aofsoru.com

Estetik ve Sanat Felsefesi Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sanat Epistemolojisi, Sanat Ontolojisi Ve Sanat Etik İlişkisi

1. Soru

Tek bilgi türünün geleneksel anlamda kullanılan bilgi olduğu kabul edilebilir mi?

Cevap

Hayır, sanat epistemolojisi araştırmaları farklı bilgilenme yollarının da olabileceğini, kabul edilebilecek tek bilgi türünün geleneksel anlamda kullanılan önermesel bilgi olmadığını ortaya koyuyor.


2. Soru

Sanatı bilgi kaynağı olarak ele alan ilk filozoflar kimlerdir?

Cevap

Sanatı bilgi kaynağı olarak ele alan ilk filozoflar, Platon ve Aristoteles’tir.


3. Soru

Ilımlı ahlakçılık ve özerkçilik arasındaki ortak ve farklı noktalar nelerdir?

Cevap

Ilımlı özerkçilik ve ılımlı ahlakçılığın ortak görüşü kimi yapıtlarla ilgili ahlaki yargıya varılabileceği düşüncesidir. Ayrıldıkları nokta ise ılımlı ahlakçıların sanat yapıtları ile ilgili varılan bu ahlaki yargıların bazen aynı zamanda estetik değerlendirmeler de olduğunu kabul etmeleri, ılımlı özerkçilerin ise bu aynı yargıların her zaman için estetik alanın dışında kaldığını kabul etmeleridir.


4. Soru

Epistemoloji tarihinde en sık yapılan tanım hangisidir?

Cevap

Epistemoloji tarihinde en sık yapılan bilgi tanımı gerekçelendirilmiş doğru inançtır. Bu tanım önermesel bilgi tanımı için geçerlidir.


5. Soru

Empirik inançlar kavramını kim ortaya atmıştır?

Cevap

Empirik inançlar kavramını, Novitz ortaya atmıştır.


6. Soru

Sanatın etik değerlendirmesinin ortaya koyduğu iki karşıt felsefi görüş hangileridir?

Cevap

Sanatın etik değerlendirmesinin ortaya koyduğu iki karşıt felsefi görüş; • Ahlakçılık (moralizm) ve • Özerkçilik (otonomizm)’tir. Ahlakçılık, sanatın estetik değerinin ahlaki değerince belirlenmesi ya da ona indirgenmesi gerektiğini savunur. Özerkçilik ya da estetikçilik ise ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşündedir. Bu görüşe göre sanat eserleri yalnızca estetik ölçütlere göre değerlendirilmelidir.


7. Soru

Eğer bilgi olarak sadece önermesel bilgi kabul edilirse karşımızı nasıl bir sonuç çıkar?

Cevap

Bu durumda “Sanat bilginin kaynağı olabilir mi?” ve “Sanat bize bir şeyler öğretebilir mi?” sorularına genel olarak iki ayrı yanıt verilebilir: • Bir grup düşünür, sanattan bir şeyler öğrenildiğini, sanatın dünya hakkındaki algımızı değiştirebileceğini, (Worth 2003), sanatın bir içgörü ya da farkındalık kaynağı olarak kabul edilebileceğini iddia eder. • İkinci grup düşünür ise bilginin “gerekçelendirilmiş doğru inanç” olarak yapılan geleneksel tanımı doğrultusunda sanatın ya da sanat deneyiminin bilginin üretiminde gerekli şartları yerine getirmediğini iddia eder. Bu ikinci gruptaki düşünürler sanatın doğru inanç bildiremeyeceğini ya da bildirse bile bu inançları gerekçelendiremeyeceğini söyler (John 2001: 417). Bu gruptaki kimi düşünürler sanatın doğrularla bir ilgisinin olmamasından ötürü bilgi üretemeyeceği iddiasındadırlar. Nitekim onlara göre sanat, olgu sağlayamadığı ya da argüman ortaya koyamadığı için herhangi bir şey de öğretemeyecektir (Worth 2003).


8. Soru

Empatik inanç kavramı nasıl açıklanır?

Cevap

“Empatik inançlar” deneyimsel inançlarımızın gerekçelendirilmeleri için kullanılmış bir kavramdır. Bu görüşe göre deneyimsel inançların gerekçelendirilmeleri sahip olduğumuz daha geniş deneyim kavramımız ile desteklenebilir. empatik inançlar geçmiş ya da gelecek deneyimlerimizde bir temel bulabilirlerse ya da onlarla bağdaşırlarsa bu durumda “empatik bilgi” yerine geçerler.


9. Soru

Sanatın ahlaki bilgi sağlaması ile ilgili olarak öne sürülebilecek diğer bir argüman olan yorumcuların sanat eserleri üzerindeki rolü nedir?

Cevap

Sanat eserleriyle ilgili deneyimlerimiz yapılan yorumlar aracılığı ile bilgilenmediğimiz sürece yetersiz olabilir. Kullanılan teknikleri, niyetleri, yapıtın ahlaki önemini tartışılan yorumlar sayesinde biz de sorgulamaya, dikkatle incelemeye, düşüncelerimizde daha derine gitmeye eğilimli oluruz.


10. Soru

Pek çok sanat eserini takdir edebilmek ve zevk alabilmek için ne gerekir?

Cevap

Pek çok sanat eserini takdir edebilmek ve zevk alabilmek için anlamak şarttır.


11. Soru

Platon’a göre sanatçılar eserlerini nasıl üretirler ve bu durumu nasıl değerlendirmektedir?

Cevap

Sanatçılar yalnızca görüntülerle yetinebilen, görüntülerden yola çıkarak etkinlikte bulunan kişilerdir. Gerçeği yansıtmadıkları için de “öğrettikleri” şeyler yanlış şeyler olmaktadır.


12. Soru

Gerçek nesneler dünyasının kopyasının üretilmesine, yani gerçek olmayan nesneler dünyasına taşınmasına ne ad verilir?

Cevap

Soruda tanımlanan, benzetme yani mimesis’tir.


13. Soru

Platon’a göre sanat bilgi ilişkisi sonuç olarak nasıldır?

Cevap

Platon’a göre sanat bir şeyler öğretmesine rağmen gerçek bir bilgi kaynağı olamaz.


14. Soru

Platon ve Aristoteles arasında sanat konusundaki ayrılık hangi noktadadır?

Cevap

Platon gibi Aristoteles’te sanatın kişinin ahlaki gelişimine etkisi olduğunu kabul eder ancak ondan farklı olarak bu etkinin olumsuz değil olumlu olacağını düşünür.


15. Soru

Sanatın bilgi ürettiği kabul edilir ise bu önermesel bilgi midir?

Cevap

Sanatın bilgi ürettiği kabul edilir ise bu üretilen bilgi önermesel bilgi olamaz ve gerekçelendirilmiş doğru inanç tanımı sanatın ürettiği bilgi için geçerli olamaz.


16. Soru

Platon’un eserlerinde geçen eidola kavramını açıklayınız.

Cevap

Platon, aynanın içinde görünen nesnelere eidola adını vermiştir. Eidola, görüntü’dür, gerçek nesnelerin görüntüsü.


17. Soru

Sanatın etik eleştirisi nedir?

Cevap

Sanatın etik eleştirisi, sanatın yorumlanması ve değerlendirilmesinde etik unsurların dâhil edilmesi (Peek 2005) ya da bir eserin sanatsal açıdan değerlendirilirken etik statüsü ya da değerinin dikkate alınması eleştirisidir (Giovannelli 2007: 117).


18. Soru

“Sanat sanat içindir” sözü hangi görüşe aittir?

Cevap

Aşırı özerkçiliğin sloganı “sanat sanat içindir” sözüdür.


19. Soru

Sanatın etik eleştirisi ile ilgili yeni çalışmalar nelerdir?

Cevap

Bunlar ılımlı ahlakçılık ile ılımlı özerkçilik adlarını almışlardır. Konuyla ilgili çalışmalar artık sanat Yapıtlarının ahlaki değerlendirmelerinin yapılıp yapılamayacağı üzerine değil daha çok bu tür değerlendirmelerin estetik değerlendirmeler olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği üzerine eğilmektedir.


20. Soru

Poetika adlı eserinde Aristoteles’in geliştirdiği görüş nedir?

Cevap

O görüş Katharsis’tir. Buna göre izleyici oyunu seyrederken kahramanla özdeşleşir ve onun içine düştüğü ruhsal çatışmaları bizzat yaşar (Poetika VI, 2).


21. Soru

Felsefenin temel alanları ile sanat felsefesi nasıl bir ilişki içinde incelenir?

Cevap

Sanat epistemolojisi, sanat ontolojisi ve sanatın etik ile olan ilişkisi bağlamında incelenmektedir.


22. Soru

Sanatın bize bir şeyler öğretebileceğini, sanat hakkında bir şeyler bilebileceğimizi, sanatın dünya hakkındaki algımızı, anlayışımızı değiştirebileceğini, sanatın kendimizle ilgili kimi şeylerin değişmesine neden olabileceğini ve sanatın bilginin kaynaklarından biri olabileceğini düşünürler kimlerdir?

Cevap

Çoğunlukla sanatın bilişsel değerinin olduğunu savunan düşünürler bu durumu savunmaktadırlar.


23. Soru

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak nasıl tanımlanmaktadır?

Cevap

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak varlıkları, bu varlıkların ne tür birer varlık olduğunu araştıran alanın adıdır.


24. Soru

Sanat eserlerinden hangileri çoklu varlıklar sınıfına dâhildir?

Cevap

Pek çok kopyası ve gösterimi olan eserler çoklu varlıklar sınıfına girmektedir.


25. Soru

Ilımlı özerkçiliğin aşırı özerkçilikten farkı nedir?

Cevap

Bu görüşün aşırı özerkçilikten farkı ahlaki kusur ya da üstünlüğün belirli sanat biçimlerinin içeriğinde bulunabileceğini ve kimi durumlarda sanat eserleriyle ilgili verilen ahlaki yargıların yerinde olabileceğini kabul etmesidir. Aşırı özerkçiler sanat yapıtları ile ilgili ahlaki tartışma ve değerlendirmelerin hiçbir zaman uygun olmadığını savunurlarken, ılımlı özerkçiler yalnızca sanat yapıtlarının estetik boyutunun özerk olduğunu iddia ederler.


26. Soru

Empati kavramı nasıl tanımlanır?

Cevap

Empati; insanın kendisini karşısındakinin yerine koyarak, onun duygu ve düşüncelerini anlamak ve hissetmektir.


27. Soru

Posner’in ahlakçılığı eleştirerek ileri sürdüğü estetikçiliği savunan üç neden nelerdir?

Cevap

Posner’in ahlakçılığı eleştirerek ileri sürdüğü estetikçiliği savunan üç neden şöyle sıralanabilir: • Edebi eserlere tutulmak bizi daha iyi vatandaş ya da daha iyi insan yapmaz. • Edebi eserlerde karşılaştığımız ve hatta yazarın da katıldığı ahlaken kötü olan görüşlerden soğumamalıyız. • Yazarın ahlaki nitelik ya da görüşleri eserlerine değer biçmemize etki etmemelidir.


28. Soru

Soyut varlık görüşü nedir?

Cevap

Bir kısım ya da tüm sanat yapıtlarını soyut varlıklar olarak kabul eden görüştür.


29. Soru

Platon sanatsal etkinlikleri ne şekilde değerlendirmiştir?

Cevap

Platon’a göre sanatsal etkinlikler insanların dengesiz bir ruha ve dolayısıyla kötü bir karaktere sahip olmalarına yol açmasından ötürü zararlı şeylerdir.


30. Soru

Hayal gücünün bir bilgi kaynağı olarak ele alınabileceği fikrine karşı çıkan felsefi akım hangisidir?

Cevap

Hayal gücünün bir bilgi kaynağı olarak ele alınabileceği fikrine karşı çıkan felsefi akım; • Usçular ya da rasyonalistler ve • Deneyimciler ya da empiristlerdir.


31. Soru

Epistemolojik bağlam içerisinde bu neye karşılık gelmektedir?

Cevap

Epistemolojik bağlam içerisinden söyleyecek olursak sanatçılar doxa ile yani sanılarla ilgilenirler. Tüm görünüşlerin arkasında yatan ve akılla ulaşılan rasyonel bilgi yani episteme ile sanatçının bir ilgisi yoktur.


32. Soru

Platon sanatçıları nasıl tanımlar?

Cevap

Platon’a göre sanatçılar, herhangi bir şeyin taklidini o şey hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadan yapabilen kişilerdir (Worth 2003).


33. Soru

Romantizm akımı hangi dönem bir tepki olarak çıkmıştır?

Cevap

Romantizm akımı Aydınlanma Dönemine tepki olarak ortaya çıkmıştır.


34. Soru

Sanat ontolojisi nasıl tanımlanır?

Cevap

Sanat ontolojisi ile uğraşanlar da sanat yapıtlarının varlık çeşitliliği içerisinde nerede yer aldıklarını yani bir sanat yapıtının ne tür bir şey/varlık olduğunu araştırırlar (Rohrbaugh 2005: 241). Başka bir deyişle sanat yapıtlarının genel olarak varlıklar içerisindeki yerinin irdelendiği alana sanat ontolojisi adı verilir.


35. Soru

Sanat ontolojisinin en temel sorusu nedir?

Cevap

“Bir sanat yapıtı ne tür bir varlıktır?” sanat ontolojisinin en temel sorusudur.


36. Soru

Bir şeyin tanımı vermek ne demektir?

Cevap

Bir şeyin tanımını vermek tanımlanan şeyin diğer tüm şeylerden ayırt edecek şekilde sınırını çizmeyi gerektirir. Bu çoğunlukla gerek ve yeter koşulların araştırılmasıyla aynı şeydir.


37. Soru

Sanat etik ilişkisi araştırılırken karşımıza çıkan sorular hangileridir?

Cevap

Sanat etik ilişkisi araştırılırken karşımıza çıkan sorular şöyle sıralanabilir: • “Etik açıdan şüpheli olan sanat yapıtlarına maruz kalmak izleyicisini ahlaken bozar mı?” • “Bazı sanat yapıtlarının etik açıdan kötü olmaları sansürlenmelerini gerektirir mi?” • Sanat yapıtlarını belirli şekillerde koruma anlamında ahlaki yükümlülüklerimiz var mıdır?” • “Estetik yargılarla ahlaki yargılar arasında (nesnel ya da öznel olmaları gibi) yapısal bir paralellik var mıdır?” • “Sanat yapıtlarının etik kusur ya da üstünlükleri aynı zamanda onlardaki estetik kusur ya da üstünlükler midir?”


38. Soru

Sanat ve nesneleri adlı eseri kim ne zaman yazmıştır?

Cevap

Sanat ve Nesneleri eserini, Richard Wollheim 1980’de yazmıştır.


39. Soru

Felsefenin temel alanları nelerdir?

Cevap

Felsefenin temel alanları; • Epistemoloji, • Ontoloji ve • Etiktir.


40. Soru

Sanat epistemoloji hangi ilişkiyi ele alır?

Cevap

Sanat epistemolojisi sanatın bilgi ile olan ilişkisi incelenir. Bu aynı zamanda sanatın bilişsel değerinin olup olmadığının yapıldığı sorgulamadır.


41. Soru

Etik eleştiri ile ilgili tartışmaların odak noktası nedir?

Cevap

Etik eleştiriyle ilgili tartışmaların odak noktasında aslında estetik olanı ne kadar dar ya da geniş tanımladığımız bulunmaktadır.


42. Soru

Bilişsel olarak uyarmak ifadesi neyi açıklamaktadır?

Cevap

“Bilişsel olarak uyarmak”tan anlaşılan şey, kişinin bilinçli yaşamını harekete geçiren “düşünceler, duygular, algılar ve arzular” gibi etkinliklerdir.


43. Soru

Ortak neden argümanı kimler tarafından savunulmaktadır?

Cevap

Ortak neden argümanı ılımlı ahlakçılar tarafından savunulmaktadır.


44. Soru

Fiziksel nesne görüşü nedir?

Cevap

Fiziksel nesne görüşü, sanat yapıtlarının sadece fiziksel nesneler olduğunu savunan görüştür.


45. Soru

Varlık kategorileri içerisinde neler bulunur?

Cevap

Varlık kategorileri içerisinde şunlar bulunur: • Fiziksel ve zihinsel varlıklar (fiziksel ve zihinsel ontolojik kategorileri); • Somut ve soyut varlıklar (somut ve soyut ontolojik kategorileri) ve • Tümel ve tikel varlıklar (tümel ve tikel ontolojik kategorileri).


46. Soru

Tip-örnek kuramının ortaya çıkardığı zorluklar nelerdir?

Cevap

Tip-örnek kuramı ile ilgili bir güçlük tiplerin soyut varlıklar olmalarından dolayı somut örnekleri gibi nedensel etkileşime girememeleridir. Tipler soyut varlıklar oldukları için doğrudan doğruya algılanamazlar, yalnızca düşüncede kavranabilirler. Bir yapıtın tipi ile örnekleri aynı yüklemlere sahiptir. Kısacası buradaki sorun soyut varlıklarla somut varlıkların aynı özelliklere sahip olmalarının nasıl olanaklı olduğu sorunudur.


47. Soru

Sanat yapıtları neden sadece boyanmış tuvaller ya da ses dizileri değillerdir?

Cevap

Çünkü bunlar yalnızca sanatçının izleyenlerin yapıtını yaratırken ki gibi yaşadığı hayali deneyimi yeniden kurabilmeleri için yardımcı olmak üzere sağlayabileceği araçlardır.


48. Soru

Ortak neden argümanın savunduğu temel nokta nedir?

Cevap

Bu argümana göre kimi durumlarda bir yapıtın ahlaki olarak kusurlu olmasının nedeni ile yapıtın estetik açıdan kusurlu olmasının nedeni aynı nedendir.


49. Soru

Romantizm akımı neyi ön plana çıkarmıştır?

Cevap

Bu dönem düşünürlerin aklın önemini vurgulamak yerine akla ek olarak ya da aklın üstünde sezgi, hayal gücü ve duygulara önem verdiklerini görürüz.


50. Soru

Aşırı özerkçilik nasıl tanımlanır?

Cevap

Aşırı özerkçiliğe göre sanata yalnızca saf estetik özellikler açısından yaklaşılmalıdır. Bu saf özellikler sanat yapıtının kendisinde bulunduğuna inanılan özelliklerdir. Buna göre sanata ahlaki ya da toplumsal kimi değerler açısından yaklaşmak sanat yapıtlarını yanlış değerlendirmektir.


51. Soru

Sanat epistemolojisi temelde hangi soruları sormak demektir?

Cevap

Bu tartışma alan› içerisinde olmak demek en temelde şu iki soruyu sormak demektir: • “Sanat bilginin kaynağı olabilir mi?”, • “Sanat bize bir şeyler öğretebilir mi?”


52. Soru

Sanatın etik ile ilişkisi genelde hangi temelde yapılmaktadır?

Cevap

Sanatla etik arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar genel olarak sanatın etik eleştirisi adı altında yapılmaktadır.


53. Soru

Hayali varlık adı verilen görüşün temel savunusu nedir?

Cevap

Hayali varlık görüşü adı verilen görüş; fiziksel nesne görüşüne özellikle iki açıdan karşı çıkmıştır: • Birincisi, sanat yapıtlarının yaratılmalarında fiziksel nesnelerden farklı olarak hayal gücü şarttır. Üstelik bu şart yeterli bile olabilir. Buna göre bir besteci bir müzik parçasını herhangi bir şekilde kâğıda dökmeden yalnızca “kafasının içinde” yaratabilir. • İkincisi, bir sanat yapıtı yalnızca bir müziğin seslerini duyarak ya da bir resmin renklerini görerek algılanmaz. Sanat yapıtını görebilmek için kesinlikle hayal gücü gerekir. Bu hayal gücü örneğin, duyulan sesleri tamamlayabilir ya da düzeltebilir ve eğer gürültü varsa bu gürültüyü duyulan seslerden ayırabilir. Böylelikle yalnızca sanatçının değil aynı zamanda izleyicinin de hayal gücünü kullanması gerekir.


54. Soru

Öğrenme ve etkilenme arasındaki fark nedir?

Cevap

Öğrenme bilgi ile alakalı iken etkilenme daha çok ruh halleri, yaşam duruşu ile ilgilidir. Bu anlamda etkilenmek daha kişisel düzeyde kalır. Sanattan bir şeyler öğrendiğimizi söylediğimizde ise ne öğrendiğimizin ve bunu nasıl öğrendiğimizin bir anlamda hesabını vermek durumunda kalırız.


55. Soru

Özerkçilik ve Estetikçilik görüşleri nasıl tanımlanmaktadır?

Cevap

“Özerkçilik” denildiğinde estetik değerin başka değerlerden (örneğin etik değerlerden) “özerk” olduğu vurgusu yapılmaktadır. “Estetikçilik” denildiğinde ise bu görüşün sanat eserlerinin biçimsel özellikler gibi saf estetik özelliklerine vurgu yapılmaktadır. Bu görüşte olanlara göre estetik değer tüm değerlerin üstünde bir değerdir.


56. Soru

Sanat ve nesneleri adlı eserinde Richard Wollheim hangi düşünceyi savunmaktadır?

Cevap

Edebi yapıtların ve müziğin fiziksel nesneler ya da bu nesnelerin bir sınıfı olmadıklarını söyleyerek bu tür yapıtların tipler olduğunu ve kopyalarının ya da gösterimlerinin de bu yapıtların örnekleri olduğunu öne sürmüştür.


57. Soru

Sanatın ilkeleri adlı eseri kim ne zaman yazmıştır?

Cevap

Sanatın İlkeleri adlı eseri Collingwood 1938’de yazmıştır.


58. Soru

Aşırı ahlakçılık kısacası nasıl bir görüştür?

Cevap

“Aşırı ahlakçılık, bir sanat eserinin estetik değerinin ahlaki değeriyle belirlendiği görüşüdür.” Bu görüşün en uç savunulan şekli bütün estetik değerleri ahlaki değerlere indirger.


59. Soru

Sanat eserlerinden hangileri tekil varlıklar sınıfına dâhildir?

Cevap

Sanat eserlerinin sanatçının yaratıcı ve hayali eylemleri sayesinde belirli bir zamanda, belirli bir kültür içerisinde ve belirli tarihsel koşullar altında yaratılmış şeyler olmaları ve bir kere yaratıldıktan sonra pek çok insan tarafından görülebilecek, duyulabilecek ya da okunabilecek olan değişmez ve dayanıklı kamu varlıkları olmaları onların tekil varlıklar olduklarının göstergesidir.


60. Soru

Ilımlı ahlakçılık aşırı ve ılımlı özerkçilikten hangi noktalarda ayrılır?

Cevap

Ilımlı ahlakçılık aşırı özerkçiliğe karşıt olarak kimi sanat eserlerinin ahlaki değerlendirmesinin yapılabileceğini ve ılımlı özerkçiliğe karşıt olarak da kimi durumlarda bir yapıtın ahlaki kusur ya da üstünlüğünün yapıtın estetik değerlendirmesinde rol oynayabileceğini savunur.


61. Soru

Collingwood hangi yıllarda yaşamış ve nerelidir?

Cevap

Collingwood 1889 yılında doğmuş, 1943 yılında ölmüş İngiliz asıllı bir filozoftur.


62. Soru

Collingwood, Sanatın İlkleri adlı eserinde hangi görüşü ortaya atmıştır?

Cevap

Collingwood, Sanatın İlkeleri adlı eserinde hayali varlık adı verilen bir görüşü savunmuştur.


63. Soru

Sanatı bir bilgi kaynağı olarak ele almanın kaç yolu vardır

Cevap

Sanatı bir bilgi kaynağı olarak ele almanın birkaç yolu bulunmaktadır: • Birincisi sanatı bilişsel uyarım kaynağı olarak görmektedir. • İkinci bir yolu, sanatın deneyimsel bilgi sağladığını ileri sürmektir. • Üçüncü yolu da sanatın ahlaki bilgi sağladığını öne sürmektir. Sanat yapıtları içerisinde özellikle edebi yapıtların ahlaki bilgi sağladığı iddia edilir. Bu bilgi hem önermesel terimlerle ifade edilebilen ahlaki doğruların bilgisidir hem de nasıl yaşayabileceğimizin, arkadaşlarımız nasıl davranabileceğimizin, ahlaki kararlarımızı nasıl alabileceğimizin bilgisidir. • Sanatın bilgi kategorilerini şekillendirmede rolünün olduğunu öne sürmektir. Bu görüşe göre örneğin “kavramsal bilgi” kategorisi yeniden şekillenebilir. Kimi düşünürler (Hagberg ve Wilson gibi) sanatın bize kavramsal bilgi sağladığı görüşünü savunmuşlardır.


64. Soru

Sanat epistemolojisi ne anlama gelir?

Cevap

Sanatın bilgi ile olan ilişkisinin irdelendiği alana genel olarak sanat epistemolojisi adı verilir. Başka bir deyişle sanat epistemolojisi, sanatın bilgi ile arasındaki ilişkiyi araştıran alandır. Bu aynı zamanda sanatın bilişsel değerinin olup olmadığının yapıldığı sorgulamadır. Bu tartışma alanı içerisinde olmak demek en temelde şu iki soruyu sormak demektir: “Sanat bilginin kaynağı olabilir mi?”, “Sanat bize bir şeyler öğretebilir mi?”


65. Soru

Platon sanat-bilgi ilişikisine nasıl yaklaşır?

Cevap

Platon’un görüşü oldukça ilginç bir görüştür ve epistemolojik-ontolojik öğretisi içerisinde yerini alır. Ona göre sanatsal etkinlikler insanların dengesiz bir ruha ve dolayısıyla kötü bir karaktere sahip olmalarına yol açmasından ötürü zararlı şeylerdir. Sanatçılar, herhangi bir şeyin taklidini o şey hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadan yapabilen kişilerdir. Platon’a göre sanat bir şeyler öğretmesine rağmen gerçek bir bilgi kaynağı olamaz.


66. Soru

Aristoteles sanatın kişinin ahlaki karakterinin gelişimini etkilemesi konusuna nasıl yaklaşmıştır?

Cevap

Aristoteles hocası Platon’un sanatın kişinin ahlaki karakterinin gelişimini etkilemesi görüşüne katılmıştır. Ne var ki Aristoteles kişinin karakteri üzerindeki bu etkilenmenin olumsuz değil olumlu olduğunu iddia etmiştir.


67. Soru

Romantik Dönemde sanat-bilgi ilişkisine nasıl yaklaşılmıştır?

Cevap

Romantik Döneme baktığımızda ise Romantizmin Aydınlanma Dönemine bir tepki olarak ortaya çıkmasından ötürü bu dönem düşünürlerin aklın önemini vur gulamak yerine akla ek olarak ya da aklın üstünde sezgi, hayal gücü ve duygula ra önem verdiklerini görüyoruz. Bu görüş bilgilenmenin, dünyayı deneyimleme, anlama ve kurmanın tek bir yolunun olmadığını göstermeye çalışmıştır. Romantik lere göre sanat dünyayı sayısız şekilde tasvir edebilir. Sanat doğruları bilimlerin gittiği yoldan ortaya koymasa da bize dünyayı farklı şekillerde anlayabilmemiz için bir kavrayış verebilir.


68. Soru

Bilişsel sıfatı ne anlama gelir?

Cevap

‘Bilişsel’ sıfatı; duyular aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenme işlevlerini kapsayan üst düzey zihinsellik sürecine karşılık gelmektedir. Başka bir deyişle ‘bilişsel’ sıfatı genellikle, bilgi kavramını da içine alan daha geniş bir küme olarak anlaşılmaktadır.


69. Soru

Sanatın sağlayabileceği deneyimsel bilgiye nasıl örnek verebiliriz?

Cevap

Örneğin pek çok kurgusal eser âşık olmanın ne anlama geldiği konusunda bize pek de yardımcı olmayabilir. Edebi yapıtlar kurgu olduklarından aktardıkları deneyimler de gerçeklikle örtüşmek durumunda olmaz. Söz gelimi, iyinin ve kötünün olmadığı bir dünya, aşkın dünyamızdan çok farklı bir anlama geldiği bir başka dünya, kadın erkek cinsiyetleri yerine tek bir cinsiyetin olduğu bir dünya, çocukların küçüklükten itibaren ortak anne ve babalar tarafından yetiştirildiği bir dünya kurgulanabilir.


70. Soru

Novitz "Empatik inançlar" kavramı ile neyi ifade etmek istemiştir?

Cevap

Empatik inançlar deneyimsel inançlarımızın gerekçelendirilmeleri için kullanılmış bir kavramdır. Bu görüşe göre deneyimsel inançların gerekçelendirilmeleri sahip olduğumuz daha geniş deneyim kavramımızla desteklenebilir. Daha geniş olan deneyim kavramından anlaşılan şey geçmiş ya da gelecek deneyimleri mizin de dâhil edilmesidir. Eğer edindiğimiz empatik inançlar geçmiş ya da gele cek deneyimlerimizde bir temel bulabilirlerse ya da onlarla bağdaşırlarsa bu du rumda “empatik bilgi” yerine geçerler.


71. Soru

Sanat ahlaki bilgi sağlayabilir mi?

Cevap

Sanat yapıtları içerisinde özellikle edebi yapıtların ahlaki bilgi sağladığı iddia edilir. Bu bilgi hem önermesel terimlerle ifade edilebi len ahlaki doğruların bilgisidir hem de nasıl yaşayabileceğimizin, arkadaşlarımıza nasıl davranabileceğimizin, ahlaki kararlarımızı nasıl alabileceğimizin bilgisidir. Sanat yapıtlarını ahlaki etkinliğin örnekleri olarak görebiliriz. Bu örnekler bize sorumlu birer ahlaki eyleyen olabilmemiz için beceri geliştirebilmemiz anlamında ahlaki bil gi sağlarlar.


72. Soru

Sanat bilgi kategorilerini şekillendirebilir mi?

Cevap

Sanatı bilgi kaynağı olarak ele alabilmenin olanaklı yollarından biri de sanatın bilgi kategorilerini şekillendirmede rolünün olduğunu öne sürmektir. Bu görüşe göre örneğin “kavramsal bilgi” kategorisi yeniden şekillenebilir. Kimi düşünürler (Hagberg ve Wilson gibi) sanatın bize kavramsal bilgi sağladığı görüşünü savunmuşlardır.


73. Soru

Ontoloji ne anlama gelir?

Cevap

Ontoloji (varlıkbilim) genel olarak varlıkları, bu varlıkların ne tür birer varlık olduğunu araştıran alanın adıdır. Ontolojiyle uğraşan düşünürler gerçekliğin geniş bir haritasını sunarlar. Bu harita içerisine kimi zaman birbiriyle örtüşen kimi zaman da birbirinden bağımsız varlık türleri ya da kategorileri girer.


74. Soru

Sanat ontolojisinin en temel soruları nelerdir?

Cevap

Sanat ontolojisinin en temel sorusu olan “Bir sanat yapıtı ne tür bir varlıktır?” sorusu etrafında ayrıntılı olarak sorulabilecek sorular şunlardır: “Sanat yapıtları fiziksel nesneler midir?”; “Sanat yapıtları ideal türler midir?”; “Sanat yapıtları hayali varlıklar mıdır?”; “Sanat yapıtları sanatçının ya da izleyicinin zihinsel hâlleriyle nasıl bir ilişki içerisindedir?; “Sanat yapıtlarının fiziksel nesnelerle nasıl bir ilişkisi vardır?”; “Sanat yapıtlarının soyut olan görsel, işitsel yapılarla ya da dilsel yapılarla nasıl bir ilişkisi vardır?”; “Yapıtlar hangi şartlar altında varlığa gelirler, varlıklarını sürdürürler ve varlıklarını sonlandırırlar?”


75. Soru

Sanat yapıtları sadece fiziksel nesneler olarak görülebilir mi?

Cevap

Sanat ontolojisindeki yaygın görüşlerden biri sanat yapıtlarının sadece fiziksel nesneler olduğunu savunan görüştür. Bu görüşe kısaca fiziksel nesne görüşü adı verilir. Bu görüşe göre sanat yapıtlarının ontolojik statüsü sopaların, taşların, mermer parçalarının statüsünden daha az ya da daha çok karmaşık değildir.


76. Soru

Tip-örnek kuramına nasıl bir örnek verebiliriz?

Cevap

Tip-örnek kuramı olarak geçen bu görüşü anlayabilmek için alfabemizden bir örnek verelim: “A” harfinin Türkçenin alfabesinin ilk harfi olduğunu söylediğimizde sözünü ettiğimiz bir harf tipidir. fiimdi buraya içinde alfabemizin ilk harfinin üç kez geçtiği bir sözcük yazalım: Ankara. Bu sözcükte sözünü ettiğimiz harf tipinin ise üç örneği geçmektedir.


77. Soru

Sanatın etik değerlendirmesinde ahlakçılık ve özerkçilik neyi ifade eder?

Cevap

Ahlakçılık (moralizm) ve özerkçilik (otonomizm) (estetikçilik). Ahlakçılık, sanatın estetik değerinin ahlaki değerince belirlenmesi ya da ona indirgenmesi gerektiğini savunur. Özerkçilik ya da estetikçilik ise ahlaki kategorilerin sanata uygulanmasının uygunsuz olduğu görüşündedir. Bu görüşegöre sanat eserleri yalnızca estetik ölçütlere göre değerlendirilmelidir.


78. Soru

Aşırı ahlakçı görüşün savunucuları arasında kimi örnek verebiliriz?

Cevap

Aşırı ahlakçılığın en tipik savunucusu on dokuzuncu yüzyıl Rus yazarlarından Leo Tolstoy’dur. Sanatın toplum içerisindeki ahlaki öneminin estetik değeri için zorunlu olduğuna vurgu yapan Tolstoy sanatın insan yaşamındaki hizmet ettiği amaca göre tanımlanması gerektiğini de iddia etmiştir. Sanatın hizmet ettiği amaç da tüm toplumlarda var olan dini bilinç temelinde insanlığın birliği ve kardeşliğidir. Bu amaca uygun yaratılan yapıtlar “iyi sanat”, bu amaçla hiç ilgisi olmayacak şekilde yaratılmış yapıtlar ise “kötü sanat” tır.


79. Soru

Aşırı özerkçilik neyi ifade eder?

Cevap

Aşırı özerkçiliğe göre sanata yalnızca saf estetik özellikler açısından yaklaşılmalıdır. Bu saf özellikler sanat yapıtının kendisinde bulunduğuna inanılan özelliklerdir. Buna göre sanata ahlaki ya da toplumsal kimi değerler açısından yaklaşmak sanat yapıtlarını yanlış değerlendirmektir. Aşırı özerkçiliğin sloganı “sanat sanat içindir” sözüdür. Anlaşılacağı üzere bu sözün gerçekleşmesi ancak sanatın toplumsal kılıfından çıkartılmasıyla olanaklıdır.


80. Soru

Aşırı özerkçiliğin tipik temsilsi olarak kimi örnek verebiliriz?

Cevap

Aşırı özerkçiliğin en tipik temsilcilerinden biri on dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan ‹rlandalı yazar ve şair Oscar Wilde’dır. Wilde’ın görüşüne göre edebi eserlerde ahlakla ilgili konular ele alınsa dahi bu işlenen konuların sanatın estetik değeriyle bir alakası bulunmamaktadır. Ahlaki konular hiçbir zaman izleyicinin ya da eleştirmenin sanat yapıtına yaklaşımını etkilememelidir. Dorian Gray’in Portresi (1968) adlı yapıtının önsözünde Oscar Wilde sanatın amacının sanatçıyı gizleyerek sanatı ortaya dökmek olduğunu; hiçbir sanatçının aslında bir şey kanıtlamak istemediğini; hiçbir sanatçıda “ahlaki eğilim” bulunmadığını ve eğer bir sanatçı ahlaki eğilime sahipse bunun bağışlanmaz bir yapmacıklık olduğunu söylemektedir.


81. Soru

Ilımlı özerkçiliğin aşırı özerkçilikten farkı nedir?

Cevap

Aşırı özerkçiler sanat yapıtlarıyla ilgili ahlaki tartışma ve değerlendirmelerin hiçbir zaman uygun olmadığını savunurlarken ılımlı özerkçiler yalnızca sanat yapıtlarının estetik boyutunun özerk olduğunu iddia ederler. Ilımlı özerkçiler açısından bu şu anlama gelmektedir: Kimi sanat yapıtları hem ahlaki hem de estetik olarak değerlendirilebilir ancak yapıtın ahlaki değerlendirmesinin estetik değerlendirmesiyle bir ilgisi yoktur. Eğer bir sanat yapıtı ahlaki bir boyut içeriyorsa bile ılımlı bir özerkçi bu ahlaki boyutun yapıtın estetik boyutundan tamamen bağımsız olduğunu söyleyecektir.


82. Soru

Sanat yapıtlarının eğitimsel gücünden söz edilebilir mi?

Cevap

Etik eleştiri konusuyla ilgili önemli bir tartışma da sanat yapıtlarının eğitimsel gücünün olup olmadığı tartışmasıdır. Özerkçiler, yapıtlardan bir şey öğrenilmediğini, öğrenilse bile bu öğrenilenlerin herkesin bildiği gerçekler olduğunu öne sürerler. Örneğin, kimse Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’ sını okuyarak cinayetin kötü bir şey olduğunu öğrenmez. Hatta cinayetin kötü bir şey olduğunu bilmenin Suç ve Ceza’nın gerektiği gibi anlaşılabilmesinin bir önkoşulu olduğu bile iddia edilebilir. Noe¨l Carroll gibi ılımlı ahlakçılar bu iddiaya karşı çıkarak sanat yapıtlarının ahlaki eğitim verdiğini öne sürmüşlerdir.


83. Soru

Ortak neden argümanı neyi ifade eder?

Cevap

Ilımlı ahlakçıların kullandığı argümanlardan biri “Ortak Neden Argümanı” adıyla bilinir. Bu argümana göre kimi durumlarda bir yapıtın ahlaki olarak kusurlu olmasının nedeni ile yapıtın estetik açıdan kusurlu olmasının nedeni aynı nedendir.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email