Engelli Bakımı ve Rehabilitasyonunu Planlama Dersi 6. Ünite Özet

Mevcut Durumun Belirlenmesi

Bakıma gereksinimi olan bireyin gereksinimlerine yönelik hedeflerini belirlemeden önce mevcut durumun belirlenmesi gerekmektedir. Mevcut durum, performans düzeyi olarak ifade edilen bireyin yapamadıklarının yanında yapabildiklerinin de belirlenmesidir.

Mevcut durumu belirlemek için üç adım izlenmektedir. Bunlar;

• Gereksinimlerinin belirlenmesi
• Yapabildiklerinin belirlenmesi
• Kaynakların belirlenmesi

Gereksinimlerin Belirlenmesi

Gereksinim, eksikliği duyulan ihtiyaç olan şey olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu bakıma gereksinim olduğunda gereksinimler çeşitlilik göstermektedir. Bu bağlamda, bakıma gereksinimi olan bireyler için gereksinimler; kendi başına yapamadığı ve bir başkası tarafından karşılanmasına ya da desteklenmesine ihtiyaç duyduğu hizmetler olarak tanımlanmaktadır.

Bireylerin gereksinimleri beş temel kategori altında incelenmektedir. Bunlar:

1. Fiziksel gereksinimler
2. Güvenlik gereksinimi
3. Sosyal gereksinimler
4. Saygı görme gereksinimi
5. Kendini gerçekleştirme gereksinimidir.

Fiziksel gereksinimler: Yemek yeme, içmek, barınmak, hava ve uyku gibi temel ve içgüdüsel ihtiyaçlardır ve diğer tüm gereksinimlerden önce gelmektedir.

Güvenlik gereksinimi: Güvenlik ihtiyacı, tehlikeden uzak olma, korunma ve korkusuzca yaşama gibi gereksinimlerdir. Fiziksel gereksinimlerden sonra en temel ikinci gereksinim güvenlik gereksinimidir.

Sosyal gereksinimler: Bir gruba ait olma, kabul görme, başkaları ile iletişim içinde olma gibi duyguları içerir.

Saygı görme: Sevme ve sevilmenin dışında her bireyin saygı duyulma/saygı görme isteğidir.

Kendini gerçekleştirme: Bireyin hayallerini gerçekleştirmesi anlamına gelmektedir.

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre, bu temel gereksinimler en alttan başlayarak en üste doğru gitmektedir. birey önce en temel olan fiziksel gereksinimlerin karşılanmasını ister. Bunu güvenlik gereksinimi izler ve ardından sosyal gereksinimler gelir. Bu teoriye göre, bireyin yeme, içme, uyku gibi birincil biyolojik gereksinimleri karşılanmadan, bir üstteki aşamaya geçmemektedir. Bireyin yeme-içme, barınma, güvenlik gereksinimlerinin karşılanmasının ardından bir yere ait olma, başkaları ile ilişki içinde olma, anlamlı uğraşlar edinme, saygı ve kabul görme gibi diğer gereksinimleri gelir ve birey bu gereksinimlerin de karşılanması ihtiyacını hisseder. Bireylerin bu her alanda ihtiyaçlarının karşılanması yaşam kalitesinin göstergeleri olarak kabul edilmektedir.

Bakıma muhtaç bireyin gereksinimleri belirlenirken, her bir alana yönelik bilgi almak amacıyla kontrol listeleri ve görüşme tekniklerinin kullanılmaktadır. Kontrol listeleri, bakıma muhtaç bireyin gereksinimlerine ilişkin bilgi toplama sırasında kullanılan ve değerlendirilmesi gereken alanların/maddelerin sıralandığı listedir. Kontrol listelerine ilişkin örneği ilgili ünitede bulabilirsiniz (S:139, Tablo 6.1)

Yapabildiklerinin Belirlenmesi

Bakıma muhtaç bireyin performans düzeyi veya hâlihazırdaki durumunun belirlenmesidir. Her bireyin yetersizliğine ve yetersizlikten etkilenme derecesine bağlı olarak yapabildikleri farklılık göstermektedir. Örneğin, bireyin yeme-içme konusunda bakım gereksinimi olduğu belirlenmiş olabilir. Ancak yeme-içme konusunda sahip olduğu becerilerin belirlenmesi gerekir. Örneğin, yiyecekleri hazırlandığında çatal-kaşık kullanarak yemeğini yiyebiliyorsa, bakım hizmeti olarak yiyeceğinin hazırlanması hedef olarak alınabilir. Ancak birey fiziksel ya da zihinsel yetersizliğine bağlı olarak çatal-kaşık kullanma becerilerine sahip değilse, yiyeceklerinin bakımdan sorumlu kişi tarafından yedirilmesi bakım hedefi olarak belirlenebilir.

Bazen de bir gereksinim belirtilmemiş olmasına rağmen bireyin yeterli olduğu alanları ya da güçlü olduğu yanlarını bilmek gerekmektedir. Bireyin yapabildiklerinden yola çıkarak, gereksinim belirlemek mümkün olacaktır. Örneğin bireyin hobi ya da bir iş uğraşı becerisi var ise bunu bilmek birey için sosyal alanda hedefler belirlenmesini sağlayacaktır.

Bireyin ilgi alanları, yetenekli olduğu konular ve yapmak istedikleri belirlenirken kendisine ya da kendisini yakından tanıyan kişilere şu sorular sorulabilir:

• Bana kendinden bahseder misin?
• İlgini çeken konular nelerdir?
• Seni en çok neler eğlendirir?
• Dışarı çıktığında ne yapmaktan hoşlanırsın?
• En çok nerelere gitmeyi seversin?
• Evde neler yapmaktan hoşlanırsın?
• Neleri başarmak istersin?

Kaynakların Belirlenmesi

Birey için belirlenen hedeflerde gereksinimleri karşılayacak kaynakların olup olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır. Gereksinimler ile kaynakların eşit durumda yani dengeli olması gerekmektedir. Gereksinimleri karşılayacak kaynaklar mevcut değilse belirlenmiş olan hedefler ve hazırlanmış olan bakım planı uygulanabilir olmayacaktır. Bu bağlamda bireyin gereksinimleri ve eldeki mevcut olanaklar arasında denge kurmak için değerlendirme ve bilgi toplama sürecinde bireyin gereksinimleri hakkında bilgi toplarken koşullar hakkında da bilgi toplamak gerekmektedir.

Bakıma gereksinimi olan bireyler için belirlenecek olan hedeflerin uygulanabilir olması için eldeki kaynakların neler olduğunun analiz edilmesi ve hedeflerin mevcut kaynaklara ya da elde edilebilecek kaynaklara göre planlanması gerekmektedir.

Bakıma Muhtaç Bireyin Gereksinimleri İle Mevcut Kaynaklar Arasındaki İlişki

Bireylerin gereksinimlerinin belirlenmesinin ardından, belirlenecek olan hedeflerin uygulanabilir hedefler olması için, bireyin yapabildiklerinin ve kaynakların da belirlenmesi gerekmektedir. Gereksinimlere bağlı olarak kaynakların değerlendirilmesi ve belirlenmesi sırasında üç durum ile karşılaşılabilir:

1. Gerekli kaynakların mevcut olması
2. Gerekli kaynakların mevcut değil ancak temin edilebilir olması
3. Gerekli kaynakların mevut değil ve aynı zamanda temin edilemeyecek durumda olması.

Hedeflerin belirlenmesi aşamasında, bu üç durum dikkate alınarak kaynakların değerlendirilmeli ve bireyin bakım hedeflerinin bu durumlara göre belirlenmesi gerekmektedir.

Bakım Hedeflerinin Belirlenmesi

Bakıma gereksinimi olan bireyler için hedef belirleme aşamasında dikkat edilmesi gereken durumlar ve izlenmesi gereken süreçler bulunmaktadır. Bunlar:

• Öncelikli hedeflerin belirlenmesi
• Her bir öncelik için anlaşmaya varılması
• Gözden geçirme zamanlarının belirlenmesi

Bakım hedefleri belirlenirken fiziksel ihtiyaçlara ek olarak her bireyin sosyal hayata katılımının da hedeflenmesi gerekmektedir.

Öncelikli Hedeflerin Belirlenmesi

Öncelikli hedefler belirlenirken şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir:

• Bakım alacak kişinin öncelikleri dikkate alınmalıdır.
• Bireye sağlanacak olan hizmetler, bireyin tercihlerini ve isteklerini yansıtmalıdır.
• Bireyin kişiliğine ve değerlerine göre belirlenmelidir.
• Kişiye özgü ve ileriye dönük olmalıdır.
• Bireyin uzaklaşmak istediği değil, başarmak istediği şeyler üzerine odaklanmalıdır.

Öncelikli hedeflerin belirlenmesi iki adımdan oluşmaktadır:

1. Hedefleri eleyin: Bakım hizmeti alacaklar bireyler, kimseden etkilenmeden kendi tercihlerini daha açık bir şekilde ifade edebilecek, diğer taraftan kararsız kaldıkları zamanlarda, planlamayı yapan sorumlu kişinin önerilerini kabul edeceklerdir (www.ncga.org). Bakım hizmeti alacak olan bireyin iletişim becerileri ya da zihinsel düzeyi kendisinden bilgi almaya uygun değilse bu durumda ailesi ile görüşülerek önceliklerin belirlenmesi gerekecektir.
2. Hedefleri tartışın: Bazı durumlarda bakıma muhtaç bireyin istekleri hemen ulaşılabilir özellikte olmayabilir ya da görüşülen diğer kişilerden farklı olabilir. Bu noktada bakım personelinin bakıma gereksinimi olan bireyi ya da ailesini daha küçük ve kolay ulaşılabilecek amaçlar belirleme konusunda ikna etmesi gerekmektedir.

Öncelikli hedefler için anlaşmaya varılması (Hedeflerin Belirlenmesinde Ortaya Çıkacak Çatışmaların Önlenmesi)

Hedeflerin belirlenmesi sürecinde bakım hizmeti alacak kişi ile diğer kişiler arasında beklentiler konusunda çatışmalar olabilmektedir. Hedef belirlenirken çatışma durumları şu şekillerde yaşanabilmektedir:

• Bakım hizmeti alacak birey ile ailesinin beklentileri örtüşmeyebilir.
• Ailenin beklentileri bakım hizmetini sunacak kişiler açısından zorlayıcı olabilir.
• Bakım hizmeti alacak birey ile ailesinin beklentileri, hedeflerin belirlenmesinden sorumlu kişiler tarafından uygulanabilir görülmeyebilir.

Çatışmanın söz konusu olduğu durumlarda, hedeflerin belirlenmesinden sorumlu olan kişilerin bu çatışmaları önleyecek ve ortak bir noktada buluşabilecek öneriler getirmesi önemlidir.

Hedeflerin Gözden Geçirilmesi

Hedeflerin düzenli olarak gözden geçirilmesi önemlidir çünkü bakım hizmeti alacak olan bireylerin değerlendirme gereksinimleri devam edebilir. Bu nedenler, bakım planı hazırlandıktan sonra da gerektiğinde değerlendirme ve hedefleri düzenlemek gerekebilir. Gözden geçirilmesi ve gerekirse yeniden düzenlenmesi gereken durumlar şöyle sıralanabilir:

• Sağlık durumundaki ciddi değişiklikler : Örneğin bireyin sağlık durumunda meydana gelen beklenmedik bir iyileşme durumu ya da kötüleşme durumu hedeflerin yeniden ortaya çıkan gereksinimlere göre değiştirilmesini gerektirebilir.
• Bakım ortamının değişmesi : Örneğin, bireyin ev ortamından özel bakım merkezi ortamına geçiş yapması ya da hastaneye geçiş yapması gibi durumlar bakım hedeflerinin değişmesine neden olabilir. Bu durumda yine hedeflerin gözden geçirilmesi ve yenilenmesi gerekecektir.
• Bireyin tedavi tercihlerinin değişmesi : Örneğin diyalize giren bireyin bu tedavisinin kesilmesi gibi. Bu gibi durumlar yine bakım hizmeti hedeflerinin değişmesine neden olacaktır.