Anayasa 2 Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Yürütme organları yapısal özellikleri yönünden monist ve düalist olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Monist yürütme, bu organın bir kişi veya bir kuruldan oluştuğu bir modeldir. Başkanlık sisteminde yürütme organı monisttir; çünkü bu organın tümüne hükmeden, halkın seçtiği başkandır. Yürütmenin monist olduğu bir başka örnek ise yürütmenin bir kuruldan oluşturulduğu meclis hükümeti sistemidir. Bu sistemde bir devlet başkanlığı makamı da bulunmamaktadır.

Düalist yürütme ise yürütme organının devlet başkanı ve bakanlar kurulu olmak üzere iki unsurdan oluşması anlamına gelmektedir. Parlamenter hükümet sistemi ile yarı-başkanlık sistemleri düalist yürütmenin örnekleridir.

Klasik parlamenter sistemde yürütme organı devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşmakla birlikte, yürütme alanındaki yetkilerin asıl sahibi bakanlar kuruludur. Devlet başkanının yürütme alanında tek başına kullanabileceği icrai yetkiler mevcut değildir. Klasik parlamenter sistemde yürütmenin bu iki unsuru arasında gerçek bir ikileşme ortaya çıkması olası değildir. Yarıbaşkanlık sistemlerinde ise yürütme organı, iki başlılık sergilemektedir. Bunun nedeni, halkın seçtiği cumhurbaşkanının güçlü yetkilere sahip olmasıdır.

Cumhurbaşkanı

Seçimi ve Tarafsızlığı

Anayasada 2007 ve 2017 yıllarında yapılan değişikliklerle cumhurbaşkanını seçme yetkisi halka bırakılmıştır. Ayrıca bu değişikliklerle bir kişinin iki kez cumhurbaşkanlığına seçilmesine olanak tanınmış, görev süresi ise 5 yıl olarak hükme bağlanmış ve partili olmasının önü açılmıştır. Böylece uzun yıllar tarafsız bir makam olarak düşünülen ve düzenlenen cumhurbaşkanlığı makamı bu niteliğini kaybetmiştir.

Yetkileri

• Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil etmek; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin etmek,
• Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşması yapmak,
• Kanunları yayımlamak ve gerekli görüyorsa bir kez daha görüşülmek üzere TBMM’ye geri göndermek,
• Kanunların, TBMM İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle AYM’de iptal davası açmak,
• Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek
• Milletlerarası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
• Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,
• TBMM adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek ki bu tarihsel unvan Milli Mücadeleyi yürüten Gazi I. TBMM’ye aittir. Cumhurbaşkanı onun adına sadece bir temsilcidir.
• Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,
• Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atamak ve görevlerine son vermek,
• Üst kademe kamu yöneticilerini atamak, görevlerine son vermek ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlemek,
• Milli güvenlik politikalarını belirlemek ve gerekli tedbirleri almak,
• Yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarmak,
• Kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarmak,
• Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.

Cezai Sorumluluğu

6771 sayılı Kanunla değişik 105. maddede hükme bağlanmıştır. Bu madde, Cumhurbaşkanı hakkında herhangi bir suç işlediği iddiası mevcut olduğu takdirde, hangi usûl ile işlem yapılacağını düzenlemektedir. Buna göre:

• TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu oranındaki milletvekilleri, Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması için önerge verebilecektir. Bu sayı gereğince en az 301 milletvekilinin bu önergeye imza atması gerekmektedir.
• Bu önerge üzerine, TBMM üye tamsayısının en az beşte üçü, Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılmasını kabul ederse süreç devam edecektir. Anayasanın Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması için gerekli gördüğü bu sayı 360’tır. Soruşturma açılması yönünde karar çıkarsa bir soruşturma komisyonu kurulur ve suç iddiası soruşturularak bir rapor hazırlanacaktır.
• Soruşturma komisyonunun hazırladığı rapor, TBMM Genel Kurulunda görüşüldükten sonra Cumhurbaşkanının Yüce Divan yetkisine sahip AYM önünde yargılanıp yargılanmayacağını belirleyecek bir oylama yapılır. Eğer TBMM üye tamsayısının üçte ikisi oranındaki milletvekili (bu sayı 400’tür) Cumhurbaşkanının Yüce Divana HUK116U-ANAYASA II Ünite 4: Yürütme Organı 2 sevkine karar verirse AYM’de yargılama süreci başlar.
• Cumhurbaşkanı yapılan yargılama sonunda milletvekili seçilme yeterliliğini ortadan kaldıran bir suçtan dolayı hüküm giyerse ancak o zaman görevi sona erecektir.
• Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.

Cumhurbaşkanına Vekâlet

• Cumhurbaşkanlığı makamının sürekli bir nedenle boşalması halinde, kırk beş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
• Cumhurbaşkanlığı makamının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.

Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar

• Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır.
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, 81. maddeye göre TBMM önünde ant içerler.
• TBMM üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erer.
• Bakanlar, başkana sadece belli konularda danışmanlık niteliğinde hizmet sunabilirler. Yürütme alanındaki bütün kararlar, cumhurbaşkanı tarafından tek başına verilir. Bakanlar bu kararların alınmasına katılamazlar.

Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri

Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK)

Cumhurbaşkanına tanınan CBK çıkarma yetkisi yürütme alanındaki aslî bir yetki olup doğrudan Anayasadan kaynaklanmaktadır. Cumhurbaşkanına “yürütmeye ilişkin” her konuda CBK çıkarma yetkisi tanınmıştır ancak CBK çıkarma yetkisi, konu yönünden sınırsız değildir. Buna göre:

• Temel haklar,
• Kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler,
• Anayasanın kanunla düzenlenmesini emrettiği konular,
• Kanunda açıkça düzenlenen konular

hakkında kararname çıkarılamaz.

Anayasa, CBK’lerle düzenlenmesine olanak tanıdığı konularda, CBK çıkarıldıktan sonra TBMM aynı alanda kanun yaparsa, kanun hükmünün geçerli olacağını belirtmiştir.

Benzer şekilde Anayasa, CBK ile kanun aynı konuda farklı düzenlemelere yer vermesi halinde, kanunun esas alınacağını düzenlemiştir. Bütün bunlar, anayasa koyucunun CBK’yi normlar hiyerarşisinde kanunların altındaki bir basamakta kabul ettiğini göstermektedir.

AYM, kanunların, CBK’lerinin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler.

Olağanüstü Dönem CBK’leri

Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104/XVII, 2.c. maddesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın CBK çıkarabilir. OHAL CBK’leri RG’de yayımlanır ve aynı gün Meclis onayına sunulur.

Savaş ve mücbir sebeplerle TBMM’nin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan CBK’leri üç ay içinde TBMM’de görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.

Olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan CBK’lerin şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla, AYM’de dava açılamaz.

Yönetmelikler: Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve CBK’lerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.

Hangi yönetmeliklerin RG’de yayımlanacağı kanunda belirtilir.