Sosyal Güvenlik Hukuku Dersi 1. Ünite Özet

Sosyal Güvenlik Kurumu, Kurumun Amacı, Görevleri, Organları ve Sosyal Güvenlik Yüksek Danışma Kurulu

Sosyal Güvenlik Kurumu

Ülkemizdeki sosyal güvenlik hizmetlerinin gelişimi incelendiğinde sosyal güvenlik sisteminin sosyal risklere göre değil, çalışanların statülerine göre oluşturulduğu görülmektedir.

16.07.1945 tarihinde kabul edilen İşçi Sigortaları Kurumu Kanunu ile işçilerin sosyal güvenliğini sağlamak amacıyla Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), devlet memurlarının sosyal güvenliğini sağlamak amacıyla 08.06.1949 tarihinde kabul edilen 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu ile T.C. Emekli Sandığı ve en son olarak da bağımsız çalışanların sosyal güvenliğini sağlamak üzere 02.09.1971 tarihinde kabul edilen Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile BAĞ-KUR kurulmuştur. Bu üç sosyal sigorta kuruluşunda hem ilgililerin sosyal güvenlik sistemine katkıları açısından hem de kendilerine sistemden sağlanan yardım ve hizmetler açısından norm ve standart farklılıkları bulunmaktadır.

5502 sayılı Kanun’la, Sosyal Sigortalar Kurumunun, T.C. Emekli Sandığının ve Bağ Kurun merkez ve taşra teşkilatlarının kadroları ile kadrolarında görev yapan memur ve işçileri, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4. maddesinin (B) bendi gereği çalıştırılan personelin mevcut statüleri ile her türlü taşınır ve taşınmazları, tapuda bu Kurumlar adına kayıtlı olan taşınmazları ve hizmet binaları, araç, gereç, malzeme, demirbaş ve taşıtları, alacakları, hakları, borçları, iştirakleri, dosyaları, yazılı ve elektronik ortamdaki her türlü kayıtları ve diğer dokümanlar ile birlikte hiçbir işleme gerek kalmaksızın bu Kanun’un yürürlük tarihi itibarıyla görevleri ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumuna devredilmiştir.

Sosyal Güvenlik Kurumunun Amacı

Kurumun temel amacı; sosyal sigortacılık ilkelerine dayalı, etkin, adil, kolay erişilebilir, aktüeryal ve mali açıdan sürdürülebilir, çağdaş standartlarda sosyal güvenlik sistemini yürütmektir.

Sosyal Güvenlik Kurumunun Görevleri

Kurumun görevleri şunlardır:

• Ulusal kalkınma strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını dikkate alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.
• Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kişileri hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek, haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini kolaylaştırmak.
• Sosyal güvenliğe ilişkin konularda uluslararası gelişmeleri izlemek, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlar ile iş birliği yapmak, yabancı ülkelerle yapılacak sosyal güvenlik sözleşmelerine ilişkin gerekli çalışmaları yürütmek, usulüne göre yürürlüğe konmuş uluslararası antlaşmaları uygulamak.
• Sosyal güvenlik alanında, eğitim, araştırma ve danışmanlık faaliyetleri yapmak ve yaptırmak, kamu idareleri arasında koordinasyon ve işbirliğini sağlamak.
• Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Kuruma verilen görevleri yapmak.

Sosyal Güvenlik Kurumunun Organları

5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nda Kurumun organları; Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Başkanlık olarak belirtilmiştir. Ayrıca Başkanlığa bağlı olarak Ana Hizmet Birimleri, Danışma Birimleri ve Yardımcı Hizmet Birimleri de bulunmaktadır.

Genel Kurul

Genel Kurul, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanının veya görevlendireceği bir yetkilinin başkanlığında ders kitabının 5-6. sayfalarında sıralanan temsilcilerden oluşur.

Genel Kurulun görevleri şunlardır:

• Sosyal güvenlik politikaları ve bunların uygulamaları hakkında görüş ve önerilerde bulunmak.
• Kurumun bütçe ve bilançolarını, faaliyet raporlarını, performans programlarını, orta ve uzun vadeli gelir-gider dengesini, sigorta kolları itibarıyla yapılan en son aktüeryal hesap sonuçlarını değerlendirerek görüş oluşturmak.
• Kurumun performans programlarında yer alan hedefleri ile sonuçlarını değerlendirerek bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüş oluşturmak.
• Yönetim Kurulunun seçimle gelen asıl ve yedek üyelerini beşinci fıkrada belirtilen usule göre seçmek.

Genel Kurul, üç yılda bir kez toplanır. Toplantı tarihi ve gündem en geç iki ay öncesinden ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilir. Toplantı yetersayısı, üye tam sayısının salt çoğunluğudur. Genel Kurul, Bakan veya üye tam sayısının üçte biri tarafından olağanüstü toplantıya çağrılabilir. Genel Kurul kararları en geç iki hafta içinde Genel Kurula katılan üyelere gönderilir.

Yönetim Kurulu Yönetim Kurulu bir karar organı olup, Kurumun en yüksek karar, yetki ve sorumluluğunu taşır. Yönetim Kurulu aşağıda sıralanan temsilcilerden oluşur (CB4, m.408):

• Başkan,
• Başkanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan iki başkan yardımcısı,
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığını temsilen Cumhurbaşkanınca atanan bir üye, 
• Hazine ve Maliye Bakanlığını temsilen Cumhurbaşkanınca atanan iki üye,
• İşverenleri temsilen seçilecek bir üye,
• İşçileri temsilen seçilecek bir üye,
• Kamu görevlilerini temsilen seçilecek bir üye,
• Tarımda kendi nam ve hesabına çalışanları temsilen seçilecek bir üye,
• Kurumdan gelir veya aylık alanları temsilen seçilecek bir üye,
• (g) bendi Tarım dışındaki kendi nam ve hesabına çalışanları temsilen seçilecek bir üye,

olmak üzere 12 üyeden oluşur.

Yönetim Kurulunun, ders kitabının 7-8. sayfalarında listelenen görevleri bulunmaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlık Teşkilatı

Başkanlık teşkilatı, merkez ve taşra teşkilatından oluşur;

Merkez Teşkilatı Başkanlık merkez teşkilâtı, hizmet birimlerinden meydana gelir (CB4, m.410).

Başkan ve Başkan Yardımcıları: Başkanlığın en üst amiri olan Başkan, Başkanlık icraatından ve emri altındakilerin faaliyet ve işlemlerinden Yönetim Kuruluna karşı sorumlu olup; sahip olduğu görev, yetki ve sorumlulukları ders kitabının 7. sayfasında belirtilmiştir.

Görevlerin yürütülmesinde Başkana yardımcı olmak üzere üç başkan yardımcısı görevlendirilir. Başkan yardımcıları, Başkana karşı sorumludur

Başkanlığın hizmet birimleri;

• Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü
• Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü
• Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü
• Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı ile Aktüerya ve Fon Yönetimi Daire Başkanlığı
• Strateji Geliştirme Başkanlığı
• Personel Daire Başkanlığı
• Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı
• İnşaat ve Emlak Daire Başkanlığı
• Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi Başkanlığı
• Hukuk Müşavirliği
• Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği
• İç Denetim Birimidir.

Bu birimlerin görevleri ders kitabının 9-13. Sayfalarında ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Ayrıca her bir genel müdürlük bünyesinde yönetim kurulu kararı ile en fazla 11 daire başkanlığı kurulabilir (m.12).

Taşra Teşkilatı Başkanlığın taşra teşkilatı, her ilde kurulan sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik il müdürlüklerine bağlı olarak kurulacak sosyal güvenlik merkezlerinden oluşur.

İl ve ilçelerde nüfus, sigortalı ve genel sağlık sigortalısı sayısı, işyeri sayısı, işlem yoğunluğu ve belirlenecek diğer kriterler doğrultusunda yeteri kadar sosyal güvenlik merkezi kurulabilir veya kaldırılabilir.

Sosyal Güvenlik Kurumunda Görev Yapacak Personele İlişkin Düzenlemeler

Sosyal Güvenlik Kurumunda görev yapacak personele ilişkin düzenlemeler; personelin statüsü, ücret ve mali haklar, sosyal güvenlik uzmanı ve yardımcıları, müfettiş ve yardımcıları sosyal güvenlik denetmenliği ve sosyal güvenlik denetmen yardımcılığı olmak üzere dört başlık altında incelenecektir.

Personelin Statüsü, Ücret ve Mali Haklar

Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü bünyesinde çalıştırılmak ve yirmi kişiyi geçmemek üzere sözleşmeli olarak uzman personel istihdam edilebilir. Bu kapsamda sözleşmeli olarak istihdam edilecek personel, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır. Bu şekilde çalıştırılacak olanlardan Kurumca belirlenecek en fazla on kişiye ödenecek ücret, 657 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin (B) fıkrasına göre istihdam edilenlerin sözleşme ücreti tavanının dört katını, geri kalanlar için ise üç katını geçemez ve bunlara bu fıkrada belirtilen ücret dışında herhangi bir ödeme yapılamaz. Bu kapsamda istihdam edilecek personel Kurum tarafından yürütülen özel bilgi ve ihtisas gerektiren projeler kapsamında görevlendirilir ve bu şekilde sözleşmeli personel istihdam edilen projelerin süresi en fazla üç yıldır. Bu kapsamda çalıştırılan bir kişi aralıksız olarak en fazla bir proje süresince görevlendirilebilir ve farklı projelerde de olsa üç yıldan daha uzun süre istihdam edilemez. Bu suretle çalıştırılacakların nitelikleri, alınma usulü, sözleşme usul ve esasları, bunlara ödenecek ücret ile diğer hususlar Hazine ve Maliye Bakanlığının görüşü üzerine Kurum tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.

Sosyal Güvenlik Uzmanı, Müfettiş ve Yardımcıları

Kurumda sosyal güvenlik uzman yardımcısı veya müfettiş yardımcısı kadrolarına atanabilmek için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesinde sayılan genel şartlara ilave olarak;

• En az dört yıllık eğitim veren yükseköğretim kurumlarının ders kitabının 14. sayfasında belirtilen bölümlerinden ya da bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulunca kabul edilmiş yurt dışındaki yükseköğretim kurumlarından mezun olmak,
• Mesleki konular ve yabancı dilde yapılacak yarışma sınavında başarılı olmak,
• Sınavın yapıldığı yılın ocak ayının ilk gününde otuz yaşını doldurmamış olmak şartları aranır.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığı

Kurum taşra teşkilatında Sosyal Güvenlik Denetmeni ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcısı istihdam edilir.

Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığına atanabilmek için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesinde sayılan şartlara ek olarak aşağıdaki şartlar aranır:

• En az dört yıllık eğitim veren yükseköğretim kurumlarının ders kitabının 15. sayfasında belirtilen bölümlerinden ya da bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış yurt dışındaki yüksek öğretim kurumlarından mezun olmak.
• Yapılacak yarışma sınavında başarılı olmak.
• Sınavın yapıldığı gün itibarıyla 30 yaşından gün almamış olmak

Sosyal Güvenlik Kurumunun Mali Yapısı

Sosyal Güvenlik Kurumunun mali yapısına ilişkin düzenlemeler; kurumun gelirleri ve giderleri, kurumun taşınmaz edinmesi ve mal varlıklarının hukuki durumu, vergi ve fon muafiyeti, çeşitli mali hükümler olmak üzere dört başlık altında incelenecektir.

Kurumun Gelirleri ve Giderleri

Kurumun gelirleri şunlardır:

• Sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası prim gelirleri, idari para cezaları, gecikme cezaları, gecikme zamları ve katılım payları.
• Sosyal sigorta ile genel sağlık sigortasına yapılan Devlet katkısı.
• Taşınır ve taşınmaz gelirleri.
• Kurumca hazırlanan her türlü standart form, manyetik, elektronik veya akıllı kart
• satışından elde edilecek gelirler ile her türlü data hattı, internet kullanımı ve benzeri kira gelirleri.
• Merkezî yönetim bütçesinden yapılacak diğer transferler.
• Gerçek veya tüzel kişiler tarafından doğrudan veya vasiyet yoluyla yapılan bağışlar.
• Primlerin ve diğer gelirlerin değerlendirilmesi ile elde edilen gelirler.
• Eğitim ve danışmanlık hizmetlerinden elde edilen gelirler. Diğer gelirler.

Kurumun giderleri şunlardır:

• Sosyal sigorta kapsamında sigortalı ve hak sahiplerine ödenecek olan gelir, aylık ve ödenekler.
• Genel sağlık sigortası kapsamında yapılacak giderler.
• Genel yönetim giderleri.
• Faiz giderleri.
• Eğitim, araştırma, danışmanlık hizmet giderleri.
• Diğer giderler.

Kurumun Taşınmaz Edinimi, Taşınır ve Taşınmaz Mal Varlıkları ile Gayri Maddi Haklarının Hukuki Durumu

Kurum, görevlendirildiği hizmetlerin gereği ve bağışlar dışında taşınmaz edinemez. Kurumun malları, alacakları, banka hesapları; 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun bakımından Devlet malı hükmünde olup alacakları, imtiyazlı alacaklardır. Kurumun taşınır ve taşınmazları, bankalardaki mevduatları dâhil her türlü hak ve alacakları haczedilemez, hakkında 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu’nun haciz ve iflas hükümleri uygulanmaz.

Kurum, her türlü dava ve icra işlemlerinde teminat yatırmak mükellefiyetinden muaftır

Muafiyetler

Kurum, bu Kanun kapsamındaki faaliyetleri dolayısıyla yapılan işlemler yönünden ilgili kanunlarında yer almamış olsa dahi 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanununa göre alınan harçlardan, elektrik ve havagazı tüketim vergisi ve yangın sigortası vergisi hariç olmak üzere 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu gereğince alınan vergi, harç, katılma payı ile tasdik ücretlerinden, düzenleyeceği kâğıtlar nedeniyle damga vergisinden, sahip olduğu taşınmazlar dolayısıyla emlak vergisinden, satın alınan ve satılan taşınmazlar ile ilgili olarak tapu ve kadastro döner sermaye bedellerinden ve her türlü dava ve icra işlemlerinde teminat yatırma mükellefiyetinden muaftır.

Çeşitli Mali Hükümler

Genel yönetim giderleri, Kurumun yıllık toplam gelirinin % 5’ini aşamaz. Kurumun elde ettiği her türlü gelirin riskin dağıtılması ilkesi ve basiretli yönetim kurallarına göre Kurum lehine en yüksek getiriyi sağlayacak şekilde yönetilmesi esastır.

Süresi içinde ödenmeyen sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primleri, işsizlik sigortası primleri, idari para cezaları, gecikme zamları, katılım payları; Kurum alacağına dönüşür ve bu alacakların tahsilinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 51, 102 ve 106. maddeleri hariç diğer maddeleri uygulanır. Diğer giderlerin primler ve primlerin değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler ile karşılanması esastır. Sosyal güvenlik kanunları dışında Kurum giderlerini artıracak yasal düzenlemelerin Kuruma getireceği mali yükün merkezî yönetim bütçesinden karşılanması zorunludur.

Sosyal sigorta fonu, genel sağlık sigortası fonu ile hiçbir şekilde birleştirilemez ve fonlar arasında kaynak aktarılamaz (m.37).