aofsoru.com

Uçak Bilgisi Ve Uçuş İlkeleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hava Araçlarında Denge, Kararlılık Ve Uçuş Kontrol

1. Soru

Bir hava aracının emniyetli ve kullanışlı olabilmesi
için sağlaması gereken üç temel özellik nedir?

Cevap

Bu üç temel özellik; hava aracının havada
tutunabilmesi, dengeli, kararlı olması ve kontrol
edilebilmesidir. Hava aracının havada tutunması kanatlar,
kararlılığı kanatlarla birlikte yatay ve dikey stabilize,
kontrol edilmesi uçuş kontrol yüzeyleri tarafından
sağlanır.


2. Soru

Bir özelliğin sabit olması durumu nasıl adlandırılır?

Cevap

Bu durum denge halidir ve söz konusu özelliği
değiştirecek net bir etki olmadığı sürece dengeden
bahsetmek mümkündür.


3. Soru

Isı ve sıcaklık arasındaki fark nedir?

Cevap

Isı bir enerji türüdür. Sıcaklık ise sistemlerin ısı
enerjilerini yansıtma/dışa vurma biçimidir. Aynı ısıya
sahip iki sistemin sıcaklıkları veya aynı sıcaklığa sahip iki
sistemin ısıları birbirinden farklı olabilir.


4. Soru

Bir hava aracı için dengeli duruş nedir?

Cevap

Hava aracı için dengeli duruş, hava aracı
üzerinde bulunan bir düzlemin yer düzlemine göre yaptığı
açının belli bir süre içinde sabit kalmasıdır. Bu açılar ve
süreler uçuş gerekliliklerine göre değişebilmektedirler


5. Soru

Havada dengeli bir dönüş yapan bir hava aracının
yörünge merkezi ve yarıçapı hakkında ne söylenebilir?

Cevap

Yörünge merkezi ve yarıçapı sabit kalmaktadır.


6. Soru

Hava aracı üzerinde, tümü ağırlık merkezinden geçen
ve birbirine dik olarak kabul edilen hayali üç eksen nedir?

Cevap


• Uzunlamasına eksen
• Dikey eksen
• Yanal eksen


7. Soru

Uzunlamasına eksen nedir ve bu eksen etrafındaki
manevralar nasıl adlandırılır?
.

Cevap

Uzunlamasına eksen, hava aracının burun simetri
noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde
silindirik eksenidir. Bu eksen etrafındaki dönüşler yatış
(roll) hareketi olarak adlandırılır.


8. Soru

Dikey eksen nedir ve bu eksen etrafındaki manevralar
nasıl adlandırılır?

Cevap

Dikey eksen, uçak yere paralel iken yerçekimi
kuvvetine paralel ve uçak uzunlamasına eksenine dik olan
eksendir. Bu eksen etrafındaki dönüşler, kimi zaman özel
bir adlandırma yapılmadan basitçe dönüş veya sapma
(yaw) hareketi olarak adlandırılır.


9. Soru

Yanal eksen nedir ve bu eksen etrafındaki manevralar
nasıl adlandırılır?

Cevap

Yanal eksen, uçak ağırlık merkezinden geçen ve
diğer iki eksene dik olan eksendir. Bu eksen etrafındaki
dönüşler yunuslama (pitch) olarak adlandırılır.


10. Soru

Uçağın bir eksen etrafında dengeli olma koşulu nedir?

Cevap

İlgili eksen üzerine etki eden net moment sıfırsa
uçak o eksen etrafında dengelidir.


11. Soru

Uzunlamasına eksen etrafında denge koşulu nedir?

Cevap

Uçak ağırlığının uzunlamasına eksen etrafında
simetrik olarak dağıldığı kabul edilirse, uçağın bu eksen
etrafında dengede olması için kanat ve yatay stabilize
taşıma kuvvetlerinin oluşturduğu net momentin sıfır
olması gerekir. Uzunlamasına eksen etrafında denge,
normalde kendiliğinden sağlanmaktadır.


12. Soru

Dikey eksen etrafında denge koşulu nedir?

Cevap

Bir uçağa dikey eksen etrafında etki eden
kuvvetler, motor itkisi, kanat ve yatay stabilize üzerindeki
sürükleme kuvvetleridir. Yatay stabilize, uzunlamasına
eksen etrafında simetrik olduğundan, sürükleme kuvvetleri
eşit, dolayısıyla dikey eksen etrafındaki momentleri eşit ve
zıt yönlüdür. Dolayısıyla bu eksen etrafında denge, motor
itkisi ve kanat üzerindeki sürükleme kuvvetlerinin
momentleri toplamının sıfır olduğu durumda oluşur.


13. Soru

Yanal eksen etrafında denge koşulu nedir?

Cevap

 Kanat taşıma kuvvetleri yanal eksen üzerinde
değilse veya motorlar ağırlık merkezi ile aynı yükseklikte
değilse, yanal eksen etrafında momentler oluştururlar.
Taşıma kuvvetleri ve momentleri, genellikle itki
kuvvetleri ve momentlerinden daha büyüktür. Ayrıca bazı
uçaklarda itki momentleri sıfır veya taşıma kuvveti
momentleriyle aynı yönlüdür. Dolayısıyla itki ve taşıma
kuvvetlerinin oluşturduğu momentlerin kendiliğinden
dengede olmaları söz konusu değildir. Öte yandan, taşıma
kuvvetlerinin yanal eksen üzerinde olmaları veya itki ve
taşıma kuvvetlerinin oluşturduğu momentlerin dengede
olması uçağın kararsız olmasına yol açtığından, tercih
edilen bir durum değildir. Bir uçak üzerinde kanat taşıma
kuvvetinin oluşturduğu momentler, taşıma kuvvetinin
uçak ağırlık merkezinin gerisinde veya ilerisinde olması
durumlarına göre, iki farklı şekilde ortaya çıkmaktadır.


14. Soru

Uçuşun farklı safhalarında, yanal eksen etrafında
dengenin sağlanması için kullanılan ilave yüzeylere ne
isim verilir?

Cevap

Yatay stabilize, bu amaç için kullanılır. Kanat
formunda fakat daha küçük boyutlarda bir elemandır.
Hava hızı sıfırdan farklıyken yatay stabilize üzerinde,
kanat üzerinde olduğu gibi fakat daha küçük, bir
aerodinamik kuvvet oluşur.


15. Soru

Yatay stabilize, kanattan daha küçük yapıda olduğu
halde yatay stabilize tarafından oluşturulan momentler
kanat tarafından oluşturulan momentleri dengeleyebilir.
Bu nasıl mümkün olmaktadır?

Cevap

Yatay stabilizenin kuvvet kolu, kanat taşıma
kuvvetinin kuvvet kolundan daha büyüktür.


16. Soru

Yatay stabilize uçak üzerinde nerede bulunur?

Cevap

Genellikle uçağın kuyruk bölümünde yer almakla
birlikte çok farklı şekil ve yerleşimde yatay stabilize
uygulamaları mevcuttur. Düz uçuş sırasında yatay
stabilize üzerinde oluşan aerodinamik kuvvet, kanat tarafından oluşturulan momentin yönüne göre belirlenir.
Uçuş sırasında kanat aerodinamik merkezinin yeri
değiştiğinde yanal eksen etrafında dengenin sağlanması
için; yatay stabilize hareketli ise yeniden ayarlanması
gerekir, hareketli değilse uçuş kontrol yüzeylerinden biri
olan elevatör kullanılır.


17. Soru

Kararlılık nedir?

Cevap

Kararlılık, bir sistemin denge halinde aşırı
olmayan bozulmalar sonrasında yeniden denge haline
dönme eğilimidir.


18. Soru

Hava araçlarında kararlılık niçin önemlidir?

Cevap

Hava araçları dış etkilere çok açık ve hassas
sistemlerdir. Emniyetli uçuş için hava aracı kararlı bir
şekilde tasarlanmalıdır. Uçağın doğrusal hareketi
yönündeki istemsiz hız değişimleri çok önemli bir sorun
teşkil etmez ve pilotun müdahalesiyle düzeltilir. Dikey
düzlemde istemsiz hız değişimleri ise nadir karşılaşılan bir
durumdur fakat daha ciddidir.


19. Soru

Hava direncinin uçak kararlılığına katkısı var mıdır?

Cevap

Evet, uçak üzerindeki tüm yüzeyler hareket
sırasında hava direnci ile karşılaştıklarından, kararlılığa,
moment kollarının uzunluğuna bağlı olarak, az ya da çok
katkıda bulunurlar.


20. Soru

Uzunlamasına eksen etrafında kararlılık nasıl olur?

Cevap

Hava aracının uzunlamasına eksen etrafındaki
kararlılığı, öncelikle hava direnci ve bununla birlikte varsa
sarkaç özelliği sayesinde sağlanır. Bir uçağın kanatları ve
tüm yüzeyleri uzunlamasına eksen etrafında simetrik
olduklarından normalde aerodinamik moment dengesi
sağlanmaktadır. Bu yüzeylerin karşılaştıkları hava direnci,
bu dengenin bozulmasına karşı koyan önemli etkenlerden
biridir.


21. Soru

Sarkaç özelliğinin kararlılığa etkisi nedir?

Cevap

Sarkaç özelliği, bir cismin ağırlık merkezinin
asılma noktasının altında olmasıyla kazanılır. Asılma
noktası, cisme etki eden yerçekimi kuvvetine zıt
kuvvetlerin bileşkesinin etki noktasıdır. Sarkaçların asılma
doğrultusunu koruma eğilimleri, dolayısıyla yere paralel
iki eksen etrafında kararlılık özellikleri vardır.


22. Soru

Bir hava aracının sarkaç özelliğine sahip olmasının,
dikey eksen etrafındaki kararlılığı üzerine etkisi ne olur?

Cevap

Sarkaç özelliğinin dikey eksen etrafındaki
kararlılığa hiçbir etkisi yoktur


23. Soru

 Yanal eksen etrafında kararlılık nasıl olur?

Cevap

Uçakların burun yukarı hareketi halinde kanat ve
yatay stabilize hücum açıları, dolayısıyla taşıma kuvvetleri
ve uçağı burun aşağı yapmaya zorlayan momentleri artar.
Uçakların burun aşağı hareketinde ise bunun tersi
gerçekleşerek, her iki durum da uçağı tekrar denge
durumuna dönmeye zorlar.


24. Soru

Dikey eksen etrafında kararlılık nasıl olur?

Cevap

Dikey eksen etrafında kararlılığı sağlamak için
dikey stabilize adı verilen yüzeyler kullanılır. Uçak, dikey eksen etrafında ani dönüşler sırasında hava direnciyle
karşılaşır. Bu hava direnci dönüş yönüne ters momentler
oluşturur. Dikey stabilizeler farklı şekillere sahip
olabilmekle birlikte daima kuyruk bölümünde yer alırlar.


25. Soru

Kuyruk bölümünde yer alan yatay stabilize, dikey
stabilize ve bazı uçuş kontrol yüzeylerine genel olarak ne
isim verilir?

Cevap

Bu aksamlar genel olarak kuyruk takımı olarak
adlandırılır.


26. Soru

Uçuş kontrol yüzeylerinin temel görevi nedir?

Cevap

Uçuş kontrol yüzeylerinin temel görevi, uçuş
sırasında veya yerde hava aracının manevra yapabilmesini
sağlamaktır. Bunun yanı sıra taşıma kuvvetini artırma,
denge ve kararlılık sağlama veya frenleme gibi görevleri
de yerine getirirler.


27. Soru

Birincil uçuş kontrol yüzeylerinin amacı nedir?

Cevap

Hava aracının üç ekseni etrafındaki dönüşlerini
doğrudan sağlamaktır.


28. Soru

Birincil uçuş kontrol yüzeyleri hangileridir?

Cevap

• Elevatör(ler)
• Aileronlar
• Rudder(lar)


29. Soru

Elevatörlerin görevi nedir?

Cevap

Uçağın yanal ekseni etrafındaki dönüşlerini
sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Yatay
stabilize üzerinde bulunur, tek parça veya çok parçalı
olabilirler. Elevatörler kapalıyken kanat taşıma kuvvetinin
yanal eksen etrafında oluşturduğu moment, yatay stabilize
aerodinamik kuvveti tarafından dengelenir. Elevatörlerin
yukarı veya aşağı açılması bu moment dengesini bozarak
uçağın pitch ekseni etrafında dönüş yapmasını sağlar.
Elevatörler yukarı pozisyonda olduğunda uçak burun
yukarı manevra yapacaktır. Elevatörler, yatay stabilizenin
yeterli olmadığı durumlarda, pitch ekseni etrafında denge
sağlamak için de kullanılırlar.


30. Soru

Aileronların görevi nedir?

Cevap

Her bir kanat uç ve firar kenarı bölgesinde en az
birer adet bulunan ve uçağın uzunlamasına ekseni
etrafında dönüş, denge ve kararlılığını sağlamak için
kullanılan hareketli yüzeylerdir. Yanal eksen etrafında
dönüşlerin sağlanması için aileronlar asimetrik olarak
açılır. Aşağı doğru açılan aileron, kanat taşıma kuvvetini
artırırken, yukarı doğru açılan aileron kanat taşıma
kuvvetini azaltır. Böylece uçağı yatırılmak istenen yönde
net bir moment oluşur. Kanat taşıma kuvvetlerinde veya
uçak ağırlık dağılımındaki dengesizliklerin sebep olduğu
istenmeye yatış hareket ve/veya açıları da yine aileronlarla
düzeltilir.


31. Soru

Aileronlar her zaman asimetrik mi çalışır?

Cevap

Aileronlar gerektiğinde taşıma kuvvetini artırmak
veya azaltmak, frenlemeye yardımcı olmak gibi amaçlarla da kullanılabilirler. Taşıma kuvvetini artırmak için tüm
aileronlar aşağı, azaltmak için tüm aileronlar yukarı doğru
açılır. Aileronlar her iki yönde (aşağı veya yukarı) açılarak
da frenlemeye yardımcı olabilirler.


32. Soru

Aileronların çok parçalı olmasının avantajı nedir?

Cevap

Aileronların üzerindeki yükü azaltmak, arıza
durumunda yedekleme yapabilmek gibi durumlardan ötürü
her bir kanat üzerindeki aileron bir tek parça yerine çok
parçalı olarak tercih edilebilir.


33. Soru

İstikamet dümeninin (rudder) görevi nedir?

Cevap

Uçağın dikey ekseni etrafındaki dönüşlerini
sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Rudder,
dikey stabilize üzerinde bulunur, tek parça veya çok
parçalı olabilir. Rudder, uçak uzunlamasına eksenine göre
simetrik olduğundan normalde dikey eksen etrafında bir
moment oluşturmaz. Rudder, bir tarafa doğru açıldığında
ise uçak burnunu aynı tarafa döndürecek şekilde bir
aerodinamik kuvvet oluşur. Bu kuvvet, uçak dikey ekseni
etrafında bir moment oluşturarak uçağın dönmesini sağlar.


34. Soru

Uçağın havada sabit bir yörünge etrafında dönüşü
niçin tek başına rudder ile sağlanmaz?

Cevap

Uçağın bir yörünge etrafında dönüşü sırasında
üzerine etki eden merkezkaç kuvvet, karşı bir kuvvet ile
dengelenmelidir. Bu şekilde bir dönüş yapmadan önce
veya dönüşle birlikte, uçak dönüş yönünde yatırılmalıdır.


35. Soru

İkincil uçuş kontrol yüzeylerinin amacı nedir?

Cevap

İkincil uçuş kontrol yüzeylerinin amacı, birincil
uçuş kontrol yüzeylerinin manevralarına yardımcı olmak,
hareketlerini kolaylaştırmak, taşıma veya sürükleme
kuvvetlerini ayarlamak gibi ikincil görevleri yerine
getirmektir


36. Soru

Flap ve slat’ların görevi nedir?

Cevap

Taşıma kuvvetini artırmaktır.


37. Soru

 Spoiler’ın görevi nedir?

Cevap

 Yatış manevrası sırasında yukarı açılan
aileron’lara yardımcı olarak, taşıma kuvvetini azaltmak
veya sürüklemeyi artırmaktır (frenleme yapmak).
Açıldıklarında kanat üst yüzeyi üzerindeki hava akışını
bozarak taşıma kuvvetini azaltan ve sürükleme kuvvetini
artıran yüzeylerdir. Her bir kanat üst yüzeyinde eşit sayıda
bulunur ve bir menteşe etrafında hareket ederler. Uçak tipi
ve boyutuna göre değişen sayıda ve genellikle çok
parçadan oluşurlar.


38. Soru

Yer spoiler’ı nedir?

Cevap

Bazı spoiler’lar sadece yerde kullanılır ve bunlara
yer spoiler’ı denilir. Kanat kök kısmına yakındırlar.


39. Soru

Uçuş spoiler’ı nedir?

Cevap

 Hem yerde hem havada kullanılan spoiler’lara
uçuş spoiler’ı denilir. Kanat uç kısmına yakındır.


40. Soru

Kontrol veya denge ayar (trim) kanatçıklarının
(fletnerler, tab’lar) görevi nedir?

Cevap

Pilot veya yapay güç sistemlerinin uygulamak
zorunda kalacakları kuvvetleri azaltmak (bazı tab’lar pilotun uygulaması gereken kuvveti artırmak içindir) için
kullanılmaktadır. Yardımcı kanatçıklar, aerodinamik
kuvvetler kullanılarak, birincil uçuş kontrol yüzeylerinin
hareketini veya sabit bir pozisyonda tutulmasını
kolaylaştırmak için kullanılan yüzeylerdir. Yardımcı
kanatçıklar, asıl uçuş kontrol yüzeylerinin firar kenarının
hareketli bir parçası şeklindedir ve asıl uçuş kontrol
yüzeylerine zıt yönde açılırlar. Yardımcı kanatçık üzerinde
oluşan aerodinamik kuvvet, asıl uçuş kontrol yüzeyinin
menteşe ekseni etrafında bir moment oluşturur. Bu
moment, uçuş kontrol yüzeyinin hareket ettirilmesini veya
sabit bir pozisyonda tutulmasını sağlar.


41. Soru

Kontrol tab ve trim tab nedir?

Cevap

 Yardımcı kanatçıklar, kullanım amacı ve hareket
şekillerine göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir ve farklı
(kontrol tab, trim tab, balance tab, servo tab gibi) isimler
alabilirler. Manevra yapmak için kullanılan kanatçıklar
kontrol tab, uçağın dengesini sağlamak için kullanılan
kanatçıklar trim tab olarak adlandırılır (trim tab’ler, ilgili
uçak ekseni etrafında sürekli bir moment oluşturarak, pilot
lövye veya pedallara dokunmadan uzun süreli manevra
yapmak için de kullanılabilir). Yardımcı kanatçıklar her
türlü birincil uçuş kontrol yüzeyi üzerinde bulunabilir ve
bir uçuş kontrol yüzeyi üzerinde hem kontrol tab hem de
trim tab bulunabilir.


42. Soru

Denge ayar (trim) işleminin önemi nedir?

Cevap

 Hava araçlarının üç eksen etrafındaki hassas
dengeleri çeşitli sebeplerle kolaylıkla bozulabilir. Denge
kendiliğinden sağlanmazsa pilotun, tüm uçuş boyunca
uçuş kumandalarına müdahale etmesi gerekir. Uçakların
denge ayar işlemi, denge ayar kanatçıkları (trim tabs),
yatay stabilize hücum açısı ayarlanarak, sağ ve sol kanat
yakıt tankları arasında veya merkez yakıt tankları ile
kuyruk yakıt tankları arasında yakıt transferi yapılarak
gerçekleştirilir.


43. Soru

Denge ayar kanatçıklarının, yardımcı uçuş kontrol
kanatçıklarından farkı nedir?

Cevap

Denge ayar kanatçıkları (trim tabs) bir kez
ayarlandıktan sonra uzun süre (denge sağlandığı sürece)
pozisyonları değiştirilmemektedir.


44. Soru

Hareketli yatay stabilize ile pitch ayarı nasıl yapılır?

Cevap

Bazı uçaklarda yatay stabilize hareketlidir ve
hücum açısı değiştirilebilir. Böyle uçaklarda yanal eksen
etrafında denge ayarı, yatay stabilizenin hücum açısı
değiştirilerek yapılır. Kuyruk bölümünde yer alan yatay
stabilizenin burun yukarı açıları uçağa burun aşağı
momentler uygulanmasını sağlar.


45. Soru

Tüm uçuş kontrol yüzeylerinin kumanda araçları
nerede bulunur?

Cevap

Kokpitte yer alırlar.


46. Soru

Mekanik kontrollü uçaklarda aileronlar ve elevatörler
nasıl kontrol edilir?

Cevap

Birleşik kumanda tekeri ve lövyesi ile kontrol
edilir. Aileron tekerinin sağa-sola çevrilmesi, her bir kanat üzerindeki aileronların asimetrik açılmasını sağlar.
Lövyenin ileri geri hareketleri elevatörlerin aşağı-yukarı
açılmasını sağlar. İki pilotlu uçaklarda, kaptan pilot ve
yardımcı pilotun lövye-teker kumandası genellikle
birbirine mekanik olarak bağlantılıdır ve bir tarafta yapılan
hareket aynı anda diğer tarafta da gerçekleşir.


47. Soru

Kokpitte bulunan stick’in görevi nedir?

Cevap

Bazı uçaklarda kumanda lövyeleri ve tekerlekleri
yerine stick bulunur. Stick dikey pozisyondayken
aileronlar ve elevatörler sıfır açılma pozisyonundadır.
Stick’in sağa-sola ve ileri-geri yatış açıları ile belirli bir
pozisyonda tutulma süreleriyle hareket sağlanır. Stick
pozisyonu elektriki sinyale çevrilerek ilgili yüzeyi kontrol
eden bilgisayara gönderilir. Pilot ve yardımcı pilotun
stick’leri arasında herhangi bir bağlantı bulunmamaktadır.


48. Soru

Rudder’a hareket nasıl verilir?

Cevap

 Her pilotun ayakucunda bulunan ve birbirine
mekanik olarak bağlantılı bir çift pedal ile kumanda edilir.
Sağa dönüş için sağ pedal, sola dönüş için sol pedal ileri
ittirilir. İki pilotlu uçaklarda pedal çiftleri birbirine
mekanik olarak bağlantılıdır ve bir tarafta yapılan hareket
aynı anda diğer tarafta da gerçekleşir.


49. Soru

Flap/slat hareketi nasıl verilir?

Cevap

Flap/slat, spoiler lövyeleri ve çeşitli trim araçları
merkez pedestal üzerinde bulunur. Flaplar ve slatlar
birlikte kumanda edilir ve tek bir lövyesi vardır. Tüm
spoiler’ların manuel kontrolü de bir tek lövye ile sağlanır.


50. Soru

Hücum açısı ayarlanabilir yatay stabilizelerin trim
işlemi nereden yapılır?

Cevap

Bu ayar; her bir aileron tekeri, lövyesi veya stick
üzerinde bulunan düğmeler yardımıyla elektriki olarak ve
merkez pedestal her iki yanında bulunan ve birbirine
mekanik olarak bağlı iki volan yardımıyla mekanik olarak
yapılabilir


51. Soru

Uçuş kontrol sistemleri, yüzeylerin hareket
yöntemlerine göre kaça ayrılır?

Cevap

Üç temel gruptan bahsetmek mümkündür:
• Doğrudan pilot kas gücüyle hareket ettirilen
sistemler
• Yardımcı güç kullanan sistemler
• Tümüyle yapay güç kullanan sistemler


52. Soru

Mekanik hareketli sistemler nedir?

Cevap

Birincil uçuş kontrol yüzeylerinin doğrudan pilot
kas gücüyle hareket ettirildiği uçuş kontrol sistemleridir.
Pilotun kokpitte bulunan uçuş kontrol araçları üzerine
uyguladığı kuvvetler, çelik kablolar, itme-çekme çubukları
ve tork tüpleri gibi mekanik iletim vasıtasıyla uçuş kontrol
yüzeylerine iletilir. Pilot da uçuş kontrol yüzeyi üzerindeki
kuvvetleri hisseder. Kabloların rahat hareketi için
makaralar, yön değiştirmesi için makaralar ve/veya kablo
kadranları kullanılır.


53. Soru

Sürekli, değişken ve hızlı kontrol gerektiren uçuş kontrol yüzeyleri için hangi yardımcı güç sistemleri
kullanılmaktadır?

Cevap

Uçak ağırlığı ve hızı arttıkça uçuş kontrol
yüzeyleri üzerindeki aerodinamik kuvvetler pilotun
karşılayamayacağı seviyelere ulaşır. Bu durumda elektrik,
hidrolik, pnömatik ve aerodinamik güçlerden
yararlanılabilir.


54. Soru

Pnömatik ve aerodinamik sistemler nedir?

Cevap

Pnömatik sistemler, havanın yapay olarak
basınçlandırılarak güç elde edilen, aerodinamik sistemler
ise havanın kendiliğinden hareketinden kaynaklanan
gücün kullanıldığı (ayrıca bir güç sistemi gerektirmeyen)
sistemlerdir.


55. Soru

Aerodinamik güç yardımcılı sistemler nasıl çalışır?

Cevap

Kanatçıklar (fletner’ler, tab’lar), aslında
aerodinamik yardımcılı uçuş kontrol sistemlerinin
elemanıdırlar. Bu tür sistemlerde pilot kas gücü, yardımcı
kanatçık veya birincil uçuş kontrol yüzeyi üzerine
uygulanır. Her iki durumda da yardımcı kanatçık, birincil
uçuş kontrol yüzeyine ters yönde açılır. Kanatçık üzerinde
oluşan aerodinamik kuvvet, birincil uçuş kontrol
yüzeyinin hareket ettirilmesini veya belli bir pozisyonda
tutulmasını sağlar.


56. Soru

Hidrolik güç kontrol elemanı nedir?

Cevap

Servo-valfler hidrolik güç kontrol elemanı olup,
kontrol valflerinin pozisyonuna bağlı olarak, akçüatöre
uygulanan


57. Soru

Senkronize hidrolik güç yardımcılı sistemlerin çalışma
prensibi nasıldır?

Cevap

Bu tür uçuş kontrol sistemlerinde, pilot aynı anda
hem birincil uçuş kontrol yüzeyine hem de bir hidrolik
akçüatörün servo-valfinin kontrol valfine kuvvet uygular.
Hidrolik güç yeterli ve düzgün çalışıyorken bir hidrolik
akçüatör, uçuş kontrol yüzeyi üzerine pilotun uyguladığı
kuvvetle orantılı bir kuvvet uygulayarak, pilotun
uygulaması gereken kuvveti azaltır. Hidrolik güçte bir
arıza meydana geldiğinde veya hidrolik basınç yetersiz
olduğunda, pilot uçuş kontrol yüzeyini doğrudan kendi kas
gücü ile kontrol etmeye devam edebilir. Bu sırada hidrolik
akçüatör, pilota engel olmaması için by-pass edilir.


58. Soru

Hidrolik hareketli, kablo yedekli uçuş kontrol
sisteminin çalışma prensibi nasıldır?

Cevap

Bu tür uçuş kontrol sistemleri, senkronize
hidrolik güç yardımcılı sistemlere benzer. Aralarındaki tek
fark, hidrolik güç normal iken pilotun uçuş kontrol yüzeyi
üzerine hiçbir kuvvet uygulamaması, yalnız hidrolik
akçüatörün kontrol valfine çok küçük bir kuvvet
uygulamasıdır.


59. Soru

Hidrolik hareketli, kontrol kanatçığı yedekli uçuş
kontrol sisteminin çalışma prensibi nasıldır?

Cevap

Bu tür uçuş kontrol sistemlerinde, normalde pilot
kas gücü yalnız hidrolik akçüatörü kontrol eden valfe
uygulanır. Bu durumda kanatçık, birincil uçuş kontrol yüzeyi ile birlikte hareket eder. Hidrolik sistemde bir arıza
meydana geldiğinde ise akçüatör by-pass edilerek pilot kas
gücü kanatçığa uygulanır. Bu durumda birincil uçuş
kontrol yüzeyi, kanatçığa ters yönde açılır.


60. Soru

Tümüyle yapay güç hareketli uçuş kontrol sisteminin
çalışma prensibi nasıldır?

Cevap

Bu tür uçuş kontrol sistemlerinde, birincil
ve/veya ikincil uçuş kontrol yüzeyleri tümüyle hidrolik,
pnömatik veya elektriki akçüatörler tarafından hareket
ettirilir. Pilot sistemde çok küçük kuvvetler
uygulamaktadır.


61. Soru

Tümüyle yapay güç kullanan sistemlere niçin tek yönlü
veya kuvvet geri bildirimsiz sistemler denilmektedir?

Cevap

Eğer yapay bir kuvvet hissettirici (artificial feel)
sistem yoksa, pilot uçuş kontrol yüzeyleri üzerindeki
aerodinamik kuvvetleri hiçbir şekilde hissedemeyeceği
için bu şekilde de bir adlandırma yapılması söz konusudur.


62. Soru

Motor şeklindeki akçüatörler hangi yüzeylerin
hareketlerini sağlamak için kullanılır?

Cevap

Genellikle flap, slat, yatay stabilize gibi sürekli
olarak kontrol gerektirmeyen yüzeylerin hareketlerini
sağlamak için kullanılırlar. Motor şeklindeki akçüatörler
çalışmadıklarında bir kuvvet veya güç üretmediklerinden
kriko benzeri bir mekanizma ile kullanılırlar. Akçüatör
motoru çalışırken krikoyu veya üzerindeki bir dişliyi
döndürerek uçuş kontrol yüzeyinin istenen yönde hareket
etmesini sağlar. Motor durduğunda ise kriko uçuş
kumanda yüzeyinin sabit kalmasını sağlar.


63. Soru

Tümüyle yapay güç hareketli (genellikle hidrolik) uçuş
kontrol sistemlerinde niçin hemen her elemanın bir yedeği
veya alternatifi bulunur?

Cevap

Çünkü bir tek güç kaynağı veya kontrol kanalına
bağlı kalınırsa, güç veya kontrol sistemleri görevlerini
yerine getiremediğinde pilotun uçuş kontrol yüzeylerini
hareket ettirmesi mümkün değildir


64. Soru

Bir uçuş kontrol yüzeyinin tüm güç kaynakları veya
kontrol kanallarının kullanılamaz olması durumunda
uçuşun ve sistemlerin emniyeti nasıl sağlanır?

Cevap

Üç temel gruptan bahsetmek mümkündür:
• Akçüatör ve/veya uçuş kontrol yüzeyi merkezi
bir pozisyona alınabilir
• Akçüatör ve/veya uçuş kontrol yüzeyi tamamen
kilitlenebilir
• Akçüatör by-pass edilerek; uçuş kontrol yüzeyi
hareketlerini serbestçe veya sönümleyerek takip
etmesi sağlanabilir.


65. Soru

Uçuş kontrol nedir?

Cevap

Uçuş kontrol, hava aracının uçuş şeklinin veya
manevralarının belirlenmesi olup uçuş kontrol yöntemleri
ise, uçuş kontrol yüzeylerinin pozisyon veya
hareketlerinin belirlenmesi ve/veya yönlendirilmesi ile
ilgilidir.


66. Soru

Uçuş kontrol yöntemleri, pilotun kontrol sürecine dâhil
olup olmayışına göre nasıl sınıflandırılır?

Cevap


• Manuel
• Otomatik


67. Soru

Manuel ve otomatik kontrol sistemleri arasındaki fark
nedir?

Cevap

Manuel kontrol sistemleri, gerçekleştirilmesi
istenen işlemlerin her biri için komut verilmesini
gerektiren, otomatik kontrol sistemleri ise bunun için
harici bir komut gerektirmeyen sistemlerdir.


68. Soru

Pilotun fiziksel iş yükü niçin manuel uçuş kontrolünde,
otomatik uçuş kontrolündekine göre daha fazladır?

Cevap

Manuel uçuş kontrolünde uçuş kontrol yüzeyleri
pilotun kas gücüyle hareket ettirilirken, otomatik uçuş
kontrolü elektrik-elektronik devreler veya bilgisayarlar
tarafından gerçekleştirilmektedir.


69. Soru

Uçuş kontrol yöntemleri, kontrol işaretlerinin
(sinyallerinin) fiziksel özelliğine göre nasıl sınıflandırılır?

Cevap


70. Soru

Bir uçuş kontrol sisteminde hem mekanik hem elektriki
kontrol edilen bir eleman olması mümkün müdür?

Cevap

 Evet; örneğin hidrolik akçüatör servo-valfinin
kontrol valfi, kokpit kumandalarına bağlı çelik kablolar
yardımıyla hareket ettiriliyorsa mekanik kontrollü, bir
elektro-mıknatıs ile hareket ettiriliyorsa elektrik
kontrollüdür.


71. Soru

Denge nedir ve hangi durumda mümkündür?

Cevap

Denge, bir özelliğin sabit olması durumudur ve ancak söz konusu özelliği değiştirecek net bir etki olmaması halinde mümkündür.


72. Soru

Hava aracı için dengeli bir duruş denince ne anlaşılmalıdır?

Cevap

Hava aracı için dengeli bir duruş denince, hava aracı üzerinde bulunan bir düzlemin (örneğin döşeme düzleminin) yer düzlemine göre yaptığı açının belli bir süre içinde sabit kalması anlaşılmalıdır. Bu açılar ve süreler uçuş gerekliliklerine göre değişebilir.


73. Soru

Uzunlamasına eksen nedir?

Cevap

Hava aracının burun simetri noktasından, kuyruk simetri noktasına uzanan, gövde silindirik eksenidir.


74. Soru

Yunuslama (pitch) nedir?

Cevap

Yanal eksen etrafındaki dönüşlerdir. 


75. Soru

Bir uçağa dikey eksen etrafında etki eden kuvvetler nelerdir?

Cevap

Motor itkisi, kanat ve yatay stabilize üzerindeki sürükleme kuvvetleridir.


76. Soru

Yanal eksen etrafında momentler nasıl oluşur?

Cevap

Kanat taşıma kuvvetleri yanal eksen üzerinde değilse veya motorlar ağırlık merkezi ile aynı yükseklikte değilse, yanal eksen etrafında momentler oluştururlar.


77. Soru

Yanal eksen etrafında dengenin sağlanması için ne yapılır?

Cevap

Yatay stabilize adı verilen ilave yüzeyler kullanılır.


78. Soru

Dengesi bir kez bozulmasına rağmen hava aracının sürekli bir değişim içine girmesine engel olan nedir?

Cevap

Uçağın sahip olduğu kararlılık özelliğidir.


79. Soru

Hava aracının uzunlamasına eksen etrafındaki kararlılığı nasıl sağlanır?

Cevap

Öncelikle hava direnci ve bununla birlikte varsa sarkaç özelliği sayesinde sağlanır. Bir uçağın kanatları ve tüm yüzeyleri uzunlamasına eksen etrafında simetrik olduklarından normalde aerodinamik moment dengesi sağlanmaktadır. Bu yüzeylerin karşılaştıkları hava direnci, bu dengenin bozulmasına karşı koyan önemli etkenlerden biridir.

Hava aracının uzunlamasına eksen etrafında kararlılığını sağlayan bir diğer etken, sarkaç özelliğidir.


80. Soru

Sarkaç özelliği nasıl kazanılır?

Cevap

Bir cismin ağırlık merkezinin asılma noktasının altında olmasıyla kazanılır. Asılma noktası, cisme etki eden yerçekimine zıt kuvvetlerin bileşkesinin etki noktasıdır. Sarkaçların asılma doğrultusunu (asılma noktasıyla ağırlık merkezi arasındaki doğrultu) koruma eğilimleri, dolayısıyla yere paralel iki eksen etrafında kararlılık özellikleri vardır. Hava aracının sarkaç özelliğine sahip olmasının dikey eksen etrafında kararlılığı üzerine hiçbir etkisi yoktur


81. Soru

Dikey eksen etrafında kararlılığı sağlamak için ne kullanılır?

Cevap

Dikey stabilize adı verilen yüzeyler kullanılır.


82. Soru

Uçuş kontrol yüzeyleri nedir?

Cevap

Hava aracının üç ekseni etrafında dönüşlerini doğrudan sağlayan yüzeylerdir.


83. Soru

Birincil uçuş kontrol yüzeyleri nelerdir?

Cevap

Birincil uçuş kontrol yüzeyleri: elevatör(ler), aileronlar ve rudder(lar) dır.


84. Soru

Elevatörler nedir ve nerede bulunurlar?

Cevap

Uçağın yanal (kanat) ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir. Elevatörler yatay stabilize üzerinde bulunur ve tek parça veya çok parçalı olabilirler.


85. Soru

Aileron’lar nedir?

Cevap

Her bir kanat uç ve firar kenarı bölgesinde en az birer adet bulunan ve uçağın uzunlamasına ekseni (yatış ekseni) etrafında dönüş, denge ve kararlılığını sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir.


86. Soru

İstikamet dümeni/ rudder’lar nedir?

Cevap

Uçağın dikey ekseni etrafında dönüşlerini sağlamak için kullanılan hareketli yüzeylerdir.


87. Soru

Spoiler’lar ne için kullanılmaktadır?

Cevap

Yatış manevrası sırasında aileron’lara yardımcı olarak, taşıma kuvvetini azaltmak veya sürüklemeyi artırmak (frenleme yapmak) için.


88. Soru

Yardımcı kanatçıklar ne için kullanılır?

Cevap

Aerodinamik kuvvetler kullanılarak, aileron, elevatör, rudder gibi birincil uçuş kontrol yüzeylerinin hareketini veya sabit bir pozisyonda tutulmasını kolaylaştırmak (daha küçük kuvvetlerle gerçekleştirilmesini sağlamak) için kullanılan yüzeylerdir.


89. Soru

Uçakların denge ayar (trim) işlemi nasıl yapılabilir?

Cevap

Denge ayar kanatçıkları (trim tabs), yatay stabilize hücum açısı ayarlanarak, sağ ve sol kanat yakıt tankları arasında veya merkez yakıt tankları ile kuyruk yakıt tankları arasında yakıt transferi yapılarak (böylelikle ağırlık merkezinin yeri değiştirilerek) yapılabilir.


90. Soru

Servo-valfler nedir?

Cevap

Hidrolik güç kontrol elemanlarıdır.Servo-valfler, kontrol valflerinin pozisyonuna bağlı olarak, akçüatöre uygulanan hidrolik basınç yönünü ve hidrolik akışını belirleyen elemanlardır.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email