Uluslararası Ticaret Hukuku Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Teslim şekli konusunda bir uyuşmazlık çıktığında ne şekilde hareket edilir?

Teslim şekli konusunda bir uyuşmazlık çıktığında, taraflar arasında teslim hakkında detaylı bir anlaşma yoksa, mahkeme kanunlar ihtilâfı kuralları uyarınca tespit edeceği bir devletin hukukunu uygulayacaktır. Bu ise tarafların, öngörmedikleri durumlarla karşılaş- malarına neden olabilir.

INCOTERMS hangi hâllerde uygulanır?

Teslim şekli konusunda bir uyuşmazlık çıktığında, taraflar arasında teslim hakkında detaylı bir anlaşma yoksa, mahkeme kanunlar ihtilâfı kuralları uyarınca tespit edeceği bir devletin hukukunu uygulayacaktır. Bu ise tarafların, öngörmedikleri durumlarla karşılaş- malarına neden olabilir.

Uluslararası ticari sözleşmelerde böylesi kavram ve/veya anlam karmaşalarının önüne geçmek ve tarafların yeknesak bir sonuca ulaşmalarını sağlamak amacıyla INCOTERMS (International Commercial Terms) adı altında kurallar oluşturulmuştur. ICC tarafından ilk olarak 1936 yılında oluşturulan bu kurallar, malların nakliye ve teslimine ilişkin kuralların yorumuna dair hükümler içerirler. Taraflar, sözleşmede INCOTERMS’den birine atıf yap- mak suretiyle, bu düzenlemenin aralarındaki ilişkiye uygulanmasını sağlarlar. Bu sayede, malın teslim koşulları, mala ilişkin risk ve masrafların taraflardan hangisine ait olacağı konusunda yaşanabilecek tüm belirsizlikler ortadan kalkar.

Tarafların, ara- larındaki sözleşmede INCOTERMS’e atıf yapmamaları ve sözleşmeye uygulanacak olan hukukun da Türk hukuku olması hâlinde ne uygulanır?

Tarafların, ara- larındaki sözleşmede INCOTERMS’e atıf yapmamaları ve sözleşmeye uygulanacak olan hukukun da Türk hukuku olması hâlinde Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanacak ve teslim yeri bizim kanunumuza göre belirlenecektir. Söz konusu hükme göre para borç- ları ödeme zamanında alacaklının yerleşim yerinde, parça borçları sözleşme kurulduğu zaman borç konusunun bulunduğu yerde, diğer borçlar ise borç doğduğu zaman borçlu- nun yerleşim yerinde ifa edilir (TBK m. 89).

Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde borçlu ve alacaklı nasıl belirlenir?

Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde her iki tarafın da hem borçlu hem de alacaklı oldu- ğuna dikkat etmemiz gerekiyor. Örneğin “kira sözleşmesinde borçlu kimdir?” sorusuna so- ruyla cevap vermemiz gerekiyor. Neye göre? Kira bedelini ödemeye göre kiracı, kira konusu malı kiracıya teslim etme ve kira süresi boyunca da kiracının kullanımına hazır hâlde tut- maya göre de kiralayan borçludur.

INCOTERMS teslim şekillerinin gruplara ayrılmasında bu bölümleme neye göre yapılmıştır?

INCOTERMS teslim şekillerini dört gruba ayırmıştır. Bu bölümleme, birazdan da görüle- ceği üzere, teslim şeklinin İngiliz dilindeki kısaltmasının ilk harfi esas alınarak oluşturul- muştur. Örneğin, “C” harfi ile başlayanlar C Grubu, “D” harfi ile başlayanlar ise D Grubu- nu oluşturmaktadırlar. Hâl böyle olmakla birlikte, bu gruplandırma da tamamen harflerin tesadüfen bir araya gelmesi ile tespit edilmemiştir. Şöyle ki, C Gru- bu teslimlerin ortak özellikleri “navlun ödenmiş”, D Grubu teslimlerin ortak özellikleri “varış”, F Grubu teslimlerin ortak özellikleri ise “navlun ödenmemiş” olmasıdır. E Grubu zaten tek bir teslim şeklinden oluştuğu için bu konuda herhangi bir açıklamaya ihtiyaç yoktur. Yine de E Grubunu “çıkış” şeklinde karakterize edebiliriz.

Gemi vasıtasıyla okyanusta, denizde, gölde veya nehirde taşınan eşya için gemi şirketine ödenen ücrete navlun adı verilir. Bu ücretin meblağı sözleşmede kararlaştırılabileceği gibi resmî bir tarifeye göre de belirlenebilir.

C grubunda toplam dört adet teslim şekli bulunmaktadır. Bunlar CIF, CFR, CPT ve CIP şeklinde kısaltmalarını ifade edebileceğimiz teslimlerdir. Bunların ortak özellikleri sadece “C” harfi ile başlamaları değildir. Bunun yanı sıra C grubu, yukarıda belirtildiği üzere “navlun ödenmiş” teslim şekilleridir.

Gemilerde su kesiminden yukarıda kalan kısma borda adı verilir. İnsanlar ve eşya bu bölümde taşınır.

Bir maldan herkesin sıradan faaliyetler neticesinde veya kendiliğinden elde edebileceği fazlalıklara, değerlere yarar adı verilir. Buna, tavuğun yumurtasını, koyunun sütü ve yününü örnek verebiliriz. Taraflardan birine yükletilemeyen bir nedenle, sözleşme konusu malda meydana gelen olumsuzluklara ise hasardenir. Hasar, kötüleşme veya tamamen yok olma şeklinde gerçekleşebilir. Otomobilin bir tsunami felaketinde pert olması, hayvanın alınan tedbirlere rağmen salgın hastalığa yakalanarak telef olmasını hasara örnek verebiliriz

Yarar ve hasar, mallar geminin bordasına yüklendiği anda alıcıya geçiyor. Ancak bu, mülki- yetin de alıcıya geçtiği anlamına gelmez. Zira burada mülkiyet konşimentonun alıcıya tesli- mi ve/veya ciro edilmesi ile geçer. Başka bir deyişle, mallar bordaya yüklendiği an malik gibi bir konuma ulaşan alıcı, mülkiyeti konşimentoyu teslim aldığı anda kazanacaktır.

CIF satışlarda satıcının borçlarını kısaca şu şekilde ifade edebiliriz:

• Sözleşmeye uygun bir şekilde malların tedarik edilmesi,
• Malların ihracına yönelik her türlü yetki ve formaliteleri sağlamak,
• Taşıma sözleşmesini masrafları kendisine ait olacak şekilde yapmak,
• Malları belirlenen tarihte yükleme limanındaki geminin bordasına teslim etmek, • Süreç hakkında alıcıyı bilgilendirmek,
• Malların teslim edildiğine dair taşıma belgesi ya da herhangi bir kanıtı alıcıya ulaş-

tırmak,
• Malların denetiminin yapılmasının yanı sıra gerekli olması hâlinde ambalajlama

ve işaretleme yapmak

CIF satışlarda alıcının yükümlülükleri ise;
• Bedeli sözleşmeye uygun olarak ödemek,
• Malların ithalatına yönelik her türlü yetki ve formaliteleri yerine getirmek,
• Malları teslim almak,
• Üzerine düşen bazı masrafları yapmak,
• Gerekli hâllerde satıcıya duyuru yapmak,
• Satıcının tedarik ettiği taşıma belgesi veya herhangi bir kanıtı teslim almak,
• Satıcının ülkesinde malların denetiminin resmî olarak yapılmaması durumunda

bu denetimi yapmaktır.

Satıcının, taşıma masrafları ve navlundan dolayı sorumlu olduğu teslim CFR olarak ifade edilir. CIF satışlardan farklı olarak burada satıcının sigorta yükümlülüğü söz konusu de- ğildir. Diğer hususlarda CIF teslim için bilgiler CFR teslim için de geçerlidir. Kısaca hatırlayacak olursak, malları yükleme limanına getiren satıcı, gümrük işlemelerini yaptıktan sonra, taşıma ücretini ödeyerek malları gemiye yükler (Şanlı, Ekşi, 2005, s. 119).

Malların yarar ve hasarı, bu teslim şeklinde de malların gemiye yüklenmesi ile birlikte alıcıya geçer. Yükleme işleminden önce yarar ve hasar, doğal olarak, satıcıdadır.

CFR teriminin yanına varış limanı yazılır. “CFR - Gemlik - Turkey” gibi.

CFR teslim şeklinde, satıcının sigorta yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bu nedenle, CIF teslimle kıyaslandığında, satıcının CFR teslimi daha fazla tercih edeceğini söyleye- biliriz.

CPT teslimde satıcının sorumluluğu sadece navlundur. Daha açık anlatımla, malları ken- di seçtiği taşıyıcıya teslim eden satıcı, taşıma masrafları ile gümrük vergileri dışında hiçbir giderden yükümlü değildir. Navlun dışındaki diğer tüm masraflar alıcının sorumluluğu altındadır.

Taşıma esnasında birden fazla ve birbirini izleyen taşıyıcıların hizmetinden istifade edilecek ise, ilk taşıyıcıya teslim ile birlikte masraf ve riskler alıcıya geçmiş olur.

CIP teslimde, ihracat gümrük işlerini tamamlayarak navlunu ödeyen satıcı, malları nakil aracına yüklemeden önce asgari teminat sağlayan bir sigorta da yaptırmak zorundadır. CPT teslimle aynı özellikleri taşıyan CIP tesliminin ayırt edici özelliği, malların nakliyesi esnasında kayıp ve hasar riskine karşı satıcının yük sigortası yaptırma yükümlülüğüdür. Satıcıdan beklenen asgari düzeyde bir teminat sağlayan sigortadır. Kapsamı geniş ve te- minatı yüksek bir sigorta yaptırmak isteyen alıcının, satıcı ile iletişime geçip, aradaki prim farkını ödemek suretiyle sigorta yaptırması mümkündür.

Satıcının asgari teminat sağlayan sigorta yaptırması” ifadesi ne anlama gelir?

Satıcının asgari teminat sağlayan sigorta yaptırması” ifadesi satıcının asgari sorumlulu- ğunu ifade eder. Bu durum, satıcı gelişmiş bir sigorta yaptırmaz veya yaptıramaz anlamına gelmez. Genellikle uygulamada asgari yükümlülüğün yerine getirilmesi yeterli görüldüğü için satıcılar da sigortayı en alt sınırdan yaptırmaktadırlar. Hâl böyle olmakla birlikte, itibarı, pren- sipleri, reklam düşünceleri gibi nedenlerle satıcının asgari teminatın çok üstünde bir sigorta yaptırması tabii ki mümkündür. Daha açık anlatımla bu duruma herhangi bir engel yoktur.