Temel Bakım ve Rehabilitasyon 1 Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yardımcı teknoloji nedir? 

Yardımcı teknolojiler; özel gereksinimi olan bireylerin öğretimini bireyselleştirmek, bağımsızlıklarını artırmak ve yaşam kalitelerini yükseltmek amacıyla kullanılan özel araç, hizmet ve yöntemlerdir. Başka bir deyişle yetersizliği olan bireylerin eğitim, mesleki, günlük ve toplumsal hayatta karşılaşabileceği güçlükleri ortadan kaldırmak, yeterliklerini geliştirmek ve mevcut kapasitelerinden azami bir biçimde yararlanmalarına olanak tanıyan herhangi bir aracın kullanılmasıdır.

Bağımsız yaşam becerileri kavramını tanımlayınız?

Bağımsız yaşam becerileri, bireyin başkalarına bağımlı olmadan, yaşamını sürdürmesi için gerekli olan becerileri içerir.

Görme yetersizliği olan bireyler için kullanılan yardımcı teknolojiler nelerdir?

Dijital ekran büyüteçleri, uzak görüntüleme büyüteci, ekran okuyucuları, sesli uyarı sistemleri, braille klavye ve yazıcı, optik karakter tanımlama (optical character reader: OCR), akıllı gözlükler, dokunsal saatler.

Orta düzeyde teknolojiler nelerdir?

Zamanlayıcılar: Bir görev sırasında ne kadar zaman kaldığı konusunda ve görev için planlanan zamanın tümü hakkında görsel olarak bilgi sunan araçlardır. Görev için planlanan süre tamamlandığında zamanlayıcı sesli bir biçimde uyarı verir, bu anlamda kullanımı oldukça kolaydır. Örneğin; öğrenme güçlüğü yaşayan bir bireyin okuma metni süresi veya dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan bir bireyin etkinliği tamamlama süresi zamanlayıcılar aracılığı ile kaydedilebilir.

Okuma kalemleri: Okunan metnin üzeri tarandıktan birkaç saniye sonra kalem üzerinde bulunan küçük ekranda sözcüğün yer alması ve ardından kalemin sözcüğü seslendirmesi şeklinde bilgi sunan araçlardır. Okuma kalemleri tek bir sözcüğü veya cümleyi seslendirmek için kullanılabilir ve taşınabilir özelliktedir. Özellikle görme yetersizliği bulunan bireyler için yardımcı bir teknolojik araçtır.
Konuşan hesap makineleri: Kolay, anlaşılır bir dil ile sayısal girdileri, hesaplamaları ve sesli bir konuşma çıkışını içeren araçlardır. Ses kontrolü ve susturma özelliğine sahiptir. Öğrenme güçlüğü ya da dikkat bozukluğu olan bireylerin matematik becerilerini desteklemek için yardımcı olan araçlardır.

Konuşma üreten araçlar: Konuşma üreten araçlar bir sözcük ya da cümleyi temsil eden pek çok sembol içeren dijital ses çıktısı sunan taşınabilir elektronik araçlardır. Araçtaki herhangi bir sembole dokunarak bağlama uygun ses çıktısı sağlanabilmektedir. Örneğin; kalem sembolüne dokununca “Kalem”, ya da “Kalem istiyorum.” gibi bir sözcük ya da cümle üretilebilmektedir. Özellikle talep etme, bağlama uygun yanıt verme, seçim yapma, gibi becerilerde oldukça etkili olduğu belirtilmektedir.

Fiziksel sınırlılığı bulunan bireylerle çalışacak öğretmenlerin dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

Tekerlekli sandalyelere yaslanmayın, dokunmayın ya da dinlenmek için oturmayın.
Tekerlekli sandalyede oturan kişilere yaslanmayın.
Tekerlekli sandalyede oturan kişiye sormadan sandalyesini hareket ettirmeyin veya itmeyin.
Tekerlekli sandalyede oturan bir kişiden ceketinizi ya da içeceğinizi tutmasını istemeniz uygun bir davranış değildir.
Tekerlekli sandalyede oturan bir kişiyle sohbet ederken göz seviyesine gelmeye dikkat edin.
Tekerlekli sandalye kullanıcısıyla konuşurken, yanındaki refakatçisi ile değil, doğrudan kendisiyle konuşunuz.
Yardım etmeden önce mutlaka sorun.
Farklı özelliklere sahip tekerlekli sandalye çeşitleri vardır. Tekerlekli sandalyenin özelliklerini bilmiyorsanız kullanıcısına sorun ve söylediklerini uygulayın.
Tekerlekli sandalyeli kişiyi bir basamaktan ya da rampadan indirmeniz gerekiyorsa sandalyeyi geri geri indirin.
Bazı tekerlekli sandalye kullanıcıları tekerlekli sandalye dışında oturmayı tercih edebilirler. Eğer böyle bir talepleri olursa kibarca yardım teklif edin ve tekerlekli sandalyelerinin ulaşabilecekleri mesafede durmasına özen gösterin.
Koltuk değneği ya da baston kullanan kişiler oturduğunda veya bir yere yaslandığında, bu cihazlara kolay ulaşabilecekleri mesafede olmalarını sağlayın.
Koltuk değneği ya da baston kullanan ve yavaş yürüyen kişilerle yürürken onların temposuna göre yürüyün.
Kişi, zaman zaman şarj edilmesi gereken akülü tekerlekli sandalye kullanıyorsa ve sandalyesini şarj etmesi gerekiyorsa, kendisine kibarca prize yakın bir yer gösterin.

Zihinsel sınırlılığı olan bireylerle çalışacak öğretmenlerin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?

• Yaptığınız çalışmaların etkililiğini göstermek için veri tutun.
  Çalışacağınız becerilerin günlük hayatta sık kullanılan işlevsel beceriler olmasına dikkat edin.
  Öğretim yaparken öğrencinin dikkatini sağladığınızdan emin olun.
  Öğrenciye anlayacağı şekilde dil düzeyine uygun yönerge verin.
  Özellikle uzun süre dikkat ve performans gerektiren günlük yaşam becerilerinin öğretiminde öğrenci yorulduğunda ara verin.
  Ortamdaki dikkat dağıtıcı ve tehlike arz edebilecek unsurları kaldırın.
  Çalışma zamanını daha gönüllü olunan zamanlara göre esnetilmesi sistematik bir şekilde planlanmalıdır.
  Kazandırdığınız becerilerin genellemesini ve kalıcılığını sağlamayı da planlayın.
  Çalıştığınız bireyi iyi gözlemleyin ve başarılı yaşantı sayısını artırın. Zor beceriler ve başarısız yaşantılar motivasyon kaybı oluşturacaktır.
• Beceri öğretimi ve davranış yönetimi stratejilerini birlikte kullanın.
  Öğrenme motivasyonunu artıracak planlamalar yapın.
  Yaşantı ve deneyim fırsatını artırın.
  Birey beceri analizindeki bir basamakta zorlanıyorsa o basamağı daha küçük bileşenlere bölün.
  Anlamakta zorlandığı becerilerde görsel destekler sunun ve gerektiğinde ona model olun.
  Bir beceride tutarlı şekilde yanlış yapıyorsa tam fiziksel ipucu ile becerinin doğrusunu yaptırtın ve yardımınızı aşamalı bir şekilde geri çekin.
  Hangi ipucu stratejisini kullandıysanız kullanın ipuçlarını geri çekmeyi ve öğrenciye bağımsız uygulama fırsatı sunmayı ihmal etmeyin.
  Mümkün olduğunca olumlu davranışları övmeye çalışın.
  Eğitim sürecine aileyi de katmaya çalışın.
  Yaptığınız uygulamaları aileye gösterin, anlatın, uygulatın ve geri bildirim verin.
  Zorlandığınız ve bilmediğiniz konularda deneyimli uzmanlar ile işbirliğine açık olun.

Serebral Palsi (SP) nedir? tanımlayınız.

Çocukluk çağında en yaygın olarak görülen sinir sistemi bozukluğu Serebral Palsi (SP)’dir Serebral palsi: Doğum öncesi, doğum esnasında veya doğumdan hemen sonra beyinde oluşan hasar nedeniyle oluşan hareket bozukluğuna verilen addır ve beynin hasar gören yerine göre belirtileri de değişir. Ağırlıklı olarak hareketi ilgilendiren bir bozukluk olması nedeniyle temel iletişim sorunları konuşma ile ilgili olacaktır.

Farklı düzeylerde fiziksel sınırlılıkları bulunan bireylerin iletişim becerilerini sergilemeleri, geliştirmeleri ya da kolaylaştırmaları konusundaki öneriler nelerdir?

Telefonlar kolayca ulaşılabilecek bir yere yerleştirilmelidir. Konuşma esnasında hoparlör ya da kulaklık kullanılmalı, büyük tuşlu telefonlar tercih edilmeli, tek tuşla arama özelliği ve sesli arama özelliği olan telefonlar tercih edilmelidir.
Telekomikasyon şirketlerinin engellilere özel sağlamış olduğu indirimler ve kampanyalar takip edilebilir, engelli bireye bu konularda bilgilendirme yapılabilir.
Ellerini çok az kullanabilenler için konuşmaları tanıyarak yazılı metin hâline getiren bilgisayar yazılımları tercih edilebilir.
Yazı yazmak için sabitleyici özel aparatlar kullanılabilir.

Fiziksel sınırlılığın derecesine bağlı olarak farklı düzeylerde alternatif iletişim sistemleri önerilebilir.

Zihinsel sınırlılığı bulunan bireylerle çalışacak öğretmenlerin farklı yaş gruplarına ve yetersizlik derecesine göre kullanabileceği yöntem ve stratejiler nelerdir?

İlginç nesne ve etkinlikler bulma.

Gereksiz sorular sormaktan kaçınma.

Çocuğun yaptıklarıyla ilgili yorumda bulunma.

Beklemek ve işaret vermek.

Sohbete katılımı pekiştirmek.

Abartılı jest, mimik ve ses tonu kullanmak.

Model olmak.

Kısa ve anlaşılır konuşmak.

İletişim için fırsat yaratmak.

Konuşmayı eğlenceli hale getirmek.

Yanlışsız öğretim tekniklerinde ipucu silikleştirmesi nasıl yapılır?

Yanlışsız öğretim teknikleri; genel olarak eğitimin başında hedef öncüllere (davranış öncesi uyaranlar), hedef tepkiyi doğru bir şekilde kontrol eden uyaranların yani ipuçlarının eklenmesini zorunlu kılar. İpuçları, ardışık denemeler sırasında, hedef davranış öncesi uyaranların uyaran kontrolü oluşturmalarını sağlamak amacıyla, sistematik olarak azaltılır (silikleştirilir). Diğer bir deyişle yanlışsız öğretim, bir ipucu sunma ve ipucunu geri çekme yöntemidir.

Ayrık Denemelerle Öğretim (ADÖ) uygulamasında dikkat edilmesi gereken üç temel noktayı açıklayınız?

Uygulama sırasında dikkat edilmesi gereken önemli üç nokta vardır.

Birincisi, çocukların becerilerini kullanabilmeleri ve ortamlar arası genellemeleri için ADÖ diğer öğretim yöntemleriyle birlikte kullanılmalıdır.

İkincisi, özellikle ağır ve orta düzeyde zihin engelli ve otizmli çocukların eğitiminde, eğitimin başlangıcında diğer yöntemlere oranla yoğun kullanılmalıdır.

Üçüncü olarak, etkili bir şekilde uygulamak için öğretmenler mutlaka bu alanda eğitilmelidir.

Zihinsel sınırlılığı olan bireylerde barınmaya yönelik belirlenen amaçları öğretmek için öğretim planı hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

• Öğretmenin amaçları gerçekleştirmede kullanacağı beceri, işlem süreci ve kullanımı belirlenmelidir.
• Öğretim ortamı ve kullanılacak araç gereçler belirlenmelidir.
• Öğretimin günün hangi zamanlarında yapılacağı belirlenmelidir.
• Çocuk için etkili pekiştireç: Etkili pekiştireçler belirlemede aileyle görüşülerek çocuğun nelerden hoşlandığı belirlenebilir ya da çocuğun hoşlandığı şeyler kendisine sorularak bulunabilir.
• Öğretim süreci: Becerinin özelliği ve çocuğun var olan dikkat süresi göz önüne alınarak belirlenir.
• Öğrenilecek olan beceriye zarar veren ve istenmeyen davranışların azaltılmasında kullanılacak işlem süreçleri saptanmalıdır.
• Öğrenciye kazandırılacak becerinin sürekliliğinin nasıl kazandırılacağı saptanmalıdır.
• Öğrenciye kazandırılan becerinin başka kişi, araç ve ortamlara nasıl genelleştirileceği öğretime başlamadan önce belirlenmelidir. Öncelikle çocuğun fiziksel büyüklüğü ve ek yetersizlikleri nedeniyle yapılan uyarlamaların belli bir sıra ile geri çekilmesi gereklidir. Öğretim yapılan ortam olağan duruma getirilip çocuk bu ortamda beceriyi bağımsız olarak gerçekleştirir hâle geldikten sonra bu beceriyi günlük yaşamında gerçekleştirmesi gereken diğer ortam ve araç gereçlere nasıl genelleyeceğinin planının yapılması gereklidir. Bu plan yapılırken genellemenin yapılacağı ortam ve araç gereçleri kullanmanın zorluk düzeyleri ve öğrencinin günlük yaşamında karşılaşma olasılıkları göz önünde tutularak değerlendirilmelidir.

zihinsel sınırlılığı bulunan bireylere ev içi becerilerinin öğretiminde dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

• Sıkça kullanılan eşyaları mümkün olduğunca dolapların ilk raflarında saklayın.
• Mümkün olduğunca işlerinizi oturarak yapın.
• Eşyaların birkaçını bir kerede taşımak için uygun yükseklikte bir yardımcı araba kullanın.
• Hafif şeyleri yüksek raflardan indirmek için bir alıcı kullanın.
• Dolapları düzenlemek ve çıkarmak için çekme raflı sistem kullanın.
• Oturmayı mümkün kılmak için ütü yaparken ayarlanabilir bir ütü masası kullanın.
• Büyük, gevşek giysileri kanca ve cırtcırtlı bantlar ile kullanın.
• Giysi ve çocuk oyuncaklarını almak için gerekirse bir alıcı kullanın.
• Tekerlekli sandalye ve tekerlekli sandalye döşemesini kullanın. Bu, enerji tasarrufu sağlar ve denge ve yürüyüş dengeli olmadığında istikrarı arttırır.
• Duvar montajlı ve taşınabilir çeşitli tip şişe ve kavanoz açıcılarını deneyin.
• Paketleri açmak için küt uçlu döngü makas kullanın.
• Çamaşırları çamaşır makinesine veya kurutucuya götürmek için tekerlekli bir elbise taşıyıcısı kullanın.
• Temizlik veya yeniden düzenleme yaparken mobilyaları bir yere kolayca itmek için mobilyaların altına kaydırıcı yapıştırtın.
• Bir tekerlekli sandalye minderi ile yüksekliği arttırın. Böylece standart tezgahlar kullanılabilir.

Fiziksel sınırlılığı bulunan bireylerin bağımsız mutfak becerileri sergilemeleri esnasında ortaya çıkabilecek istenmedik durumları en aza indirmek için önerilen önlemler nelerdir?

•Otomatik kavanoz açıcıları kullanın. Bir düğmeye basarak boyutları değişen ve duvara monte olan modelleri de bulunmaktadır.
• Karıştırma kaplarını ve tabakları kaymayan paspaslarla dengeleyin.
• Plastik veya alüminyum gibi hafif kapları kullanın.
• El mikseri yerine tezgah mikseri kullanmak daha güvenlidir.
• Uzun fırın eldivenleri ve tencere tutucuları kullanın.
• Kolay açılan kapları kullanın veya gıdaları plastik konteynerler içinde saklayın.
• Tek elini kullanamayan bireyler için tasarlanmış kesme tahtası kullanın.
• Spatula, kaşık ya da çatala göre daha fazla kontrol ve güven sağladığı için pişirme sırasında gıdaları çevirmek ve gıdaları sunmak için maşa kullanınız.
• Bakkaldan kavanozda yiyecek maddeleri satın aldığınızda onları torbalamadan önce görevliden kavanozları açıp hafifçe yeniden kapatmalarını isteyin.
• Kesme ve doğrama için tırtıklı bir bıçak kullanın çünkü kontrolü daha kolaydır.
• Blender ve mutfak robotu gibi tek elle yönetilebilen elektrikli ev aletlerini kullanın. Bu size zaman ve enerjiden tasarruf imkânı da sağlayacaktır.
• Tekerlekli sandalyeye entegre olabilen katlanır çalışma tezgahını hem çalışma yüzeyi olarak hem de yemek hazırlamak için kullanabilirsiniz.
• Kullanıcı ihtiyaçları ve teknik ihtiyaçlar incelendiğinde, mutfak tezgahının granit olması, temizliğinin kolay yapılması ve dolap kulplarının kolay tutulur olmasını sağlamaktadır
• Mutfak tezgahı ve ocak altı tekerlekli sandalyenin rahatça gireceği şekilde tasarlanmalı ve tekerlekli sandalye kullanıcıları rahatlıkla mutfak içinde yiyeceklerini ve kullandıkları mutfak eşyalarını temizleyebilmelidir.
• Yemek pişirme eyleminin gerçekleştirildiği bölümde tekerlekli sandalye kullanıcıları rahatlıkla ocağa ve fırına yaklaşması için tezgahın altına hareket alanı ve yaklaşma açısı sağlayacak boşluk bırakılmalıdır. Böylelikle tekerlekli sandalye ile hareket sağlanır.
• Bulaşık makinesi mutfak lavabosunun yanında olursa bulaşıkları durulayıp koymak tekerlekli sandalyedeki birisi için daha kolay olacaktır.
• Yükseklik ayarlı tezgâhları araştırın ve imkânınız varsa yaptırın.

Beceri analizi hazırlama şekilleri nelerdir? açıklayınız

Beceri analizin farklı şekillerde yapılabilir. Bunlar; bellekten sıralama, beceriyi kendimiz deneyerek yazma, beceriyi yerine getirmesi gereken grubun/bireyin gözlenerek yazmadır. Beceriyi bellekten analiz ettiğimizde kendi sahip olduğumuz yeterliliklere göre düşündüğümüzden güçlük düzeyi kestirimi yapamayabiliriz. Aynı durum kendimiz yaparak yazdığımızda da söz konusu olabilir. Bellekten sıralarken basamak atlayabilme ihtimali de vardır. Yaparak yazma sırasında da kendi yapma biçimimizin tasviri analize girebilir.

Finansal yönetim konusunda fiziksel sınırlılığı olan kişilere yönelik öneriler nelerdir?

Finansal yönetim konusunda fiziksel sınırlılığı olan kişilere birkaç öneride bulunmak gerekirse;

• Başta bankalar olmak üzere tüm finans kuruluşlarının engelli bireyler için sunduğu özel hizmetler araştırılmalı ve engelli birey ile paylaşılmalıdır.

• Daha erişilebilir olması vesilesi ile internet bankacılığı hizmetleri edinmesi önerilebilir.
• Bütçe yapma, finansal danışmanlık sunma gibi hizmetler ile ilgili engellilere özel yazılımlar araştırılmalıdır.

Mali yönetim becerileri kontrol listesinde yer alması gereken temel beceriler nelerdi?

Paraları tanır.
Para üstünü hesaplar
Dört işlem gerektiren market problemlerini çözer
Hesap makinesi kullanır
Harçlığına göre alışveriş yapar.
İhtiyacı olan şeyleri satın alır.
İhtiyaç duyduğu şeyleri gereksinimi kadar satın alır.
Alışverişten artan parasını cebine/cüzdanına koyar.
Banka kartı kullanarak para çeker.
Kantinden alışveriş yapar.
Verilen listeye göre alışveriş yapar.
Gereksinimlerine göre alışveriş listesi yapar.
Pazardan/marketten alışveriş yapar.
Ürünlerin son kullanma tarihini kontrol eder.
Fatura ödemelerini yapar.
Banka işlemlerini yapar.
Aylık bütçe yapar.
Aylık bütçesine uygun harcamalar yapar.

Mali yönetim becerilerinin öğretiminde sıkça kullanılan yöntemlerden biri olan sosyal öykülerin hazırlanmasında kullanılan altı cümle türü nelerdir?

Sosyal öykülerin yazımında (a) betimleyici, (b) yansıtıcı, (c) yönlendirici, (d) doğrulayıcı, (e) iş birlikçi ve (f) kontrol cümlesi olmak üzere altı cümle çeşidi kullanılır.

Betimleyici cümlede durum ve ortama ilişkin genel bilgiler; yansıtıcı cümlede bireyin kendisi dışındakilerin ilgili durumla ilgili düşünceleri, duyguları, inançları ve görüşlerine ilişkin bilgiler; yönlendirici cümlede uygun tepkinin nasıl sergilenmesi gerektiğine ilişkin bilgiler; doğrulayıcı cümlede içinde yaşanılan kültürün ortak değerlerine ilişkin bilgiler; iş birlikçi cümlede amaca ulaşmada anne-babaların, kardeşlerin, akranların ve uzmanların bireye nasıl yardım edebileceklerine ilişkin bilgiler; kontrol edici cümlede bilgiye ulaşmak ya da bilgiyi tekrar çağırmak için kullanılacak kişisel stratejilere ilişkin bilgilere yer verilir.

sosyal öyküleri hazırlarken cümle türlerinin öykü içindeki dağılım oranı nasıl olmalıdır? 

Sosyal öykülerin yazımında cümle türleri kadar cümlelerin öykü içindeki oranına da dikkat edilmelidir. Bir yönlendirici cümle için öyküde iki-beş betimleyici, yansıtıcı ve/veya doğrulayıcı cümlenin bulunması ya da bir yönlendirici ya da kontrol cümlesi için iki-beş betimleyici, yansıtıcı, doğrulayıcı ya da iş birlikçi cümlenin bulunması gerekmektedir.

Aşamalı yardımla öğretim nasıl gerçekleştirilir?

Aşamalı yardımla öğretimde, hedef uyaran ile ipucu bir arada sunulur ve zamanla ipuçları geri çekilir, başka bir ifadeyle silikleştirilir. Aşamalı yardımla öğretimde hedef uyaran sunulduktan hemen sonra öğrencinin beceriyi yapmasını kesinleştirecek ipucu ile öğretime başlanır, ancak öğretim sırasında öğrencinin performansına bağlı olarak öğretmen tarafından verilen anlık kararlarla daha ılımlı ipuçları kullanılabilir ya da bir önceki ipucunun kullanımına geri dönülebilir. Örneğin öğrenciye “Saçını topla.” (“saçını topla” yönergesi bir hedef uyarandır) yönergesi sunulduktan hemen sonra öğretmen elinden tutarak öğrencisinin saçını toplamasını sağlar (Kontrol edici ipucu olarak tam fiziksel ipucu sunulur.). Öğrenci tam fiziksel ipucuna gereksinim duymadığında öğretmen daha ılımlı ipuçlarından biri olan kısmi fiziksel ipucunun sunumuna geçer ve öğrencisinin bileğinden tutarak kısmi fiziksel ipucu sunar. Öğrenci kısmi fiziksel ipucuyla beceriyi sergilerse daha ılımlı bir ipucuna geçilir, kısmi fiziksel ipucunda beceriyi sergilemeyi durdurur ya da istenilen düzeyde sergileyemezse tam fiziksel ipucuna geri dönülür. Aşamalı yardımla öğretimde doğru tepki, yanlış tepki ve tepkide bulunmama olmak üzere üç tür öğrenci tepkisi vardır. Öğrenci doğru tepki verdiğinde pekiştirilir. Öğrenci tepkide bulunmadığında ya da yanlış tepkide bulunduğunda ise hata düzeltmesi yapılır. Öğretim öncesinde değerlendirme oturumları yapılarak öğrenmenin olup olmadığına ilişkin kayıt tutularak veri toplanır.