Ticaret Hukuku Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

TTK m.1526 uyarınca hangi işlemler elektronik imza ile yapılamaz?

TTK m.1526 uyarınca, kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) ve bunlara benzeyen senetler ile makbuz senedi ve varant, güvenli elektronik imza ile düzenlenemez; bu senetlere ilişkin kabul, aval ve ciro gibi, senet üzerinde gerçekleştirilen işlemler de güvenli elektronik imza ile yapılamaz.

Kıymetli evrakın "gayri maddi unsuru" nedir?

Hak, kıymetli evrakın gayri maddi unsurudur. Hak özel hukuka ilişkin olmalı; ekonomik değer taşımalı ve başkasına devri mümkün olan bir hak olmalıdır. Gayri Maddi: Maddi varlığı olmayan, gözle görülmeyen, elle tutulmayandır.

Hak ile senet arasındaki ilişki nedir? Açıklayınız.

Hak ile senedin birbirine sıkıca bağlanması, hakkın senedin içine yerleşmesi gerekir. Bu öyle bir yerleşmedir ki hak senetten ayrı olarak başkasına devredilmez, senet olmaksızın bir başkasına ileri sürülemez. Hak ile senet arasındaki bu sadakati doğrulayan yasal düzenleme örneği olarak TTK m.645 dışında, m. 646 ve 647 verilebilir. Hak senetten önce vardır ya da senetle birlikte doğmuştur fakat hak ile senet bir defa birleştikten sonra kural olarak ayrılmazlar.

Kıymetli evrakın özellikleri nelerdir?

Kıymetli evrak bir borç senedidir. İçerdiği hak ekonomik bir değer taşımalı ve devredilebilir olmalıdır. Hak ile senet arasında kuvvetli bir bağ vardır. Kıymetli evrakta soyutluk (Mücerretlik) ilkesi yürürlüktedir. Kıymetli evrak ağırlaştırılmış şekil şartlarına bağlıdır. Kıymetli evrakın sınırlı sayıda olup olmadığı sorunu söz konusudur.

Hangi kıymetli evrak türlerinde "soyutluk" geçerli değildir?

Konişmento, varant ve makbuz senedinde temel borç ilişkisi senetten anlaşılır.Dolayısıyla adı geçen kıymetli evrak türlerinde soyutluk geçerli değildir. Ancak soyut kıymetli evrak temel olarak, borcun sebebini göstermez. Yani kıymetli evraka bakılarak alt ilişkinin saptanması mümkün olmaz. Soyut senetler de bir sebebe dayanır ancak senede bakılarak bu anlaşılamaz. 

Mevzuattaki hangi kanunlar kıymetli evrak hukukuna ilişkin temel düzenlemeler içermektedir?

Türk Hukuku’nda kıymetli evraka ilişkin temel düzenlemeler, TTK’nin üçüncü kitabında (m. 645 vd.) bulunmaktadır. Bu hükümlerin kaynağı, büyük ölçüde İsviçre Hukuku’dur. Ayrıca, Çek Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, İcra ve İflâs Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Bankacılık Kanunu, Vergi Kanunları, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı, Umumi Mağazalar Kanunu gibi düzenlemelerde kıymetli evraka ilişkin hükümler bulunmaktadır.

Kıymetli evrakın adi senetten farkları nelerdir?

1. Kıymetli evrak, para alacağı, ortaklık, mülkiyet veya rehin gibi hakları konu alır. Oysa adi senetlerde bunların dışındaki yükümlülükler de yer alabilir. Örneğin, bir bilgisayarın tamiri, makinenin bakımı, elbisenin dikimi gibi. 2. Kıymetli evrakta borçlu taraflardan birisi olur. Oysa adi senette her iki tarafa da borç yüklenmesi mümkündür. 3. Kıymetli evrak sıkı şekil şartlarına bağlıdır. Adi senetlerde böyle bir şart bulunmamaktadır. 4. Bir alacak için düzenlenen senet, hakkı ispat etmeye yarar. Oysa kıymetli evrakta hak ile senet bütünleşmiştir. Senet olmaksızın hakkın ileri sürülmesi ve devredilmesi mümkün değildir. Adi senetlerde daha önce de belirtildiği üzere alacak hakkı senetsiz de ileri sürülebilir ve ödenebilir. 5. Adi senetler TBK’ya göre devredilir. Kıymetli evraka bağlı alacakların devri ise, özel şekle bağlıdır. Devir senedin türüne göre değişir. 6. Kıymetli evrakta, şekle bağlılık, soyutluk, imzaların bağımsızlığı gibi ilkeler geçerli olduğu için, kıymetli evrak, alacağı devralan kişilere karşı oldukça büyük bir güvence sağlar. Adi senede bağlı bir alacağın devri ise, o alacağı devralan kişilere yeterince güvence vermez. 7. Adi senede bağlı bir alacağın ifa yeri, aksi kararlaştırılmadığı sürece alacaklının yerleşim yeridir. Oysa kıymetli evrakın tedavül kabiliyeti çok yüksek olduğu ve senet alacaklısı sürekli değişebildiği için ifa yeri borçlunun yerleşim yeridir. 8. Adi senedin alacaklısı kendisine yapılan kısmi ödemeyi reddedebilir. Halbuki kıymetli evrakta kısmi ödeme reddedilemez. 9. Emre ve hamiline yazılı kambiyo senetleri ile, emtia senetleri, menkul kıymetler ve diğer bazı kıymetli evrak, TCK m.210 uyarınca resmi evrak hükmünde olup, bunlarda sahtekarlık “Resmi Evrakta Sahtekarlık” sayılır. Oysa adi senetler resmi evraktan sayılmaz. 

İçerdiği hakkın türü bakımından kıymetli evrak kaça ayrılır?

İçerdiği hakkın türü bakımından kıymetli evrakı üç gruba ayırabiliriz: Alacak Senetleri (bir alacak hakkını temsil eden, çek, bono, poliçe, tahvil, emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaadi gibi); ortaklık senetleri (bir şirkette ortaklık haklarını içeren, anonim şirket pay senetleri ve bunların yerine çıkarılan ilmühaberler gibi);eşya hukuku senetleri (bir eşya üzerindeki mülkiyet ya da rehin hakkını temsil eden, varant, makbuz senedi, konişmento, ipotekli borç senedi, irad senedi gibi).

Devir şekli açısından kıymetli evrak kaça ayrılır? Açıklayınız.

Devir şekli açısından kıymetli evrak, nama yazılı, emre yazılı ve hamiline yazılı olmak üzere üç gruba ayrılır. Nama yazılı senetler temlik beyanı ve zilyetliğin nakli ile devredilir. Zilyetliğin naklinin en yaygın yolu teslimdir. Fakat zilyetliğin teslimsiz iktisabı da mümkündür. En zor devredilen kıymetli evrak türü budur. Emre yazılı kıymetli evrak ise, senet zilyetliğinin nakli ve ciro yoluyla devredilir. Hamiline yazılı kıymetli evrak ise, devri en kolay gruptur. Zira bu tür senetler sadece senet zilyetliğinin nakli ile devredilir. Senet kimin elinde ise o kişi senedin alacaklısı sayılır. 

Bir senedin nama yazılı kıymetli evrak olabilmesi için gereken koşullar nelerdir?

Bir senedin nama yazılı kıymetli evrak olabilmesi için; belli bir kişi adına yazılmış olması (olumlu şart) ile senedin emre kaydını içermemesi ve kanunen emre yazılı senetlerden de sayılmaması (olumsuz şart) gerekir.

Alonj ne demektir?

Alonj, kıymetli evrakta ortaya çıkan yer darlığını çözmek için evraka eklenen düz kâğıttır.

Kendisinden talepte bulunulan borçlunun teknik açıdan yapabileceği kaç tür savunma vardır? Açıklayınız.

Kendisinden talepte bulunulan borçlunun teknik açıdan yapabileceği üç tür savunma vardır:

1. İnkar: Alacak hakkının dayandırıldığı temel olayın varlığının borçlu tarafından reddedilmesidir. Örneğin, bilgisayar satıcısının talebine karşı borçlunun, mahkemede “iddia ettiği gibi bir bilgisayar satın almadım ki ona borcum olsun” demesi.

2. İtiraz: Alacağın dayandırıldığı temel olay reddedilmeyip temel olayın varlığına rağmen, hakkın doğmadığı veya doğmuşsa da sona erdiğinin ileri sürülmesidir. Örneğin, “Satış sırasında ehliyetsiz idim” veya “ödedim” ya da “sözleşme ahlaka veya kanuni şekle aykırı ve dolayısıyla geçersizdir” denmesi gibi.

3. Defi: Borçlu, temel olayın varlığını ve alacaklının hakkını kabul etmekle birlikte, bu borcu yerine getirmemek için geçerli bazı özel sebepler ileri sürmektedir. Böylece borcu ifa etmekten temelli ya da geçici olarak kaçınmaktadır. Örneğin vadesi gelmemiş borcun talep edilmesi durumunda vadenin gelmediğini öne sürmek, zamanaşımı, ödemezlik veya peşin dava defi gibi.

Kıymetli evrakta defi çeşitleri nelerdir?

Defiler başlıca iki ölçüte göre sınıflandırılabilir: Etkili olduğu kişiler açısından mutlak ve nisbi olmak üzere ikili, özellikleri açısından ise senet metninden anlaşılanlar, senetteki bir taahhüdün geçersizliğine ilişkin olanlar ve kişisel (nisbi) defiler şeklinde üçlü bir ayrım yapılır.

Özellikleri açısından senet metninden anlaşılan defi ne demektir? Açıklayınız.

Senet Metninden Anlaşılan Defiler, Senede bakmakla görülebilen, anlaşılabilen defilerdir. Alacaklı, senedi o şekliyle aldığı için kendisine karşı ileri sürülen definin varlığını bilmektedir. Bu nedenle de hukuken korunması gereksizdir. Bu tür defiler mutlak defiler arasında yer alır; yani herkese karşı ileri sürülebilir. Örneğin, senetteki geçerlilik şartlarının eksikliği, şekil şartları tam olmasına rağmen senet vadesinin gelmemiş bulunması, borçlunun imzası yerine parmak basılmış olması (m. 756), senette ciro zincirinin kopuk olması, zamanaşımı süresinin geçirilmiş bulunması, görüldüğünde vadeli senedin bir yıl içerisinde ödeme için ibraz edilmemesi (m. 704) gibi.

Kambiyo senetlerinin ortak özellikleri nelerdir?

Kambiyo senetleri, kıymetli evrak grubuna dâhil diğer senetler gibi sıkı şekil şartlarına tabidir.

• Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir. İstenirse başka türe çevrilebilirler (poliçe ve bono nama, çek ise nama veya hamiline dönüştürülebilir. Fakat TKHK m.6/A uyarınca taksitli satışlarda düzenlenecek senetlerin nama yazılı olması gerekir aksi takdirde geçersizdir).

• Kambiyo senetleri soyut (mücerret) kıymetli evrak grubuna girer

• İçerdiği hakkın türü açısından bir para alacağını içerirler

• Kambiyo senetlerinde imzaların istiklali ilkesi yürürlüktedir 

• Kambiyo senetlerinde hak senetle birlikte doğar (yaratıcı kıymetli evrak).

• Kambiyo senetlerinde müteselsil borçluluk söz konusudur. Senette imzası bulunan herkes, kendisinden sonraki herkese karşı müteselsilen sorumludur

• Kambiyo senetleri, emre veya hamiline yazılmış olmaları koşuluyla kamu güvenine dayanırlar. Dolayısıyla, kişisel defiler üçüncü kişilere karşı kural olarak öne sürülemez

• Kambiyo senetlerindeki alacak, özel bir usul ile takip ve tahsil edilebilir.

Poliçenin unsurları (şekil şartları) nelerdir?

Poliçe Sözcüğü, Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Hususunda Kayıtsız Şartsız Havale, Ödeyecek Kişinin (Muhatabın) Adı ve Soyadı, Vade, Ödeme Yeri, Lehtar, Düzenlenme Tarihi ve Yeri, Düzenleyenin İmzasıdır.

Poliçede, TTK. m.749’da kimin kime başvurduğu esas alınarak kaç tür zamanaşımı süresi düzenlenmiştir?

TTK. m.749’da kimin kime başvurduğu esas alınarak üç tür zamanaşımı süresi düzenlenmiştir.

• Hamilin kabul eden muhataba karşı açacağı davalar vadeden itibaren 3 yıl,

• Hamilin cirantalar ile düzenleyene veya bunların avalistlerine karşı açacağı davalar süresinde çekilen protesto tarihinden, senette protestosuz kaydı varsa vadeden itibaren 1 yıl,

• Ödeyen cirantanın kendisinden önceki cirantalarile düzenleyene karşı açacağı davalar, ödeme veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü (dava açıldığı) tarihten itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

Bonoda şekil şartlarına aykırılığın sonuçları nelerdir?

Geçerlilik açısından bono kayıtları üç grupta toplanır.

1. Mutlak zorunlu kayıtlar: Eksiklikleri, belgeyi bono olarak geçersiz kılan şekil şartlarıdır : Bono sözcüğü, belirli bir miktarın kayıtsız ve şartsız ödeneceği vaadi, lehdar, düzenlenme tarihi ve düzenleyenin imzası bu türdendir.

2. Alternatif zorunlu kayıtlar: Senede açıkça yazılmış olmasalar bile eksiklikleri başka bir yoldan giderilmiş sayılan kayıtlardır: Düzenlenme yeri ve ödeme yeri buraya girer. Düzenlenme yeri açıkça gösterilmemiş ise düzenleyenin imzası yanında gösterilen yer, düzenlenme yeri sayılır. Ödeme yeri açıkça gösterilmemiş ise, düzenlenme yeri, aynı zamanda ödeme yeri sayılır. Alternatifler de yok ise, bono geçersizdir.

3. İhtiyari kayıtlar: İstendiğinde senede yazılabilen ve senet geçerliliği açısından önemi olmayan kayıtlardır. Vade, faiz, aval, tahkim gibi kayıtlar, ihtiyari kayıtlara örnek olarak verilebilir. Senet üzerine bazı kayıtların yazılmasına izin verilmemiştir, izin verilmemesine rağmen yazılan bu kayıtlar ya geçersiz sayılır (belli bir gün veya düzenlendikten belli süre sonra şeklinde vade içeren senette faiz kaydı, muacceliyet kaydı, cezai şart gibi) ya da senedi geçersiz kılar. Örneğin, bedelin ödenmesini şarta bağlayıcı nitelikteki bir kayıt, taksitle ödenmesine dair kayıt bonoyu geçersiz kılar.

Ciro nedir? Nasıl olmalıdır?

Ciro yazılı bir beyandır; sözlü olamaz. Bono (poliçe) üzerine veya bonoya bağlı alonj denilen ve poliçenin arka yüzünün devamı olan kağıt parçası üzerine yazılır (TTK m.683/1). Uygulamada genellikle bononun arkasına yazılır. Ancak, açık olması kaydıyla poliçenin ön yüzüne de ciro kaydı yazılabilir. Bononun arkasına atılan bir imza da ciro sayılır. Oysa herhangi bir açıklama olmaksızın ön yüze atılan bir imza, aval niteliğindedir (TTK m.701). Cironun kayıtsız ve şartsız yapılması gerekir. Ciro, belirli şartlarla yapılmışsa batıl olmaz fakat o şartlar yazılmamış sayılır. Kanunun izin verdiği şartlar bunun dışındadır, ciro yasağı (m. 685/2), sorumsuzluk şartı (m. 685/1) gibi. Kısmi ciro ise batıldır (TTK m.682).

Temlik cirosunun işlevleri nelerdir?

Temlik cirosu üç işleve sahiptir.

1. Temlik (devir) işlevi: Temlik cirosu yapılır ve senet zilyetliği devredilirse, senetteki hak devredilmiş olur (m. 684/1).

2. Teşhis (tanıtma) işlevi: Borçlu, cirolar sayesinde senedi kendisine ibraz edip alacağı tahsil etmek isteyen kişinin yetkili (= meşru) hamil olup olmadığını saptayabilir. Birbirine bağlı cirolar, hamilin şeklen hak sahipliğine karine oluşturur (m. 686/1). Ciroların birbirine bağlı olması, ciro zincirinin düzgün olması demektir. Yani, ilk ciroyu lehtar yaptıktan sonra, sırası ile her cirantanın bir önceki aşamada kendisine ciro yapılan kişi olarak gözükmesi ve bu silsilenin hamile kadar gelmesidir. Ciro zincirinde kopukluk varsa bu aşamadan sonraki diğer cirolar geçersiz olur. Şayet cirolar tam ciro şeklinde ise, teşhis tam olarak gerçekleşir. Araya beyaz ciro girdiğinde bu zorlaşmakta ve silsilede kopukluk olduğu sanılmaktadır. Oysa beyaz ciro, ciro silsilesini bozmamaktadır. Çünkü m. 686/1, c. 3, “Bir beyaz ciroya diğer bir ciro izlerse, son ciroyu imzalayan kişi, poliçeyi beyaz ciro ile iktisap etmiş sayılır” diyerek kopukluğu gidermektedir.

3. Teminat (garanti) işlevi: Bir poliçeyi temlik cirosu ile devreden ciranta, kendisinden sonra gelen kişilere karşı poliçenin kabul edileceği ve ödeneceği konusunda güvence vermiş sayılır. Bu nedenle, poliçenin kabul edilmemesi veya ödenmemesinden dolayı kural olarak sorumludur.