Film ve Video Yapımı Dersi 6. Ünite Özet

Objektifte Kontrastlık ve Perspektif

İzleyiciden farklı olarak yönetmen ve görüntü yönetmeni için, görüntüde yaratmak istedikleri anlam ve duyguyu nasıl yaratacakları, önlerindeki asıl çözmeleri gereken şeydir. Bunun için de öncelikli olarak kullanacakları objektif, oluşturacakları ışık biçimi, yaratacakları derinlik algısı, görüntüdeki renk tonları yelpazesi, keskinlik ve kontrastlık gibi teknik odaklı elemanlara güvenirler. Onlar için öncelikli olan izleyicinin gözünü kontrol etmektir.

Objektif, yönetmenin anlamı yaratmakta en güvendiği sinematografik elemanlardan biri hatta birincisidir. Geniş bir yelpaze içinde hangisine karar verileceği, iç içe geçmiş bir çok sorunun cevaplanmasını gerektirir:

• Görüntüdeki keskinlik ne düzeyde olacaktır?
• Kontrastlık düşük mü yüksek mi olmalıdır?
• Hızlı bir objektif mi yavaş bir objektif mi gereklidir?
• Yaratılmak istenen perspektif nasıl olmalıdır?
• Geniş bir alan derinliğine mi yoksa sığ bir alan derinliğine mi ihtiyaç vardır?
• Geniş bir alan mı yoksa dar bir alan mı çerçeve içine yerleştirilecektir?
• Sabit odak uzunluklu objektiflere mi yoksa değişebilir odak uzunluklu objektiflere mi ihtiyaç vardır?

Kontrastlık ve Keskinlik: Hızlı ve keskin objektiflerin tercih edilmesi gibi yaygın bir görüş vardır ancak bu her zaman doğru değildir. Kimi zaman tersi de görüntü yönetmenleri için doğru objektif olabilir. Geniş bir ton yelpazesi elde etmek için düşük kontrastlı ve düşük çözünürlüklü objektifler kullanarak yumuşak ve ton geçişleri daha belirsiz görüntüler elde edilebilir. Ancak siyahla beyaz arasında daha ayırt edici olunması isteniyorsa, yüksek kontrastlı ve yüksek keskinlikte objektiflerin tercih edilmesi uygundur. Hem seçkinliği yüksek hem de yumuşak tonlu görüntüler istenirse düşük kontrastlı ama keskinliği yüksek objektifler tercih edilir.

Perspektif: Çerçevedeki bakış açısının x, y ve z eksenindeki kombinasyonudur. X ekseni çerçeve düzlemindeki yatay boyutu, y ekseni düşey boyutu, z ekseni de derinlik boyutunu simgeler. Z eksenindeki nesneler arasındaki derinlik ilişkisinin ortaya çıkarılması perspektif algısına bağlıdır. Genellikle bu algı çerçeve düzleminde nesnelerin sonsuza doğru giderken küçülmesi, yığılmaların artması ve çizgilerin birbirine yaklaşması anlamına gelir. Perspektif algısını en çok belirleyen şey objektif seçimidir. Objektifin odak uzunluğu perspektifte önemli değişikliklere yol açar. Kısa odak uzunluklu, yani geniş açılı bir objektif derinlik algısını abartırken perspektif yığılmaları azaltır. Yani nesneler birbirine olduğundan daha uzak gözükür. Bu abartılmış derinlik algısı, objektife doğru yapılan dikey hareketlerin daha hızlıymış gibi algılanmasına yol açar. Objektifin daha da genişlemesi, kameranın çok yakınındaki nesnelerde bozulmalara (varil etkisi) yol açar. Bozulma çerçevenin kenarındaki düz çizgileri eğme ve içe esnetme şeklindedir. Yakın planlardaki bu abartı, kimi zaman ön plana yerleştirilecek nesnelerle arka planda yer alan nesneler arasında dengesizlik ve oransızlık yaratmak için de kullanılır. Geniş açılı objektiflerin tersi etkileri uzun odaklı objektiflerle yaratılır. Dar açılı olan bu objektiflerde mekan kamera ekseni boyunca diklemesine düzleşirken derin algısı sıkıştırılır ve perspektif yığılmalar artar. Nesneler üst üsteymiş gibi gözükür ve aralarındaki mesafeler olduğundan daha yakınmış gibi algılanırken görüş açısının yarattığı darlıkla birlikte klostrofobik bir etki yaratılır. Bu aslında olmayan bir psikolojik mekan yaratımıdır.

Çekim Mesafesi ve Perspektifle Oynamak: Çekim mesafesini değiştirmek, görüntünün boyutunu dolayısıyla çekim ölçeğini değiştirmek anlamına gelir. Bunu gerçekleştirmenin birinci yolu, kamera hareketiyle nesneye yaklaşmak ya da uzaklaşmak; ikisi, farklı odak uzunluklu objektifler kullanmaktır. Aynı objektifle figürlere yapılan farklı çekim ölçeklerinde çerçevelerde perspektif ve yığılmalarda, derinlik algısında bir değişiklik olmaz. Fakat farklı odak uzunluğundaki objektiflerle ölçek değişiminde derinlikte, perspektif ve yığılmalarda değişiklik olacaktır.

Optik hareket dışında kameranın olduğu yerden hareket etmeden objektifin odak uzunluğunu değiştirmesine olanak sağlayan zoom objektif çoğunlukla video kameralarda, özellikle de haber ve stüdyo çekimlerinde tercih edilir. Sinemada ise genellikle uzunlukları sabit olan asal objektifler tercih edilir.

Objektif ve Alan Derinliği

Netlik: Netliğin belirlenmesinde iki eksen vardır. Birincisi; ön, orta ve arka zeminin tümünün hemen hemen kesin net olarak göründüğü “derin netlik”, ikincisi; tek bir zeminin net olarak vurgulandığı “sığ netlik”. Sığ netlik, odak noktasındaki konuyu diğer düzlemlerden soyutlayarak ilginin istenen noktada kalmasını sağlar. Buna “seçimli odaklama” da denir. Netliğin ikinci ekseni “keskin” ve “yumuşak” netlik arasındaki değişmez ilişkidir. Çekimin içinde netlik iki türlüdür: İlki; “takip eden netlik”, kameranın hareketli konuyu net olarak korumasıdır. Takip eden netlik, konu üzerinde dikkatin sürekli kalmasını sağlar. İkincisi; “netliğin bozulması” ya da “odağı kaydırma” olarak da adlandırılan, netliğin bir konudan, dikkatin değişimiyle beraber uzaklaşıp farklı bir düzlemde başka bir konuya doğru yönelmesiyle oluşur.

Alan Derinliği: Bir kameranın önüne farklı uzaklıklarda nesneler ve figürler yerleştirildiğinde kamerada oluşan görüntünün bir kısmının bulanık (flu) bir kısmının da net olduğu görülür. Nesnelerin keskin net olarak görüldüğü bölüm “alan derinliği” olarak adlandırılır. Kısaca, objektifin görebildiği net alanı ifade eder. Alan derinliği, objektifin önündeki alanla ilgili ve görüş alanının netliğine bağlı bir kavram iken, odak derinliği objektifin arkasındaki odak alanında odaklanmış unsurla ilgilidir. Derin mekan ise bir mizansen kavramıdır ve bütün düzlemlerin net olup olmadığına bakılmaksızın mekanın derinliğini tanımlar.

Alan Derinliği ve Format Boyutu: Format boyutu alan derinliğini kontrol altına almak için belirlenen bir faktör değil, daha baştan alan derinliğinin geniş ya da dar olmasını belirleyen sabit bir faktördür. Format daha başta yönetmen tarafından belirlenen ve seçilen şeydir. Çekilen filmin ya da programın sonuna kadar da sabittir. Film ya da video formatıyla alan derinliği arasında ters bir orantı vardır. Film boyutu ya da CCD alıcısı büyüdükçe alan derinliği azalır, küçüldükçe alan derinliği artar.

Alan Derinliği ve Diyafram Açıklığı: Belli bir mesafede netlenen bir nesne çekiminde, geniş diyafram açıklıkları (f2, f4 gibi) daha küçük alan derinlikleri yaratırken, dar diyafram açıklıkları da (f18, f22 gibi) daha büyük alan derinlikleri yaratır. Açıklık arttıkça net derinlik azalacak, açıklık azaldıkça net derinlik artacaktır. Odak derinliği, alan derinliğinden farklı bir kavram olarak, objektifin arkasında, odak alanında odaklanmış unsurlarla ve yansıtılan görüntünün ne kadarının odak düzleminde olduğuyla ilgilidir. Alan derinliği ise objektifin önündeki alanla ilgilidir ve görüş alanına bağlı olarak düşünülmelidir. Geniş diyafram açıklığında film yada kamera alıcısı üzerinde dar bir odak derinliği varken, küçük diyafram açıklığında geniş bir odak derinliği vardır.

Diyafram açıklığı doğrudan pozlamayla ilgili bir değer olduğundan bu açıklığı belirleyen şeyin de objektiften geçen ışık miktarı olduğu açıktır. Işık miktarı artırıldığı takdirde diyafram açıklığı azalacak (f / değeri büyüyecek) böylece alan derinliğinin genişlemesi sağlanacaktır. Tersi durumda da ışık miktarı azaltıldığında diyafram açıklığı büyüyecek (f / değeri küçülecek) ve dolayısıyla da alan derinliği küçülecektir. Geniş diyafram açıklığı alan derinliğini azaltırken, dar diyafram açıklıkları alan derinliğini artırır. Işık miktarının değiştirilemeyeceği durumlarda başka seçenekler de diyafram açıklığının belirlenmesine yardımcı olabilir. Geniş diyafram açıklığında sadece bir düzlem net olarak görülürken, diyafram küçüldükçe diğer düzlemler de net olarak görülmeye başlar. Yapay ışıklarla çekim yapılıyorsa ışık kaynağını pozlanacak nesneye yaklaştırmak ya da uzaklaştırmak objektife yansıyan ışık miktarında da değişikliğe yol açabileceğinden bu da alan derinliğinin kontrol edilmesine yardımcı olabilir. Dolayısıyla diyafram açıklığını belirleyen değişkenler objektife girecek ışık miktarını belirleyecek ve alan derinliğinde değişikliklere yol açacaktır. Kısacası bu değişiklikler:

• ISO değeri ya da video alıcısının duyarlılığını değiştirmek
• Işık miktarını değiştirmek
• Işık kaynağı ile nesne arasındaki mesafeyi değiştirmek
• ND filtre kullanmak
• Örtücü açısını değiştirmek (filmde) şeklindedir.

Saniyede pozlanan kare sayısındaki değişiklikler de objektife giren ışık miktarını etkileyebileceği için alan derinliğinde değişikliklere yol açacaktır; ancak bu değişiklik alan derinliğinin kontrol altına alınması için yapılması gereken bir şey değildir. Yavaş çekim ve hızlı çekim için yapılan bir değişikliktir.

Alan Derinliği ve Odak Uzunluğu: Objektifin odak uzunluğu alan derinliğini doğrudan etkiler. Bir objektifin alan derinliği odak uzunluğunun karesiyle ters orantılıdır. Bu durumda kısa odak uzunluklu geniş açı objektifler normal ve uzun odaklı objektiflere göre daha fazla alan derinliğine sahiptir. Tersi durumda da uzun odaklı dar açılı objektifler normal ve kısa odaklı objektiflere göre daha dar alan derinliğine sahiptir.

Alan Derinliği ve Netlik Mesafesi: Netlik mesafesi, objektifin önündeki netlenecek nesneyle kamerada filmin pozlama noktası arasındaki mesafedir. Bu mesafe azaldıkça alan derinliği azalırken, nesne uzaklaştıkça alan derinliği genişler. Örneğin, 8 metre netlik mesafesi 4 metre netlik mesafesine göre daha fazla alan derinliğine sahiptir.

Alan Derinliğinin Kontrolü: Alan derinliğini azaltmak ya da artırmak bir yönetmen tercihidir. Bunu uygulamak da görüntü yönetmeninin işidir. Yönetmen genellikle konunun asıl nesnesini ya da figürünü mekandan ve diğer nesne figürlerden yalıtmak ve ayırmak istediği zaman alan derinliğini küçültmek ister. Böylece izleyicinin bakışını doğrudan istediği nesneye ya da figüre yönlendirir.

Alan derinliğini azaltmak ya da artırmak için görüntü yönetmeni, derinliği etkileyen faktörlerden birini ya da birkaçının kombinasyonunu kullanmaya çalışır. Alan derinliğini azaltmak için kullanılması gereken ana faktörler ve bu faktörleri etkileyen yan faktörler şunlardır:

• Daha uzun odaklı objektif kullanmak
• Netlik mesafesini kameraya doğru yaklaştırmak
• Diyafram açıklığını artırmak (f / değerini küçültmek): Işık miktarını ve yoğunluğunu azaltmak, ışık kaynaklarını aydınlatılan nesne ya da figürden uzaklaştırmak, ışık kaynaklarının üzerinde ya da objektifin önünde ND filtreler kullanmak, kullanılacak filmin ISO değerini yükselterek ışığa karşı duyarlılığını artırmak, filmde örtücü açısını genişletmek diyafram açıklığını artırmaya yarayan yöntemlerdendir.

Sığ alan derinliği, izleyicinin öncelikli olarak net alana odaklanmasını sağlar. Görüntü yönetmeni alan derinliğini artırmak için de yukarıda sıralananların tersini yapmalıdır:

• Daha kısa odak uzaklıklı objektif kullanmak
• Netlik mesafesini kameradan uzaklaştırmak
• Diyafram açıklığını küçültmek (f / değerini artırmak): Işık miktarını ve yoğunluğunu artırmak, ışık kaynaklarını aydınlatılan nesne ya da figüre yaklaştırmak, kullanılacak filmin ISO değerini küçülterek ışığa karşı duyarlılığını azaltmak, filmde örtücü açısını daraltmak diyafram açıklığını azaltmaya yarar.

Alan Derinliği Hesaplaması: Görüntü yönetmenleri alan derinliğini kesin olarak belirleyebilmek için genellikle belirli formatlar için objektif odak uzunluklarına bağlı olarak hazırlanmış “standart alan derinliği cetvelleri”ni kullanırlar. Bu cetveller kullanılan film formatında belirli bir odak uzunluğundaki objektif için farklı netlik mesafelerinde farklı diyaframlar kullanılarak çekilecek görüntünün en yakın ve en uzak netlik çizgisini gösterirler (S: 124, Tablo 6.1). Alan derinliğini hesaplamanın diğer yöntemlerinden biri “Kelly Cetveli” olarak bilinen döner cetveller, diğeri ise bunun için geliştirilmiş elektronik cihazlardır. Döner cetveller bugün hem film hem de HD (High Definition-Yüksek Tanımlı) video için kullanılmaktadır. Elektronik hesaplama yapan cep bilgisayarlarında film ya da video formatı, netlik mesafesi, objektifin odak uzunluğu ve diyafram değeri girildiğinde alan derinliğiyle ilgili değerler otomatik hesaplanır. Tüm bu hesaplama cetvelleri ya da araçların olmadığı durumlarda alan derinliği hesaplama formülü kesin sonuçları vermek için yeterlidir. Ancak alan derinliği hesaplama formülünü anlamak için “hiperfokal uzaklık” kavramının anlaşılması gerekir. Hiperfokal uzaklık, hem sonsuzdaki hem de yakındaki nesnelerin net göründüğü en yakın netlik mesafesidir. Objektif alan derinliği hesaplama cetvellerinin çoğu, belirli diyaframlarda hiperfokal uzaklıkların listesini verir. Eğer görüntü yönetmeni objektifin netlik ayarını hiperfokal uzaklığa yaptıysa, hem sonsuzdaki hem de hiperfokal uzaklığın yarı mesafesindeki cisimler kabul edilebilir niteliktedir. Eğer netlik ayarı hiperfokal uzaklığın yarısına yapılırsa, bu defa alan derinliği sonsuzdan hiperfokal uzaklığın 1/3'üne kadardır.

Hiperfokal uzaklık formülü şöyledir:

H = Hiperfokal uzaklık

F = Objektifin odak uzaklığı

f = Diyafram değeri

Cc = Bulanıklık halkası

Bulanıklık halkası; nokta bir kaynağın yansıtılmış görüntüsünün, net kabul edilemez halinden önceki büyüklüğünün ölçüsüdür.

Hiperfokal uzaklık hesaplandıktan sonra alan derinliği hesaplaması yapılabilir. Alan derinliği hesaplama formülü ile en yakın netlik düzlemi ve en uzak netlik düzleminin hesaplanması mümkündür:

ND = Yakın mesafe

FD = Uzak mesafe

H = Hiperfokal uzaklık

S = Kameranın nesneye uzaklığı

F = Objektifin odak uzunluğu