Toplumsal Yaşamda Aile Dersi 6. Ünite Özet

Kırsal Alan Yerleşmesi

Kentsel alan dışında bulunan ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayanan köy, çiftlik, oba, mezra, yayla gibi yerleşmelere kırsal alan yerleşmesi denilmektedir. Kırsal alan yerleşmeleri “köy” ve “köy altı yerleşmeler” olarak ikiye ayrılmaktadır.

Köyler; cami, okul, otlak, yaylak, baltalık, mera vs. gibi ortak malları bulunan, toplu ve dağınık evlerde oturan, insanların bağ, bahçe tarlalarıyla bir bütün olan en yaygın kırsal alan yerleşme tipidir. Dokularına göre köyler aşağıda açıklanmıştır.

Toplu Köy: Toplu köyde evlerin hepsi bir arada bulunur. Sokaklar dardır. Evler genelde bitişiktir. Tarlalar çiftçi evlerinden ayrı ve uzaktır. Ülkemizde İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerimizde rastlanmaktadır.

Dağınık Köy: Evler birbirinden uzaktır. Bu tür köyler büyük alan kaplar. Genellikle engebeli ve dağlık arazilerde görülür. Ülkemizde tipik örnekleri Karadeniz bölgesinde görülür.

Köyaltı yerleşmeleri, köy olmanın şartlarına sahip olmayan köyden daha basit yerleşme şekilleridir. Köy altı yerleşmeleri aşağıda açıklanmıştır.

Mahalle: Köyaltı yerleşmelerinin en gelişmişidir. Tek ev ve eklentilerin yerleşme grubuna dönüşmesi ve bu grupların çoğalmasıyla oluşurlar

Oba: Anadolu’da ve özellikle Ordu-Giresun yöresinin dağlık kesimlerinde yayla yerleşimlerine verilen addır. Geçici bir yerleşme şeklidir. Temel geçim kaynağı hayvancılıktır.

Divan: Özellikle Batı Karadeniz bölgemizde küçük ve dağınık yerleşmelere verilen addır. Yerleşik bir özellik gösterir. Temel geçim kaynakları tarım, hayvancılık, ormancılıktır. Sinop, Bolu, Adapazarı ve Kocaeli illerimizde yaygındır.

Kom: Esas geçim kaynağı hayvancılık olmak üzere tarım da yapılan, bir veya birkaç ağıl ile çoban kulübeleri yerleşmesinden oluşur. Daha çok Doğu Anadolu bölgesinde Tunceli, Erzurum, Kars, Muş ve Ağrı illerinde görülmektedir.

Mezraa: Hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü basit bir yerleşme şeklidir. Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizde yaygındır.

Yayla: Mevsimine de bağlı olarak hayvan sürüleriyle çıkılıp, geçici olarak yerleşilen, dağların üst kısımlarındaki düzlüklere denir. Doğu Anadolu, Karadeniz, Akdeniz bölgelerinde oldukça yaygın bir yerleşme şeklidir.

Çiftlik: Geniş bir arazi üzerinde tarım ve hayvancılık ya da ikisini birlikte yürütmek amacıyla kurulmuş yerleşme ünitesine verilen addır. Ülkemizde daha çok Çukurova, Büyük ve Küçük Menderes ovalarıyla, Trakya’da rastlanmaktadır.

Ağıl: Kırsal kesimde davarların yani koyun, keçi gibi küçük baş hayvanların barındırıldığı üst açık çitle çevrili yerlere ağıl denilmektedir.

Kırsal Alanda Sosyal Yapı

Sosyal yapı, içinde sosyal ilişkilerin yer aldığı sosyal olayların meydana geldiği, sosyal grupların, kurumların yer aldığı, toplumun şekil ve çerçevesi ile ilgili dış görünüşe sahip olan bir sosyal varlıktır. Sosyal yapının iki yönü vardır. Bunlar:

• Kültürel (Manevi) Sosyal Yapı: Toplumun sosyal ilişkiler ağı dediğimiz sosyal statüler, roller ve değer yargılarından oluşur.
• Fiziki (Maddi) Sosyal Yapı: Toplumun şekil ve çevresi olarak belirtilen dış görünüşünü oluşturan nüfusun yerleşim tarzı yani köy-şehir fiziksel yapısını oluşturur.

Sosyal değişme, sosyal ilişkilerde, sosyal kurumlarda, sosyal tabakalaşma biçimlerinde kısaca sosyal yapılarda meydana gelen farklılaşmadır. Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçiştir. Sosyal değişmenin özellikleri şunlardır:

• Sosyal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum değişme halindedir.
• Toplumların değişme hızları farklıdır. Sanayileşme ve teknolojideki ilerleme toplumların değişme hızını artırır.

Kırsal Kesim Ailesi

Kırsal kesim ailesi(köy ailesi), ana, baba evlenmemiş çocuklar, torular ve yakın akrabaların bir çatı altında oturmaları şeklinde beliren ailelerdir.

Kırsal kesim ailesinin özellikleri şunlardır:

• Kırsal kesim ailesi içinde ekonomik bütünlük vardır.
• Sevgi, saygı, karşılıklı anlayış ve devamlılık esastır.
• Hızlı nüfus artışı, özellikle ekonomik nedenlerle “büyük aile” yapısı yerini çekirdek aileye bırakmaktadır.
• Kırsal kesimde akrabalık ve hısımlık ilişkileri son derece önemli ve kıymetlidir.
• Kırsal kesimde, dostluklar da akrabalık kadar toplum yapısını etkiler. Bu dostlukların isimleri ve tanımları şöyledir.

Ahiretlik: Ömür boyu arkadaşlığa, dostluğa, sırdaşlığa ve karşılıksız yardımlaşmanın en güzel örneğidir.

Asker Arkadaşlığı ya da tertip: Aynı zamanda ve aynı birlikte askerlik yapanların dönüşte devam ettirdikleri arkadaşlıktır.

Baba Dostu: Herhangi bir nedenle babaları arkadaş olan çocukların bu duyguları birlikte paylaşmalarıdır.

Süt Kardeşliği- Süt Anne: Emzikli annenin kendi çocuğu dışında bir defa bile olsa başka bir çocuğu emzirmesi iki çocuk arasında “süt kardeşliği”ni ortaya çıkarır. Emziren kadın da “süt anne” olarak anılır.

Okul Arkadaşlığı: Aynı okulda veya aynı sınıfta birlikte okuyanların ömürleri yettiğince anlatacakları unutulmayacak anıları olur.

Hacı Arkadaşlığı: Birlikte aynı yıl hac görevini yerine getirenlerin geliştirdiği önemli bir dostluktur

Diğer Dostluklar: İnsanlar aralarındaki dostluk ve arkadaşlık ilişkilerini geliştirmek için daha birçok fırsatı değerlendirirler.

Komşuluk: Komşularla olan ilişkilere çok önem verilirdi.

• Misafirlik kırsal kesimlerde çok önemlidir.
• Bir çok köyde muhtar odaları “misafir odası” olarak kullanılmaktadır.
• Misafir odalarında sunulan hizmet, köyün ekonomik ve sosyal statüsünü yansıtmaktadır.
• Kırsal kesimde evler genellikle tek katlıdır.
• Evler ihtiyaca göre iki ya da üç odalıdır.
• Odaların önünde boydan boya uzanan sundurmalar (hayat) bulunur.
• İklim koşullarına göre uygun olan her hava durumunda sundurmalarda köy halkı yaşar.
• Binalar ana yola paralel, avludan bir iki metre içeridedir.
• Genellikle evler kışın soğuğundan korunmak için kuzeye kapalı fakat güneyin eğik kış güneşinden yararlanacak şekilde yapılır.
• Tuvalet evin dışında avlunun uygun bir yerindedir.
• Bir oda aşevi adı altında mutfak olarak kullanılır ve orada ocaklık bulunur. Ocaklıkta yemek pişirilir ve ısınma amacıyla kullanılır.
• Kırsal kesimde mevsimine göre evin veya bahçenin bir köşesinde mutlaka çiçek vardır. Kırsal kesimde aileler birbirleri ile çiçek alışverişinde bulunurlar.
• Kırsal kesim ailesi için bayramlar ve özel günler son derece önemlidir.
• Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, 6 Mayıs Hıdırellez günü, asker uğurlaması ve düğünler kırsal kesimde daha fazla önemlidir.

Ancak ülkemizde 1970li yıllardan sonra eski binaların yıkılıp yeniden yapılmaya başlanmasıyla kırsal kesimin ailesi özelliklerinde bir çok değişiklikler olmuştur. Bu yeniden yapılanmanın sebebi özellikle Almancı diye tabir edilen işçilerin köylerinde ev sahibi olmak istemesi, var olan evini yenilemek istemesi ve tarımda yaşanan gelişmeler sonucunda halkın gelir düzeyinin artması gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bahsedilen değişiklikler şunlardır: Binaların plansız yapılmasının sonucu olarak köylerin doğal yapısı bozulmaya başlamıştır.

• Yeni yapılan evlere mutfak eklenmiş, tuvalet içeriye alınmış ve banyo ebat olarak büyütülmüştür.
• Hasır ve kilimin yerini halı almıştır.
• Zemin döşemesi tahta, parke veya marley olmuştur.
• Fabrika halıları, yolluklar, perdeler ve örtüler yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
• Evlerde buzdolabı, çamaşır makinesi, elektrik süpürgesi, bulaşık makinesi bulunmaya başlanmıştır.
• Alınan mobilyalar genellikle bayramdan bayrama kullanılma açılmıştır.
• Hazır gıdalara yönelim artmıştır.
• Yöresel giysiler terk edilmeye başlanmıştır.