Gelişimsel Yetersizliklerin Bakım ve Rehabilitasyonu Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Otizm nedir?

Erken çocukluk döneminde ortaya çıkan, sözel ve sözel olmayan iletişim ve sosyal etkileşim becerilerinde sınırlılıklar ile birlikte takıntılı, yineleyici davranışlar ve ilgi alanlarında sınırlılık ile karakterize edilen bir yaygın gelişimsel bozukluktur.

Otizm Spektrum Bozukluğu çatısı altında toplanan diğer alt kategoriler nelerdir?

Otizm, Asperger Sendromu, Atipik Otizm ve Çocukluk Dezentegratif Bozukluğu alt kategorileri “Otizm Spektrum Bozukluğu" çatısı altında toplanmaktadır.

NAC (National Autism Center) (2009)’un raporuna göre otizmin belirtileri nelerdir?

Otizm spektrum bozukluğunun erken belirtileri:

• 6 ayı geçtiği hâlde başkalarına gülümsememek
• 12 ayı geçtiği hâlde agulamamak, parmakla bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay-bay’ gibi jestleri yapmamak
• 16 ayı geçtiği hâlde tek bir sözcük bile söy­lememek
• 24 ayı geçtiği hâlde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak
• Hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme göstermek; örneğin, daha önce söylediği bazı sözleri söylememeye başlamak

Okul öncesi dönemde gözlenen özellikler:

• Başkalarının kendisine dokunmasından ka­çınmak
• Kendini diğer insanlardan soyutlamak
• Başkalarının mimiklerini taklit etmemek
• Anne-babasının kendisine gülümsemesine karşılık gülümseme davranışı göstermemek
• Günlük yaşamda konuşarak iletişim kur­mamak
• Başkalarının söylediklerini anında ya da ge­cikmeli olarak papağan konuşması biçimin­de tekrarlamak
• Kendisine adıyla seslenildiğinde hiçbir tep­ki vermemek
• Etrafındakilerin sıklıkla kullandığı bay-bay yapma ya da öpücük verme gibi jestleri kul­lanmamak
• Kanat çırpma ya da parmak ucunda koştur­ma gibi tekrarlı davranışlar sergilemek
• Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde etkileşmek
• Rutinlere aşırı bağlılık göstermek
• Beslenmede aşırı seçici olmak
• Sıklıkla öfke nöbetleri geçirmek
• Bazı seslerden, ışıklardan vb. aşırı rahatsız olmak

Okul öncesi dönemdeki özelliklere ek olarak okul döneminde gözlenen özellikler:

• Sosyal oyunlara katılmamak
• Kendisinden daha küçük çocuklarla oyna­mayı yeğlemek
• Başka çocuklarla oynarken fazlaca patron­luk yapmak
• Fazlaca didaktik ifadeler kullanmak
• Karşılıklı konuşma sürdürmekten çok tek taraflı konuşma özelliği göstermek
• Söylediklerinin ya da yaptıklarının başkaları üzerindeki olumsuz etkilerini algılayamamak
• Fazla kuralcı olma ya da olayları anlamlan­dırmak için kurallar yaratma gereksinimi göstermek
• Dinlemeye ya da çalışmaya yoğunlaşmakta zorlanmak

Diğer yetersizlik türlerine göre otizmin aileler üzerinde daha ileri düzeyde etkilerinin olmasının sebebi nedir?

 OSB olan bireylerin okul öncesi dönemden itibaren bilişsel ve sosyal becerilerin gelişiminde kritik rol oynayan dil ve iletişim, sosyal etkileşimi başlatma ve sürdürme taklit ve oyun becerilerinde ciddi düzeyde sınırlılıklar sergilemeleri biçiminde kendini gösteren otizmin sosyal iletişim gelişimi alanında çoklu yetersizlikler içermesi nedeniyle, diğer yetersizlik türlerine göre otizmin aileler üzerinde daha ileri düzeyde etkileri olduğu bilinmektedir. Öte yandan, OSB olan bireylerde, kendini yaralayıcı davranışlar ve öfke nöbetleri gibi yüksek düzeyde duygusal ve davranışsal problemlerinin de gözlendiği bilinmektedir. OSB olan bireylerde gözlenen uygun olmayan bu davranışları yönetme ve başa çıkmada ailerin yaşadıkları stres yaşadığı bilinmektedir. Ayrıca problem davranışların aileler üzerindeki bir diğer etkisinin ise OSB olan bireylerin kardeşlerinin, problem davranışlardan olumsuz etkilenmeleri olduğu bilinmektedir. Bunun yanı sıra, OSB olan bireylerin sosyal beceride anlamlı yetersizlikler göstermelerinin ebeveynlerin çocukları ile etkileşim kurmalarını güçleştirerek OSB olan çocukları hakkında endişe duymalarına ve buna bağlı yüksek düzeyde depresyon ve ruh sağlığı problemleri yaşamalarına neden olmaktadır.

OSB’li bireylerde öğretim düzenlenirken ve öğretim yöntemi/sürecine karar verirken ne gibi özelliklere dikkat edilmelidir?

OSB’li bireylerde öğretim düzenlenirken ve öğretim yöntemi/sürecine karar verirken sıralanan özellikler akılda tutulmalıdır:

a. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha düşük bir hızla öğrenirler.

b. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş olan bireyler öğrendikleri becerilerin kalıcılığını ve genellenmesini sağlamakta çoğunlukla başarısız olmaktadırlar.

c. OSB’den orta ve ileri derecede etkilenmiş olan bireyler ayrı ayrı öğretilen becerileri birleştirmede sorunları vardır.

Otizm Spektrum Bozukluğu olan bireylerde bakım hizmetinin kapsamı nedir?

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı hizmet politikası incelendiğinde öncelikle “aile yanında bakım” temel alınarak kuruluş bakımı son aşamadave zaruri durumlarda uygulanacak bakım modeline dönüşmüştür. Koruyucu önleyici hizmet modellerine ağırlık verilerek birey ve aileler kendi doğal ortamlarından koparılmadan desteklenmekte ve toplumsal hayattan soyutlanma riskleri en aza  indirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu ve 633 sayılı KHK’nın ilgili bölümünde “Engel gruplarına yönelik bakım, rehabilitasyon, toplumsal hayata katılmalarına ilişkin sosyal hizmet programları oluşturmak, geliştirmek ve uygulamakla yükümlüdür hükmü yer almaktadır. Mevzuata bakım hizmetlerinin kapsamı ile ilgili bakıldığında ise “Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tesbiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik”in üçüncü bölümünde bakım hizmetlerinin kapsamına ilişkin açıklamalar yer almaktadır. Bu bölümde özellikle bakım hizmetlerinin yetersizliği olan çocuğun bakımına yönelik olarak özellikle kişisel bakım hizmetlerini ve psiko-sosyal destek hizmetlerini kapsaması gerekliliği vurgulanmaktadır.

Otizm Spektrum bozukluğu olan bireylere hangi bakım hizmetleri sunulur?

Otizm Spektrum bozukluğu olan bireylere aşağıdaki bakım hizmetleri sunulur;

 a. Kişisel bakım hizmetleri;

1. Banyo yaptırılması

2. Tuvalet ihtiyacını gidermede yardım edilmesi ve gerektiğinde temizliğinin yapılması

3. Tırnaklarının kesilmesi

4. Saçlarının taranması

5. Dişlerinin temizlenmesi

6. Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi

7. El, yüz ve ayak temizliği

8. Sakal tıraşının yapılması

9. İstenmeyen tüylerin temizlenmesi

10. Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması

11. Burun ve kulak temizliğinin yapılması

12. Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi

13. Odasının temizlenmesi

14. Çamaşırlarının yıkanması gibi hizmetleri içerir.

Otizm Spektrum Bozukluğu olan bireylerde öz bakım becerilerinin öğretimini etkileyen durumlar nelerdir?

Atipik motor gelişim, ortopedik yetersizlikler, kaba ve ince motor becerilerdeki yetersizlikler gibi pek çok nedenden dolayı öz bakım becerilerinin edinimi etkilenebilir. Otizmi olan bireylerde sosyal iletişimsel yetersizliklerin olması, duyusal uyaranlara verilen sıra dışı tepkiler bu becerilerin edinimini zorlaştırmaktadır. Ayrıca taklit becerilerinde yaşanan sorunlar ve sosyal pekiştireçlere olan ilgisizlik de OSB olan bireylerin öz bakım becerilerini öğrenme sürecini olumsuz etkilemektedir.

 Büyük kas ve küçük becerilerindeki yetersizlikler öz bakım becerilerinin edinimini etkileyebilir. OSB’li bireyde motor becerileride oluşan bir eksiklik öz bakım becerisinin gelişimini de olumsuz biçimde etkileyecektir. Ayrıca OSB olan bireylere ailenin ya da çevresinin tutumu ile bağlantılı olarak yeterince fırsat verilememesi, uygun modeller sağlanması bu becerilerin edinimini geciktirebilir. OSB’li bireyin fiziksel ve zihinsel gelişimi ne kadar gelişmiş olursa öğretim süreci de ona dayalı olarak daha kolay olacaktır. Örneğin bakma, tutma vb. motor becerilerine ek olarak dikkat yöneltme, motor taklit, basit yönergeleri anlama gibi becerileri gelişmiş olan çocuklar öz bakımlarını yapmayı sağlayan becerileri daha kolay öğreneceklerdir. Bu tür motor becerileri ve bilişsel becerileri yerine getiremiyor olması öz bakım becerilerinin öğretilmesine engel değildir ve öz bakım becerisi ile paralel olacak şekilde çalışılabilir. OSB’li bireylerde özbakım becerlerini çalışmaya başladan önce tüm gelişim alanları ile ilgili doğrudan gözlenmesi ve bakım sağlayanlardan bilgi alınması oldukça önemdir. OSB’li birey ve bakım sağlayanlar için öncelikle planlama yapılırken öğretilmesi gereken becerilerin neler olduğu, zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ortamların özelliği, yeterliklerinin neler olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

OSB'li bireylere tuvalet becerisi nasıl kazandırılmalıdır?

OSB olan bireylerde duyusal işlevlerde bazı özel bozukluklar olduğu bilinmektedir. Bu duruma örnek verecek olursak motor becerilerdeki eksiklikler, algılama ve anlamada yetersizlikler ile dikkat süresinin kısalığı veya yoksunluğunu sıralayabiliriz. Tüm bunlar OSB olan bireylerde tuvalet becerilerinin kazandırılmasında özel eğitimi zorunlu kılmaktadır. Tuvalet becerisinin edinilmesi ve kalıcılığının sağlanılması bireyin kişisel bağımsızlığını sağlayabilmesi için oldukça önemlidir.

Tuvalet öğretimi planlanırken mesane kontrolünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanların olması ön koşuldur. Yürüme, görme, basit sözel yönergelerin anlaşılması gibi beceriler zorunlu olmayabilir ancak bu becerilerin varlığı yapılacak öğretimi kolaylaştıracaktır. Bireyde tuvalet öğretimini kolaylaştırıcı işaretçilerin olması ve tuvaleti geldiğinde rahatsızlık hissetmesi öğretim sürecini kolaylaştırcaktır. Ayrıca tuvalete tek başına gidebilmesi, temel soyunma giyinme için gerekli ince motor becerilere (tutma, açma) sahip olması, 3-5 dk oturmuş vaziyette kalabilmesi, basit yönergeleri anlayabilmesi bu öğretim sürecinin planlamayı kolaylaştıracaktır.

Bireyin öncelikle sabit bir boşaltım örüntüsüne sahip olup olmadığı belirlenmelidir. Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin belirlenmesi gereklidir. Bireye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Bunun içinde günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. Aldığı sıvı miktarı, beslenme biçimi boşaltım örüntüsünü etkileyecektir.

Tuvalet öğretimi için belirlenen boşaltım saatinden birkaç dakika önce birey tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse bunun için pekiştirilir. Tüm doğru boşaltımlar tüm ortamlarda aynı tutarlılıkta pekiştirmelidir. Bu bireyin farkındalığını artıracaktır.

gerçekleşmezse pekiştirme ya da cezaya yer verilmez. Tuvalet öğretimi sırasında altına kaçırmalar olursa görmezden gelinmelidir.

Tuvalet bireylerin fiziksel yetersizliklerine göre uyarlanmalıdır. Bireyin kas kontrolü yeterli değilse tuvaletin arkasına yanlarına destek konulmalıdır. Ayrıca sifon zinciri uzunluğu, tuvalet kâğıdının yeri vb. çocuğa göre ayarlanmalıdır. Etkili olan pekiştireçler bireysel olarak saptanmalı ve öğretime başlamadan önce etki durumu test edilmelidir. Kullanılacak pekiştireçlerin tuvalet ortamı içinde kullanılabilecek özellikte olmasına dikkat edilmelidir.

OSB’li bireylere tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında yaşı, dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalete yapma becerisindeki düzeyi gözönünde bulundurlar. Çocuğa uygun ipucu belirlenerek becerinin öğretimine geçilebilir. Öğretim sırasında daha önceden hazırlanan beceri analizi kullanılıp çocuğun yaptığı ve yapamadığı beceri analizi basamakları işaretlenir. Böylece yetersizliği olan çocuktaki ilerlemeler ya da ortaya çıkan olası sorunlar belirlenmiş olur.

 Becerinin genellenmesi kazanılan becerinin öğrenildiği ortamdan başka ortamlarda başka araçlarla başka kişilerin varlığında ve başka yönergeler verildiğinde yapılması demektir. Eğer uyarlama yapıldı ise öncelikle uyarlamanın kaldırılması gerekmektedir. Uyarlamalar kaldırıldıktan sonra çocuğun kazandığı tuvalet yapma becerisini başka tuvaletlerde gerçekleştirmesi üzerinde durulmalıdır.

OSB'li bireylere giyinme becerileri nasıl kazandırılır?

Giyinme becerileri, yetersizliği olan çocukların bağımsız olarak işlevde bulunabilmesi için gerekli öz bakım becerilerindendir. Giyinme becerilerine sahip olmak yetersizliği olan çocukların toplumsal kabulü açısından, seçim yapabilme becerisi ile yaşam kalitesinin artması açısından son derecede önemlidir. Giyinme becerileri; iç çamaşırı, kazak, pantolon, etek, çorap, ayakkabı, mont, eldiven, şapka giyme ve çıkarma becerilerini içerir. Bu becerilerin yanı sıra; düğme ilikleme ve çözme, çıtçıt açma ve kapama, fermuar açma ve kapama, kemer takma, kaşkol bağlama, bağcık bağlama ve çözme, uygun giysi seçme, görünümü değerlendirme ve gerektiğinde düzeltme gibi ek becerileri de kapsayan becerilerdir. Dikkatle incelendiğinde, giyinme becerilerinin karmaşık beceriler olduğu görülmektedir. Bu nedenle öğretilecek giyinme becerilerinin az karmaşık olandan karmaşık olana doğru sıralanması gerekmektedir.

Giyinme becerileri OSB olan ya da normal gelişim gösteren olsun tüm bireyler için soyunma ile ilgili becerilerden daha zordur ve daha sonra kazanılır. Bu nedenle giysileri çıkarmayı beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. Düğme açma-kapama, çıt çıt takma fermuar açma-çekme düğüm ve fiyonk yapma el göz eşgüdümü parmakla ilgili becerilerde tam bir gelişme gerektirir. Giyinme becerilerinin öğretimi olabildiğince doğal günlük etkinliklerin yapılmalıdır. Sabah kalkış, evden çıkış, toplumsal ortamlara gidiş ve çıkışlar soyunma giyinme becerilerinin öğretimi için en uygun zamanlardır. OSB olan bireyin bakımından sorumlu olan kişiler yeterli zamanlar ayırarak acele etmeksizin bu saatleri öğretim yapmak için kullanmalıdırlar.

Giyinme becerilerinin öğretiminde kullanılan araç gereçler de giyinmeyi kolaylaştırması bakımından önem taşımaktadır. Öğretim için giysileri seçerken mümkün olduğunca bireyin kendilerine ait giysiler seçilmeli gerekiyorsa bu giysilerde bazı uyarlamalar yapılmalıdır. Öğretim yapılırken önce büyük beden giysilerle ve lastikli pantolon, düğmesiz kazak, bağcıksız ayakkabı gibi ek beceriler gerektirmeyen giysilerle çalışılmalı, daha sonra uygun beden ve ek beceri gerektiren giysilere geçilmelidir. Öğretim sırasında, giysilerdeki fermuarların kolay çekilebilmesi için ucuna halka ve bağ takılması, büyükten başlayarak farklı büyüklükteki düğmelerin, fermuarların, çıtçıtların kullanılması, topuksuz çorapların ve yumuşak kumaşlı giysilerin seçilmesi önerilmektedir.

OSB olan bireyin bakımından sorumlu kişiler çocuğun evde ve diğer ortamlarda hangi giyinme becerilerine gereksinimi olduğunu belirlemelidir. Öğretilmesi hedeflenen giyinme becerisinin analizi yapılarak beceri ileri geri zincirleme ya da tüm basamakların bir arada öğretimi stratejilerinden biri seçilerek öğretilmelidir. Çocuğun düzeyine uygun ipuçları belirlenmeli kullanılmalı ve ipuçları azaltılarak çocuğun beceride ustalaşması sağlanmalıdır. Tuvalet yapma becerisinde olduğu gibi giyinme becerilerininde sürdürülmesi ve genellenmesi sağlanmalıdır. Bunun için çocuğun giyinmesi için gereksinim oluşturmak gereklidir. Özellikle bağımsız olarak giysisini giymesinin birey için pekiştirici olması sağlanmalıdır. Öğrenilen giyinme becerisinin başka ortamlarda ve başka kişilerin varlığında ve başka giysilerle yapılması becerinin genellemesini sağlayacaktır.

OSB'li bireylere yemek yeme becerileri nasıl kazandırılır?

Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının yerleştirilebilmesi için tüm bireylere öncelikle yemek yeme becerilerinin kazandırılması gereklidir. Yemek yeme becerilerinin bağımsız olarak yapabilmesi bireyin toplum içinde bağımsızlık ve saygınlık kaznamasını sağlamakta ve bireyin ev dışındaki toplumsal yaşama girme şansını artırmaktadır. Başlıca yemek yeme becerileri parmakla tutarak yemek yeme, kaşık tutarak yemek yeme, çatal kullanarak yemek yeme bardaktan sıvı içme ve bıçak kullanma becerilerini kapsamaktadır. Yemek yeme becerileri normal olarak yemek yediği öğün zamanlarında öğretilmelidir. Yemek yeme becerilerinin kazanılmasını etkileyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz:

Motor becerilerinde sorun olan OSB’li bireylerde hem oturdukları masa ve sandalyede hem de kullanacakları diğer materyallerde uyarlamalar yapılması gerekmektedir. Yemek yeme becerilerinin kazanılması sırasında öğrencinin aç olduğu olağan yemek yeme saatlerinin öğün saati olarak belirlenmesine önem verilmelidir. Yemek yeme becerilerinin öğretimi sırasında bireyin sevdiği yiyeceklerin kullanılması öğretimi kolaylaştırır. OSB’li bireyin çiğneme ve yutma ile ilgili olarak sahip olduğu becerilere göre yiyeceklerin kıvamı ayarlanmalıdır. Tutma becerilerinde sorun olan sorun olanlar için kaşığı ya da çatalı tutmasını sağlayan elinin üzerinden geçirilerek kullanılan araçlar tercih edilebilir. Yemek yeme becerileri ile doğrudan ilişkisi olmamakla birlikte öğretim sırasında temizlik kurallarına dikkat ederek OSB’li bireyin vücut sağlıklarının korunmasına özen gösterilmelidir.

Yemek yeme becerilerinin kazanılma sırası parmakla tutarak yemek yeme kaşık kullanarak, çatal kullanarak ve bıçak kullanarak yemek yemedir. Bardaktan sıvı içme parmakla yemek yeme ile birlikte kazanılmaya başlar. Diğer becerilerde olduğu gibi bireyin ilerlemeleri mutlaka kaydedilmelidir. Çocuk ilerleme gösterdikçe yapılan uyarlamalarda yavaş yavaş kaldırılmalıdır. Öğrenilen yemek yeme becerisinin başka ortamlarda ve başka kişilerin varlığında ve başka araç gereçlerle yapılması becerinin genellemesini sağlayacaktır.

OSB'li bireylere öz bakım becerilerinin öğretimine başlamadan önce ne yapılmalıdır?

Öz bakım becerilerinin öğretimine başlamadan önce öğretiminin planlanması gerekebilir. Bunun için öncelikle hangi öz bakım becerisinin öğretileceğine karar verilmesi gereklidir ve buna bağlı olarak o beceriye ilişkin “beceri analizi “ oluşturmadır. Hazırlanan beceri analizi kullanılarak çocuğun bulunduğu performans düzeyi belirlenir. Ardından çocuğun yapmadığı basamaklar gözönünde bulundurulup ona göre bir çalışma programı çıkarılmalıdır.

Bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırma demek olan beceri analizi hangi yollarla yapılabilir?

Bir beceriyi daha küçük alt basamaklara ayırma demek olan beceri analizi iki yolla yapılabilir. Birinci yol becerilerin bellekten analiz edilmesi ve basamakların sıralanmasıdır. İkinci yol ise ele alınan becerinin bizzat yapılması ve basamakların sıralanmasıdır. Daha doğru bir analiz yapabilmek için ve basamak atlama olasılığını azaltması nedeniyle becerinin bizzat yapılarak analiz edilmesidir.

Beceri analizi nasıl analiz edilir?

Beceri analizi ileri ve tersine zincirleme yoluyla analiz edilebilir. İleri zincirleme yöntemi ile yaparken becerinin basamakları yapılış sırasına göre önce yapılan basamaktan sonra yapılan basamağa doğru sıralanır. Tersine zincirleme yoluyla beceri analizi yapılırken ise, becerinin basamakları yapılış sırasına en son yapılandan en önce yapılan basamağa doğru sıralanır.

Beceri analizinin basamakları neye göre belirlenir?

Beceri analizinin basamakları çocuğun düzeyine göre daha alt basamaklara bölünebilir. Beceri analizine dayalı değerlendirme yapılırken becerinin yapılışı sırasında çocuğun bağımsız kendiliğinden gerçekleştirdiği basamaklar (+), bağımsız gerçekleştiremediği basamaklar (-) olarak işaretlenerek ilerlemeler kaydedilebilir. Çocuk değerlendirildikten sonra ona verilecek ipuçları belirlenir. Bu ipuçları fiziksel yardım, kısmi fiziksel yardım model olma, sözle yönergeler, görsel (resim ya da işaretler) ipuçları olabilir.

OSB olan bireylerinde etkili bir biçimde kullanılan ve Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) ilkelerine dayalı stratejilere örnek olarak neler gösterilebilir?

OSB olan bireylerin uygun davranışlarının arttırılmasında ya da yeni davranışların kazandırılmasında etkili bir biçimde kullanılan ve Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) ilkelerine dayalı çeşitli stratejiler yer almaktadır. UDA temel olarak sosyal açıdan önemli davranışları kontrol almayı hedefler. Bu amaçla bireylerin sergilediği uygun davranışların kazandırılması ve/veya arttırılmasını hedeflemekle birlikte; uygun olmayan davranışların azaltılması ve mümkün olduğu durumlarda ortadan kaldırılmasını amaçlamaktadır. Ayrık denemelerle öğretim, ipucu sistemleri, zincirleme öğretimi, doğal öğretim yöntemleri ve video modelle öğretim yöntemleri otizmli bireylerin gereksinim duydukları rutin, etkinlik, tepki ve becerilerin öğretiminde yaygın olarak kullanılan öğretim yöntem ve stratejilerinden bazılarıdır.

İpucu Sunma stratejisi nedir?

İpucu Sunma: Genel olarak uygulamacı yardımı olarak tanımlanan bu stratejiler; ipucu sunarak OSB’li bireyin beklenilen davranışı sergilemesini sağlaması, ardından sergilenen davranışın bir sonucu olarak onu pekiştirmesini ve performansa dayalı olarak ipucunu aşamalı biçimde silikleştirmesini içermektedir. İpuçları çeşitlilik gösterebilir. Alan yazında genel olarak beş temel ipucu biçimden söz edilir: (a) sözel ipucu, (b) jestsel ipucu, (c) görsel ipucu, (d) model ipucu ve (e) fiziksel ipucu. OSB’li bireyin gelişim düzeyine ve gereksinimlerine dayalı olarak tek bir ipucu kullanılacağı gibi birkaç ipucu çeşidi bir arada sunulabilir. Bu noktada önemli olan bireyin gereksinim düzeyine, öğrenme biçimine ve tercihlerine dayalı olarak en etkili bireysel ipucunu belirleyebilmektir.

Ayrık denemelerle öğretim stratejisi nedir?

OSB li bireylere hem tek basamaklı hem de öz bakım becerileri gibi zincirleme becerilerin öğretimde yaygın olarak kul­lanılmaktadır. Ayrık denemelerle öğretimin temeli ÖDS ilkesi başta olmak üzere UDA ilkelerine da­yanmaktadır. Her bir deneme, üçlü izlerlik süreci­ne göre, net bir öncül ya da ayırt edici uyaran (Ö), hedef davranış (D) ve sonuç (S) olmak üzere ilişkili üç bileşeni içermektedir Kısaca ifade etmek gere­kirse, bireyin öncül olarak belirlenen uyaranlara belirgin tepkiler vermesi ve diğer durumlarda tepki vermemesi ilkesine dayanmaktadır.

Doğal öğretim yöntemleri hangi stratejileri içerir?

Doğal öğretim yöntemleri farklı dil edinim düzeyindeki OSB’li bireylere özellikle dil ve sosyal etkileşim becerilerinin öğretiminde kullanılan öğretim stratejilerini barındırır. Doğal öğretim yöntemleri etkinlik temelli öğretim ya da gömülü öğretim, fırsat öğretimi gibi uygulamalı davranış analizi ilkelerine dayalı olarak geliştirilmiş bir dizi öğretim stratejisini içermektedir. Doğal öğretim yöntemleri yeni iletişim ve sosyal becerilerin öğretilmesinde günlük rutinleri ve etkinlikleri öğretim fırsatı olarak kullanılır. Öz bakım becerileri bu kapsamda etkinlikler içerisine gömülerek günlük doğal rutinin bir parçası olarak çalışılmalıdır.

Etkinlik çizelgesi nedir?

Etkinlik çizelgesi, OSB olan bireyin gününü oluşturan etkinlikleri hedeflenen sırada yerine ge­tirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisidir. Etkinlik çizelgeleri OSB’li bi­reyin gününü tahmin edilebilir hâle getirmekte ve bireye günlük rutinlerdeki değişimlere hazır olma fırsatı sunmaktadır. Özellikle günün farklı zaman­larında yerine getirmesi gereken öz bakım ve günlük yaşam becerilerinin sırasının ve basamaklarının öğretilmesi için oldukça kullanışlıdır. Genel olarak etkinlik çizelgesi hazırlanma aşamasında gerçekleş­tirilmesi gereken basamaklar şu şekilde sıralanabi­lir. : (a) etkinlikleri seçme, (b) resimleri oluşturma, (c) araç-gereçleri hazırlama, (d) pekiştireçleri be­lirleme ve hazırlama, (e) çevreyi düzenleme ve (f ) sosyal etkileşim becerilerinin öğretimi planlanma

Video modelle öğretim nedir?

Video modelle öğretim gözleyerek öğrenmeyle ilgili alan yazından ortaya çıkmış bilimsel dayanaklı ve etkili bir öğretim yöntemidir. Video modelle öğretim, OSB’li bireyin kendisinden beklenilen hedef davranış ya da becerinin bir model tarafından sergilendiği videoyu izlemesini ve ardından bu davranış ya da beceriyi yerine getirmesini içermektedir. Görsel uyaranlara daha fazla tepki veren OSB’li bireylere öz bakım becerilerini öğretiminde sıklıkla kullanılmaktadır. Video modelle öğretimde sıralanan basamaklar takip edilmelidir: (a) hedef beceri belirleme, (b) hedef beceriye ilişkin video klip hazırlama, (c) öğretim öncesinde bireye hazırlanan klibi izlettirme, (d) gerektiğinde hedef davranışa etkinlik bağlamı içinde yetişkin tarafından model olma, (c) bireyin ilgili uyarana dikkatini yöneltmesi için ipuçları ve pekiştireçler sunma ve (d) video klipte gösterilen beceriyi gerçekleştirmesi için OSB’li bireye fırsat sunma