aofsoru.com

Bilim Felsefesi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bilimsel Teorilerin Yapısı

1. Soru

Herhangi bir bilim dalına güdülen amaç nedir?

Cevap

Herhangi bir bilim dalına güdülen amaç, o dalın
konusuna giren olguların bilgisine erişmek ve bu olguları
açıklamaktır.
Olguların açıklanması düzenlilikler yardımıyla,
düzenliliklerin açıklanması da daha genel düzenlilikler
yardımıyla yapılabilir.


2. Soru

Yasa nedir?

Cevap

Evrenin her yerinde her zaman geçerli olan
düzenliliklere yasa denir.


3. Soru

Yasa-görünümlü önermeyi açıklayınız.

Cevap

Yasaları dile getirebilecek nitelikte önermelere
yasa-görünümlü önerme denir.


4. Soru

Gözlem terimi nedir?

Cevap

Gözlem önermelerinde geçip gözlemlenebilir bir
nesne dizgesini, olayı ya da özelliği gösteren terime
gözlem terimi denir.


5. Soru

Makro-özellik nedir?

Cevap

Gözlemlenebilir nesne dizgelerine makro-nesne
dizgesi, bunların özelliklerine de makro-özellik denir. Bir
gaz kitlesinin basıncı, hacmi ve mutlak sıcaklığı makroözelliklerdir.


6. Soru

Deneysel yasa nedir?

Cevap

Yasa-önermelerinin mantıksal-olmayan tüm
terimlerinin birer gözlem terimi olduğu yasaönermelerinin
karşılığı olan yasalara deneysel yasa denir.


7. Soru

Teorik önerme nedir?

Cevap

İçinde geçen mantıksal-olmayan terimlerinin tümü
teorik terim olan önermeye teorik önerme denir.


8. Soru

Teorik yasa nedir?

Cevap

Teorik önermelerin dile getirdiği yasalara teorik
yasa denir.


9. Soru

Teorik terim nedir?

Cevap

Bir teorinin ilişkili olduğu gözlemlenemezleri
gösteren terimler teorik terimlerdir.


10. Soru

Mikro-özellik nedir?

Cevap

Gaz molekülleri gibi çok küçük olan
gözlemlenemez nesne dizgelerine mikro nesne dizgesi, bu
dizgelerin özelliklerine de mikro-özellik denir.


11. Soru

Yasa görünümlü önermeleri kısaca açıklayınız.

Cevap

Bilim insanları bilgisine eriştikleri yasaları bilim
diline ait yasa-görünümlü önermelerle dile getirirler. Her
yasa evrendeki bir düzenliliktir, ancak her düzenlilik bir
yasa değildir.
Bilgisine erişilen bir düzenliliğin yasa olduğunu saptamak
için o düzenliliği dile getiren önermenin bir yasagörünümlü
önerme olup olmadığına bakılır.


12. Soru

Yasa-görünümlü önermenin başlıca özellikleri
nelerdir?

Cevap

Yasa-görünümlü önermenin başlıca özellikleri
şöyle sıralanabilir:
• Herhangi bir yasa-görünümlü önerme doğru ise
bir yasayı gösterir. Bir yasayı gösteren önermeye
de yasa-önermesi denir.
• Her yasa-görünümlü önerme (ister doğru olsun
ister yanlış) tümel-koşullu önerme biçimindedir.
Her tümel-koşullu önerme yasa-görünümlü
önerme değildir.
• Hiçbir yasa-görünümlü önermenin kapsamı
yalnız bir veya yalnız belli sonlu sayıda nesne
dizgesine, zaman anına veya uzay yerine sınırlı
değildir (bu koşulu yerine getirmeyen yasalar da
mevcuttur).


13. Soru

Başlıca özelliklerinden yola çıkarak yasa-görünümlü
önermenin tanımlanmasında karşılaşılan güçlükler
nelerdir?

Cevap

Yasa-görünümlü önermenin başlıca
özelliklerinden olan “hiçbir yasa-görünümlü önermenin
kapsamı yalnız bir veya yalnız belli sonlu sayıda nesne
dizgesine, zaman anına veya uzay yerine sınırlı değildir”
koşulunu yerine getirmeyen önermelerinde bulunması
yasa-görünümlü önermelerin tanımlanması için güçlük
oluşturur.


14. Soru

Yasa-görünümlü önermelerin tanımlanmasında
karşılaşılan güçlükler nasıl giderilmiştir?

Cevap

Yasa-görünümlü önermelerin tanımlanmasında
karşılaşılan güçlükleri gidermek amacıyla temel yasagörünümlü
önerme ile türetilmiş yasa-görünümlü önerme
ayrımı yapılmıştır.


15. Soru

Temel yasa nedir?

Cevap

Temel yasa-görünümlü önerme ile dile
getirilebilen yasaya temel yasa denir.


16. Soru

Türetilmiş yasa nedir?

Cevap

Türetilmiş yasa-görünümlü önerme ile dile
getirilebilen yasaya türetilmiş yasa denir.


17. Soru

Bilim felsefecileri teorileri yapıları bakımından nasıl
ele almıştır?

Cevap

Bilim felsefecileri teorilere yapıları bakımından;
• Biri sözdizimsel (sentaktik) ve
• Diğeri anlambilimsel (semantik)
olmak üzere iki farklı biçimde ele almışlardır.


18. Soru

Sözdizimsel (sentaktik) yaklaşım nedir?

Cevap

Sözdizimsel yaklaşımda her teori;
• Aksiyomlar (postulatlar) ile
• Onlardan türetilebilen önermelerden oluşan
aksiyomlaştırılmış dizgeden başka bir şey
değildir.


19. Soru

Anlambilimsel (semantik) yaklaşım nedir?

Cevap

Anlambilimsel yaklaşımda her teori;
• Aksiyomlar ile
• Onlardan türetilebilen önermelerin yanı sıra
• Teorinin konusu olan nesne dizgeleri ile
• Bunların özelliklerini temsil eden model denilen
matematiksel yapılar içerir.


20. Soru

Sözdizimsel ve anlambilimsel yaklaşımlarda teori
kurmanın başlıca amaçları nelerdir?

Cevap

Sözdizimsel ve anlambilimsel yaklaşımlarda teori
kurmanın başlıca amaçları şöyle sıralanabilir:
• Önceden bilinen deneysel yasaları açıklamak,
• Daha önce bilinmeyen deneysel ya da teorik
yasaları ortaya çıkarmak,
• Daha önce bilinmeyen yalın olgulara ve/veya
(deneysel ya da teorik) yasalara ilişkin
öndeyilerde bulunmak.


21. Soru

Bilimsel teorilerin sözdizimsel yaklaşımı ne zaman ve
kimler tarafından geliştirilmiştir?

Cevap

Bilimsel teorilerin sözdizimsel yaklaşımı 20.
yüzyılın ilk yarısında mantıkçı empirist bilim felsefecileri
tarafından geliştirilmiştir.


22. Soru

Bağlantı postulatlarını kısaca açıklayınız.

Cevap

Mantıkçı empiristlere göre, teorik terimler ile
gözlem terimleri arasında kurulan bağlantılar, teorik
terimlerin kısmen yorumlanmasını sağlar. Söz konusu
bağlantılar, bağlantı postulatları aracılığıyla yapılır.
Bağlantı postulatları, içinde hem teorik terimler hem de
gözlem terimleri içeren önermelerdir.


23. Soru

Kısmen yorumlanmış teorileri kısaca açıklayınız.

Cevap

Teorik terimlerin, bağantı postulatlarına dayanarak
kısmen yorumlanması, o terimleri tam anlamlı değil de
kısmen anlamlı kılar. Teorik terimleri kısmen yorumlanmış
olan teorilere kısmen yorumlanmış teoriler denir. Kısmen
yorumlanmış teori genel olarak “θ” ile gösterilir.


24. Soru

Kısmen yorumlanmış teori hangi öğelerden oluşur?

Cevap

Kısmen yorumlanmış teori öğeleri şöyle
sıralanabilir:
• Teorinin dili,
• Teorik postulatlar,
• Teorinin bağlantı postulatları,
• Teorinin açıklamaları ve öndeyileri.


25. Soru

Kısmen yorumlanmış teoride teorinin dili neleri kapsar?

Cevap

Teorinin dili;
• Teorinin terimleri ile
• Bu terimlerden oluşan önermeleri kapsar.


26. Soru

Teorinin terimleri kaça ayrılır ve bunlar nelerdir?

Cevap

Teorinin terimleri genel olarak;
• Mantıksal terimler ve
• Mantıksal olmayan terimler
olmak üzere ikiye ayrılır.


27. Soru

Mantıksal terimler neleri kapsar?

Cevap

Mantıksal terimler;
• Bir yandan “değil”, “ve”, “veya”, “ise”, “bütün”,
“bazı” gibi temel mantık değişmezlerini,
• Öbür yandan teoride kullanılması gereken tüm
matematiksel terimleri kapsar.


28. Soru

Mantıksal olmayan terimler kaça ayrılır ve bunlar
nelerdir?

Cevap

Mantıksal olmayan terimler genel olarak;
• Gözlem terimleri ve
• Teorik terimler
olmak üzere ikiye ayrılır.


29. Soru

Teorik terimler kaça ayrılır?

Cevap

Teorik terimler genel olarak;
• Tekil teorik terimler,
• Genel teorik terimler
olmak üzere ikiye ayrılır.


30. Soru

Tekil teorik terimleri kısaca açıklayınız.

Cevap

Tekil teorik terimler;
• Bir yandan a1, a2, a3, ..., b1, b2, b3, ... gibi tek
tek gaz moleküllerinden söz eden tekil terimler,
• Diğer yandan a, b, ... gibi çok sayıda gaz
moleküllerinden oluşan molekül topluluklarından
söz eden tekil terimlerdir.


31. Soru

Genel teorik terimleri kısaca açıklayınız.

Cevap

Genel teorik terimler ikiye ayrılır:
• Bir yandan gözlemlenemez nesne dizgesel
türlerden söz eden teorik terimler iken,
• Diğer yandan gözlemlenemez nesnelerin
niceliksel özelliklerini gösteren nicelik
terimlerinden
söz eden teorik terimlerdir.


32. Soru

Niceliksel özellikleri gösteren teorik terimler nelerdir?

Cevap

Niceliksel özellikleri gösteren teorik terimler;
• Koordinatlar,
• Kütle,
• Hız,
• İvme ve
• Kuvvet
olarak sıralanabilir.


33. Soru

Kısmen yorumlanmış teoride teorik postulatları kısaca
açıklayınız.

Cevap

Bir teorinin teorik postulatları, o teorinin diline ait
teorik önermeler olup, diğer teorik önermelerden
türetilemez.
Öte yandan bu diğer teorik önermeler, teorik
postulatlardan tümdengelimsel çıkarımla türetilebilir.


34. Soru

Kısmen yorumlanmış teoride bağlantı postulatlarını
ısaca açıklayınız.

Cevap

Bağlantı postulatları, daha önce belirtildiği gibi,
içinde hem teorik terimler hem de gözlem terimleri geçen
önermeler olup teorik terimlere dolayısıyla da teorik
önermelere kısmî bir anlam verir.
Bu nedenle teorik terimler, tam anlamlı olan gözlem
terimlerinin tersine, daha önce belirtildiği gibi, ancak
kısmen anlamlıdırlar. Bağlantı postulatlarına, karma
teorik önerme diyebiliriz.
Böylece;
• Teorik postulatların, salt teorik önermeler,
• Bağlantı postulatlarının da karma teorik
önermeler
olduğunu söyleriz.


35. Soru

Kısmen yorumlanmış teoride teorinin açıklamaları ve
öndeyileri kısaca açıklayınız.

Cevap

Açıklamalardan ve öndeyilerden her biri teorinin
diline ait bir önermeyle dile getirilir.
Böyle bir önerme;
• Birinci durumda bir açıklama-önermesi,
• İkinci durumda ise bir öndeyi-önermesidir.
Her açıklama-önermesi ya da öndeyi-önermesi;
• Teorinin aksiyomlarından (yani teorik postulatlar
ile bağlantı postulatlarından) ve
• Teorinin diline ait önceden doğrulanmış gözlem
önermelerinden tümdengelimsel çıkarımla
türetilebilmelidir.


36. Soru

Teorilerin anlambilimsel yaklaşımını kısaca
açıklayınız.

Cevap

Teorilerin anlambilimsel yaklaşımını benimseyen
görüşte teori;
• Aksiyomlaştırılmış önermeler dizgesinin yanı
sıra,
• Matematiksel yapılar olan modelleri de
kapsamaktadır.


37. Soru

Model kavramını kısaca açıklayınız.

Cevap

Model, gerçek (yani evrende varolan) bir nesne
dizgesini ve/veya özelliklerini temsil eden maddesel ya da
matematiksel bir nesnedir.
Modelin sözdizimsel yaklaşımda bir işlevi yoktur.


38. Soru

Yasa ve yasa-görünümlü önerme terimleri ne anlama gelir?

Cevap

Evrenin her yerinde her zaman geçerli olan düzenliliklere yasa, yasaları dile getirebilecek nitelikte önermelere de yasa-görünümlü önerme denilir. 


39. Soru

Gözlem terimi nedir?

Cevap

Gözlem önermelerinde geçip gözlemlenebilir bir nesne dizgesini, olayı ya da özelliği gösteren terime gözlem terimi denir.


40. Soru

Teorik terimler ne anlama gelir?

Cevap

Teorik terimler, bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimler demektir.


41. Soru

İçinde geçen mantıksal-olmayan terimlerinin tümü teorik terim olan önermeye ne ad verilir?

Cevap

Teorik önerme.


42. Soru

Teorik önermelerin dile getirdiği yasalara ne ad verilir?

Cevap

Teorik yasa.


43. Soru

Sözdizimsel yaklaşımda teori nasıl açıklanır?

Cevap

Sözdizimsel yaklaşımda her teori aksiyomlar (postulatlar) ile onlardan türetilebilen önermelerden oluşan aksiyomlaştırılmış dizgelerdir.


44. Soru

Bilimsel teorilerin açıklanması için XX. yüzyılın ilk yarısında, gerçekçilik karşıtlığı
görüşünü benimseyen mantıkçı empirist bilim felsefecileri tarafından geliştirilmiş olan yaklaşımın adı nedir?

Cevap

Bilimsel teorilerin sözdizimsel yaklaşımı.


45. Soru

Teorilerin aksiyomlaştırılmış önermeler dizgesinin yanı sıra, matematiksel yapılar olan modeller kapsatığını savunan yaklaşımın adı nedir?

Cevap

Bilimsel teorilerin Anlambilimsel (semantik) Yaklaşımı.


46. Soru

Sözdizimsel ve anlambilimsel yaklaşımın ortak amaçları nelerdir?

Cevap

  1. Önceden bilinen deneysel yasaları açıklamak,
  2. Daha önce bilinmeyen deneysel ya da teorik yasaları ortaya çıkarmak
  3. Daha önce bilinmeyen yalın olgulara ve/ veya (deneysel ya da teorik) yasalara ilişkin öndeyilerde bulunmak.


47. Soru

Gerçekçilik karşıtlığı için teorik terimler nasıl anlamlı kılınabilir?

Cevap

Bu terimler ile önceden anlamlı olan gözlem terimleri arasında bağlantı kurarak.


48. Soru

Kısmen yorumlanmış bir teorinin öğeleri nelerdir?

Cevap

Teorinin dili, teorik postulatlar, teorinin bağlantı postulatları,teorinin açıklamaları ve öndeyileri.


49. Soru

Teorik postulat ne anlama gelir?

Cevap

Bir teorinin teorik postulatları, o teorinin diline ait teorik önermelerdir.


50. Soru

İçinde hem teorik terimler hem de gözlem terimleri geçen ve teorik önermelere kısmî bir anlam veren önermelere ne ad verilir?

Cevap

Bağlantı postulatları.


51. Soru

Teorinin teorik postulatları ile bağlantı postulatları bir araya gelerek neyi oluşturur?

Cevap

Teorinin postulatları (teorinin aksiyomları).


52. Soru

Gerçek bir nesne dizgesini ve/veya özelliklerini temsil eden maddesel ya da matematiksel bir nesneye ne ad verilir?

Cevap

Model.


53. Soru

Makro-nesne dizgesi ve makro-özellik ne anlama gelir?

Cevap

Gözlemlenebilir nesne dizgelerine makro-nesne dizgesi, bunların özelliklerine de
makro-özellik de denir.


54. Soru

Mikro-nesne dizgesi ve mikro-özellik ne anlama gelir?

Cevap

Gözlemlenemez nesne dizgelerine mikro-nesne dizgesi, onların özelliklerine de mikro-özellik de denir.


55. Soru

Temel yasa-görünümlü önerme ile türetilmiş yasa-görünümlü önermenin farkı nedir?

Cevap

Hiçbir temel yasa-görünümlü önermenin kapsamı yalnız bir veya yalnız belli sonlu sayıda nesne dizgesine, zaman anına veya uzay yerine sınırlı değildir. Ancak türetilmiş yasa-görünümlü önerme bu koşulu yerine getirmez, bir veya birden çok sayıda temel yasa-önermesinden tümdengelimsel çıkarımla türetilebilir.


56. Soru

Temel yasa ne demektir?

Cevap

Temel yasa-görünümlü önerme ile dile getirilebilen yasaya temel yasa denir.


57. Soru

Türetilmiş yasa ne anlama gelir?

Cevap

Türetilmiş yasa-görünümlü önerme ile dile getirilebilen yasaya da türetilmiş yasa denir.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email