Engelli Bakımı ve Rehabilitasyonunu Planlama Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Yaşlılık, hastalık, engellilik, yoksulluk bakım türlerinin oluşmasında temel gerekçelerdir. Bireylere bakım sağlamada bakım elemanı hem bireyle hem onun ailesi ve diğer uzmanlarla işbirliği içerisinde süreci planlaması gerekmektedir. Planlama aşamasında bakımın uygulanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve sonuçları noktasında tekrardan düzenlenerek uygulanması hem bakımın kalitesini arttırmakta hem de bakım hizmetinden yararlanan bireye olumlu değerler katmaktadır.

Bakım Planı ile İlgili Kavramlar ve Tanımları

Bakım planın temel unsuru olan hizmetin sunulacağı birey, bu hizmeti sunacak olan kişiler, bakım planını oluşturma ekibi, planın kendi içerisinde barındırdığı özellikler, temel hedefler, kapsam önemlidir.

Yetersizliği Olan Birey

En genel tanımı ile yetersizliği olan birey evde ve kurumda bakımı sürdürülen, doktor veya kurumsal bağlamda yetersizliğine göre yardım ve tedavi destekleri alan kişidir. Bu yetersizlikler doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası gibi farklı zaman dilimlerinde oluşabilmesinden dolayı bireysel farklılıklar göz ardı edilmemelidir.

Yetersizliği Olan Bireyin Bakımı

Yetersizliği olan bireylerin bakımının temel amacı gelişim ve gereksinimlerine önem verilerek toplum içerisinde bir birey olarak topluma uyumlarını kolaylaştırma ve tam katılımları önünde bulunan engelleri kaldırarak öncelikle sosyal destek hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamaktır. Yetersizliği olan bireylerin bakımın belli temel amaçlar bulunmaktadır. Bu temel amaçlar doğrultusunda bakımın planlanması ve sunulması gerekmektedir. Bakımın temel amaçları;

• Yetersizliği olan birey için yapılan yasal düzenlemeler yetersizliği olan kişilerin yaşam çevresi, sağlık, temel bakım hizmetleri açısından ve toplumdan ayrışmadan yaşamlarını devam ettirmeleri,
• Yetersizliği olan bireyin saygınlığının korunması,
• Yaşadıkları çevrede yeterli desteğe sahip olan kişilerin, güven duygularının oluştuğu, olumlu tutum ve davranışların sağlandığı, sağlık ve bakımla ilgili sorun noktaların azaltılmasıdır.

Bakım Elemanı

Bakım gereksinimi olan yetersizlikten etkilenmiş bireylere hizmet sunmasına dair M ill i Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmış belge ve sertifikaya sahip olmalıdır. Engelli bakım elemanının taşıması gereken özellikler şunlardır:

• Yetersizliği olan bireyin özelliklerini tanıyabilmeli,
• Bakım yapacağı yetersizlik türünü tanıyabilmeli,
• Yetersizliği olan bireyin günlük bakımını yapabilmeli,
• Fizyoterapi ve meşguliyet (İş-Uğraşı) terapisi yapabilmeli,
• Yetersizliği olan bireyin odasını düzenleyebilmeli,
• Yatak içi ve dışı egzersizler yaptırabilmeli,
• Yetersizliği olan bireyin ilaç takibini yapabilmeli,
• İlk yardım uygulayabilmelidir.

Bakım Planlaması

Yetersizliği olan bireyin, hayatın tüm sürecine ilişkin yeterliliklerini kaybettiğinde gelecekteki bakımında etkili olabilecek kararların alınmasıyla ilgili hedefleri amaçlayan resmi karar alma süreci olarak tanımlanmaktadır. Bakım planlamasının oluşturulmasında etik unsurlar;

• Karar verme sürecinde yetersizliği olan bireyin ahlaki noktalardaki özerkliği,
• Tercihler hususunda oluşabilecek endişelerin öncede dile getirilmesi,
• Karar verme için uygun önlemler şeklinde sıralanabilir.

Bakım planlaması, genel olarak sosyal açıdan oluşan sağlık sorunlarının tespit edilmesi, sosyal yapı içerisinde bireylerin devam eden ihtiyaçlarının giderilmesi, bireysel olarak gereksinimlerin ortaya konularak üzerinde çalışılmasını gerektirir. Bakım planlaması durağan bir yapıda değildir. Kendi içerisinde farklı aşamalar ve süreçler barındırmaktadır.

Bakım Planı

Bakım gereksinimi olan yetersizlikten etkilenmiş bireyin genel süreçte bakımı ile ilgili fiziksel, psikolojik, sosyal ve diğer alanlarda karşılaşılan sorunları tespit etmektir. Ayrıca, bakım planı yetersizliği olan bir birey için bakım sürecini ifade eden yazılı bir belgedir.

Bakım Planı ve Özellikleri

Bakım planı, yetersizliği olan bireye bakım sürecinde destek sağlayan bakım elemanı tarafından derinlemesine bilinmesi gereken bir unsurdur. Farklı tanımları yapılmış olsa da genel olarak bakım planı, yetersizliği olan birey için bakımın nasıl sağlanacağına ilişkin bir yaklaşım geliştirme ve bunun süreç içerisinde nasıl kullanılacağını açıklayan programdır. Bakım planı oluşturma öncesinde izlenecek olan aşamalara dikkat etmek bakımın sürecinin yetersizliği olan bireyin ihtiyaçlarına tam anlamıyla hizmet etmesine olanak sağlayacaktır. Hem kişisel hem de uygun bakım sunmak için bakım planı ile süreci yapılandırılmış olmamız önemlidir.

Bakım Planının Birey Açısından Temel İlkeleri ve Özellikleri

Bakım sürecinde karşılaşılan olumsuzluklar uzmanlar arasında koordinasyon ve iletişimin istenilen şekilde oluşturulamamasıdır. Bakım planının birey açısından temel ilke ve özelliklerini inceleyecek olursak bu ilkeler bazı başlıklar altından toplanmaktadır.

1. Bakım planları amaç odaklı, dinamik araçlar olmalıdır.
2. Bakım planlamasını kolaylaştıran araçlar bakım ekibinin tüm üyelerinin rollerine göre bilgiye güvenli bir şekilde erişmesini ve katkıda bulunmasını sağlamalıdır.
3. Bakım planları yetersizliği olan bireyin yapabileceği ve yapamayacağı durumları karşılar nitelikte olabilmesi için bakım elemanı ile bireyin yetenekleri ile hazırbulunuşluğunu tanımlar ve yansıtır şekilde olmalıdır.
4. Bakım planlaması ve araçları karar vermeyi kolaylaştırmalı ve hesap verebilirliği netleştirmelidir.
5. Her birey bakım planlamasından ve araçlarından yararlanabilmelidir.

Bakım Planı Oluşturma Aşamaları

Bakım planının hazırlanmasında bakım elemanlarının dikkat etmesi gereken diğer önemli nokta ise bakım planı oluşturma aşamalarını bilmektir. Bu aşamalar;

• Bilgi toplama
• Bakım teşhislerinin oluşturulması
• Bakım amaçlarının belirlenmesi
• Bakım programının oluşturulup uygulanması
• Bakım hizmetleri sonucunda bakım planının değerlendirilip yeniden düzenlenmesi

şeklinde sıralanabilir.

Bilgi toplama: Temel amacı bakımın sunulacağı kişi olan yetersizliği olan birey hakkında bakım planında işe dönük kullanılacak her türlü verinin toplanmasıdır.

Bakım teşhislerinin oluşturulması: En genel amacı bireyin bakım nedeninin toplanan bilgiler neticesinde ortaya konulmasıdır. Bu teşhisin yapılması uzun ve detaylı yapılan araştırmalar sonucu ortaya konulmaktadır.

Bakım amaçlarının belirlenmesi: Bakım amaçları sonunda yetersizliği olan bireyin bağımsızlığa ulaşma düzeyi ya da becerilerdeki ilerlemelerinin somut olarak ifade edilmesidir.

Bakım programının oluşturulup uygulanması: Bilgilerin toplanması ve bilgilere göre teşhislerin oluşturulması amaçların ortaya konulmasını kolaylaştırmaktadır.

Bakım hizmetleri sonucunda bakım planının değerlendirilip yeniden düzenlenmesi: Bakım planının oluşturulmasının en temel unsuru olan amaçların ne derece gerçekleştiğinin ölçülüp değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bakım Planının Önemi ve Sürecinin Katılımcıları

Bir bakım elemanın işe dönük bakım planı oluşturabilmesi için onun önemini, ne tür yasal dayanaklarının olduğunu ve bu plana katılması gereken uzman ve kişileri bilmesi gerekmektedir.

Bakım Planının Önemi

Bakım planının önemini onun yetersizliği olan bireyin birçok gelişim alanına olan katkılarından anlayabiliriz. Bu yüzden bakım planı kendi içerisinde çok farklı alanların geliştirilmesi ve desteklenmesi için amaçlar taşıyor olmalıdır. Bu amaçlar bakım elemanları tarafından göz ardı edilmeden plana bütünleştirilmesi gerekmektedir. Bakım planları yetersizliği olan bireyi merkeze alarak oluşturulmalıdır. Bakım planlarının önemini ortaya koyan diğer bir unsur ise sağlanan hizmetlerin çok yönlü olmasıdır. Çok yönlü bakım planı, içerisinde farklı gelişim alanlarının desteklenmesi için farklı hizmet türlerini barındırması anlamına gelmektedir. Yetersizliği olan bireylerin eğitsel alanda bakımının yapılması bireyselleştirilmiş eğitim planları (BAP) ile sağlandığında bakım elemanının bundan haberdar olarak bireye hazırlayacağı bakım planında ortak noktada buluşan amaçlara yer vermesi önemlidir. Bakım sürecinde desteklenen farklı gelişim alanlarına bakacak olursak;

• Kişisel bakım
• Anlama ve dil
• Beceriler (İfade edici ve alıcı dil)
• Öğrenme
• Hareketlilik
• Kendini yönlendirme
• Bağımsız yaşama becerileri
• Ekonomik yeterlilik
• Koordine destekler olmadan bağımsız çalışabilme

şeklindedir.

Bu alanların bireysel olarak desteklendiği ve koordineli bir şekilde hizmetler sunulan planın oluşturulması yetersizliği olan bireyin toplum içerisindeki etkinliklere katılımı ve yine toplum içerisinde uyumlu bir şekilde yaşamasını destekler nitelikte olacaktır.

Bakım Planı Katılımcıları ve Rolleri

Bakım planı oluşturulması ve uygulanması aşamasında çok farklı uzman ve katılımcıların rollerini içermektedir. Her katılımcı planın oluşturulması aşamasındaki basamaklarda farklı rolleri yerine getirir. Bu rollere göre kendi çalışma alanlarıyla ilişkili amaçların oluşturulmasında sorumluluk sahibidirler. Farklı alanlardan uzmanların işbirliklerinin temeline bireyi almaları ve karar vermelerinde birey hakkında önceden toplanmış bilgileri kullanması önemli bir husustur. Yetersizliği olan bireyin ilgileri, istekleri, tercih ve yaşam şekli uzmanların işbirliğinde ve amaçları oluşturmada gözden kaçırmamaları gereken en önemli unsurdur. Bakım planının oluşturulması ve uygulama aşamalarında sorumlulukları olan katılımcılar; yetersizliği olan birey, aile, özel eğitim öğretmeni, çocuk gelişim uzmanı, dil ve konuşma uzmanı, doktor, hemşire, fizik tedavi uzmanı, ergoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve ev ekonomisti şeklinde sıralanabilir.

Bakım Planlama Sürecinde Oluşabilecek Olumsuzluklar ve Kısıtlamalar

En temel olumsuzluk kaynağı yetersizliği olan birey ya da ailesinden birisinin bakım planlama sürecine dair katılımı reddetmesi bunların başında yer alabilmektedir. Yine diğer bir husus yetersizliğin bakımından sorumlu aile bireylerinden birisinin kendi fikirlerinin bakım planına dâhil edilmemesi onun için onur kırıcı bir durum olmasından dolayı var olan plana karşı çıkabilir. Bazı olumsuzluklar ise yine yetersizliği olan birey ya da bakımından sorumlu aile üyelerinin isteklerinin bakım ekibi tarafından doğru bulunmamasından ya da yetersizliği olan bireyin uygun olmayan bakım isteklerine karşı çıkmalarından da kaynaklanabilmektedir.

Olumsuzlukları Önlemeye Yönelik Öneriler

Olumsuzlukları önlemeye yönelik öneriler şunlardır:

• İletişimsizlik ve düşmanca yaklaşımlardan uzak durun.
• Anlaşmazlığın temellerini belirleyin.
• Aradaki olumsuzlukların seviyesi artmadan destek ve yardım alın.
• Anlaşmazlığa sizin etkiniz ve onun sizin üzerinizdeki etkisini düşünün.
• Karşınızdaki kişilerin isteklerini yerine getiremediğinizde yapmanız gerekenler.
• Stres durumlarında aile dinamiklerine dikkat edin ve etiketlemeden kaçının.
• Ailelerin konu uzmanı ile konuşma isteği,
• Her şey başarısız olursa, yasal çözümlerin kullanımı,
• Stresin farkına varın, şeklinde sıralanabilir.