Hava Trafik Kontrol Hizmetleri Dersi 5. Ünite Özet

Kuralların Uygulanabilirliği

Hava kuralları, Uluslararası Sivil Havacılık Kurulusu (ICAO: International Civil Aviation Organisation) tarafından yayımlanan Annex 2’de tanımlanmıştır.

Genel kurallar su baslıklar altında incelenmektedir;

• Canın ve malın korunması
• Çarpışmaların önlenmesi
• Uçuş planları
• Sinyaller
• Zaman
• Hava trafik kontrol hizmetleri
• Yasa dışı müdahale
• Önleme
• Görerek meteorolojik koşullarda görüş ve buluta olan mesafe.

Üzerinde uçulan hava sahasından sorumlu devlet tarafından yayımlanan kurallarla çelişmediği sürece, hava kuralları herhangi bir üye devletin milliyet ve tescil işaretlerini taşıyan uçaklar tarafından, nerede olurlarsa olsunlar uygulanmak zorundadır.

Bir uçağın operasyonu havada da yerde de genel kurallara uyumlu olmalıdır.

Uçak operasyonunun hava kurallarına uyumlu olmasından uçağın kaptan pilotu sorumludur.

Uçuşa başlamadan önce kaptan pilot uçuşla ilgili olan gerekli her şeyi bilmelidir.

Uçağın kullanılması konusunda en üst yetki ilgili uçuşta görevli olan kaptan pilota aittir.

Canın ve Malın Korunması

En temel hava kuralı, uçakların diğerlerinin mallarını ve canlarını tehlikeye atacak şekilde dikkatsizce ya da tedbirsizce kullanılmamasıdır.

Kalkış ve iniş için gerekli değilse veya uygun otoritenin izni alınmadıysa uçaklar şehir, ilçe ve köylerin kalabalık bölümleri ya da açık hava toplulukları üzerinden geçerken belli yüksekliklerin altında uçamaz.

Bir uçuşun gerçekleştirildiği seyir seviyeleri “uçuş seviyesi” veya “irtifa” türünden ifade edilir. Genellikle düz uçuşlarda uçuş seviyesi, iniş ve kalkışlar sırasında ise irtifa kullanılır.

Uçuş seviyesi, değeri 1013,2 hPa (hektopaskal) olan basınç kıyas noktası ile ilişkili bir “sabit” basınç yüzeyidir. Basınç türündeki altimetre standart atmosfere göre kalibre edildiğinde; bir altimetre QNH olarak ayarlanırsa irtifa elde edilir, 1013,2 hPa olarak ayarlanırsa uçuş seviyesi elde edilir.

İrtifa, bir nesnenin, noktanın ya da seviyenin ortalama deniz seviyesinden dikey mesafesini ifade eder.

Uygun otorite tarafından belirtilen bazı şartların oluşup uygun hava trafik hizmetleri biriminin bilgilendirme, tavsiye veya müsaadesine göre yapılması haricinde:

• Havadaki bir uçaktan hiçbir şey atılamaz ya da püskürtülemez,
• Bir uçak tarafından hiçbir uçak ya da nesne çekilemez,
• Acil durum haricinde paraşüt alçalışı yapılamaz,
• Akrobatik uçuş yapılamaz.

Eğer kol uçuşu yapılmak isteniyorsa uygun hava trafik hizmetleri otoritesi tarafından belirlenmiş olan aşağıdaki şartlara uyulmalıdır:

• Uçakların kaptan pilotları arasında ön anlaşma yapılmalı,
• Seyrüsefer ve pozisyon raporlama tek bir uçak gibi yapılmalı,
• Uçaklar arası ayırma sorumluluğu uçuş lideri ve diğer uçakların kaptan pilotlarında olmalı.
• Her uçak tarafından uçuş lideri ile arasında yanlamasına ve uzunlamasına 1 km, dikey olarak ise 30 m’lik bir mesafe korunmalıdır.
• Uçuş, kontrolsüz hava sahalarında olmalıdır.

Çarpışmaların Önlenmesi

Çarpışmaların önlenmesine dair kurallardan hiçbiri, kaptan pilotun çarpışmaları en iyi şekilde önlemek üzere hareket etme sorumluluğunu azaltmaz.

Çarpışmaların önlenmesinde en temel kural, uçakların birbirlerine çarpışma tehlikesi yaratacak kadar yakın mesafede uçmaması gerektiğidir.

Yol Hakkı

İlki ve en temel olanı; iki uçağın yolları çakıştığında, yol hakkı olan uçağın uçuş başını (yani yönünü) ve hızını koruduğudur. Yol hakkı olan uçak uzaklaşıp kuyruk türbülansı yok olmadan, diğer uçak yol hakkı olan uçağın altından, önünden veya üstünden geçemez.

Karşılıklı Yaklaşma: Karşılıklı olarak zıt yönlerden birbirlerine yaklaşan uçaklar çarpışma tehlikesi altındaysa her ikisi de sağa dönmelidir.

Kesişen Rotalar: Aşağıdaki durumlar haricinde yaklaşık aynı seviyede birbirlerine kesişen rotalardan yaklaşırken, soldaki uçak sağındakine yol vermelidir:

• Güç kaynağı olan havadan ağır uçaklar hava gemileri, planörler ve balonlara yol vermelidir. • Hava gemileri planör ve balonlara yol vermelidir.
• Planörler balonlara yol vermelidir.
• Güç kaynağı olan uçaklar, uçak ya da başka bir nesne çeken uçaklara yol vermelidir.

Sollamak (Arkadan Gelip Öne Geçmek): Sollanan uçak yol hakkına sahiptir ve sollayan uçak uçuş başını sağa çevirerek diğer uçağın yolundan çekilmelidir.

İniş : İniş sırasında yol hakkının nasıl değişiklik gösterdiği aşağıdaki maddelerde anlatılmıştır.

• Havadaki, yerdeki ya da sudaki uçak, inmekte olan ya da son yaklaşma safhasındaki uçağa yol vermelidir.
• İniş için hava alanına yaklaşan iki veya daha fazla sayıda havadan ağır uçak olduğunda yüksekte olan uçak alçaktakine yol vermelidir.
• Bir uçak acil olarak inmek zorunda olan başka bir uçak olduğunu biliyorsa bu uçağa yol vermelidir.

Kalkış: Hava alanı manevra sahasında taksi hâlindeki uçak, kalkan ya da kalkmak üzere olan uçağa yol vermelidir. Uçakların Yüzey Hareketleri: Hava alanı hareket sahası içinde taksi hâlindeki uçakların çarpışma tehlikesi oluştuğunda;

• Uçaklar birbirlerine zıt yönlerden yaklaşıyorsa her ikisi de durmalı ya da mümkünse sağa dönmelidir.
• İki uçağın da yolları kesişiyorsa diğerini sağında gören uçak yol vermelidir,
• Diğer uçak tarafından arkadan yaklaşılan uçak yol hakkına sahiptir ve sollayan uçak diğer uçaktan tamamen uzaklaşmalıdır.

Uçakta Yakılan Işıklar

Gün batımından gün doğumuna kadar olan süre içinde meydan hareket sahası üzerindeki (yerdeki) uçaklar;

• Hareket hâlindeyken; seyrüsefer ışıklarını,
• Sabit ışıklandırma ile yeterince aydınlatma olmadığı takdirde; uçakların yapısal sınırlarını göstermeye yarayan ışıklarını,
• Uçakların dikkatlerini çekmeye yarayan ışıklarını,
• Motorları çalışmakta olan uçaklar, bunu belirten ışıklarını yakmalıdır.

Gün boyu açık olması gereken ışıklar ise aşağıda verilmiştir:

• Uçuş sırasında, çarpışma önleme ışıkları açık olmalı.
• Meydan hareket sahasında hareket hâlindeki uçaklar; diğer uçakların dikkatini çekmeye yarayan ışıkları ve motoru çalışan uçaklar da bunu belirten ışıkları açmalıdır.

Benzetilmiş Aletli Uçuş

Benzetilmiş bir aletli uçuş gerçekleştirebilmek için; tam işlevsel ikili kontrol uçak üzerinde kurulu hâlde olmalı ve benzetilmiş aletli koşullarda uçan kişinin yanında emniyet pilotu olarak vasıflı bir pilot oturuyor olmalıdır.

Hava Alanı Üzerinde ve Çevresindeki Operasyonlar

Bir hava alanı üzerinde veya çevresinde operasyon gerçekleştiren bir uçak, hava alanı kontrol bölgesinde olsun ya da olmasın;

• Çarpışmalardan kaçınmak için hava alanındaki diğer araçları gözlemlemelidir,
• Operasyon hâlindeki diğer uçaklar tarafından oluşturulan trafik paternine (düzenine) uymalı ya da kaçınmalıdır,
• Aksi bir talimat verilmedikçe, iniş için yaklaşırken ve kalkıştan sonra tüm dönüşleri sola doğru gerçekleştirmelidir,
• Pist yapılandırması ya da hava trafiği ile ilgili faktörler aksini gerektirmedikçe iniş ve kalkışlar rüzgâra karşı yapılmalıdır.

Su Üzerindeki Operasyonlar

Kesişen rotalarda birbirine yaklaşan uçaklardan, diğer uçağı veya deniz taşıtını sağında gören uçak yol vermelidir.

Zıt yönlerden birbirine yaklaşan iki uçak veya bir uçak ve bir deniz taşıtı birbirlerini tamamen geçene kadar sağa dönmelidir.

Önüne geçilmeye çalışılan uçak ya da deniz taşıtı yol hakkına sahiptir ve öne geçmeye çalışan uçak ya da deniz taşıtı yönünü değiştirmelidir.

Suya inen ya da sudan kalkan uçaklar mümkün olduğunca deniz taşıtlarından uzak durmalı ve onların seyrüseferlerini engellememelidir.

Uçuş Planları

Uçuş Planının Sunulması

Uçuş planı hazırlanıp ilgili hava trafik hizmetleri birimlerine verilmelidir.

Uçuş planı aşağıdaki operasyonlardan önce sunulmalıdır:

• Hava trafik kontrol hizmetine haiz olan herhangi bir uçuş ya da bu uçuşun bir bölümü,
• Tavsiyeli hava sahası içinde aletli uçuş kurallarına göre gerçekleştirilen herhangi bir uçuş,
• Uçuş bilgi, uyarı, arama ve kurtarmanın temin edilmesini kolaylaştırmak için uygun hava trafik hizmetleri otoritesi tarafından gerekli görülen belirli sahaların içinde ya da belirli rotalar boyunca gerçekleştirilen herhangi bir uçuş,
• Yetkili askerî birimler ya da komşu devletin hava trafik hizmetleri birimleri ile koordinasyonu kolaylaştırmak için uygun hava trafik hizmetleri otoritesi tarafından gerekli görülen bazı sahaların içinde ya da bazı rotalar boyunca gerçekleştirilen herhangi bir uçuş.
• Uluslararası sınırları kat eden herhangi bir uçuş.

Kalkıştan en az 60 dakika önce sunulmalı ya da uçuş sırasında sunuluyorsa, uçağın aşağıda belirtilen herhangi bir noktaya varışından en az 10 dakika önce ilgili hava trafik hizmetleri birimine iletilmiş olmasını sağlamalıdır:

• Bir kontrol sahasına veya tavsiyeli sahaya giriş yapılması planlanan nokta ya da
• Bir havayolu veya tavsiyeli rotayı kat etme noktası.

Uçuş Planının İçeriği

Bir uçuş planı, şu bilgileri barındırmalıdır:

• Uçak tanımlaması (kimliği),
• Uçuş kuralları ve uçuş tipi,
• Uçak sayısı ve tipleri ile dümen suyu türbülans kategorileri,
• Ekipman,
• Kalkış hava alanı,
• Tahmini takoz çekme saati (EOBT),
• Seyir hızları,
• Seyir seviyeleri,
• Takip edilecek rota,
• Varış hava alanı ve uçuş operasyonu boyunca geçecek tahmini toplam süre,
• Yedek hava alanları,
• Yakıtın ne kadar sürelik uçuşa yeteceği,
• Uçaktaki kişi sayısı,
• Acil durum ve kurtarma ekipmanı,
• Diğer bilgiler.

Uçuş Planının Tamamlanması

Bir uçuş planı, rotanın tamamı ya da bir bölümü hakkındaki tüm bilgileri barındırmalıdır.

Uçuş Planındaki Değişiklikler

Bir uçuş planındaki tüm değişiklikler uygun hava trafik hizmetleri birimine olabildiğince hızlı bir şekilde rapor edilmelidir.

Uçuş Planını Kapatmak

İnişin ardından en kısa sürede uygun hava trafik hizmetleri birimine radyo telefon veya veri hattı üzerinden varış raporu verilerek kapatılabilir. Uçak tarafından verilen varış raporu şu bilgileri içermelidir:

• Uçak kimliği,
• Kalkış hava alanı,
• Son varış hava alanı (sadece iniş hava alanı değiştirildiği durumda),
• Varış hava alanı,
• Varış zamanı.

Sinyaller

Uçaklar Annex 2 Ek 1’de verilmiş olan sinyallerden (işaretlerden) herhangi birini gördüğünde bu sinyalin anlamına uygun eylemde bulunmalıdır. Bu sinyalleri kullanarak uçaklara kılavuzluk hizmeti veren kişi sinyal memurudur.

Gündüz saatlerinde tüm yer ekibi işaretleşme için gündüz floresan çubukları, masa tenisi raketleri ya da eldiven kullanmalıdır. Gece ya da düşük görüş koşullarında ışıklı çubuklar kullanılmalıdır.

Zaman

Havacılıkta “Koordine Edilmiş Evrensel Zaman (UTC)” kullanılmaktadır.

Kontrollü bir uçuş operasyonu öncesinde ve gerekirse uçuş sırasındaki diğer zamanlarda zaman kontrolü yapılmalıdır.

Hava Trafik Kontrol Hizmetleri

Hava Trafik Kontrol Müsaadeleri

Hava trafik kontrol müsaadesi hava trafik kontrol birimine bir uçuş planı sunularak talep edilir.

Bir uçuş planı uçuşun sadece bir bölümünü kapsayabilir.

Eğer bir hava trafik kontrol müsaadesi kaptan pilot için yetersiz gelirse kaptan pilot iyileştirilmiş bir müsaade talep edebilir ve uygunsa bu müsaade verilir.

Bir uçak öncelik içeren bir müsaade talep ettiği zaman, uygun hava trafik kontrol birimi isterse bu önceliğin gerekliliğini açıklayan bir rapor sunmalıdır.

Varış hava alanının değiştirilmesi durumunda yeni müsaadenin hava trafik kontrol biriminden alınması gerekir.

Uçuş Planına Bağlılık

Şu durumlar haricinde her uçak uçuş planına uymak zorundadır.

• Yanlışlıkla uçuş planından sapma,
• Hava koşullarının zorunlu kılması,
• Uçuş planında bir değişiklik talep edilmesi ve uygun hava trafik kontrol biriminden müsaade alınması,
• Uçağın ani bir eylemde bulunmasını gerektiren acil bir durumun oluşması

Pilot böyle bir acil durumu hava trafik kontrol birimine bildirmelidir. Kontrollü uçuşlar, mümkün olduğunca:

• Yerleşik bir hava trafik hizmet yolundayken, yolun merkez hattı boyunca uçmalıdır ya da,
• Başka bir yoldayken, direkt olarak bu yolu tanımlayan seyrüsefer cihazları ya da noktalar arasında uçmalıdır.

Hata İle Yapılan Değişiklikler: Eğer kontrollü bir uçuş hata ile güncel uçuş planından saparsa, şu eylemlerde bulunmalıdır:

• Yoldan sapma: Yola dönmek için derhal uçuş yönünü düzeltmelidir.
• Gerçek hava hızından sapma: Hava trafik hizmetleri birimi bilgilendirilmelidir.
• Zaman tahminindeki değişiklik: Hava trafik hizmetleri birimine yenilenmiş bir tahmini zaman iletilmelidir.

Kasıtlı Değişiklikler: Eğer seyir seviyesi değişikliği talep ediliyorsa uçak kimliği, talep edilen yeni seyir seviyesi ve bu seviyedeki seyir hızı verilmeli.

Eğer rota değişikliği talep ediliyorsa uçak kimliği, talep edilen yeni rotanın tarifi, yenilenmiş zaman tahminleri, yedek hava alan(lar)ı ve diğer ilgili bilgiler

Hava Durumunun Kötüleşmesi: Hava durumunun kötüleşmesinden kastedilen şey görerek meteorolojik koşulların (VMC) sağlanamamasıdır. Bu durumda;

• Değiştirilmiş bir müsaade talep etmeli veya hava trafik kontrol müsaadesi gereken hava sahasını terk etmelidir.
• Eğer böyle bir müsaade alamazsa uygulayacağı kararını hava trafik kontrol birimine bildirmelidir.
• Eğer kontrol bölgesinde uçuyorsa, özel görerek uçuş kurallarına bağlı olarak uçmak üzere yetki talep etmeli veya
• Aletli uçuş kurallarına uygun olarak uçuş yapmak için müsaade talep etmelidir.

Pozisyon Raporları

Tahsis edilmiş rapor noktaları yoksa uygun hava trafik hizmetleri otoritesi tarafından zorunlu kılınan ya da belirlenen aralıklarla pozisyon raporu verilmelidir.

Veri hattı iletişimini kullanarak pozisyon bilgisi veren kontrollü uçuşlar, sesli raporları sadece talep edilirse vermelidir.

Kontrolün Sonlanması

Kontrollü bir uçuş hava trafik kontrol hizmetine tabi olmaya son verir vermez uygun hava trafik hizmetleri birimini haberdar etmelidir.

İletişim

Bir uçak hava-yer arası uygun sesli iletişim kanalıyla sürekli şekilde bağlantı hâlinde olmalıdır.

Radyo iletişim kaybında uçak uygun hava trafik kontrol birimi ile başka yollardan iletişim sağlamaya çalışmalıdır. Ayrıca, uçak kontrollü bir hava alanı trafiğinin bir parçasıyken kullanılabilecek olan görsel işaretleri takip etmelidir.

Görerek meteorolojik koşullar altında iken uçak uçuşuna devam etmeli, en yakın hava alanına inmeli ve hava trafik hizmetlerine varışını bildirmelidir. Gerekli görüyorsa, uçuşunu aletli uçuş kurallarına tabi olarak tamamlamalıdır.

Aletli uçuş gerçekleştiren pilot uçuşun görerek meteorolojik koşullarda tamamlanabileceğini düşünmüyorsa;

• Hava trafik kontrol hizmetinin radarsız olarak verildiği hava sahasında, en son atanan hızı ve seviyeyi ya da asgari uçuş irtifasını muhafaza etmelidir. Daha sonra seviye ve hızını doldurulmuş uçuş planına uygun olarak düzeltmelidir.
• Hava trafik kontrol hizmetinde radarın kullanıldığında atanmış olan son hız ve seviyeyi ya da asgari uçuş irtifasını korumalıdır. Sonrasında ise doldurulmuş olan uçuş planındaki seviye ve hızına dönmelidir.
• Seyrüsefer yardımcısı ya da sabit noktaya doğru güncel uçuş planındaki rotasını takip ederek uçuşuna devam etmeli_ ve alçalışa başlayana kadar bu seyrüsefer yardımcısı ya da sabit nokta üzerinde beklemelidir.
• Atanmış olan bu seyrüsefer yardımcısı ya da sabit nokta için belirlenen normal bir aletli yaklaşma prosedürünü tamamlamalı ve
• Tahmini varış zamanından ya da doğrulanan son muhtemel yaklaşma zamanından sonraki 30 dakika içinde, hangisi geçse, inmelidir.

Kanunsuz Girişim

Kanunsuz girişime uğrayan (kaçırılan) bir uçak;

• Kanunsuz girişime uğradığını,
• Durumuyla ilişkili önemli koşulları ve
• Bu koşullar gereği uçuş planından olan her bir sapmayı uygun hava trafik hizmetleri birimine bildirmek için çaba göstermelidir.

Böylece hava trafik hizmetleri birimi bu uçağa öncelik tanıyabilir ve diğer uçaklarla çarpışma tehlikesini azaltabilir.

Eğer bir uçak kanunsuz girişime uğrarsa kaptan pilot en yakındaki hava alanına inmeye çabalamalıdır.

Durdurma

Sivil uçakların seyrüseferinde emniyeti sağlamak amacıyla sivil uçakların durdurulması gerekebilir.