Çocukta Sanat Eğitimi Ve Yaratıcılık Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Topluma katılan yeni kuşakların ihtiyaç duyacakları bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine ve potansiyellerini kullanabilmeleri adına gerçekleştirilen eğitim etkinlikleri önceden saptanmış amaçlara dayalı ve planlı olarak yürütülmektedir. Bebeklik ve ergenlik çağındaki bireyler için kullanılan çocukluk evresi insan eğitimi için önemlidir. Bu evrelerden biri olan okul öncesi dönemde sanat etkinlikleri gerçekleştirilen eğitim etkinliklerinden biridir. Okul çağı çocuklara göre daha özgür çalışmaların gerçekleştirileceği bu dönemde, eğitim ortamlarında;

• İki ve üç boyutlu sanat etkinlikleri, ,
• Temel uygulamalar ve
• Öğretim süreçleri konu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Okul Öncesi, Sanat Etkinliklerine Yönelik Kuramlar

Formel eğitimin bir parçası olarak 3-6 yaş çocukları için gerçekleştirilen okul öncesi öğretim, çocukların nitelikli bir eğitim almaları ileri dönem yaşantıların biçimlendirilmesi açısından kritiktir. Çağdaş eğitim akımları incelendiğinde, sanat eğitiminin okul öncesi eğitim ortamlarının oluşturulmasında etkisi görülmektedir. Dünyada kabul gören okul öncesi eğitim programları öğrencilerin özelliklerine değer veren ve belirli davranışları kazanmaları yönünde onları teşvik eden niteliktedir. Bu bağlamda öğrencilerin gelişim düzeyleri, ihtiyaçları ve çevre özellikleri temel alınmalıdır.

Formel eğitim, kazanılacak hedeflerin önceden belli olduğu, planlı ve programlı eğitim sürecidir.

Okul öncesi eğitim, çocukların zorunlu eğitim yaşına kadar, bireysel özelliklerinin ve yeteneklerinin ön planda tutulduğu eğitim biçimidir.

Kabul gören eğitim sistemlerinden biri olan High/Scope sistemine göre, etkin öğrenmede malzeme, malzemeleri kullanma, malzemelerin seçimi, anlatım ve problem çözme konusunda teşvik etkin öğrenmenin temelidir. Bu anlamda;

• Kuru boyalar, pastel boyalar ve kurşunkalem iki boyutlu çizgisel çalışmaları;
• Yoğurumsal malzemeler üç boyutlu etkinlikleri olanaklı kılmaktadır.

High/Scope sisteminde, etkin öğrenme temel prensip olarak kabul edilir.

Proje tabanlı eğitim yaklaşımına dayalı Reggio Emilia Eğitim Sistemine göre çocuklar araştırmaya teşvik edilmelidir. Bu yaklaşımda sanat eğitimi çocuğun çeşitli malzemeler yardımıyla kendini ifade etmek için yollar araştırmasına dayanmaktadır.

Montessori Eğitim Sistemine göre ise öğrenciler bireysel olarak çocuğun tercihleri öne çıkmaktadır. Oyun ve materyal kullanmanın önemli olduğu bu yaklaşımda sanat çalışmalarına çocuklar kendileri karar vermektedir.

Oyun ile öğrenme üzerinde duran başka bir yaklaşım ise Waldorf Eğitim Sistemi dir. Bu sistem farklı yaş grubundan çocukların aynı sınıf ortamında belirli etkinlikler ve alışılagelen uygulamalarla sürdürülmektedir.

Bu eğitim sistemlerinin dışında;

• PYP (Primary Years Program-İlk Yıllar Programı),
• Bank Street Yaklaşımı gibi proje tabanlı yaklaşımlar eğitim kurumlarının plan ve programlarını şekillendirmektedir.

Özünde yetişkinlerin rolünün azaldığı çocuk merkezli, gelişimsel özelliklere göre şekillenen yukarıda sayılan bu yaklaşımlar okul öncesi dönemde sanatın algılama, tasarım, yaratım ve tüketimine yönelik yöntem, ilke ve problemleri sorgulamaktadır.

Okul Öncesi Dönemi Sanat Eğitiminde Araç Gereç Kullanımı

Verimli bir sanat eğitimi dersini gerçekleştirmek için araç ve gereçlerin konuya ve amaca uygun biçimde kullanılması önemlidir. Okul öncesinde çocuğun bedensel, sosyal, duygusal ve zihinsel yönü önemsenmelidir. Bu yaştaki çocuğun soyut düşünme becerisinin henüz gelişmediği dikkate alındığında çeşitli eğitim materyallerinin basitten zora doğru düzenlenmesi ve yeterli sayıda bulunması gerekmektedir. Bu anlamda ilgili araç gereçlerin çocuklara sunulmasında dikkati gerektiren en önemli noktalar temel başlıklar halinde şöyle verilebilir:

• Kullanılacak araç gereçlerin programların hedeflerine uygun olması esas alınmalıdır.
• Araç gereçlerin genel nitelikleri göz önüne alınarak kullanımlarının basitten zora doğru düzenlenmesi gerekmektedir.
• Araç gereçler yeterli miktarda oluşturulup, çocukların gelişim düzeyleri göz önünde bulundurularak çalışma ortamlarında uygun mekânlarda tutulmalıdır.

Yaratıcı etkinlikler;

• İki ve
• Üç boyutlu çalışmalar olarak ikiye ayrılır.

Bu bağlamda iki ve üç boyutlu çalışmaları içeren yaratıcı etkinlikler farklı araç-gereç kullanımını gerekli kılmaktadır.

İki ve Üç Boyutlu Çalışmalar ve Örnek Uygulamalar

Bir cismin herhangi bir yöndeki uzantısı, doğruların, yüzeylerin veya cisimlerin ölçülmesinde ele alınan üç doğrultudan uzunluk, genişlik ve derinlikten her biri biçiminde tanımlanan boyut kavramı iki ya da üç boyutlu olarak eğitim materyallerinde karşımıza çıkmaktadır. Tarihte mağara resimlerinde iki boyutlu olarak karşımıza çıkan örnekler çamurdan ve hayvan kemiklerinden üç boyutlu olarak görülmektedir.

Heykeller denilen bu çalışmalar Rönesans döneminde kullanılmaya başlayan üçüncü boyut görüntüsü günümüzde sanat eğitiminde yakın tarihte kullanılmaya başlanmıştır. Okul öncesi sanat eğitiminde çocukların gelişimleri açısından etkili olan bu çalışmalar iki boyutlu olarak düz yüzey, üç boyutlu olarak gerçek bir fiziki alanı işgal eden somut bir kütleye sahip olan taş, ahşap, heykel seramik gibi alanları içermektedir. Bu çalışmalarda kullanılan malzemeler sanatçının bakış açısını geliştirecek ve zenginleştirecek biçimde farklılaşmaktadır.

İki boyutlu yüzey üzerine boyama çalışması okul öncesinde en çok kullanılan çalışmalardır. Burada kullanılan;

• Kuru boya,
• Flamaster kalem,
• Pastel boya,
• Sulu boya ve
• Guaj boya seçilirken öğrencilerin sağlık durumları ve kullanılır oluşu önemlidir.

İki boyutlu yüzey çalışma malzemelerinden kuru boya renk seçeneğinden ve kolay ulaşılabilir oluşundan dolayı tercih edilmektedir. Flamaster kalemler piyasada kolay bulunan ve ekonomik, pastel boyalar eğitim etkinliklerinde canlı renkleri nedeniyle tercih edilen materyallerdir.

Bunun yanında sıklıkla seçilen baskı teknikleri özgün bir değer oluşturmaması nedeniyle okul öncesi dönem için uygun görülmemektedir. Bu tekniklerden bazıları;

• Şablon baskısı,
• Fırça ve yaprak baskısı,
• Monotipi baskı,
• Sünger baskısı,
• Patates ve soğan baskısı ile
• İp baskısıdır

Bu tekniklerden şablon baskı mukavva veya yüksek gramajlı kağıt ile makas, guaj boya, fırça, düz zemin, merdane ve temizlik malzemeleri yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Bu baskı tekniği oluşturulan kalıpların kağıt üzerine aktarılması biçiminde oluşturulmaktadır.

Başka bir teknik olan fırça ve yaprak baskı ise yaprak üzerine sürülen boyaların kağıda yansıtılması ve fırça ucuna sürülen boyaların kağıda yansıtılması ile oluşturulmaktadır.

Başka bir teknik olan mono baskı (monotipi baskı) bir defa yapabildiğimiz çalışmadır. Tek veya çok renkli baskılar yapılabilir. Cam veya başka düz bir zeminde bu baskı çalışmasını uygulamak mümkündür. Farklı dokular oluşturabilmek anlamında, baskı teknikleri içinde ilk aşamada tercih edilen bir baskı tekniğidir.

Başka bir baskı yöntemi ise sünger baskısı dır. Sünger baskıda çocuk farklı biçimlerde kestiği süngerleri dilediği renkte boyar. Boyanan bu sünger şekillerinin kağıda aktarılması sonucunda öğrencilerin çalışmaları sonuçlanmaktadır.

Bunun dışında kullanılan patates ve soğan baskısı ile ip baskısı da benzer biçimde öğrencinin farklı renkleri kullanabileceği baskı çalışmaları bulunmaktadır.

Üç Boyutlu Çalışmalar

İki ya da üç boyutlu çalışmaların gerçekleştirilmesi sürecinde sanat elemanları ve bağlı ilkeler sanatsal ürün koyma anlamında amaç değil araçtır. Okul etkinliklerinde iki boyutlu çalışmalar ağırlıktadır. Bununla birlikte üç boyutlu çalışmalar yeni malzemelerin kullanıldığı ve onların birbirleriyle olan ilişkilerini incelemektedir. Bu çalışmalarda işitsel-görsel çağdaş teknolojileri de uygulayabilmektedir. Örneğin heykel çalışmaları genel olarak malzemelerin sınırsız kullanılabileceği ve sanatçının renk seçiminde özgür olabileceği çalışmalardır. Okul öncesi dönemde;

• Kağıt hamuru,
• Kil çalışmaları ve
• Kağıt-karton işleri bu kapsamda değerlendirilebilir.

Kağıt hamuru atık malzemelerin de kullanılabileceği el becerisine sahip öğrencilerin istekli çalışmalar gerçekleştirebileceği tekniklerdendir.

Kil çalışmalarında ana malzemeyi oluşturan kil en çok tercih edilen malzemelerdendir. Okul öncesi çocukların kolay bulabileceği ve sevilen bir malzeme olan kil ile öğretmenler tarafından uygun biçimde hazırlanarak öğrencilerin dokunma ve yoğurma biçiminde kullanımına uygun hale gelir.

Kağıt-karton işleri ise öğrencilerin tasarım kavramının geliştirilmesinde kullanılabilir.

Özünde öğrencilerin çeşitli kaynaklardan kestikleri parçaların yapıştırılması ile elde edilen kolaj çalışmaları da öğrencilerin farklı malzemelerin kullanılması nedeniyle sevdiği bir tekniktir. Bu teknik sayesinde öğrencilerin araştırma yapmalarına ve düşünmelerine olanak sağlayacak ortam oluşturulabilir. Çocuğun yaş ve gelişim özelliklerine özen gösterilmesi gereken kolaj tekniği amacına uygun her türlü malzemeyi kullandırılarak öğrencilere yaptırılabilir.

Başka bir teknik olan mozaik çalışması tarihsel olarak çok eskilere dayanmaktadır. Okul öncesi dönem çocuklarının el-göz koordinasyonunun gelişimine olanak sağlayan sevilen bir tekniktir. Bakliyat türü malzemeler, elişi renkli kağıtlar gibi farklı malzemeler kullanılarak yapılan bu çalışmalar çocukların eğlenceli vakit geçirmesini sağlayabilir.

Artık Malzemelerin Kullanımı

Günlük yaşamda tükettiğimiz malzemelerin sanat eğitiminde kullanılması, tüketim alışkanlıklarımızın olumlu yönde geliştirilmesi anlamında da öğretim değeri yüksek bir düşüncedir. Bu düşünceden hareketle artık malzemelerin sanat eğitimi ortamında kişilerin yaratıcılıklarını geliştirecek biçimde kullanılması önemlidir.

Kullanıldıktan sonra atılan bu malzemeler: Renkli kâğıtlar, gazete, şişe mantarı, makara değişik boylarda kutular, tel, kablolar, tahta parçaları, plastik kaplar, tabaklar, boncuklar, vb.’dir.

Çocuk ve yetişkinlerin tehlikesiz ve temiz artıklar kullanması öğretmenin toplanan atıkları çeşitli özelliklerine göre sınıflayarak depolaması ile mümkün olabilecektir. Bu şekilde kullanılan malzemeler görsel ve dokunsal algı gelişimine, özgürce ve özgün eser ortaya koymaya ve çevre duyarlılığına katkı sağlar.

Sanat Öğretimini Olumlu/Olumsuz Olarak Etkileyen Etmenler

Bir öğretmen olarak artistik, duygusal, mantıksal süreçleri içinde barındıran sanat eğitimi öğretimi ile ilgili değerler öğretmenin öğrencilerini öğrenme konusunda ve araştırma konusunda teşvik etmesi ile mümkündür. Bu sayede çocuklar değişik malzemeler kullanarak hayal güçlerini kullanmayı, duygu ve düşüncelerini değişik malzemeler kullanarak aktarmayı gerçekleştirebilir.

Günümüz öğrenci merkezi yaklaşımına dayalı olarak okul öncesi sanat eğitiminde öğrencilerin meraklarının giderilmesine olanak sağlayan rahat uygulama ortamları oluşturulması temel amaçtır. Bu ortamlarda çocuklar kendini ve çevresini özgür biçimde tanıyabilecektir. Bunun yanında sanat aktivitelerinden zevk alması ve benimseyebilmesi bilgi ve beceri geliştirmesi ile mümkün olabilmektedir. Aksi durumda çocuk ileriki yaşamında sanatsal üretim açısından kaygı ve sanata karşı tutumları negatif yönde etkilenebilir. Bu bağlamda sanat eğitiminin öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun olmayacak biçimde sunulması, uygun ortamların öğrencilere sağlanmaması ve öğrencilerin teknik bilgi ve becerileri yeterince öğrenememesi sanat eğitimini olumsuz etkileyen etmenlerdir. Bunun yanında ön bilgilerin eksik olması, olumsuz öğretmen davranışları, öğrencilerin bireysel farklılıkları, gerçek hayattan uzak konuların tercih edilmesi ve çocukların sanatsal düşünme gelişimlerinin desteklenmemesi olumsuz durumlar olarak sıralanmaktadır.

Sanat Etkinliklerinde Ortam ve Mekânlar Nasıl Olmalı

Okul öncesi eğitim öğrencilerinin gelişimsel özelliklerine bağlı olarak eğitim ortamlarında hedef, çocukların özgür ve serbest yetiştirilmesidir. Bu çağdaki çocuklara yardımcı olabilmek için çocuğun gereksinimlerine uygun biçimde yetiştirilmesi, bu sayede kendilerini özgür biçimde ifade edebilmeleri sağlanmalıdır. Bu bağlamda okul öncesi sanat etkinlikleri gerçekleştirilirken seçilen mekanların, çocuklarda var olan yaratıcılığı destekleyecek biçimde farklı araç gereçlerle donatılması gerekmektedir.

Okul öncesi dönemde sanat ortamlarının fiziki koşulları öğrencilerin verimliliğini olumlu yönde etkileyebilir. Tersi durumda dikkatsiz düzenlenmiş, yetersiz biçimde ışıklandırılmış ve havasız ortamlarda bu tarz etkinliklerin gerçekleştirilmesi sekteye uğrayacaktır. Bu ortamların temiz olması, eğitim mobilyalarının öğrencilerin gelişimlerine uygun, güvenli biçimde donatılması, çalışmaların sergilenebileceği ortamların bulunması, sıradan programlar dışında mekanların yer alması ve sanat etkinliklerinin bir yapıt üretmeden çok yaratıcılığı öne alması başarılı bir okul öncesi sanat eğitiminin önemli parçalarındandır.