Metafizik Dersi 6. Ünite Özet

Somut Nesnelerin Yalın Somut Nesnelerden Oluşması

Aynı bir belirlenebilirin altında birden çok sayıda belirlenmiş olan tropun bulunamadığı uzay bölgelerine bölgecik denir.

Belli bir zaman anında belli bir bölgeciği kaplayan trop bileşimlerine yalın somut nesne denir.

Her somut nesne, yalın somut nesnelerden, yani madde parçacıklarından oluşur. Ancak aynı bir somut nesne farklı zamanlarda farklı yalın somut nesnelerden oluşabilir. Bu nedenle somut nesnenin hangi yalın somut nesnelerden oluştuğunun belirlenmesi zamana bağlıdır.

Bir somut nesnenin t zaman anında kapladığı uzay bölgesi, o nesneyi oluşturan yalın somut nesnelerin kapladığı bölgeciklerin toplamı demektir.

Bir somut nesnenin varolduğu t zaman anındaki parça ları, bu somut nesnenin t- evresinin bileşenleri demektir.

Birey ve Kitle

Somut nesne, ister birey ister kitle olsun, belli zamanda belli bir uzay bölgesini kaplar. Bu bölge somut nesnenin maddesi ile doldurulmuştur. Bölgenin her alt bölgesini dolduran madde somut nesnenin bir parçasıdır. Belli bir zaman anındaki bütün parçaların toplamı somut nesnenin o zaman anındaki maddesi ile özdeştir.

Aynı türü örnekleyen bireylerin doğal olarak birbirinden ayrı olmaları Bireylerin Girişmezliği İlkesi ’ne dayanır.

Bireylerin Girişmezliği İlkesi: Aynı türden bireyler aynı zamanda aynı yeri (yani uzay bölgesini) kaplayamaz. Bu ilke, Yalın Somut Nesnelerin Girişmezliği İlkesi’nin bir sonucudur.

Bireylerin Bağımsız Olarak Varolabilme İlkesi, her bireyin kendisi dışında herhangi bir şeyden bağımsız olarak varolabileceğini söyleyen ilkedir.

Bir birey genellikle (bileşenler mantığı anlamında) parçalarının toplamı ile özdeş değildir.

Kitle türlerinin örnekleyenleri ise, bireylerin tersine, doğal olarak birbirinden ayrı değildir, bir değildir, dolayısıyla da sayılamazlar .

Kitleler, homojen ve heterojen olmak üzere iki çeşide ayrılır. Homojen kitle hem kendisi hem de bütün parçaları aynı türden olan kitle, heterojen kitle ise homojen olmayan kitle demektir.

Somut nesnelere ilişkin metafizik kuramları ikiye ayrılır: (i) Somut Nesneyi temel kategori sayan kuramlar. (ii) SomutNesne’yi türetilmiş kategori sayan kuramlar. Bu ikinciler ise dörde ayrılır: (ii.1) Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı; (ii.2) Trop Demeti Kuramları, (ii.3) Trop kategorisinin yanı sıra zaman ve üç-boyutlu uzayı iki ayrı temel kategori sayan kuramlar ve (ii.4) Trop kategorisinin yanı sıra 4-boyutlu uzay-zamanı ayrı bir temel kategori sayan kuramlar.

Bireylerin Kimliği

Bir somut nesnenin kimliği , o nesnenin belli bir türden bir nesne olmasını sağlayan ve nesneyi o nesne yapan şeydir.

Kimliğin ne gibi bir şey olduğu, aşağıda görüleceği gibi, benimsenen somut nesne kuramına göre değişir. Bireyin kimliği hep belli bir türü örnekleyen şeyin kimliği anlamındadır. Buna göre aynı bireyin, farklı türlerin örnekleyenleri olarak farklı kimlikleri olur. Çeşitli kuramlarda ortaya atılan kimlik çeşitleri şunlardır:

• Bir bireyin kimliği, onun taşıdığı içkin tümel özelliklerden oluşur. Bir bireyin taşıdığı bir özelliğin içkin olması, yalnız kendi doğasından kaynaklanan, yani o bireyin başka bireylerle olan bağıntılarına dayanmayan bir özellik olması demektir.
• Bir bireyin kimliği, onu oluşturan madde, yani kitledir:
• Bir bireyin kimliği, onun biçimidir:
• Bir bireyin kimliği, maddenin bir biçimi örneklemesidir.
• Bir bireyin kimliği, onun biçimidir.
• Bir bireyin kimliği, maddenin bir biçimi örneklemesidir.
• Bir bireyin kimliği, o bireyin uzay-zamansal konumudur.
• Bir bireyin kimliği, onun taşıdığı, her biri birer içkin tikel özellik olan troplardan oluşur.
• Bir bireyin kimliği, sahip olduğu çıplak taşıyıcıdır.
• Bir bireyin kimliği, o bireyin kendilik’idir.

Somut Nesnelerin Özdeşliği

Genel olarak herhangi B gibi bir türe ait şeylerin özdeşlik ölçütünün genel biçimi şöyledir: x ile y, B türüne ait şeyler olduğunda, x ile y özdeştir ancak ve ancak x ile y, K gibi bir koşulu yerine getirirse.

Bu ölçütün çeşitli metafizik kuramlarında kullanılan en yaygın biçimi Leibniz Özdeşlik Ölçütü olup, bu ölçütün Zayıf Leibniz Özdeşlik Ölçütü (ZLÖ) ve Kuvvetli Leibniz Özdeşlik Ölçütü (KLÖ) olmak üzere iki biçimi olup sırasıyla şöyle dile getirilebilir:

( ZLÖ ) x ile y özdeştir ancak ve ancak x ile y ’nin tüm özellikleri aynı ise.

( KLÖ ) x ile y özdeştir ancak ve ancak x ile y ’nin tüm içkin özellikleri aynı ise.

Leibniz Yasası mantıkça geçerli bir önermedir. Öte yandan Leibniz İlkesi’nin iki biçimi olan, (ZLÖ) ile (KLÖ) ise tartışmaya açık olan birer metafizik önermedir.

Somut nesnelere ilişkin özdeşlik sorunu şöyle ifade edilebilir: A1, t1 zaman anında ve A2, t2 zaman anında varolan B türünden somut nesne parçaları olduğunda, parçası A1 olan x nesnesi ile parçası A2 olan y nesnesi birbiriyle özdeş midir? Eğer t1 ve t2 zaman anları özdeş ise, sözü geçen soruna eşzamanlı (senkronik) özdeşlik sorunu , eğer t1 ve t2 zaman anları özdeş değil ise, soruna zamanlar-arası (diyakronik) özdeşlik sorunu denilir.

Somut Nesnelerin Değişimi

Bir somut nesnenin devinimi yer değiştirme anlamında bir değişim dir. Öte yandan, örneğin Trop Kuramları’nda,bir somut nesnenin değişimi ni belli bir yerinde belli bir anda varolan bir tropun yerine bir sonraki zaman anında bu tropla aynı zamanda varolamayan bir tropun gelmesi olduğunu söylemiştik. Buna da bir somut nesnenin nitelik değişimi diyebiliriz. Bir somut nesnenin deviniminin (yer değişiminin) ve nitellik değişiminin olduğu zaman süresinde özdeşliğini koruduğunu, yani aynı nesne sayıldığını, düşünürüz. Bir somut nesnenin değişimi süresince özdeşliğini koruması üç farklı şekilde açıklanmıştır: (i) Üçboyutlu Somut Nesne Kuramı, (ii) Dört-boyutlu Somut Nesne Kuramı, (iii) Evreli Üçboyutlu Somut Nesne Kuramı.

Üç-boyutlu Somut Nesne Kuramı ’na, kısaca üçboyutluluk ’a göre bir somut nesnenin zaman süresince özdeşliğini koruması, tümüyle her zaman anında aynı nesne olması demektir.

Dört-boyutlu Somut Nesne Kuramı ’na, kısaca dörtboyutluluk ’a göre gerçek anlamda bir somut nesnenin zamanlar-arası özdeşliğinden söz edemeyiz.

Bu durumda, üç-boyutluluk ’a göre, bu görüş bir somut nesnenin zamansal parçaları olduğunu yadsır. Dolayısıyla somut nesneler üç-boyutlu uzayda yer alan nesnelerdir. Ayrıca dördüncü boyut olan zaman boyutu, somut nesnenin bir boyutu değildir; yani somut nesne, üçboyutlu bir nesnedir. Bu nedenle bu görüşe “üçboyutluluk” denilmiştir. Böyle bir somut nesne anlayışında, bir somut nesnenin yalnız uzaysal parça ları bulunur.

Dört boyutluluğa göre ise, üç-boyutlu uzayın yanı sıra, zaman, nesnenin dördüncü boyutudur. Bu nedenle bu görüşe “dört-boyutluluk” denilmiştir. Dolayısıyla bu görüşte, bir somut nesnenin uzaysal uzanımı nın yanı sıra zamansal uzanımı da vardır. Nasıl bir somut nesnenin uzaysal uzanımı olması, farklı uzaysal parçalarının farklı yerleri kaplaması ise, zamansal uzanımı olması, farklı zamansal parçalarının farklı zamanları kaplaması demektir. Böylece bu görüşte somut nesne bir uzayzamansal nesne olmuş oluyor.

Evreli Üç-Boyutlu Somut Nesne Kuramları (kısaca Evreli Üç-Boyutluluk ) , Üç-Boyutluluk ile Dört-Boyutlulu k arasında yer alan, bir bakıma bu iki türden kuramın bir sentezi (bireşimi) niteliğinde olan kuramlardır.

Üç-Boyutluluk ’ta zamana bağlı nesne-evreleri yer almayıp, somut nesne üç boyutludur. Dört-Boyutluluk ’ta ise somut nesne daha çok “zamansal parça” olarak adlandırılan bu tür nesne-evrelerinden oluşan dört-boyutlu bir yayılımdır. Öte yandan Evreli Üç-Boyutluluk ’ta nesneevreleri kabul edilmesine karşın, somut nesne üç boyutludur. bu son tür kuramlarda değişimin nasıl olanaklı olduğunu açıklamak için iki görüşü incelenir: (i) tropların yanı sıra uzay ile zaman’ı troplardan farklı iki temel kategori sayan görüş. Bu görüşe Evreli ve Bölgecikli Trop Kuramı denir. (ii) Sınırlandırılmış-içsel biraradalık bağıntılarına dayanan (ve uzay ile zaman’ı troplardan farklı iki temel kategori saymayan ) trop demeti görüşü. Bu görüşe ise Evreli Trop Demeti Kuramı denir.

Bir trop uzay ve zaman içinde sonlu bir bölgeyi kaplar. Farklı zamanlarda farklı uzaysal yerler bulunabilir. Bu durumda bölgeyi kaplayan tropun farklı zamanlarda farklı yerlerde bulunduğunu, dolayısıyla devindiğini söyleyebiliriz. Devinen bir tropu kapsayan bir somut nesne ise yer değişimine uğradığından devinen bir somut nesne olur. Ancak Demet Kuramı özellik değişimini olanaksız kılar. Çünkü bir somut nesnenin özellik değişimine uğraması, somut nesneyi oluşturan tropların değişmesi demektir. Oysa trop demetindeki en küçük değişiklik demetin oluşturduğu somut nesnenin yok olması demektir.

Denkel trop demeti kuramında özellik değişimi sorununa çözüm geliştirmek için tikel öz ya da biçimörneği (formtoken) kavramına başvurmaktadır.

Üç-Boyutlu ve Dört-Boyutlu Somut Nesne Kuramları’nda Değişime Karşın Özdeşliğin Metafizik Açıklaması: Sıradan üç-boyutluluk’a göre A gibi bir somut nesnenin zamanlararası değişim karşısında özdeşliğini yitirmiyor olmasının bir temel metafizik kavram olduğunu, yani başka kavramlar yardımıyla açıklanmaya gereksinimi olan bir kavram olmadığını söylemiştik. Buna göre “A”, C türünden bir somut nesnenin adı,”B” bir içkin özellik adı olup, “t1” ile “t2” birbirinden farklı iki zaman anını gösterdiğinde, “A, t1 anında B’dir ve A, t2 anında B değildir” önermesi metafizikçe temel bir önermedir. Buna karşılık gerek Evreli Üç-Boyutlu Somut Nesne Kuramları’nın iki biçiminde gerekse dört-boyutluluk’ta, bu önerme temel metafizik önerme olmayıp metafizik açıklayıcısı vardır. Bunlar şunlardır:

Evreli ve Bölgecikli Trop Kuramı

“A, t1 anında B ’dir ve A, t2 anında B değildir” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı şöyledir:

1. A ’nın t1 -evresinin bileşeni olan bir yalın somut nesnenin içinde B özelliğini örnekleyen bir trop bulunur.
2. A ’nın t2 -evresinin bileşeni olan bu yalın somut nesnenin içinde B özelliğini örnekleyen bir trop bulunmaz.
3. A ’nın t1 -evresi ile A ’nın t2 -evresi C somut nesne türüne özgü olan bir özdeşlik ölçütünü yerine getirir.

Denkel’in Evreli Trop Kuramı

“A, t1 anında B ’dir ve A , t2 anında B değildir” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı şöyledir:

1. A somut nesnesi t1 zaman anında B içkin özelliğine sahiptir.
2. A somut nesnesi t2 zaman anında B içkin özelliğine sahip değildir.
3. A ’nın t1 -evresi ile A ’nın t2 -evresi, C türünün özü olan biçim tipini örnekleyen aynı tikel özü taşır.

Dört-Boyutlu Somut Nesne Kuramı

“A, “ anında B ’dir ve A, t2 anında B değildir” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı şöyledir:

1. A somut nesnesinin t1 anındaki zamansal parçası B iç kin özelliğini taşır.
2. A somut nesnesinin t2 anındaki zamansal parçası B içkin özelliğini taşımaz.
3. A somut nesnesinin t1 anındaki zamansal parçası ile A somut

nesnesinin t2 anındaki zamansal parçası C somut nesne türüne özgü olan bir özdeşlik ölçütünü yerine getirir.