalleşerek elektronik ağlar ve bilgi otobanları üzerinden aktarımı bilginin ışık hızında iletilmesine yol açtı.
Bilgi Ekonomisi, Ağ’da Yapılanır: Bilgi ekonomisi, başkalarıyla iletişim ağlarında bütünleşmeye dayalı bir ekonomidir. Tek başına yapılamayan işler, ağlar üzerinden kurulan iş birliği ile gerçekleştirilebilir. Bu amaçla insanla, şirketler ve kurumlar, bu iletişim ağlarından yararlanarak farklı alanlarda iş birliği modelleri geliştirip ağda buluşabilirler. Ağ yapılanmasının yarattığı bütünleşme, kurum ve birim içinde sinerji yaratırken etkinlik ve verimliliğin ana kaynağı olur.
Bilgi Ekonomisi Küresel Bir Ekonomidir: Bilişim teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak internet ağları, küresel ölçekte ağ örgütlenmesi oluşturdu. Küresel düzeydeki ağlarla bilginin dolaşması için herhangi bir engel yoktur. Bilgi açık sistem içinde üretilir ve kapalı yapıları yıkarak çevreye yayılır. Bilgi şirketin, kurumun, endüstrinin ve ülkenin sınırlarını aşar. Bilgi çağının kuruluşları ve iş sistemleri zaman ve mekândan bağımsız olarak değişik yerlerde ve her an gerçekleşebilir. Küreselleşme bir yönüyle, bilişim teknolojisinin yönlendirdiği bir süreçtir. Ancak aynı küreselleşme, teknolojik süreci de yönlendirip yönetir.
Bilgi Ekonomisi Sanal Bir Ekonomidir: Bilgi ekonomisinde, teknolojinin analogtan dijitale ve simgesel ürünlere dönüşümüne bağlı olarak fiziksel varlıklar sanal hâle dönüştü. Ekonominin fiziki yapılanmasına göre, sanal yapılanma bünyesel bir değişim olup; kurumsal yapı, işleyiş ve içerik olarak tümüyle değişime uğrar. Sanallık çalışmaya esneklik kattığı gibi, kaynak sağlama konusunda da kolaylık sağlar. Ancak ortak amaç ve eş güdüm beraberliği konusunda sıkıntı yaratabilir.
Bilgi Ekonomisi Moleküler Bir Ekonomidir: Sanal birliktelik, fiziksel birlikteliği gerektirmediği için ağda bir araya gelmiş uzman kişilerden oluşan ekibin işleyişini bir işletme birimi olarak moleküler işleyişe benzetebiliriz. Moleküler işleyiş, her üyesi kendi alanında uzman olan orkestranın güzel eserleri seslendirmesine benzer. Ancak bu yapıyı, orkestranın mekânsal beraberliğinden sanal ortamın mekânsızlığına taşıdığımızda ekibi oluşturanların ortak amaç, değer, sorumluluk ve motivasyon yapısı açılarından koordine edilme ihtiyacı ortaya çıkar.
Bilgi Ekonomisi Aracısız Bir Ekonomik Yapılanmaya Yöneliktir: Dijital iletişim ağları, üretici ve tüketici arasındaki aracıların işlevlerini ortadan kaldırıyor. Birçok endüstri dalında tüketici ve tedarikçi kendi ihtiyacını internet ağları üzerinde gezinerek karşılayabiliyor.
Bilgi Ekonomisi Kendi İçerisinde Bütünleşen Bir Ekonomidir: Bilgi ekonomisi daha üst düzeyde farklı endüstrilerin birbiriyle yakınlaşma ve bütünleşme sürecini yaşar. Bilgi toplumunun merkezî sektörü ise multimedyadır. Multimedya sektöründe bilgisayar, iletişim ile kişisel ihtiyaçları karşılayan ve içerik üreten sektörler ve eğlence sektörleri birbirine yakınlaşıp, birbirinin içerisine sızarak bütünleşmiştir.
Bilgi Ekonomisi Üretici ve Tüketiciyi Bütünleştirir: Bilgi hem üretirken hem tüketirken yenilenmesinin getirdiği öğrenme süreçlerinin karşılıklı aktarımı, üretici ile tüketiciyi birbirine daha bir yakınlaştırır. Tüketiciyi üretim sürecinin bir parçası ve karar birimi durumuna getirir.
Bilgi Ekonomisi Hızlı İşler: Bilişim ve iletişim sektörünün bilgi toplumunun altyapı donanımı durumuna gelmesi ekonomik faaliyetlere görülmedik bir hızlı işleyiş ve akış kazandırdı. Bilgi ekonomisinde işler genellikle zaman kaybı olmadan gerçek zamanlı olarak gerçekleşiyor.
Bilgi Ekonomisi Yenilikçi Bir Ekonomidir: Bilgi ekonomisini, bilgideki sürekli yenilenme nedeniyle yenilikçilik temelinde şekillenen bir ekonomidir. Yenilikte başarılı olanlar piyasa paylarını ve konumlarını büyük ölçüde arttırırlar. Ancak yenilikçiler için yaratıcı kişiler yetiştiren bir eğitim sistemine ihtiyaç vardır.

Bilgi Üretim Stratejileri

Kurumların bilgiye odaklı olmaları ile bilgi sayesinde amaçları gerçekleştirmeye yönelik süreç odaklı olmaları birlikte dikkate alınmalıdır. Bu durumda; riski en aza indirgemek, verimliliği artırmak ve yenilikçilik üç ayrı seçenek olarak öne çıkar. Diğer bir deyişle, kurumda söz konusu olan amaç ve süreçler bağlamında bilgi üretimine yönelik süreçler:

Riski azaltmak için var olan bilginin kullanımı,
Verimlilik için bilginin kurum bütününde yaygınlaştırılması,
Yenilikçilik için bilgin üretiminin desteklenmesi aşamalarını içerir.

Bilgi Üretimi›Bilginin Desteklenmesi

Bilgi üretimi, insan zihnini baskı altına alan zorlayıcı ortamlar yerine, onlara düşünce özgürlüğü veren ortam ve iklimlerde gerçekleşir. Sürekli bilgi üretimi; yenilik anlamına gelir. Bu yüzden bilgi toplumunun en önde gelen konusu yenilik ve yenilikçiliktir. Bilgi üretiminin belirleyicileri 5 koşula dayalı olarak gerçekleşir. Bunlar;

Bilgiyi destekleme işi bir vizyon olarak benimsenmelidir,
Bunun gerektirdiği iletişim ağı etkin yönetilmeli,
Bu işi üslenen bilgi işçileri harekete geçirilmeli,
Bilgi üretimi için uygun ortam oluşturulmalı ve
Üretilen yerel bilgi küreselleşmelidir.

Bu belirleyicilerin oluşturduğu etkileşim ve örgüt yapılanışı içinde bilgi üretim sürecinin aşamaları devreye girerek bilgi üretimi gerçekleşir. Bilgi üretim süreci kendi içinde şu aşamaları içerir:

Örtük bilginin paylaşılması,
Yeni Bilgi Konseptinin (kavramların) üretilmesi,
Yeni Bilgi Konseptinin gerekçelendirilmesi veya doğrulanması,
Bir prototip (ilk örnek) oluşturulması,
Bilginin yayılması.

Bilgi üretiminde, kuruluş içi ilişkilerde iletişimin etkin yönetimi son derecede önemlidir. Kurum içindeki iyi ilişkilerin yarattığı güven ortamı sayesinde kişisel ve örgütsel engeller ortadan kaldırılabilir. Kurum içindeki etkin iletişim, bilgi üretim sürecinin tüm aşamaları için önemlidir. Bilgi üretimini destekleyici bir ortamın varlığı, bilgiyi destekleyen merkezî unsurdur. Uygun bir ortam ve strateji ile uyumun birlikteliği bilgi üretimini hayata geçirir. Günümüzde bilgi üretimi kişisel olmaktan çok bilgi ekiplerinin işidir. Yenilikçi bilgi ekibinin oluşması, örtük bilgilerin paylaşılması ile devreye girer; belli bir süreç içinde yüz yüze etkileşim içinde şekillenerek kendi ortak dil, norm ve değerler sistemi; yani grup kültürünü oluşturur.

Bilgi üretimi ve sürekliliği sanıldığından daha çok kısıtları olan ve karmaşık bir süreçtir. Bilgi üretiminin önündeki insani engellerin başında insanların yeni bilgiyi kabullenmekte gösterdiği direnç gelir. Zira beyin, daha önceki yaşananlara benzeşim kurarak olayları algılar. Beyne gelen yeni girdi benzeşim süreci üzerinden var olan deneyimlerle bütünleşir. İnsanın olay ve olguları anlamlandırması ve algılaması “benzeşim” süreci üzerinden gerçekleşir. Ancak alışılmışın dışında bir yeni durum, alışılmış ve bilinen çözümleri zora sokar. İnsanların inanç ve bilgilerini gerekçelendirmelerinin önünde dört engel vardır.

Kabul edilebilir bir dil kullanma zorunluluğu,
Kuruluşta daha önce yaşanmış durumlar,
Yürürlükteki prosedürler,
Şirket paradigması.

Yeni bilginin devreye girmesinde en büyük engel kurum paradigmasından kaynaklanır. Mevcut paradigmaya uygun bilgi ve fikirler kolayca kabul görürken, yeni bilgi kuşku ile karşılanır.

Bilgi üretimini destekleyici ortam, yöneticilerin ekiplere karşı pozitif sinerji yaratmaya yönelik özenli davranmasını gerektirir. Öğrenmek için yardımcı olmayı, bilgi paylaşımında açık olmayı ve sonuçlara karşı duyarlı ve farkındalık düzeyini yüksek tutmayı gerektirir. Japonlar, bilgi üretimini destekleyici özene sahip ve karşılıklı güven veren ortama “ba” adı verir. Ekibin etkin biçimde süreçleri birlikte yaşaması için şu aşamalar izlenmelidir:

Bilgi vizyonu gözden geçirilmeli,
Örtük bilginin kaynakları belirlenmeli,
Örtük bilginin vizyona etki şansı ve ilişkili kaynaklara erişebilirliği belirlenmeli,
Örtük bilginin kaynağı ile özenli bir ilişki kurulmalı,
Kaynaklar ile ortak deneyim zemini oluşturulmalı,
Kaynakla özenli ilişki ve ortak deneyim defalarca gözden geçirilmeli,
İş birliği sürecinin sonuçları değerlendirilmelidir.

Kısacası özenli bir ortam yaratarak bilgi üretiminin desteklenmesi için ekipte ve kurumda; güven yaratmaya, aktif empatinin artırılmasına, karşılıklı yardım davranışının içselleştirilip yerleşmesine, yargılamada ölçülü davranmaya, cesaretlendirme ve teşvik etmeye, üst yönetimin özenli ve akıllı bir yol göstericiliğine ihtiyaç vardır.

Bilgi Ekonomisinde İşletme Organizasyonu

Bilgi ekonomisinde başarı, hız ve kaliteyi öne çıkaran yenilikçilikle mümkündür. Bu nedenle işletmeler, aynı anda hem Japonların kaizen (sürekli iyileşme) hem de buluşçuluk ile yeniliklere odaklanmayı benimsemelidir. Şirketlerin yenilikçi olabilmesi, hantal bir yapıdan çok, aşırı büyük olmayan en iyi yaptığı işe odaklanmayı ve değişimlere ayak uydurabilmek için esnek, kurum kültürünü ağ etkileşiminin sinerjik işleyişe dayalı olarak şekillendirmiş bir kurumlaşmayı gerektirir. Bilgi ekonomisinde işletmeler, karmaşık süreçte kararlı ilerleyebilmek için net bir yenilikçi stratejiye, ağ bağlantısı içindeki iş birliği ve iletişime, yatay örgütlenme içinde ortak kültürle sağlanan güvene, sürekli bilimsel bilgiyi öğrenmeye ihtiyaç duyarlar. Böylesi bir işleyişin merkezinde de iletişim, bilişim ve internet ağları yer alır.

Bilgi Ekonomisinin Stratejik Öncelikleri

Bilgi Ekonomisi Uygun Ortam ve Yapılanma Yaratmak: Bilgi ekonomisi ve üretiminin kendi özelliklerinin içselleştirilmesi ile buna uygun ekonomik ve kurumsal ortamın oluşturulması ve yapılandırılması gerekir. Bu ortam, bir ekonomide gerek yerel ve ulusal, gerekse küresel düzeyde bilginin kullanılması, üretilmesi ve yaratılması olanaklarını sağlamaya odaklı olmalıdır.

Bilgi Ekonomisi İçin Beşerî Sermaye Oluşturmak: Yetenekleri olan, esnek düşünmeye sahip ve yaratıcı bireylerden oluşan bir toplum kurmak için gerekli öğedir. Bilgi toplumunda eğitim, öğrenme odaklı ve yaşam boyu sürecek bir etkinliktir. Öğrenen birey ve öğrenen örgüt gibi sosyal yapıların oluşmasının önemli nedeni de budur.

Ulusal Bilişim-Enformasyon Altyapısı Oluşturmak: Ekonominin dinamik ve rekabetçi bir yapıda olması ile toplumda iş birliği ve sinerji yaratmak için etkin bir bilişim ağı, yani bilgi otoyolları oluşturulmalıdır.Ekonominin ve toplumun tüm birimleri arasındaki etkin İletişim, iş birliği, bilginin paylaşımı ve üretimi için ileri enformasyon teknolojileri donatımının yaygınlaştırılması kaçınılmazdır.

Güçlü ve Etkin, Aynı Zamanda Küresel Bağlantılı Ulusal Yenilik Sistemi Oluşturmak: Kamu ya da özel a Ar-Ge faaliyetinde bulunan tüm birimlerin, bilgi ve yenilik üretim faaliyetleri ağlar üzerinde bütünleşmeye yönelmelidir. Kamunun Ar-Ge kurum ve politikaları yanında, küçük işletmelerin, iş birliği içinde yerel ağlar oluşturması sağlandığı gibi, firmalarla üniversite ve kamu birimleri arasında yoğun iş birliği ağları kurulmalıdır.