Kamera Tekniğine Giriş Dersi Genel Özet

Objektiflerle İlgili Temel Kavramlar

Objektifler, birden fazla mercek içeren, fotoğraf makinelerinde ve kameralarda görüntü toplamaya yarayan iki tarafı acık tüplerdir. Mercek ise “bir tarafı küresel diğer tarafı düz olan, camdan yapılma ve bir ışık demetini kırarak belli bir noktaya düşüren saydam cisim” olarak tanımlanabilir. Kameralar dışında, görüntüyü seyretmek, kaydetmek veya nakletmek amacıyla kullanılan fotoğraf makinesi, dürbün, teleskop, mikroskop gibi cihazlarda da objektifler kullanılır. Objektifin temel görevi, içindeki mercekler vasıtasıyla dış dünyadaki görüntüleri toplayarak kamera gövdesine ulaştırmaktır. Objektifin en önünde bulunan mercek görüntüyü toplar, bu görüntü daha arkalardaki merceklerden aynasal yansıyarak kamera gövdesine ulaşır. Kamera gövdesinde bulunan CCD’ler bu görüntüleri elektronik sinyallere çevirir (Şekil 4. 1).

• Normal insan görüşü, çevresel alanı da katmak koşuluyla yatay olarak 180 derece civarındadır.
• Ayrıntıları çok daha iyi gören vahşi hayvanların görüş alanı 40 derece kadardır.

35mm’lik filmde 50 mm, normal objektif olarak kabul edilir. Bunun 16 mm’deki karşılığı 25 mm’dir. Aslında 40 mm civarında bir objektif normal görüşe çok daha yakındır. Videoda normal objektif, video alıcısının (CCD) boyutuna göre değişir. Bir objektifin odak uzaklığı, onun görüş alanını da belirler. Teknik olarak odak uzunluğu, kameradaki çerçeve açıklığının köşegenine eşit olan objektif, normal objektif olarak kabul edilir. Profesyonel objektiflerin üzerinde bazı ayarlamalar için üç adet “halka” veya diğer adıyla “bilezik” vardır. Bunlar önden arkaya doğru sırasıyla

• Netlik bileziği,
• Zoom bileziği,
• Diyafram bileziği
• Makro bileziğidir.

Netlik Bileziği

Kameralar, otomatik netlik konumunda iken en yakındaki nesneyi ve mümkün olan en geniş alanı net gösterecek şekilde çalışır. Objektif üzerindeki netlik ayar düğmesi, elle ayarlama (manuel) konumuna alındığında; kameraman netlik bileziğini sağa-sola çevirerek istenen kişilerin ve nesnelerin net veya bulanık görünmesini sağlayabilir (Fotoğraf 4. 1).

Zoom Bileziği

Kameranın konumunu değiştirmeden kişi veya nesnelere yakınlaşmayı veya bunlardan uzaklaşmayı sağlar. Bu merceksel hareket diğer değişle optik yakınlaşma ile kamera, hiç hareket etmediği hâlde bir odanın tümü görüntülenebileceği gibi sadece bir kişinin yakın plan çekimi de yapılabilir. Merceksel yakınlaşma ve uzaklaşma hareketlerini zoom bileziğinin yanı sıra, objektifin sağ tarafında bulunan zoom motoru ile de yapmak mümkündür. Objektifin üzerindeki son halka diyafram halkasıdır. Bu halka sağa-sola çevrildiğinde objektifin içindeki perde genişler veya daralır, bu şekilde gövdeye girecek ışık miktarı belirlenir.

• Işık miktarı diyafram ile kontrol edilir (Fotoğraf 4. 2).

Diyafram Bileziği

Her objektifin içinde aynen insan gözündeki iris sistemi gibi ne kadar ışık geçeceğini belirleyen bir düzenek bulunur. Böylece farklı ışık koşullarında ışığın geçiş oranı değiştirilebilir. Diyafram sistemi çalışırken oluşan dairesel açıklığa, diyafram açıklığı adı verilir. Diyaframın oluşturduğu dairesel açıklıklar, uluslararası, kabul edilmiş belli rakamlarla gösterilir. Birbirinin katları olarak büyüyüp küçülen diyafram değerleri (tam değerler) sırasıyla şöyledir. 1 1.4 2 2.8 4 5.6 8 11 16 22 32 (Fotoğraf 4.2).

Alan Derinliği

Diyafram açıklıklarının objektiften geçerek filme etki eden ışık miktarını ayarlaması yanında, ikinci bir görevi de alan derinliğini belirlemesidir.

• Alan derinliği, çerçevenin içinde ön plandaki en net nokta ile arka plandaki en net nokta arasındaki uzaklıktır.

Alan derinliği sınırları yani en öndeki net nokta ile en arkadaki net nokta arasındaki mesafe; istenilen netliğin sınırları, objektif odak uzaklığı, diyafram açıklığı ve konu ile kamera arasındaki mesafe gibi birtakım etkenlere bağlıdır. Diyafram açıklığı küçüldükçe alan derinliği artar, yakındaki ve uzaktaki cisimlerin görüntüleri daha net olur. Diyafram açıklığı büyüdükçe alan derinliği azalır ve belli bir uzaklıktaki bütün cisimlerin, objektif sonsuza ayarlanmadıkça kesin, belirli net bir görüntüsünü elde etmek olanaksızlaşır (Şekil 4. 3).

Odak Uzaklığı

Objektifler farklı boyutlarda görüntü üretir. Bunun nedeni Objektiflerin odak uzaklığından kaynaklanmaktadır yani odak uzaklığı objektifin odak merkezi ile görüntünün oluştuğu düzlem arasındaki uzaklıktır. Bu Objektifler kullanıldığında görüntüde oluşturulan etki de değişir. Bu nedenle görüntüde oluşturulmak istenilen etki önceden planlanmalıdır. Örneğin geniş açı bir objektif raylar boyunca görünen derinliği abartabilir ya da ön plandaki ağaçları ve binaları büyütür; bir tele objektif zorlayıcı bir biçimde derinliği azaltır, ağaçları birlikte çok yakın ve nerdeyse aynı boyutta gösterir (Şekil 4. 4). Bir konunun çekimini yaparken kameramanın dikkat etmesi gereken konuların başında;

• Objektifin odak uzaklığı,
• Diyafram açıklığı
• Bulunulan ortamın atmosferi gelmektedir.

Kameraman hangi nitelikteki objektif ile çekim yapacağına karar vermelidir. Her objektifin ve bu objektiflere bağlı olarak oluşan görüş açısının, belli bir anlatım özelliği ve belli bir kullanım yeri vardır. Yönetmenin tercihi ve kameramanın görüntü üretme yeteneği; herhangi bir varlığı, kişiyi, durumu, davranışı, olguyu, duyguyu; kişiyle doğal ve toplumsal çevresi arasındaki ilişkiyi, çevrenin özelliklerini anlatmada en uygun çekimi seçmeye çalışır. Objektifler, temelde

• Sabit odak uzaklıklı
• Değişebilir odak uzaklıklı olmak üzere iki grupta incelenir.

Objektiflerin Yapısı

Bir kamera için görüntü kalitesi ve olanakları, objektifin yapısıyla doğrudan orantılıdır. Objektiflerin içerisinde farklı sayılarda mercek elemanlar bulunmaktadır. Film ve video kayıtlarında görüntü üzerinde istenen büyüklükte çerçeve yapılırken mercekler kullanılır. Mercekler

• İçbükey
• Dışbükey olarak adlandırılır.

İçbükey mercekler, üzerine düşen ışınları mercekten geçtikten sonra birbirinden uzaklaştırır. Gerçek olmayan düz ve küçük görüntüler oluştururlar. Görüntü her zaman odak ile mercek merkezi arasında oluşur. Cismin merceğe olan uzaklığı bunu etkilemez. İçbükey merceklere, kalın kenarlı mercek ismi de verilir. Nedeni kenarlarının kalın, merkezinin ince olmasıdır. Dışbükey mercekler, üzerine düşen ışınlar mercekten geçtikten sonra birbirine yakınlaştırır. Dışbükey merceklere ince kenarlı mercek ismi de verilir. Nedeni kenarlarının ince, merkezinin kalın olmasıdır (Şekil 4. 5). Mercekler özünde, yontulmuş cam parçalarıdır. Temel işlevleri, görüntüyü küçültüp yoğunlaştırarak arkalarındaki bir düzleme ters olarak düşürmektir. Temelde tek bir mercek ile görüntü alınabilse de hatta sadece bir delik bile aynı sonucu verecektir. Merceğin küresel yapısından dolayı, merkezdeki ve kenarlardaki kırılmalar farklı odak noktalarında birleşir ve görüntünün seçikliğini birkaç nokta da yineler. Diğer deyişle, yüzeyde oluşan görüntünün ortasında iyi bir ışık ve keskinlik varken yanlara doğru gittikçe ışık gücünün düşmesi ve netliğin kaybolması sorunu ortaya çıkar. Bir objektifin merkezine optik merkez ve bu merkezden objektifin yüzeyine dik olarak geçen doğruya da optik eksen adı verilir. Objektifin optik ekseni üzerinde ve uzakta bulunan bir kaynaktan bu eksene paralel olarak gelen ışınlar, mercekten geçip kırılarak yine bu eksen üzerinde belli bir noktada kesişirler ve görüntü ters oluşur. Bu noktaya odak noktası denir. Objektifin film ya da sensör yüzeyine aktardığı görüntünün sınırlarının görüntü merkezinde yaptığı açı görüş açısıdır. Bu değer odak uzaklığı ile ters orantılıdır. Yani odak uzaklığı arttıkça görüş açısı azalır. Odak uzaklığı 50 mm olan standart objektif için görüş açısı yaklaşık 46 derecedir. Bu değer 100 mm için 24, 200 mm için 12, 35 mm için 54, 20 mm içinse 84 derece olur (Şekil 4. 6). Odak Uzaklığı: Merceğin merkezi ile odak noktası arasındaki mesafeye denir. Bir objektifin temel özelliklerinin göz önünde tutulması gerekir. Bu özellikler şöyle sıralanabilir:

• Odak uzaklığı
• Diyafram açıklığı
• Bakış açısı
• Seçme gücü
• En yakın netleme uzaklığı
• Ağırlığı ve büyüklüğü (Şekil 4. 6).

Mercekten geçen ışığın yarattığı görüntü odak noktasında oluşur. Objektifin niteliğini belirleyen bu özellikleri sağlayan şey, merceklerdir. Bir objektifin mercek kalitesi ne kadar iyi olursa elde edilen görüntünün niteliği de o kadar artar. Optik ve ışık konusundaki kurallar objektifler için temel belirleyici öğelerdir. Bir objektifin niteliği tek bir olgu ile belirlenir. Nitelikli görüntü üreten objektif, iyi objektiftir. Bir objektifin oluşturduğu görüntü daire şeklindedir. Görüntünün en net bölgesi ise ortasında oluşur. Bir objektifin oluşturduğu görüntünün en net olduğu bölgenin çapına “objektifin kaplama alanı” adı verilir (Fotoğraf 4. 3).

Objektiflerin Çeşitleri ve Etkileri

Objektiflerin sınıflandırması da odak uzaklığına göre (bakış açısına göre) yapılır: • Sabit odak uzaklıklı objektifler. • Değişebilir odak uzaklıklı objektifler. Bu evrensel tanım, video kameralarda bir değişikliğe uğramıştır. İki video kamera farklı büyüklükte görüntü algılayıcılara sahip olabilir (CCD). Bu video kameralar kullanıldığında aynı görüş açısını sağlamak için rakamsal olarak farklı odak uzaklıklarına sahip objektif kullanacaklar demektir. Örneğin birinde 20 mm’de görünen görüntü, diğerinde 12’mm ye denk gelecektir. Diğer değişle, her formatın normal merceğinin odak uzaklığı o sistemin ürettiği görüntünün diyagonal uzunluğuna yaklaşık olarak eşittir. Objektif çeşitleri

• Normal,
• Geniş,
• Dar (tele)
• Zoom olarak sınıflandırılabilir (Fotoğraf 4. 4).

Normal Açılı Objektifler

Normal objektifi teknik olarak tanımlamak için tarihî süreçten bahsetmek gerekmektedir. Süreç içinde belirli bir kültürün mekân algısına bağlı olarak değişiklik gösterdiği ve onunla tutarlı görüntüler üretmeyi amaçladığı görülür. Sinema tarihi boyunca normal görüntü 75 mm’den 65 mm’ye (Edison, Griffith), sonra 50 mm’ye (1920’lerden 1940’lara kadar), daha sonra da 35 mm’ye doğru uzanan bir değişim gösterir.

Kısa Odaklı (Geniş Açılı) Objektifler

Geniş açılı objektifler, odak uzaklığı, kullanılan film boyutunun ya da video görüntü algılayıcısının (CCD) köşegen uzunluğundan az olan objektiflerdir. Bu objektifler, normal objektiften daha geniş bir açıyla konuya bakar ve bir film karesine normal objektiften çok daha fazla şey sığdırır (Fotoğraf 4. 4). Normal, Geniş ve Dar açılı objektifler ile aynı uzaklıktan çekilmiş bir örnek: Örneğin acık bir alanda basketbol oynayanların çekimini normal objektif kullanarak kaydetmek için konudan uzaklaşmak gerekir. Oysa aynı çekim geniş açılı bir objektifle çok daha yakından çekilebilir; çünkü geniş açılı objektifler, normal objektiflere göre daha geniş bir bakış açısı sağlar. Geniş açılı objektiflerin odak uzaklıklarının kısa olduğu tasarımından da anlaşılabilir (Fotoğraf 4. 5). Bu tip objektifler, diğer objektiflere kıyasla daha kısa ve şişkin görünümlüdür. Normalden daha geniş bir objektif, perspektifte derinliği abartır. Önden arkaya sıralamada cisimler birbirine gerçekte olduğundan daha uzakmış gibi görünür. Bu abartılmış derinlik duygusu psikolojik imalar içerir. Objektife doğru gelen ya da objektiften uzaklaşan hareketlerin hızı yükselir; açı genişlemiştir ve uzaktaki cisimler çok daha küçüktür. Bütün bunlar seyircinin kendini çok daha fazla sahnenin “içinde” hissetmesine yol açar. Bu da çoğu zaman yönetmenin amaçladığı şeydir (Fotoğraf 4. 6). Geniş açı objektiflerin bir başka özelliği de, belirli bir uzaklıkta ve diyaframda daha büyük alan derinliğine sahip olmasıdır. Alan derinliğinin büyük olması, sahnede daha çok şeyin net görünmesini sağlar.

Perspektif: Yakın cismin büyük, uzak cismin küçük görülmesi olayına perspektif denir. Görüntüde, perspektif ile derinlik hissi belirginlik kazanır. Kullanılan objektif ve kameranın konulduğu yer perspektifi değiştirebilir. Geniş açılı bir objektifin en önemli özelliklerinden biri de perspektif etkisini çoğaltmasıdır. Bu sebeple geniş açılı objektifler, yakın portre çekimlerinde kötü sonuç verir;

Genel kural olarak geniş açı mercekler, perspektifi abartır; dar açı (tele) mercekler, azaltır; normal merceklerse insan gözüne yaklaştırır. Yakın çekimlerde ise özel bir etki yaratılmak istenmediği takdirde, kişiye yaklaşmak doğru değildir.

• Kamera ile yakın çekim yapılacak kişiye en çok 2 metre yaklaşılmalıdır.
• Geniş açılı objektifler, bilinçli bir şekilde kullanıldığında başarılı sonuçlar elde edilir. Bu objektif, konuya gerektiği kadar yakınlaşmayı sağladığı için basın kameramanları İçin vazgeçilmez bir objektiftir.

Uzun Odaklı (Dar Açılı) Objektifler

“Dar odak uzaklıklı objektifler” veya “tele objektifler” olarak da adlandırılır. Tele objektifler, uzun odak uzaklıklı objektiflerdir. Odak uzaklığının uzun olması nedeniyle ürettiği görüntü büyüktür ve dar bakış açısı sağlar. Tele objektifler odak uzaklığı kullanılan film boyutunun ya da görüntü algılayıcısının köşegen uzunluğundan fazla olan objektiflerdir. Bu objektiflerle kamera pozisyonunu değiştirmeden uzaktaki nesnelerin yakınlaştırılmış ve büyütülmüş görüntüleri elde edilir. Dış çekimlerde; özellikle uzakta hareket eden uçak, roket gibi araçların veya doğada yaşayan vahşi hayvanların görüntülenmesinde kullanılır. Bu objektifler özellikle dış çekimlerde oldukça yararlıdır (Fotoğraf 4. 8). Tele objektifler hiçbir zaman iyi bir görüntü vermez. Mutlaka bir parça bükülme hatası bulunur. Bu bükülme hatası odak uzaklığı büyüdükçe artar. Ayrıca kalabalık etkisi yaratırlar. Bir mekânı olduğundan kalabalık göstermek için dar açı(tele) bir objektif gereklidir. Böylece kamera önündeki nesneler sıkıştırılmış olur. Perspektif daralacağı için o çizgideki nesneler birbirlerine yaklaşır. Böylece kalabalık olmasa da kalabalıkmış gibi görünür. Tele objektif sınıfına giren diğer objektifler; 200 mm, 300 mm, 400 mm, 500 mm ve aynalı 500 mm, 1000 mm, 2000 mm ve adaptörlü teleskop takılan daha uzun odaklı objektiflerdir.

Değişebilir Odak Uzaklıklı Objektifler

“Zoom objektifler” olarak da adlandırılır. Bu tür objektiflerin getirdiği en büyük kolaylık zoom bileziği veya zoom motoru ile isteğe bağlı olarak görüş açısının geniş açıdan dar açıya kadar değişik odak uzaklıklarını sağlayarak kolayca değiştirilebilmesidir. Profesyonel video kameralar için üretilen zoom objektiflerde mutlaka zoom motoru objektife takılmıştır. Zoom objektiflerin avantajlarına karşın, bazı dezavantajları da söz konusudur. Zoom objektiflerle yapılan büyütme ve yaklaştırma perspektif algısında yanılsamaya neden olur. Çekim esnasında bir zoom objektifle konuya yaklaşıldığında, konunun büyümeye başladığı ve fonun kameraya doğru geldiğini fark edilir. Bu da normalde doğada olmayan bir durumdur ve gerçeklik dışı bir harekettir (Fotoğraf 4.10). Zoom objektifler genellikle odak uzaklıklarının aralığına göre tanımlanır; örneğin

• 12-120 mm; 12 mm ile 120 mm arasında değişen odak uzaklığını ifade eder.

Objektifin tele değeri olan 120, 12’ye bölündüğünde bulunan 10 değeri, 12 mm’den120 mm’ye 10 kez büyültme ve küçültme kabiliyetini belirtir. Böyle bir objektif aynı zamanda 10:1 zoom olarak da tanımlanır. Video kameralarının zoom objektiflerinin görüntü küçültme ve büyültme oranları ise objektif üzerinde yazılan 4X, 10X, 12X gibi tanımlamalarla belirtilir. Örneğin 12X’lik bir zoom objektif, görüntüyü 12 kez büyütebilmek ve küçültebilmektedir.

Farklı Amaçlara Yönelik Objektifler

Balıkgözü Objektif

Balıkgözü objektif, 6-16 mm arasında odak uzunluğu olan objektif çeşididir. Çok geniş bakış açısı yaratır. Tam çerçeveli balıkgözü objektifler, dairesel balıkgözü görüntüsünü dikdörtgen bir kareye sığdırılır. Bu yüzden herhangi bir balıkgözü objektif, görüntünün merkezinden geçenler hariç bütün düz çizgilerin kavislenmesine sebep olur. Çerçevenin dikdörtgen olması, çekilen görüntüyü gerçek dışı hale getirir (Fotoğraf 4.11).

Makro Objektif

Canlı veya cansız varlıkların tamamını ya da bir kısmının çok yakından görüntülenmelerine genel olarak makro adı verilir. Makro objektifler de bu tanım doğrultusunda üretilmiştir. Çok yakın çekim için özel olarak tasarlanmıştır. Bir nesnenin çerçeve içinde 1:1 ve 1:2 ölçeklerde kaydedilmesini sağlayabilen objektiflerdir (Fotoğraf 4.12).