Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı 1 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Osmanlı Devleti’nde matbaa ne zaman ve kimler eliyle kurulur? 

Osmanlı Devleti’nde matbaa İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi’nin öncülüğünde 1727’de kurulur.

Osmanlı matbaasında basılan ilk eser hangisidir? 

Müteferrika’nın Yavuzselim semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının başlarında tamamlanan ve kaynaklarda daha çok Vankulu Lugatı adıyla geçen Sıhâhu’l-Cevherî tercümesidir.

Osmanlı ülkesine matbaanın geç girmesinin sebepleri nelerdir? 

Osmanlı’ya matbaa, Batı’da bulunup çeşitli kitapların çoğaltılmasına başlanmasından yaklaşık üç yüzyıl sonra girer. Ülkeye matbaanın geç girmesinde ve baskı işlerinin geç başlamasında çeşitli sebeplerden söz edilebilir. Bunlardan biri kitabın, yazı, cilt, minyatür ve tezhibiyle değerli bir el sanatı olarak görülmesidir. Ülkedeki okuryazar oranının düşük olması da bunda rol oynar. Cildinden başlayarak diğer işçilik çalışmalarıyla görsel anlamda estetik değer taşıyan kitap, varlıklı ve seçkin kişilerin sahip olabildiği bir meta, yani değerli mal durumundadır. Medreselerde, camilerde, tekkelerde bulundurulan kitaplıklardan sonra kitap, vakıfların kurduğu kütüphanelerde yer almaya başlar. El yazısıyla sınırlı sayıda çoğaltılan kitap, kolay ulaşılan bilgi kaynağı olmaktan uzaktır. Matbaanın ülkeye geç girmesinin bir başka sebebi Osmanlı’nın 15-17. yüzyıllarda parlak dönemlerini yaşamasına rağmen matbaanın önemini kavramakta gecikmiş olmasıdır. Bunda Rönesans’la birlikte Batı’nın içerisine girdiği değişimi anlayamaması, matbaanın ve yayın organlarının kültür ve medeniyet hayatındaki rolünü gereğince görememesi etkili olur. Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kabul edilmesinin olası bir başka sebebi daha vardır. O da devlet yönetiminin, basın yoluyla doğabilecek muhalefetten çekinmiş olabileceğidir. Üç kıta üzerinde geniş bir coğrafyaya sahip olan, farklı etnik grupları bünyesinde barındıran Osmanlı Devleti’nin, basılı muhalefet yoluyla yönetim karşıtı gelişmelere karşı koymakta yaşanacak güçlükleri göze alamadığı söylenebilir. Nitekim 1789 Fransız İhtilali’nden sonra yaygınlık kazanan yayın organlarının yeni düşünce akımlarıyla ülkedeki iç muhalefeti körüklediği, yer yer başkaldırılara zemin hazırladığı görülür.

Günümüz yazı dilinin oluşmasında Osmanlı gazeteleri ne ölçüde etkili olmuştur? 

Geniş halk kitlesine seslenen gazeteler, dilin sadeleşmesinde önemli rol üstlenir. Gazeteci dili denen yeni yazı dilinin oluşmasına zemin hazırlar. Bugünkü yazı dilinin oluşunda gazetelerin etkisi önemlidir. İyi öğrenim görmüş seçkin kimselerin yanında halkın da anlayabileceği bir dil ortaya çıkar. Bunda Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi’nin çıkardığı ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahvâl’in ve onu izleyen özel gazetelerin katkısı büyüktür. 

Osmanlı Devleti’nde Türkçe basılan ilk gazete hangi tarihte yayın hayatına başlar? 

Osmanlı Devleti’nde Türkçe basılan ilk gazete 1831’de çıkarılır.

Türkiye'de gazetenin yayınlanması ihtiyacı hangi özelliğiyle Batılı örneklerinden ayrılır? 

Avrupa ülkelerinde gazete; siyasal, ekonomik ve sosyal şartların bir sonucu olarak ortaya çıkar. “Özellikle ticari kapitalizmin gelişimi ve ortaya çıkan sosyal yapının bir gereği olarak malların serbest dolaşımı, haberin de serbest dolaşımını beraberinde getirmiştir. Türkiye’deki durum ise farklı bir seyir izlemiştir. Bu açıdan basının gelişimi de toplumsal dinamiklerle değil, siyasi dinamiklerle, devlet desteği ve yönlendirmesiyle olmuştur. Osmanlı Devleti’nde ilk Türkçe gazete, Batılı örneklerinin aksine halkın talebi ve gereksinimleri doğrultusunda değil, iktidarın ihtiyaçları ve istekleri doğrultusunda kurulmuş ve faaliyet göstermiştir.”

Vakayi-i Mısriye’nin çıkarılış amacı nedir? 

Birinci sayısında çıkış amacı “Toplumu asrın çağlarına getirecek tarım ve endüstri alanındaki gelişmelerin izlenmesi ve yapılan yenilikleri anlatarak yeni düzenin propagandasını yapmak” şeklinde belirtilir.

Takvim-i Vekayi'de yazılara hangi alt başlıklar altında yer verilirdi?

Gazeteyazıları, “Umur-ı Dâhiliye”, “Mevad-ı Askeriye”, “Umur-ı Hariciye”, “Fünûn”, “Tevcihat-ı İlmiye” ve “Ticaret ve Esar” alt başlıkları altında verilir.

Osmanlı’nın ilk resmî gazetesi Takvim-i Vekayi'de hangi konularda haberlere yer verilirdi? 

Takvim-i Vekayi sütunlarında resmi tebliğ, berat, ferman ve protokol haberlerinin yayımlanmasından başka her tarafta yapılan bina, yol ve köprülerin haberi, kaldırılan yeniçeri ocağı aleyhindeki kampanyaya yönelik uyduruk hikâyeler, Avrupa sanat ve kültür olaylarından haberler, dış olaylar, ordu, maarif, ticaret, sanayi ve el sanatları gibi haberler görülmekteydi.

Cerîde-i Havâdis'e göre gazetenin görevi nedir? 

Cerîde-i Havâdis’in birinci sayısının ön sözünde gazetenin halkın bilgisini arttırdığı, diğer ülkelerdeki gelişmeleri aktararak halkta merak duygusu uyandırdığı, bu yolla meslek ve ticaret hayatının geliştirilmesine yardımcı olduğu ifade edilir.

Türk edebiyatı alanında ilk edebî tartışma hangi gazetede başlatılır? 

Türk edebiyatı alanında ilk edebî tartışma Tasvir-i Efkâr’da yaşanır. “Mebhuse-tü Anha” tartışması olarak bilinen dil/edebiyat münakaşası Arapça bazı terkiplerin nasıl yazılacağı konusundaki anlaşmazlıktan doğar.

Muhbir gazetesi ilk ne zaman ve neden kapatılır? 

31. sayıda yer alan “Belgrad Tarihi” ve “Şehir Postasıyla Bir Varaka” başlıklı yazılar ile Belgrad Kalesi’nin Sırbistan’a terk edilmesi şiddetle eleştirilir. Bu eleştirilerin yanı sıra gazetenin bir millet meclisi açılması gerekliliğine değinen yazılara yer vermesi, sarayın dikkatini çekmiş ve gazete 32. sayıdan sonra kapatılmıştır. Ali Suavi’nin sürgün edilmesiyle sonuçlanan bu sürecin ardından gazete bir ay sonra tekrar yayın hayatına devam eder. Bu dönemde siyasi yazılara bir süre ara veren gazete, 55. sayının ardından 27 Mayıs 1867 tarihinde Ali Suavi’nin yurt dışına kaçmasıyla tekrar kapanır 

Türk basın hayatında yayınlanan ilk dergi hangisidir? 

Türk basın hayatında ilk dergi bir tıp dergisi olan Vaka-i Tıbbıye’dir. 1849-1851 yılları arasında yirmi sekiz sayı yayımlanır. Derginin ayrıca bir de Fransızca nüshası çıkarılır.

Basın yayın tarihimizdeki ilk dergilerin bilimsel ağırlıklı olmasını neyle açıklayabiliriz? 

Basın yayın tarihimizdeki ilk dergilerin bilimsel ağırlıklı olmasını, Osmanlı’nın Avrupa’da gelişen bilim çalışmalarını yakından takip etme eğilimiyle açıklamak mümkündür.

Mecmûa-i Fünûn kim tarafından ve ne zaman çıkarılmaya başlanmıştır? 

Fenler dergisi anlamına gelen Mecmûa-i Fünûn, Mehmet Tahir Münif Paşa’nın öncülüğünde 1861’de kurulan Cemiyet-i İlmiyye-i Osmâniyye tarafından 1862 yılında çıkarılmaya başlanır.

Yayımlandığı süreç içerisinde sansür uygulamaları nedeniyle sekiz defa yayınına ara
vermek zorunda kalan dergi hangisidir? 

Mecmua-i Ebuzziya

Diyojen, kendinden önce çıkan Terakki Mizah, Asır Eğlence ve Terakki Küçük Mizah dergilerinden hangi açılardan farklıdır? 

Kendinden önce çıkan üç mizah dergisinden (Terakki Mizah, Asır Eğlence, Terakki Küçük Mizah) seviye ve üslup açısından daha güçlü olan dergi, Osmanlı basın yayın hayatının ilk siyasi mizah dergisi olması yönüyle de diğerlerinden ayrılır.

Hayal dergisi hakkında bilgi veriniz? 

Hayal, Teodar Kasap tarafından Diyojen’in kapatılması üzerine onun yerine çıkarılan bir mizah dergisidir. 1876-1877 yılları arasında yayımlanır. Basın hürriyetini eleştirmek için eli kolu bağlı bir kişinin karikatürünü yayımlaması üzerine II. Abdülhamit’in tepkisini çeker. Bunun üzerine Teodar Kasap, yargılanır ve üç yıl hapse mahkûm edilir.

Ahmet Midhat Efendi’nin Rodos'a sürülmesine neden olan “Duvardan Bir Sada” adlı yazısı ilk hangi dergide yayımlanır?  

1872-1873 yılları arasında İstanbul’da on beş günde bir yayımlanan ve bizzat Ahmet Midhat Efendi tarafından çıkarılan Dağarcık adlı dergide. 

Hazine-i Evrak kim tarafından ve ne zaman yayımlanır?

Hazine-i Evrak, 13 Mayıs 1881’den itibaren Mahmud Celâleddin Bey ile Sâmipaşazâde
Abdülbâki Bey tarafından haftada bir cumartesi günleri yayımlanır.