XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

XVI. yüzyılda hamse şairler kimlerdir?

Ahmed-i Rıdvan, Taşlı­calı Yahya, Lamiî, Gelibolulu Âlî, Şemsettin-i Sivasî ve Celilî bu asrın hamse sahibi şairleridir.

XVI. yüzyıl aşk üzerine kurulmuş mesneviler nelerdir?

Yusuf u Züleyha, Leyla vü Mecnun, Ferhad u Şirin ve Şem ü Per­vane şeklinde sıralanabilir.

Yusuf ile Züleyha arasındaki aşk niçin mesnevilerde en çok işlenen konudur?

Yusuf ile Züleyha arasındaki aşk, mesnevi tarzında en çok işlenen konudur. Şairlerin bu ilgisinde Yusuf ile Züleyha kıssasının kutsal kitaplarda yer almasının payı büyüktür. Hikâyenin olay örgüsünü Yusuf ile Züleyha’nın rüyaları, Yusuf ’un kervanla Züleyha’nın düğün alayıyla Mısır’a gidişi, Yusuf ’un köleliği ve zindan süreci ile buradan kurtulup ikbal bulması ve Züleyha ile kavuşmaları oluşturur.

XVI. yüzyılda Leyla vü Mecnun hikayesini mesnevilerinde işleyen şairler kimlerdir?

İlk kez Genceli Nizamî tarafından mesnevi biçiminde Farsça olarak işlenmiştir. XVI. yüzyılın bilinen ilk Leyla vü Mecnun mesnevisi Sinan Behiştî tarafından 1506 yılında yazılmıştır. Aynı konuyu işleyen Kadimî, Celilî, Sevdayî, Larendeli Hamdî, Celal­zade Salih ve Halife’nin mesnevileri de günümüze ulaşmıştır. Ahmed-i Rıdvan’ın Leyla vü Mecnun mesnevisi ise eksiktir. Azeri sahasında da bu konuyu Fuzulî ve Hakirî işlemiştir.

Şahname’de anlatılan ve Nizaminin aşk mesnevisi olarak işlediği mesnevi nedir?

Hüsrev ü Şirin/ Ferhad u Şirin

Ahmed-i Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin mesnevisi hakkında bilgi veriniz.

Ahmed-i Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin’i 6308 beyitlik oldukça hacimli bir mesnevidir. Şair, eserini yazarken hem Nizamî’nin hem de Şeyhî’nin eserinden yararlanmıştır. Kimi olayları verirken Nizamî’ye kimilerinde ise Şeyhî’ye uymuştur. Şeyhî’nin planını, bir iki nokta dışında aynen uygulamıştır. Hatta mesnevi içindeki gazellerden çoğu ve terci-bent Şeyhî’ye naziredir.

Şem ü Pervane ilk defa kim tarafında şiir olarak işlenmiştir?

İnsanın, aşk uğruna maddi varlığından vazgeçmesinin, tasavvuf şiirinde ise Tanrı’nın var­lığında yokluğa erişmenin simgesi olan şem (mum) ile pervane (kelebek) hikâyesi kitap düzeyinde ilk defa Fars şiirinde Ehli-i Şirazi tarafından işlenmiştir.

Kara Fazlı tarafında yazılan Gül ü Bülbül mesnevisini özellikleri nelerdir?

En güzel Gül ü Bülbül mesnevisini yazmıştır. Kara Fazlî’nin Gül ü Bülbül mesnevisi alegorik (temsilî) bir eser ni­teliğindedir. İlk bakışta beşerî bir aşk hikâyesini anlatır gibi görünen eser, şairin mesnevi­nin sonunda hikâyede kullandığı sembollerin karşılıklarını vermesiyle tasavvufi bir kimli­ğe bürünür. Dönemin en önemli mesnevileri arasındadır. Eser, aruzun “fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Klasik mesnevi tertibine uygun olarak tevhit, münacat, naat, sebeb-i telif bölümlerinden sonra esas konuya geçilir. Eserin gerek şahıs kadrosu gerekse mekânı, divan şiirindeki bağ/bahçe imajının unsurlarıyla oluşturulmuştur. Mesnevinin kahramanları, Rum ülkesi­nin padişahı Bahar Şah’ın oğlu Gül ile yine bir şehzade olan Bülbül’dür.

XVI. yüzyılda Manisalı Camî ve Bursalı l Lamiî’nin kaleme aldığı mesnevi nedir?

Vamık u Azra

Lamii’nin Salaman u Absal adlı eseninin konusu hakkında kısaca bilgi veriniz.

Yunan ülkesinde evlat hasreti çeken bir hükümdar vardır. Danışmanı sihirle annesi olmayan Salaman adında bir çocuk meydana getirir. Sütanne olarak Absal adlı genç kız seçilir. Salaman büyüdükçe ona aşık olur. Absal da ona aşık olur. Hükümdar aşıkları ayırmaya çalışır. Aşıklar kaçar. Hızır aşıklara yardım eder. Hızırın yardımıyla tehlikeleri aşarlar. Yunan ülkesine geri dönerler. Hükümdar yine ayırmaya çalışır. Aşıklar en son ateşe kendilerini atmak ister Absal ölürken Salaman babasının yardımıyla kurtulur. Bu süreçte Hükümdarın bilge danış­manı onun aşkının boyutunu değiştirerek Salaman’ı ebedî güzelliğin âşığı hâline geti­rir. Onun bu hâlini gören hükümdar, öğütler vererek tacını ve tahtını Salaman’a bıra­kır.

Şah ile Geda’nın aşkı üzerine kurgulanan hikâye, ilk defa kim tarafından mesnevi tarzında işlenmiştir?

Şah ile Geda’nın aşkı üzerine kurgulanan bu hikâye, ilk defa Fars edebiyatında Hilalî tarafın­dan mesnevi tarzında işlenmiştir.

Şah ile Geda aşkı üzerine mesnevi kaleme alan Yahya Bey’in eserinin özellikleri nelerdir?

Eseri, XVI. yüzyıl şairleri içerisinde özel bir öneme sahiptir. Şairlik kudreti, eserlerindeki başarısı bir yana, onu asıl değerli hâle getiren yazdığı mesnevilerin özgünlüğüdür. O, klasik konularda yazdığı mesnevilerine bile bir öz­günlük katabilmiştir. Şah u Geda mesnevisi de bunlardandır. Eser, aruzun “fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Yahya Bey, önceki aşk hikâyelerinin Mecnun ve Ferhad gibi kah­ramanlarının maddî bir karşılık bekleyerek aşk ıstırabı çektiklerini belirterek, mesnevisini bu tür kaygılardan soyutlanmış bir aşk anlayışı üzerine inşa eder. Yahya Bey’in mesnevisinde, klasik hikâyedeki mekân değişmiştir. Olaylar İstanbul’da geçer. Mesnevi türü içinde yerli konulara yer vermesi bakımından Şah u Geda, bir dönüşü­mün ilk örneklerinden sayılır. Olayın mekânı İstanbul’dur. Ayasofya ve At Meydanı tasvir­leri o dönem İstanbul’undan ayrıntılar sunar.

Çin hükümdarı Fağfur’un oğlu ile Rum hükümdarı Kayser’in kızı arasında geçen aşk hikâyesi üzerine kurulmuş mesnevi hangisidir?

Cemşid ü Hurşid

Konusunu Arap edebiyatından alan, mesnevi halinde ilk olarak İran edebiyatında işle­nen ve Gazneliler devrinde Ayyukî adlı bir şair tarafından kaleme alınan mesnevi hangisidir?

Varka ve Gülşah

Varka ve Gülşah konusu kimler tarafından mesnevi olarak ele alınmıştır?

Gazneliler devrinde Ayyukî, Türk edebiyatında ise ilk defa XIV. yüzyılda Yusuf-ı Meddah, XVI. yüz­yılda Defteremini Mustafa Çelebi tarafından işlenmiştir.

XVI. yüzyıl mesnevileri nelerdir?

Aşk ve Macera Mesnevi­leri, Dinî ve Tasavvufi Mesneviler, Tarihî ve Destanî Mesneviler, Realist Yerli Mesneviler.

XVI. yüzyılda Gelibolulu Mustafa Ali’nin kaleme aldığı mesneviler nelerdir?

Mesnevileri arasında Mihr ü Mah, Tuhfetü’l-Uşşak, Riyazü’s-Salikîn, Mihr ü Vefa, Camiü’l-Buhur yer almaktadır.

XVI. yüzyılda Alegorik özel­liklere sahip çift kahramanlı yazılmış ilk Türkçe ilk mesnevinin adı nedir?

Şem ü Pervane

XVI. yüzyılın hamse şairlerinden Ahmed-i Rıdvan’ın II. Bayezit’in şehzadesi Ahmet adına yazdığı mesnevinin adı nedir?

Heft Peyker mesnevisidir.

Hüsrev ü Şirin, Leyla vü Mecnun, Hecrname, Mehekname ve Gül-i Sad-Berg’den oluşan külliyatıyla XVI. yüzyılın hamse sahibi şairi kimdir?

Bursalı Celilî