aofsoru.com

VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Karahanlı Dönemi Türk Edebiyatı

1. Soru

Karahanlılar hangi coğrafyada ne zaman hüküm sürmüşlerdir?

Cevap

IX. yüzyılın ortalarından XIII. yüzyılın ilk onlu yıllarına kadar Doğu ve Batı Türkistan’da hüküm sürmüşlerdir.


2. Soru

Karahanlılar'a bu isim kim tarafından verilmiştir?

Cevap

Bu ikinci İslamî Türk devletine Karahanlılar adı, ilk defa 1874 yılında V. V. Grigorev tarafından verilmiş, o tarihten itibaren de bu adla anılmaya devam edilmiştir.


3. Soru

Karahanlıları tanımlamak için başka hangi isimler kullanılmıştır?

Cevap

Bu devleti tanımlamak için genellikle Karahanlı ismi, zaman zaman da İlek (ilig) Hanlar, Türkistan Uygur Hanları, Türkistan Hakanları, el-Hakaniyye, el-Haniyye, Müluku’l-hakaniyye, Müluku’l-haniyye, Evladü’l-haniyye ve Âl-i Afrasiyab gibi isimler de kullanılmıştır.


4. Soru

Karahanlıların yönetim merkezi neresidir?

Cevap

Karahanlıların idare edildiği asıl merkez Kâşgar’dır. Ancak Balasagun, özellikle Harun zamanından sonra ikinci bir merkez olmuştur.


5. Soru

Karahanlıların ilk hükümdarı kimdir?

Cevap

XIV. yüzyılın başlarında Cemal Karşî tarafından yazılan Mülhakâtü’s-sürâh adlı esere göre, ilk Karahanlı hükümdarı, Afrasiyab neslinden olan Bilge Kül Kadır Han’dır.


6. Soru

İslamı kabul eden ilk Karahanlı hükümdarı kimdir?

Cevap

Cemal Karşî’nin Mülhakâtü’s-Sürâh adlı eserinden, İslamiyeti kabul eden ilk Karahanlı hükümdarının Satuk Buğra Han olduğu anlaşılmaktadır.


7. Soru

Türklerin islamiyeti kabul ettikten sonra ürettiği ilk edebi eserler hangi devletin döneminde yazılmıştır?

Cevap

Türklerin İslâmiyeti kabul ettikten sonra kaleme aldıkları ilk Türkçe eserler, bugünkü bilgilerimize göre Karahanlılar döneminden kalmadır.


8. Soru

Karahanlı Türkçesiyle yazılmış eserler hangileridir?

Cevap

1. Kutadgu Bilig
2. Dîvânu Lugâti’t-Türk
3. Atebetü’l-Hakayık
4. Yarkend Hukuk Belgeleri
5. Kur’an Tercümeleri


9. Soru

Bugünkü bilgilere göre Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi hangisidir?

Cevap

Bugünkü bilgilere göre Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi Kutadgu Bilig'tir.


10. Soru

Mesnevinin ilk örneği hangi topluma aittir?

Cevap

Araplara aittir.


11. Soru

Kutadgu Bilig’in kelime anlamı nedir?

Cevap

Kutadgu Bilig’in kelime anlamı “kutlu olma bilgisi”dir.


12. Soru

Kutadgu Bilig kim tarafından ne zaman yazılmıştır?

Cevap

Yusuf Has Hacip tarafından Balasagun’da yazılmaya başlanmış, 1069 yılında Kâşgar’da tamamlanarak Karahanlı hükümdarı Tavgaç Buğra Han’a sunulmuştur.


13. Soru

Kutadgu Bilig'in yazılış amacı nedir?

Cevap

İnsanlara her iki dünyada da mutlu olmanın yollarının gösterilmek istendiği eserin asıl yazılış amacı, “insanları Yusuf Has Hacip’in tasavvur ettiği ideal hayat tarzına kavuşturmak”tır.


14. Soru

Kutadgu Bilig diğer milletler tarafından nasıl adlandırılmıştır?

Cevap

Çinliler Edebü’l-mülûk, Maçinliler âyinü’l-memleke, Maşrıklılar Zînetü’l-ümerâ, İranlılar Şâh-nâme-i Türkî, bazıları Pend-nâme-i mülûk, Turanlılar ise Kutadgu Bilig şeklinde adlandırmışlardır.


15. Soru

Tahmid nedir?

Cevap

Mesnevilerin giriş bölümünde yer alan ve Allah’ın anılıp övüldüğü hamd’i konu alan bölüm.


16. Soru

Kutadgu Bilig'teki kahramanlar ve temsil ettikleri kavramlar nelerdir?

Cevap

Eserdeki kahramanlar ve temsil ettikleri kavramlar şunlardır:
1. Adaleti, nizamı (köni törü “doğru kanun”) temsil eden Küntogdı, eserde hükümdardır.
2. Talih ve bahtı (kut) temsil eden Aytoldı, eserde vezirdir.
3. Aklı ve bilgiyi (ukuş) temsil eden Ögdilmiş, eserde Aytoldı’nın oğlu bilge kişidir.
4. Akıbeti, hayatın sonunu temsil eden Odgırmış, eserde dünya işlerinden elini eteğini çekmiş zahit/sofu kişidir.


17. Soru

Dîvânu Lugâti’t-Türk ne demektir?

Cevap

“Türk Dillerinin Sözlüğü” demektir.


18. Soru

Dîvânu Lugâti’t-Türk'ün yazarı ve genel hatları hakkında bilgi veriniz.

Cevap

Kâşgarlı Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed, Türkolojideki alışılmış kullanımıyla Kâşgarlı Mahmud tarafından XI. yüzyılda Karahanlı Türkçesiyle yazılmış ansiklopedik bir sözlüktür. Eser, Karahanlı Türkçesinin standart diliyle yazılmış olmasına karşılık, XI. yüzyılın Türk dünyasına ait zengin
bilgi ve malzeme içerdiği için, bir bakıma Türk dili, edebiyatı ve kültürünün antolojisi ve ansiklopedisi durumundadır. Bu anlamda, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür.


19. Soru

Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügatit Türk dışında başka hangi eserleri vardır?

Cevap

Kâşgarlı Mahmud, DLT’ün dışında, ayrıca Cevâhirü’n-nahv fi-Lugâti’t-Türk (Türk Dilinin Gramer Cevherleri) adında başka bir eser daha yazdığını, bizzat eserinde ifade etmektedir. DLT’ten anlaşıldığına göre, eserin yazılış tarihi DLT’ten daha öncedir. DLT ile iyi bir leksikolog olduğunu kanıtlamış olan Kâşgarlı Mahmud’un, bugüne kadar bulunamayan bu gramer kitabıyla da aynı zamanda gramerci olduğu anlaşılmaktadır. Zaten Kâşgarlı Mahmud’un böyle bir gramer kitabı yazdığını DLT’ün bütününe serpiştirilmiş gramer açıklamaları da göstermektedir. Nitekim DLT, sözlük şeklinde tasarlanmış bir eser olmasına karşılık, eserde Türk dilinin gramer yapısıyla ilgili pek çok izah vardır.


20. Soru

Atebetü’l-Hakayık hakkında bilgi veriniz?

Cevap

“Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelen Atebetü’l-Hakayık’ın, dil özellikleri ve yazarı hakkındaki kimi ipuçlarından hareketle XII. yüzyılda yazıldığı tahmin edilmektedir. Eser, Yüknekli Edib Ahmed bin Mahmud tarafından yazılmıştır. Yazar, eserinin çeşitli yerlerinde kendisinden Edib, Edib Ahmed, Hoca Edib gibi adlarla bahsetmiştir. Bu isimlerden anlaşılacağı üzere, yazar çevresinde tanınmış bir şairdir.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email