Özel Vergi Hukuku 2 Dersi 5. Ünite Özet

Veraset ve İntikal Vergisi

Roma İmparatorluğu zamanından günümüze kadar uygulamasının devam ettiği görülen bu vergi servet transferi üzerinden alınır. Bu vergi için terekenin tamamı üzerinden artan oranlı olarak alınan ‘tereke vergisi’ ve ‘miras payı vergisi’ şeklinde iki yöntem kullanılır.

Veraset vergisi, ölen kişiden başkalarına miras veya vasiyet yoluyla geçen intikalleri vergilendirirken, intikal vergisi hayatta olan kişinin bağış yoluyla başkalarına yaptığı intikalleri vergilendirir.

• 1998 yılında yapılan değişiklikle Veraset ve İntikal Vergisi (VİV) Kanununun kapsamına bazı şans oyunları, bahis, milli piyango vs.den kazanılan ikramiyelerin vergisi de dahil edilmiştir.

Verginin Konusu

VİV, veraset yani miras, vasiyet ve miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarruflar aracılığıyla veya başka bir yoldan ivazsız bir şekilde bir kişiden başka bir kişiye intikal eden menkul, gayrimenkul, para, hak ve alacaklardan oluşan malvarlığı üzerinden alınır.

Bu vergi şahsilik ilkesi gereği TC uyruğunda bulunan kişilere ait ve ‘mülkîlik ilkesi’ gereği de bu kişilerin hem Türkiye’de ve hem de yabancı ülkelerde bulunan malları için söz konusudur. Eğer TC uyruğuna sahip bir kişinin yabancı ülkede bulunan malları Türkiye’de ikamet eden yabancı bir kişiye intikal edecek olursa bu verginin kapsamına dahil olamayacaktır.

Verginin Mükellefi

Veraset veya başka bir yolla ivazsız mal intikal eden gerçek veya tüzel kişi VİV’in mükellefi yani kendisine vergi borcu düşen kişidir. VUK’un 8 inci maddesine göre mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzelkişidir. Veraset ilamı, ölen veya gaipliğine karar verilen kişinin kanuni mirasçılarını ve mirastaki paylarını gösteren; aksi sabit oluncaya kadar geçerli mahkeme kararıdır. Bu kararı sulh hukuk mahkemeleri verir. Medeni Kanun miras hükümlerine göre; eş, çocuklar, alt soy ve onların alt soyları, anne, baba ve onların alt soyları, büyükanne, büyükbabalar, onların alt soyları, soy bağı kurulmuş evlilik dışı çocuklar (oran bakımından evlilik içi çocuklar gibidir), evlatlıklar ve onların alt soyu kanuni mirasçı sayılır.

Sağ kalan eşin mirastan alacağı pay, birlikte mirasçı olduğu kişilere göre değişiklik göstermektedir: Buna göre sağ kalan eş;

• Miras bırakanın altsoyu ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte biri,
• Miras bırakanın ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olursa mirasın yarısı,
• Miras bırakanın büyük ana ve büyük babaları ve onların çocukları ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçü; bunlar da yoksa mirasın tamamı için mirasçı olur.

Vergi mükellefi için kanuni ehliyet şart olmayıp, küçük ve kısıtlılar da vergi mükellefi olabilir. Ancak bu kişilerin vergi ödevini kanuni temsilcileri yerine getirir.

Mükellefiyetin Başlangıcı

VİV için mükellefiyet beyannamede gösterilen mallar için beyanname tarihinde, beyannamede gösterilmeyen mallar için ise intikal eden malların idarece tespit olunduğu tarihte başlar. Normal olarak tarh zaman aşımı vergi alacağının doğduğu takvim yılını izleyen yılın başından itibaren başlarken VİV bakımından tarh zaman aşımı, intikal eden malların idarece tespit olunduğu takvim yılını izleyen yılın başından itibaren başlar.

Gaibin Zuhuru

Gaip Mirasçının Zuhuru

Eğer gaip olan mirasçı sonradan zuhur edecek (ortaya çıkacak) olursa, daha önce mirasçılar için tahakkuk eden VİV’in, gaip mirasçının vereceği beyanname veya vergi dairesince yapılacak yoklamaya göre beyan edilecek matrah üzerinden düzeltilmesi gerekebilir.

Gaip Murisin Zuhuru

Gaip murisin zuhuru ile nüfustaki kaydın silinmesinden sonra paylaşılan mallarını geri alması halinde, daha önce mirasçıların ödemiş oldukları vergiler onlara geri verilecektir.

Mirasçılıkları Hükmen Sabit Olanlar

Mirasçılar arasındaki ihtilaflar, gerçek hak sahipliğinin tespiti, murisin ölümünden sonradan haberdar olma gibi nedenlerle, mahkemeler bazı kişilerin sonradan mirasçılığına karar verebilirler. Bu durumda önceki miras payına göre ödeme yapan mükelleflerinin vergilerinin düzeltilmesi ve mirasçılığına karar verilen mirasçının da yeni vergi mükellefi olarak ödeme yapma durumu ortaya çıkabilir.

Vergi Doğuran Olay

Veraset veya sağlar arası işlem gibi veraset dışı yollarla ivazsız mal intikali vergiyi doğuran olaydır.

Veraset dışındaki yollarla (sağlar arası) ivazsız mal intikalinde ise sağ olan bir kişinin ivazsız olarak başka birinin lehine yaptığı tasarruf işlemi vergiyi doğuran olay olarak kabul edilmektedir.

Muafiyetler

Bazı kamu kurum ve kuruluşları, kişiler VİV’den muaf tutulmuştur. Bunlar

• Kamu kurum ve kuruluşları, emekli ve yardım sandıkları, sosyal sigorta kurumları, kamu yararına çalışan dernekler, siyasi partiler ve bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden kurumlar vergisine tabi olmayanlar,
• Yukarıda sayılanlar dışında kalan tüzelkişilere ait olup, toplumun yararlanması için bilim, araştırma, kültür, sanat, sağlık, eğitim, din, hayır, imar, spor gibi amaçlarla kurulan kurum ve kuruluşlar,
• Karşılıklı olmak (mütekabiliyet) şartıyla, yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o devletin uyruğunda bulunun memurları ve Türkiye’de resmî bir görevde olanlar ile bu sayılanların aileleri (Ancak Türk uyruğunda bulunan kişilerden veraset yoluyla veya sair suretle mal iktisap edenlerle yukarda sayılanların dışında kalıp da Türkiye’de ikamet eden şahısların Türkiye’de bulunan mallarını veraset yoluyla veya sair suretle iktisap edenler bu muafiyetten yararlanamaz).

İstisnalar

Aşağıdaki intikaller VİV’den istisnadır:

• Veraset yoluyla intikal eden ev eşyası ile murise ait şahsi eşyası ve aile hatırası olarak muhafaza edilen tablo, kılıç, madalya gibi eşya,
• Altsoy ve eşten her birine isabet eden miras hisselerindin 202.154 lirası, altsoy bulunmaması durumunda eşe isabet eden miras hissesinin 404.556 lirası (2018 yılında geçerli olan tutar),
• Örf ve adetlere göre hediye verilen cihaz yüzgörümlüğü ve drahomalar,
• Her çeşit sadaka,
• İvazsız intikallerin 4.656 lirası (2014 yılı için)
• Para ve mal üzerinden düzenlenen yarışma ile şans oyunlarının 3.371 lirası (2018 yılı için)
• Kamu kurum kuruluşları, dul ve yetimlere ödenen paralar,
• Şehitlerin altsoy ve eşlerine, anne babalarına intikal eden kıymetlerin 146.306 ve 292.791 liranın bir katı,
• Rücu eden hibe edilmiş mallar,
• Kuru mülkiyet halinde intikal eden mallar,
• Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınan vakıflara kuruluşu için veya kurulduktan sonra tahsis olunan mallar,
• Plaka sınırlaması uygulanan illerde Cumhurbaşkanı kararı ile yetkili kılınan trafik komisyonlarınca ticari plaka satışından elde edilen paralardan, ticari plakalı taşıt sahiplerine dağıtılan miktarlar,
• Kültür varlıklarının veraset ve intikal yoluyla devir ve iktisabına ilişkin işlemler,
• Genel ve katma bütçeli idarelerden KİT yapılacak iktisadi transferler ve yardımlar VİV’den istisnadır.

Verginin Matrahının Tespiti ve Verginin Tarhı

Kural olarak intikal eden malların VUK’a göre hesaplanan değerleri matrahı oluşturur. İlk yapılacak tarhiyatta esas alınacak matrahta da VİV Kanunu’nda sayılan değerleme ölçüleri dikkate alınıp, bunun sonucunda hesaplanan miktardan kanunda yazılı borç ve gideler düştükten sonra kalan tutar vergi matrahını oluşturur. İlk tarhiyattan sonra mükellefin beyan ettiği malvarlığının VUK’a göre değerlemesi yapılarak belirlenen tutar üzerinden VİV de esas alınan ikinci tarhiyat yapılır.

Matrahın Tespitinde İndirilecek Borçlar ve Masraflar

VİV Kanunu safi vergi matrahının belirlenmesinde çok geniş bir hüküm vazetmiş ve miras bırakanın bütün borçlarının mirasçılara intikal eden servet değerinden indirilmesini kabul etmiştir.

Miras Bırakanın Belgeye Bağlı Borçları

Borcun bir belgeye dayanmasını ve belgenin güvenilir; yani borcun gerçek olması şartını aramıştır. Miras bırakanın sağlığında bilinen ve ölüm anına kadar ödenmemiş borçları bulunabilir.

Sonradan Ortaya Çıkan Borçlar

Beyanname verme süresi dolduktan sonra ortaya çıkan borçların beyannamede yer almaması nedeniyle mükelleflerin VUK’a göre düzeltme hükümleri doğrultusunda tarhiyatın düzeltilmesini talep etmeleri halinde, vergi dairesi düzeltme işlemini yapmalıdır.

İktisap Edilen Mallara Ait Borçlar

İvazsız intikal eden mallara ait rehin, vergi, resim, harç gibi malın aynından kaynaklı borçlar ile miras bırakanın cenaze ve defin masrafları indirilecek kalemler arasındadır.

Verginin Oranı

VİV’ in oranlarını düzenleyen tarifesi; veraset yoluyla intikalleri ayrı, diğer ivazsız intikalleri ayrı oranlarda vergiye tabi tutan, artan oranlı bir yapıya sahiptir. Veraset yoluyla intikaller diğer intikallere göre daha düşük oranda vergiye tabi olmaktadır.

Vergi tarifesinin matrah dilim tutarları, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak VUK uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Cumhurbaşkanı, bu şekilde tespit edilen tutarları yarısına kadar artırmaya veya indirmeye yetkilidir.

Bir kişiye; ana, baba, eş ve çocuklarından (evlatlıktan evlat edinenlere yapılan ivazsız intikaller hariç) ivazsız mal intikali hâlinde VİV, ivazsız intikallere ilişkin tarifede yer alan oranların yarısı uygulanarak hesaplanır.

5602 sayılı Kanun’ da tanımlanan şans oyunları ile gerçek ve tüzel kişilerce düzenlenen yarışma ve çekilişlerde kazanılan ikramiyelerde oran %20 olarak uygulanır. İkramiyenin bir araba, ev eşyası vb. bir mal olarak ödenmesi hâlinde, vergi matrahının hesaplanmasında, bu malın fatura değeri esas alınır.

Beyannamenin Verilmesi ve Beyanname Verme Süreleri

Veraset veya ivazsız olarak diğer yollarla mal iktisap eden kişiler, iktisap ettikleri mallar için öngörülen süreler dahilinde beyanname vermelidirler. Keza şans oyunları, çekiliş düzenleyen kurumlar da kazanılan ikramiyelerden kesilen miktarı beyanname yoluyla bildirmeliler.

Verginin Ödenmesi ve Vergi Güvenlik Önlemleri

VİV’in ödenme süreleri verginin tahakkuk zamanına bağlı olarak, tahakkuktan itibaren üç yılda ve her yıl Mayıs ve Kasım aylarında iki eşit taksitte, istenirse de tek seferde ödenir.

VİV’in ödenmesi mirasçı adına yapılacak tescil, devir ve ferağ işlemleri açısından önem taşır. Mirasçılar adına intikal yapılacak gayrimenkullere ait VİV tamamen ödenmedikçe bunların devir ve ferağı yapılamayacaktır. Bazı kurumlar kanuni zorunluluk gereği VİV’in ödendiğine dair de belge istemektedir. Borcu yoktur belgesi şeklinde düzenlenen bu belgeyi ibraz etmeyen hak sahiplerinin kazanımlarından, veraset yoluyla yapılan intikallerde yüzde beş, diğer ivazsız intikallerde yüzde on vergi karşılığı tevkifat yapılıp, kalan tutar onlara verilir.

Vergi Sorumluluğu

VİV’in konusuna giren futbol karşılaşmaları ve at yarışları nedeniyle düzenlenen müşterek bahisler, yarışma ve çekilişlerden kazanılan ikramiyelerden bunları düzenleyen kişi ve kurumlar vergi tevkîfatı yaparlar. Bunları kazananların beyanname verme durumu söz konusu olmadan, vergi sorumlusu sıfatıyla ikramiyeyi ödeyen kişi ve kuruluş, ikramiye tutarından belli bir oranda VİV’i keserek, vergi dairesine yarışma ve müsabakaların yapıldığı günü takip eden ayın 20. günü akşamına kadar beyan yoluyla öderler.

Genel Olarak Motorlu Taşıtlar Vergisi

MTV sadece kanunda saylan motorlu taşıtların mülkiyetine bağlı olarak alınan, sürekli, dolaysız, objektif ve özel bir servet vergisidir. Ancak servet unsurlarının tamamı üzerinden değil, sadece kanunda sayılan motorlu taşıtları kapsamına aldığı için özel servet vergisi niteliğindedir.

Verginin Konusu

MTV Kanunu’ndaki ekli tarifelerde yer alan, Karayolları Trafik Kanunu’na göre trafik şube veya bürolarına kayıt ve tescil edilen motorlu kara taşıtları, Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne kayıt ve tescil edilen uçak ve helikopterler MTV’nin konusuna girer.

MTV Kanunu’nda Geçen Tanımlar

Son yıllarda motorlu taşıtların yapılarında meydana gelen değişiklikler, onların ithal edilmesi vb. nedenlerle bu verginin konusuna giren araçlarının tanımlanması gereğini ortaya koymuştur. Bu tanımlar aşağıda kısaca verilmiştir:

1. Motorlu taşıt: Karada, havada insan, hayvan ve eşya taşımaya yarayan, makine gücü ile hareket eden taşıt.
2. Otomobil: Sürücüsü dahil en çok sekiz kişilik oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş motorlu araç.
3. Motosiklet: İki veya üç tekerlekli, sepetli veya sepetsiz motorlu araç.
4. Minibüs: Sürücü dahil dokuz ile on beş oturma yeri olan, insan taşımak için imal edilmiş motorlu taşıt.
5. Otobüs: Sürücü dahil, en az on altı kişilik yeri olan, insan taşımak için imal edilmiş motorlu taşıt.
6. Kaptıkaçtı: Sürücü hariç, en çok yedi kişilik yeri olan, insan taşımak için imal edilmiş motorlu taşıt.
7. Arazi taşıtı: Bütün tekerlekleri motordan güç alan, yolcu veya yük taşımak için imal edilmiş motorlu araç.
8. Panelvan: Azami toplam ağırlığı maksimum 3500 kg olan, kapalı kasalı, sürücü kısmından başka tek veya daha fazla sıralı oturma yeri olan, insan veya yük taşınan taşıt.
9. Motorlu karavan: Tatil yapmak için uygun donanıma sahip, hizmet edebileceği kadar yolcu taşınan motorlu taşıt.
10. Kamyonet: Azami yük ağırlığı maksimum 3,5 ton olan ve yük taşıyan motorlu araç.
11. Kamyon: Azami yük ağırlığı 3,5 tonu geçen ve yük taşıyan motorlu araç.
12. Çekici: Römork ve yarı römorkları çekmek için kullanılan, yük taşıyan motorlu araç.
13. Motor silindir hacmi: Taşıt motorlarının hacminin uluslararası normlara ve ilgili mevzuata göre cm (cc) cinsinden ifade edilmesidir.

Vergiyi Doğuran Olay

Verginin konusuna giren kara taşıtlarının trafik şube ve bürolarına; hava taşıtlarının ise Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne tescil edilmesi vergiyi doğuran olaydır.

Verginin Mükellefi, Mükellefiyetinin Başlaması ve Sona Ermesi

Trafik sicili ile sivil hava araçları sicilinde adlarına motorlu taşıt kayıt ve tescil edilmiş gerçek ve tüzel kişiler MTV’nin mükellefidirler.

Motorlu aracın sahibinin değişmesi halinde aracın yeni maliki artık verginin mükellefi olur.

Mükellefiyetin başlangıcı takvim yılının ilk altı ayı içinde tescil edilen taşıtlar için tescilin yapıldığı takvim yılının başı iken, takvim yılının son altı ayı içinde tescil edilen taşıtlarda son altı aylık dönemin başıdır.

Muaflık ve İstisnalar

MTV Kanunu bazı kişiler ile bazı kurum ve kuruluşlara ait araçlar söz konusu olduğunda MTV’den muafiyeti kabul etmiştir.

Verginin Matrahı ve Vergi Tarifeleri

MTV’nin hesaplanmasında üç ayrı tarife söz konudur.

1 sayılı tarife otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzerleri için geçerlidir. Bu tarifede motor hacmi arttıkça araçlarının MTV miktarı artarken, yaşları ilerledikçe de MTV miktarının azaldığı görülür. 2 sayılı tarife minibüs, panelvan, motorlu karavan, otobüs ve benzerleri ile kamyon, kamyonet, çekici ve benzeri araçlar için söz konusudur. 3 sayılı tarifede ise dokuz kişiden fazla yolcu kapasitesine sahip araçlar ve koltuk sayısına göre otobüsler vergilendirilmektedir.

Verginin Tarhı, Tahakkuku ve Ödenmesi

Motorlu araçların kayıt ve tescillerinin yapıldığı yer vergi dairesi verginin tarhını gerçekleştirir. Tahakkuk eden MTV de her yılın 1-31 Ocak tarihleri ile 1-31 Temmuz tarihlerinde iki taksit halinde ödenebilir. Mükellefler MTV’yi bağlı bulundukları vergi dairesine ödeyebilecekleri gibi başka bir vergi dairesine ya da anlaşmalı bankalara da ödeme yapabilir.

Vergi Güvenlik Önlemleri

MTV Kanunu, MTV ile ilgili bazı güvenlik önlemleri ile araç sahiplerine ve bazı görevlilere sorumluluk yükler.

Trafik Sicil, Liman ve Ulaştırma Bakanlığı Sivil Hava Vasıtaları Sicil Memurlarının Sorumlulukları

Kayıt ve tescil edilen motorlu taşıtlara ilişkin çeşitli bilgiler ve bunlarda meydana gelen değişikliklerin ilgili memurlar tarafından kayıt ve tescilin yapılığı ve değişikliğin tespit olduğu tarihten itibaren bir ay içinde vergi dairesine bildirilmesi zorunludur. Aksi takdirde bu memurlar için özel usulsüzlük cezası kesilir .

Mükelleflerin Sorumlulukları

Aynı şekilde MTV mükellefleri de adlarına kayıt ve tescil yapılan taşıtlara ilişkin çeşitli bilgileri, kullanılış amaçlarını, bunlarda meydana gelen değişiklikleri kayıt ve tescil veya değişikliğin meydana geldiği tarihten itibaren 1 ay içinde vergi dairesine bildirmekle yükümlüdürler. Aksi takdirde onlara da usulsüzlük cezası kesilecektir.

MTV’nin Gider Kaydedilemeyeceği

MTV Kanununa bağlı 1 ve 4 numaralı tarifelerde yer alan taşıtlardan alınan MTV, cezalar, gecikme zamları gelir ve kurumsal vergilerin matrahlarının tespitinde gider olarak gösterilemeyecektir. Ticari amaçla kullanılan uçak, helikopter ile taşıt kiralama faaliyeti ile uğraşanların bu amaçla kiraya verdikleri taşıtlar bundan hariç tutulmuştur.