Bakıma Gereksinimi Olan Engelli Bireyler 2 Dersi 8. Ünite Özet

Özel Eğitimde İşbirliği ve Ekip Çalışması

İşbirliği, amaç ve çıkarları bir olanların oluşturduğu çalışma ortaklığı olarak tanımlanmaktadır. Ortak çalışmaları belli bir süre planlı olarak sürdürecek kişilere ise “ekip” denmektedir. Ekip çalışmasının verimliliği, ekip üyelerinin işbirliği ve uyum içinde çalışması olarak belirtildiğine göre bu ekibin işbirliğine ilişkin bazı temel ilkelere uygun oluşturulması gerekir.

• İşbirliği gönüllülük esasına dayanır.
• İşbirliğinde eşitlik olmalıdır.
• İşbirliğinde ortak amaç olmalıdır.
• İşbirliğinde ortaya çıkacak ürünlerde ortak sorumluluk olmalıdır.
• İşbirliği kaynakların paylaşılmasını gerektirir.

Ekip üyelerinin birbiriyle olan işbirliğine göre farklılaşan üç tür temel ekip modeli bulunmaktadır. Bu modeller; çoklu disipliner model, disiplinler arası model ve geçişli disipliner modeldir.

Çoklu disipliner model: Bu modelde ekip üyeleri birbirinden bağımsız çalışır ve engelli bireye sundukları hizmetleri de birbirlerinden bağımsız yürütürler.

Disiplinler arası model: Bu modelde ekip üyeleri engelli bireyin değerlendirilmesi ve sunulacak hizmetlerin planlanması aşamasında bir arada bulunabilirken, daha sonra kendi sunacakları hizmeti bağımsız olarak yürütürler.

Geçişli disipliner model: Bu modelde ise, ekip üyeleri birbiriyle eşgüdüm içinde çalışırlar ve birbirlerinin sorumluluklarını yerine getirecek şekilde sunulacak hizmetleri birleştirebilirler. Diğer iki modelle arasındaki en temel farklılık ekip üyeleri arasındaki bilgi ve beceri paylaşımıdır.

Engelli bireylere sunulacak hizmetlerin bir ekip tarafından yürütülmesinin önemli faydalarından biri, bireyin yaşadığı güçlüklerin her ekip üyesi tarafından farklı bir bakış açısıyla değerlendirilme imkânıdır. Başarılı bir ekip çalışması için ekip üyelerinin sahip olması gereken beceriler bulunmaktadır. Bu becerilerden en temel üçü; becerilerde birbirine bağımlılık, ürünlerde birbirine bağımlılık ve yeterliliktir. Becerilerde birbirine bağımlılık, ekip üyelerinin birbirleriyle etkileşim derecesini ifade etmektedir. Ekip üyelerinin etkili iletişim kurma becerilerine sahip olması, ekip çalışmasının başarısını doğrudan etkileyecektir. Ürünlerde birbirine bağımlılık, ekip üyelerinin uzmanlıklarını aynı amaç doğrultusunda birleştirmeleridir. Ekip üyelerinin tümü hedefler konusunda fikir birliği içinde olmalıdır. Yeterlik, ekip üyelerinin engelli bireye sunacakları hizmet konusunda gerekli becerilere ve çevresel desteğe sahip olmasıdır. Ekip çalışmasının başarılı olabilmesi için, ekip üyelerinin çok iyi bir iletişim, etkileşim ve işbirliği içinde olması gereklidir.

Ekip çalışması başlatma ve yürütmede aşağıdaki soruların sorularak yanıtlarının netleştirilmesi faydalı olacaktır:

1. Kimlerle çalışılacak?
2. Ne tür işbirliği gerekli?
3. İşbirliğinden ne bekleniyor?
4. İşbirliği tatmin edici düzeyde mi?
5. Kurumsal etkenler işbirliğini ne kadar destekliyor?
6. Kişisel etkenler (beceriler, kültür) işbirliğini ne kadar destekliyor?
7. İşbirliği beklenen sonuçları veriyor mu?

Bir ekibin yedi ile on arası üyesi olması idealdir, ekibin daha kalabalık olması koordinasyon açısından zorluklara neden olabilmektedir. Ekibin fonksiyonel olması koordinatörün iyi yönetimine bağlıdır. Bu nedenle koordinatör ekip içerisinde bazı görev ve sorumlulukları yerine getirmelidir. İşbirliğine dayalı ekiplerde çalışmak için yapılması gerekenler:

• Ekibin amacını ve her bir ekip üyesinin ekibe ne katacağını belirleyin. Her bir ekip üyesinden beklenilenleri düzenleyin.
• Zaman çizelgesi oluşturun. Toplantı planlandığında tutarlı olun. Toplantılar için belirli bir zaman ve süre belirleyin.
• Her bir toplantı için bir amaç belirleyin ve amaç gerçekleştirilene kadar bu amaca sadık kalın.
• İş yükünü ve sorumlulukları paylaşın. Sorumlukları çeşitlendirerek üyelerin her zaman aynı şeyleri yapmasını engelleyin. Üyelerin istediği saatler konusunda esnek olun.
• Uzmanlıkları paylaşın. Ortak olan ve tek olan uzmanlıkları belirleyin. Bilgi ve becerileri paylaşın.
• Başladığınız işi bitirin. Yapılmasına karar verilen şeylerin tamamlanıp tamamlanmadığını kontrol edin.
• Başarılarınızı kutlayın ve hatalarınızı birlikte omuzlayın.
• İletişim kanallarını açık tutun.

İşbirliğine dayalı ekipler engelli bireye hizmet sunacak bütün kişilerden oluşmalıdır. Hizmet sunacak ekip üyeleri engelli bireyin ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterebilir ancak genel olarak bakıldığında bu üyeler bireyin kendisi, aileler, öğretmenler, engelli bireye hizmet sunacak diğer uzmanlar (dil ve konuşma terapisti, doktor, hemşire, engelli bakım elemanı, fizyoterapist, ergoterapist, diyetisyen, psikolog, odyolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimi ve eğitimcisi), paraprofesyoneller ve yöneticiler olarak sıralanabilir.

Ekip İçinde İletişim

İletişim duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması olarak tanımlanmaktadır. En temel anlamıyla iletişim, iki ya da daha fazla kişinin karşılıklı mesaj alma ve vermesidir. İletişim mesaj, kaynak, alıcı, kanal ve geribildirim olmak üzere beş ögeyi içerir.

Kaynak: İletiyi hedefe gönderen kişi, grup, kurum ya da toplumdur.

Alıcı: Kaynak birimin etkilemeyi ya da davranışlarında değişiklikler oluşturmayı amaçladığı kişi veya birimdir.

Mesaj: Kaynaktan alıcıya gönderilen bir uyarı, düşünce, duygu ya da bilginin kaynak tarafından kodlanmış halidir.

Kanal: Bir mesajın kaynaktan alıcıya ulaşmasını sağlayan araçtır.

Geribildirim: Alıcı tarafından kaynağa yöneltilen, kaynağın ilettiği mesaja cevap niteliğinde ortaya konulan tepkilerdir.

İletişim sürecine göre iletişimin aşamaları şöyle sıralanabilir;

• Kaynağın mesajı göndermesi
• Alıcının mesajı alması
• Alıcının mesajı anlaması
• Mesajın alıcıda etki yapması
• Alıcının geri bildirimi sağlamasıdır

İletişimin amaçları şöyle sıralanabilir:

• Bilginin aktarılması ve belirsizliği gidermek,
• Duygu, düşünce ve istekleri başkalarına aktarmak,
• Sağlıklı iletişim ile toplumsal güveni sağlamak,
• İnsanın toplumsal rol ve sorumluluklarını yerine getirmek,
• Alıcıda etki ve davranış değişikliği yaratmak,
• İnsanın kendisini ve başkalarını tanımasını sağlamaktır.

İyi bir iletişimde kaynağın taşıması gereken özellikler ise şunlardır;

• Kaynak bilgili olmalıdır,
• Kaynak kodlama özelliğine sahip olmalıdır.
• Kaynak rolüne uygun davranmalıdır.
• Kaynak tanınmalıdır.

İletişim becerileri sözel ve sözel olmayan iletişim becerileri olarak ikiye ayrılabilir. Sözel olmayan iletişim becerileri:

• Fiziksel katılım (göz teması, yüz ifadeleri ve jestler)
• Dinleme

Sözel iletişim becerileri:

• İlerletici cevaplar
• Yorumlama
• Duygulara tepki verme
• Sorgulama
• Özetlemedir.

Profesyoneller Arasında İşbirliği

Disiplinler arası ekip süreci uzmanlık, iletişim ve felsefi ve psikolojik etmenler olmak üzere üç başlık altında olup alt maddeler ise şu şekildedir;

Uzmanlık

• Tutumlar ve değerler sistemi
• Teknik beceriler
• Kuramsal çerçeve
• Yetki ve görev sınırları
• Önceden belirlenmiş roller
• Uzmanlık hiyerarşisi

İletişim

• Kullanılan dil ile ilişkili engeller; jargonlar, kısaltmalar
• Paylaşılan bilgiler
• Sistemi ve amaçları değerlendirme
• Süreç toplantıları
• Formal/informal iletişim kanalları

Felsefik ve Psikolojik Etmenler

• Liderlik stilleri
• Vaka yönetimi
• Ekip yönetimi
• Duygusal iklim: güven-saygı-açık sözlülük
• Karar verme
• Sorumluluğu paylaşma
• Yönetsel öncelikler

Bakım Sağlayıcı Personelin İşbirliği

Yazılı bir bakım planı bakım elemanları arasında iletişimin bir yoludur. Bu plan bireyin karşılanması gereken ihtiyaçlarını, uygulanmasına karar verilen müdahaleleri, zaman çizelgesini ve görüşme yollarını içerir.

Bakım sağlayıcı personele bazı problemlerin üstesinden gelebilmeleri için şu noktalarda destek sunulabilir:

• Karşılıklı güven, anlayış, planlama ve işbirliği geliştirme
• Bilgi ve tavsiye verme
• Bakım sağlayıcın personelin ve bakım hizmeti alan bireyin endişelerini dikkatle dinleme
• Seçenekleri netleştirme
• Bakım sağlayıcı personelin, bakım hizmetinin neyi içerdiğini (uygulamalı detaylar ve sorumluluklarının neler olduğu) anlamasını sağlama
• Duygusal destek ve geri bildirim fırsatı sunma

İşbirliğinde Yaşanabilecek Sorunlar ve Koordinasyon

Ekip çalışmasının başarısını engelleyecek faktörler aşağıda sıralanmıştır:

• Ekip üyelerinin rollerini bilmemeleri
• Ailenin rolünü yerine getirmemesi
• Ekip üyeleri arasında rol dağılımın dengesizliği
• Yapılan hataların ekip üyeleri tarafından tolere edilmemesi
• Liderlik özelliğinin ve iletişim becerilerinin eksikliği
• Anlaşılır dil kullanmama ve toplantılara katılmama

Ekip üyeleri arasında ortaya çıkabilecek çatışmaların çözümüne ilişkin öneriler ise şunlardır:

• Karşındaki kişinin bakış açısını anlamaya çalışma
• Aktif dinleyici olmaya çalışma
• Karşındaki kişinin kendisini ifade etmesine izin verme
• Karşındakinin görevine değil amacına odaklanma
• Olası çözüm yolları için yaratıcı fikirler üretmeye çalışma
• Ekip olarak bilime, yasalara ya da mesleki standartlara uygun nesnel ölçütler geliştirme ve üzerinde uzlaşmadır.

Bu süreçte öğretmen ve sağlık hizmetleri arasındaki işbirliği, ailelerle-uzman işbirliği ve paraprofesyonellerle işbirliği önem kazanan konular arasında yer almaktadır.