Çocuk Gelişiminde Program Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim
Aile Merkezli Gelişimsel Destek Programları
- Özet
- Sorularla Öğrenelim
Aile nedir?
Aile, belirli rollerin üstlenildiği, ilişkilerin
kurulduğu ve üyelerin birbiriyle etkileşimleri çerçevesinde
sürekli olarak gelişen ve değişen bir sistemdir.
Çocuk gelişiminde ailenin rolü ve önemi nedir?
Çocuğun ilk dünyaya geldiğinde etkileşimde
bulunduğu en yakın çevresi ailesidir. Anne-baba, çocuğun
beslenme, bakım, korunma, güvenliği sağlama, ilgi, sevgi,
şefkat, güven, eğitim gibi tüm gereksinimleri yaşına ve
gelişim özelliklerine uygun biçimde karşılamaktan
sorumludur. Aile, çocuğun tüm gelişim alanlarında olumlu
davranış ve becerileri kazanabilmesi için yaşına ve gelişim
özelliklerine uygun bir çevre oluşturmada önemli bir
kurumdur. Çünkü çocuğun kişiliğinin biçimlenmesi ve tüm
gelişim alanlarında ilerlemesi, büyük ölçüde anne-baba ve
diğer aile bireylerinin çocuğa sunduğu çevre olanaklarına
bağlı bulunmaktadır.
Çocuk gelişiminde ailenin bilinçli ve eğitimli olmasının
önemi nedir?
Çocuğun gelişiminde ve eğitiminde önemli rolü
olan ailesinin, dolayısıyla anne babaların, doğum öncesi
dönemden başlayarak bilinçlenmesi çocuğun gelişiminde
ve eğitiminde son derece önemlidir. Anne babaların,
çocukları tüm yönleriyle sağlıklı biçimde yetiştirebilmeleri,
etkin anne-baba olabilmeleri, olumlu davranış ve tutum
geliştirebilmeleri, iletişim kurabilmeleri, evi çocuklar için
uyarıcı bir ortam hâline getirebilmeleri için bir program
doğrultusunda eğitilmeleri gerekir. Çocuğun
yetiştirilmesini sağlayan kişilerin eğitimi ve desteklenmesi,
çocuğun yakın çevresinin ve ev ortamının
zenginleştirilmesini ve daha uygun eğitsel bir ortam
durumuna gelmesini sağlar.
Aile merkezli yaklaşımlarla amaçlanan nedir?
Aile merkezli yaklaşımlarda, ailelerin seçim ve
değerlerine saygı göstererek, aile yapısının güçlendirilmesi
için destek sağlanması amaçlanmaktadır.
Aile merkezlilik ve aile merkezli yaklaşım nelerdir?
Aile merkezlilik; ailenin gereksinimleri
doğrultusunda ailenin var olan kaynaklarını harekete
geçirerek, aileyi ve çocuğu desteklemektir. Aile merkezli
yaklaşım, destek hizmetlerin merkezine aileyi yerleştirmek
ve çocuğun en önemli destekçisi olan aile sisteminin
gereksinimleri ve tercihleri doğrultusunda hareket etmeyi
içermektedir.
Aile merkezli hizmetler nelerdir?
Aile merkezli hizmetler; ailenin güçlendirilmesi,
alınacak kararlarda ailenin tercihlerine önem verilmesi ve
kaynaklara erişebilmeyi basitleştirmek biçiminde sunulan
geniş kapsamlı hizmetleri içerir. Aile merkezli hizmetlerin
çok çeşitli tanımları olmakla birlikte genel olarak
güçlendirme ve aile odaklı, kültürel duyarlılığı benimseyen
ve iş birliğine dayalı ortaklığın söz konusu olduğu bir
yaklaşım biçiminde ifade edilebilir.
Aile merkezli yaklaşımlarda ailenin ve eğitimcilerin
görevleri nelerdir?
Aile merkezli yaklaşımlarda, anne-babalar
çocukları adına karar veren, eğitimciler ya da uzmanlar ise
onlara bu süreçte yol gösteren kişiler olarak görev
almaktadırlar.
Aile merkezli eğitim uygulamalarının bileşenleri
nelerdir?
- Aileye odaklanma
- Ekip çalışması
- Hizmetleri aile gereksinimlerine göre düzenleme
- Ailenin kaynaklarını, güçlü yanlarını ve isteklerini dikkate alma
- Aileyi bir bütün olarak destekleme
- Aileye bilgi sağlama
- Hizmetleri aile rutinlerini bozmadan sağlama
Aile merkezli eğitim programlarında eğitimler nasıl
sağlanır?
Aile merkezli eğitim programlarında eğitimciler,
çocukların aileleriyle ev ortamında birlikte çalışırlar.
Eğitimciler program doğrultusunda genellikle rutin ev
ziyaretleri yaparak, hazırlanan etkinlikleri ailelere
öğretmekte ve ailenin uygulamalarını gözlemektedir.
Eğitimciler ya da uzmanlar, canlandırma, model olma gibi
farklı teknikleri kullanarak ailelere eğitim vermektedirler.
Anne-babalar da öğrendikleri ya da geliştirdikleri çeşitli
beceriler konusunda çocuklarına eğitim sağlamaktadırlar.
Aile merkezli eğitim programlarının yararları nelerdir?
- Uygulamalar çocuğun yaşadığı çevrede yapıldığı için kazanılan davranışların ve becerilerin gerçek yaşama aktarılması çok kolaydır.
- Eğitim doğal ortamda gerçekleştiğinden tüm aile bireylerinin etkin bir biçimde katılımı sağlanır.
- Ev ortamının uyarıcılar bakımından zenginleştirilmesine katkı sağlar.
- Anne babalar, çocuğun gelişimini desteklerken kendi yeteneklerinin de farkına vararak olumlu benlik algısı geliştirir.
- Çocukla birlikte tüm aile bireylerinin süreçte gelişimi önemli olduğu için bireyselleştirilmiş eğitim uygulamalarına olanak sağlar.
- Ev ortamında çocuğun tüm davranışlarını gözlemlemek ve olumsuz davranışları değiştirebilmek daha kolay olur.
- Kurum merkezli aile eğitim programlarına göre daha ekonomiktir.
- Kurumsal erken çocukluk eğitiminden yararlanmayan çocuklar için önemli bir fırsattır.
Çocuk odaklı programlardan aile odaklı ya da aile
merkezli yaklaşımlara doğru yönelim nasıl olmuştur?
Başlangıçta çocuk odaklı programların görüldüğü
aile destek hizmetlerinin odak noktasında, zaman içerisinde
değişiklik meydana gelmiştir. Bu değişim, çocukların
büyümesinde, gelişmesinde, doğru tutum ve davranış
kazanmasında, kimliğinin oluşumunda, sosyalleşmesinde
ailenin etkili olması nedeniyle aileye dönük yön
değişmiştir. Doğrudan çocuk ile çalışarak sunulan
hizmetlerin çocuklar üzerinde kalıcı bir değişim
oluşturmadığı görülerek anne-babaların bilgi ve desteğine
gereksinim duyulmuş ve “çocuk odaklı” programlardan
“aile odaklı ya da aile merkezli yaklaşımlar”a doğru
yönelim olmuştur.
Aile merkezli gelişimsel destek programlarında ortak
ilkeler nelerdir?
- Ailelere karşı duyarlı ve saygılı davranmak
- Esnek, bireyselleştirilmiş ve duyarlı uygulamalar gerçekleştirmeye özen göstermek
- Ailelerin bilinçli kararlar verebilmesi için bilgi paylaşımı sağlamak
- Program uygulamaları ve müdahale yöntemlerine ilişkin ailenin seçimlerini dikkate almak
- Anne-baba ile çalışanlar arasında iş birliği ve ortaklıkların oluşabilmesi için koşulları düzenlemek
- Çocuğun yetiştirilmesinde aileye gerekli olan tüm destek ve kaynakları işe koşma
Aile merkezli gelişimsel destek programlarının
amaçları nelerdir?
- Hamilelik sürecini izlemek ve bu süreçte anneye destek olmak
- Çocukların sağlık koşullarını iyileştirmek
- Aileleri erken gelişim konusunda bilinçlendirmek
- Aile çocuk ilişkisini güçlendirmek
- Ailelerin yeterlik, güvenlik, özerklik durumlarını zenginleştirmek
- Çocukların öğrenmesini destekleyici ev ortamını sağlanmasına yardımcı olmak
- Yoksulluk gibi sosyal problemleri azaltmak
- Çocuk ihmal ve istismarını önlemek
- Özel sağlık problemleri, gelişimsel gerilikleri ve yetersizlikleri olan çocukları belirlemek ve erken müdahalede bulunmak
- Annenin kendine karşı olumlu algılamalar geliştirebilmesine ve kadının aile içindeki statüsünün yükseltilmesine yardım etmek
- Ailelerin toplumsal kaynakları kullanabilme yeterliliklerini artırmak
- Çocukların tüm gelişimlerini destekleyerek daha sonraki okul yıllarına hazırlanmasına katkı sağlamaktır
Aile merkezli eğitim uygulamaları hangi özelliklere
sahiptir?
Aile merkezli eğitim uygulamaları, ailenin
gereksinimlerini yaşadıkları ortamda belirlemek; çocuğun
eğitimine yönelik planlamayı birlikte yapmak; çocuğun
kendini en güvende hissettiği ev ortamında gereksinimi
olan desteği ailenin doğrudan katılımı ile birlikte vermek
gibi birçok özelliğe sahiptir.
Aile merkezli gelişimsel destek programları
kapsamında yaygın olarak yer alan hizmetler nelerdir?
- Anne baba eğitimi ve destek grupları
- Çocuğun gelişimine odaklanmak ve sağlıklı aile ilişkilerini teşvik etmek için anne baba ve çocuğun ortak gerçekleştirdiği etkinlikler
- Programda çalışanlar ile ailelerin birbiriyle resmi olmayan bir ortamda yapılandırılmamış zaman geçirebilecekleri bir merkez
- Anne babaların aile programları kapsamında sunulan diğer etkinliklere katıldıkları sırada çocuk bakımı
- Çocuk bakımı, sağlık, beslenme programları, danışmanlık ve diğer toplumsal hizmetlere ulaşım hakkında bilgİ
- Ev ziyaretleri, aileler için beslenme eğitimi, bebekler ve çocuk
Erken müdahale programları nelerdir?
Erken müdahale programları, genel olarak 0–8 yaş
arasında gelişimsel yetersizlikleri olan ya da gelişimleri risk
altında olan çocukların gelişim ve öğrenmelerini
desteklemeyi amaçlayan programlardır.
Anne-baba eğitimi nedir?
Anne baba eğitimi, aile merkezli gelişimsel destek
programları kapsamında yer alan diğer önemli bir
uygulamadır. Anne baba eğitimi; anne-babalık
becerilerinin öğretilmesi, sosyal ve duygusal destek
verilmesi, anne-babanın bir gruba katılması, uzmanlarla
arasında bilgi alışverişinin sağlanması, uygun anne-babaçocuk
ilişkilerinin geliştirilmesi ve toplumsal kaynaklara
ulaşmalarında yardımcı olan etkinlikler bütünüdür
Anne-baba eğitiminin asıl maçı nedir?
Anne-baba eğitim programlarının asıl amacı anne
babaların özgüvenini güçlendirmek ve küçük çocuklarının
fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini teşvik için kendi
yeteneklerini geliştirecek biçimde onları bilgi ve becerilerle
donatmaktır.
Ev ziyaretleri nelerdir?
Ev ziyaretleri: anne-babalara yaparak yaşayarak
öğrenme, tartışılan konuları hemen uygulama olanağı
sağladığından grup çalışmalarına göre daha çok bireysel
çalışmaya olanak tanıyan uygulamalardır. Ev ziyaretleri;
aile eğitimi ile anne-baba-çocuk ilişkisini güçlendirmek,
anne-babaların streslerini azaltmak ve bilgi düzeylerini
artırmak yoluyla ailenin güçlendirilmesini amaçlayan
uygulamalardan biridir. Ev ziyaretleri; çocuk gelişimi, aileçocuk
ilişkisi, anne-babalık becerileri, ruh sağlığı sorunları,
ekonomik sorunlar, eğitim ve istihdam, sağlık bakımı ve
sosyal destek eksikliği hakkında eğitim gibi konularda
aileyi bulunduğu çevrede gözlemleyerek, bu doğrultuda
plan oluşturmaya fırsat sağlayan bir uygulamadır.
Ev ziyaretlerinin faydaları nelerdir?
Eğitimcilerin belli aralıklarla yaptığı ev
ziyaretleri, anne-babalara yaparak yaşayarak öğrenme,
tartışılan konuları hemen uygulama olanağı sağladığından
grup çalışmalarına göre daha çok bireysel çalışmaya olanak
tanımaktadır. Ev ziyaretçileri ailelerin gereksinimleri
doğrultusunda belirledikleri konuları, belirli aralıklarla
evlere giderek anlatmaları ve anne-babalara uygulatmaları
biçiminde sürdürülür. Ev ziyaretlerinde bireysel çalışma
yapıldığı için anne-babalar için daha etkili olmaktadır.
Ancak burada programın başarısı ve aile üzerindeki etkisi,
ev ziyaretçisinin başarısına bağlıdır. Ev ziyaretleri, kurum
merkezli yaklaşımlara göre daha ekonomiktir.
Oyun gruplarıyla aileyi destekleme nedir?
Oyun gruplarıyla aileyi destekleme, okul çağına
gelmemiş çocuğa sahip anne-babaların kendi çocukları ve
diğer çocuklarla birlikte oyun oluşturabilme, sürdürebilme
ve sosyal ilişkilerini güçlendirebilmelerine fırsat veren bir
uygulamadır
Aile merkezli erken eğitimin yapısında bulunan 4 temel
boyut nelerdir?
- Çocuğun büyümesi ve gelişmesi: Çocuğun öğrenme olanakları, anne-baba desteği ve ailetoplum desteğine yönelik diğer boyutlar birbiriyle ne kadar iyi etkileşirse; çocuğun büyüme ve gelişimine yönelik amaçlara ulaşmada başarı o denli artar. Çocuğun büyüme ve gelişmesi, diğer üç boyutun tam merkezinde yer almaktadır.
- Çocuğun öğrenme olanakları: Çocuğun gelişiminin en üst düzeyde gerçekleşebilmesi, yeteneklerinin açığa çıkarılması ve yeterliliklerinin gelişimi için ev ortamının gelişimsel açıdan uyarıcı ve ilgi çekici duruma getirilmesi çok önemlidir. Çocuğun gelişimini destekleyen etkinlikler evde, farklı gruplar içinde ya da kurumlarda gerçekleştirilebilir.
- Anne-babalık desteği: Anne-babalara sağlanan bilgi, öneri, danışma ve eğitim hizmetleri gerek onları kendi gelişimleri bakımından güçlendirir, gerekse çocuğun gelişimini ve öğrenme olanaklarını desteklemelerine yardım eder.
- Aile-toplum desteği: Anne-babanın, anne-baba sorumluluklarını yerine getirebilmesi ve sürdürmesi için gerekli olan zaman, enerji gibi kaynak türlerinin yanı sıra ekonomik, psikolojik ve fiziksel desteklerin tümünü içermektedir.
Aile merkezli gelişimsel değerlendirme nedir?
Aile merkezli gelişimsel değerlendirme, ailenin
ortak ve eşit katılımı sağlanarak gerek çocuğun gelişim
alanlarındaki yetilerine aile ile birlikte bakışı, gerek ailenin
çocukla ilgili duygu, düşünce, kaygı ve görüşlerini içeren
değerlendirmedir.
Aile merkezli gelişimsel destek programlarının
hazırlanması ve uygulanmasında, çocuk ve ailenin
özelliklerinin önemi nedir?
Çocukla bir bütün olarak aileyi tanıyabilmek için;
ailenin sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri, eğitim
düzeyleri, aile yapısı, yaşadığı çevre, ailenin güçlü yanları,
stres kaynakları, anne-baba davranışları, aile ilişkileri gibi
özellikleri bilmek gereklidir. Bu özellikler konusunda bilgi
toplamak için çocuğu ve aileyi ev ortamında gözlemenin
dışında, anket, ölçek, test, görüşme gibi tekniklerle
ailelerden bilgi toplamak çok yararlı olacaktır. Çocuğun
gelişim düzeyi ve özellikleri konusunda, aile merkezli
gelişimsel değerlendirme sonuçları da uzman görüşü ile
ortaya konulmalıdır. Çeşitli bilgi toplama araçları ile elde
edilen sonuçlar ve aile merkezli gelişimsel değerlendirme
sonuçları birleştirilerek, aile merkezli gelişimsel destek
programında hangi uygulamaların nasıl
gerçekleştirileceğine karar verilmelidir. Tüm bu
aşamalarda aileler bir ortak olarak yer almalıdır.
Aile merkezli gelişimsel destek programları kimlere
hizmet sunmaktadır?
Aile merkezli gelişimsel destek programları, genel
olarak sosyoekonomik düzeyi düşük, risk altında bulunan
ve çocuklarına yeterince erken çocukluk eğitim hizmetleri
sağlayamayan aileler ve onların çocuklarına hizmet
sunmaktadır.
Aile çocuk eğitim programının amacı ve hedef kitlesi
nedir?
Aile bireylerinin çocuk gelişimi, sağlığı ve
disiplini konusunda bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ve
bu yolla çocuğun gelişiminin desteklenmesini ve ev
ortamının zenginleştirilmesini amaçlamaktadır. Programın
hedef grubu sosyoekonomik yönden elverişsiz koşullarda
yaşayan 0-6yaş çocukları ve aileleridir.
Aile çocuk eğitim programı hangi bölümlerden
oluşmaktadır?
Aile çocuk eğitim programı, aile eğitim programı
(AEP) ve gelişimsel eğitim programı (GEP) olmak üzere 2
bölümden oluşmaktadır.
Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) nedir?
Okul öncesi eğitim hizmeti almamış beş yaş
çocukları ve annelerine yönelik hazırlanan bilimsel temelli
ve ev merkezli bir eğitim programıdır. Programın amacı;
çocukları bilişsel, duygusal, sosyal ve fiziksel anlamda
desteklemek, daha iyi beslenmesine ve sağlıklı olmasına
yardım ederek, mutlu ve başarılı kılmanın yanı sıra annenin
de kendisini duygusal olarak güvende hissetmesini ve annebabalık
konusundaki becerilerini geliştirmesini
sağlamaktır. Bu programda, annelere evde çocuklarının
eğitimine nasıl destek verilebileceklerine ilişkin
uygulamalar yer almaktadır.
Anne-Çocuk Eğitim Programı hangi bölümlerden
oluşmaktadır?
Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP); AnneDestek
Programı (ADP), Zihinsel Eğitim Programı (ZEP)
ve Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Programı olmak üzere
üç bölümden oluşmaktadır.
Anne-destek programı (ADP)nedir?
Çocuk yetiştirme ve aile içi iletişim konularında
grup liderleri tarafından sohbet biçiminde yönetilen
toplantılarda verilen eğitimle sürdürülmektedir. Bu
bölümde annelere; çocuğun gelişiminde ailenin rolü,
çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimi,
oyunun önemi ve gelişime katkısı, çocuk yetiştirmede
olumlu ve olumsuz yöntemler, çocuğun davranışlarını
kabul edip etmememizi belirleyen etkenler, çocuğu etkin
dinleme ve kendini çocuğa duyurma, çatışma ve çatışma
çözme yöntemlerine ilişkin konularla başlanmaktadır. Daha
sonra; tuvalet eğitimi, cinsel eğitim, sağlıklı beslenme,
sağlık ve bakım, kazalardan korunma, sorun olan
davranışlar, ders çalışma alışkanlıkları, çocuğun başarısı
için okul-aile iş birliği, kadının zamanını etkin
kullanabilmesi, el emeğini değerlendirmesi ve aile içinde
kadının durumu konularında anneler bilinçlendirilmektedir.
Bu sürecin sonunda, annelerin çocuklarını daha iyi tanıma
ve tüm gelişimlerini ev ortamında destekleme konusunda
becerilerinin artırılması amaçlanmaktadır.
Zihinsel eğitim programı nedir?
Çocuğun bilişsel gelişimini desteklemek amacıyla
hazırlanmış olan zihinsel eğitim programında çocukların
yaş ve zihinsel kapasitelerine göre hazırlanan okumaanlama,
soru sorma, neden-sonuç ilişkisi kurma, hatırlama,
kelime öğrenme, kendini ifade etme, kelime hazinesini
artırma gibi pek çok becerisini geliştirmeyi amaçlayan
çalışmalar yer almaktadır. Anne ve çocuğun birlikte
gerçekleştirdiği bu çalışmalar, çocuğun zihinsel gelişiminin
desteklenmesi ve okula iyi hazırlanmasını amaçlamaktadır.
Bu programda, anneyle çocuk evde her gün birlikte
çalışmaktadır. Anneler, 8 hikâye kitabı ve 25 çalışma formu
kullanarak çocuklarıyla birlikte uygulamaları
gerçekleştirmektedirler. Uygulama, ev ziyareti yapan
öğretmenlerce de desteklenmektedir.
Üreme sağlığı ve aile planlaması nedir?
Kadın üreme sistemi, gebelikler ve doğum kontrol
yöntemleri hakkında bilinçlendirme çalışmalarını
içermektedir. Burada bir grup içinde annelerin
bilgilendirilmesi, deneyimlerini paylaşmaları ve konular
hakkında tartışmaları amaçlanmaktadır.
Okul öncesi dönemde çocukları olan ailelere yönelik ev
merkezli aile eğitim programı (hippy-home instruction
program for youngsters) nedir?
1968-1969 yıllarından günümüze kadar
uygulamaları devam eden iki yıl süreli ev merkezli bir
programdır. 3-5 yaşları arasında çocuğu olan düşük gelirli
ailelere, çocuklarının tüm gelişimlerini evde destekleme ve
okula hazırlama konusunda yardım eden uygulamalar
içermektedir. Ailelere araç ve yöntem desteğiyle
çocuklarının gelişimlerini kendi evlerinde düzenlenen bir
ortamda gerçekleştirme olanağı vermektedir. Bu program,
çocukların okul deneyimi olanağı sunmayı, ilkokula
hazırlama ve okul başarılarını artırmayı ve ev ortamında
çocuklarının okuma-yazma becerilerinin gelişimine uygun
olanaklar sunulabilmesi için anneleri çocuğun tüm
gelişimlerini destekleme konusunda bilinçlendirmeyi
amaçlar. Program, ailelerin çocuğun eğitimine katılarak
kendini çocukların eğitimcisi olarak görmelerine ve
kendilerine güven duymalarına, olumlu benlik
geliştirmelerine katkı sağlamaktadır.
Aile eğitimi ile erken çocukluğun desteklenmesi projesi
(early childhood stimulation through parent education
project) nedir?
1966-1967 yılları arasında başlayıp hâlen devam
eden bu program, 12 ay-3 yaş arasında çocuğu olan kırsal
kesimde yaşayan düşük gelirli annelere yönelik
uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Programın amacı;
ailelerin erken çocukluk döneminde sağlanan uyarıcılarla
çocukların tüm gelişimlerini desteklemelerine, onları okul
yaşamına hazırlamalarına, çocuklarıyla ilgili olumlu tutum
geliştirmelerine, etkili iletişim yöntemleri ve yeni oyunlar
öğrenmelerine yardım etmektir. Haftada bir kez yapılan ev
ziyaretlerinde annelere birincil duyusal motor etkinlikler ve
uyarıcı alıştırmalar serisi sunulmaktadır. Etkinliklerin
uygulanması sırasında rol oynama ve model alma teknikleri
kullanılmaktadır. Ev merkezli etkinliklere iki yıl katılan
çocuklar, programdaki annelerden birinin gözetiminde
haftada iki kez iki saatlik grup öğrenme oturumlarına
katılmaktadırlar.
Aile Merkezli Eğitim Programlarının yararları nelerdir?
Aile merkezli eğitim programlarının, çocuğun yetiştirilmesinde önemli rolleri olan aile bireylerinin tümünün bilinçlendirilmesini, rol, sorumluluk ve farkındalıklarının artırılması ve geliştirilmesini hedeflediği için pek çok yararı vardır. Bu programların çocuk, aile ve toplum açısından yararları şöyle sıralanabilir:
- Uygulamalar çocuğun yaşadığı çevrede yapıldığı için kazanılan davranışların ve becerilerin gerçek yaşama aktarılması çok kolaydır.
- Eğitim doğal ortamda gerçekleştiğinden tüm aile bireylerinin etkin bir biçimde katılımı sağlanır.
- Ev ortamının uyarıcılar bakımından zenginleştirilmesine katkı sağlar.
- Anne-babalar, çocuğun gelişimini desteklerken kendi yeteneklerinin de farkına vararak olumlu benlik algısı geliştirir.
- Çocukla birlikte tüm aile bireylerinin süreçte gelişimi önemli olduğu için bireyselleştirilmiş eğitim uygulamalarına olanak sağlar.
- Ev ortamında çocuğun tüm davranışlarını gözlemek ve olumsuz davranışları değiştirebilmek daha kolay olur.
- Kurum merkezli aile eğitim programlarına göre daha ekonomiktir.
- Kurumsal erken çocukluk eğitiminden yararlanamayan çocuklar için önemli bir fırsattır.
Aile merkezli gelişimsel destek programlarının ilkeleri nelerdir?
Aile merkezli gelişimsel destek programlarında uygulamalar, ulaşılmak istenen amaç ve hedef kitleye göre değişiklik gösterse de bu programların tümünde ortak bazı ilkeler yer almaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
- Ailelere karşı saygılı ve duyarlı davranmak,
- Esnek, bireyselleştirilmiş ve duyarlı uygulamalar gerçekleştirmeye özen göstermek,
- Ailelerin bilinçli kararlar verebilmesi için bilgi paylaşımı sağlamak,
- Program uygulamaları ve müdahale yöntemlerine ilişkin ailenin seçimlerini dikkate almak,
- Anne-baba ile çalışanlar arasında iş birliği ve ortaklıkların oluşması için koşulları düzenlemek,
- Çocuğun yetiştirilmesinde aileye gerekli olan tüm destek ve kaynakları işe koşmak.
Aile merkezli gelişimsel destek programlarının amaçları nelerdir?
Bu programların amaçları şu başlıklar altında toplanabilir:
- Hamilelik sürecini izlemek ve bu süreçte anneye destek olmak,
- Çocukların sağlık koşullarını iyileştirmek,
- Aileleri erken gelişim konusunda bilinçlendirmek,
- Aile çocuk ilişkisini güçlendirmek,
- Ailelerin yeterlik, güvenlik, özerklik durumlarını zenginleştirmek,
- Çocukların öğrenmesini destekleyici ev ortamı sağlanmasına yardımcı olmak,
- Yoksulluk gibi sosyal problemleri azaltmak,
- Çocuk ihmal ve istismarını önlemek,
- Özel sağlık problemleri, gelişimsel gerilikleri ve yetersizlikleri olan çocukları belirlemek ve erken müdahalede bulunmak,
- Annenin kendine karşı olumlu algılamalar geliştirebilmesine ve kadının aile içindeki statüsünün yükseltilmesine yardım etmek,
- Ailelerin toplumsal kaynakları kullanabilme yeterliliklerini artırmak,
- Çocukların tüm gelişimlerini destekleyerek daha sonraki okul yıllarına hazırlanmasına katkı sağlamaktır.
Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında yaygın olarak yer alan hizmetler nelerdir?
Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında yaygın olarak yer alan hizmetler şunlardır:
- Anne-baba eğitimi ve aile destek grupları,
- Çocuğun gelişimine odaklanmak ve sağlıklı aile ilişkilerini teşvik etmek için anne-baba ve çocuğun ortak gerçekleştirdiği etkinlikler,
- Programda çalışanlar ile ailelerin birbirleriyle resmi olmayan bir ortamda yapılandırılmamış zaman geçirebilecekleri bir merkez,
- Anne-babaların aile programı kapsamında sunulan diğer etkinliklere katıldıkları sırada çocuk bakımı,
- Çocuk bakımı, sağlık, beslenme programları, danışmanlık ve diğer toplumsal hizmetlere ulaşım hakkında bilgi,
- Ev ziyaretleri, aileler için sağlıklı beslenme eğitimi, bebekler ve çocuklar için sağlık taraması ve gelişim kontrolleri.
Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında gerçekleştirilen en yaygın uygulamalardan olan anne baba eğitimi ne gibi özelliklere sahiptir?
Anne baba eğitimi, aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında yer alan diğer önemli bir uygulamadır. Anne baba eğitimi; anne-babalık becerilerinin öğretilmesi, sosyal ve duygusal destek verilmesi, anne-babanın bir gruba katılması, uzmanlarla arasında bilgi alışverişinin sağlanması, uygun anne-baba-çocuk ilişkilerinin geliştirilmesi ve toplumsal kaynaklara ulaşmalarında yardımcı olan etkinlikler bütünüdür. Anne-baba eğitim programlarının asıl amacı; anne babaların özgüvenini güçlendirmek ve küçük çocuklarının fiziksel, zihinsel ve duygusal gelişimini teşvik için kendi yeteneklerini geliştirecek biçimde onları bilgi ve becerilerle donatmaktır. Bu amaçlarla hazırlanan anne-baba eğitim programları var olan hizmetlerin daha etkili kullanımına yol açacak teşvik ve bilgiyi sağlar. Anne baba eğitimi çalışmaları; çocukların gelişimsel becerilerini destekleme, günlük rutinlerde çocukların davranışlarını yönlendirme, çocukların oyun ve sosyal etkileşimlerinde anne-babaların becerilerini geliştirme- lerini sağlar. Bunun sonucunda, anne-babaların çocuklarının gelişimlerini olumlu yönde etkilemelerine, edindikleri bilgilerle çocuklarını daha iyi yetiştirmelerine ve sosyoekonomik ve psikolojik açıdan mutlu olmalarına yardım eder. An- ne-baba eğitim uygulamaları, ev ziyaretlerinin yanı sıra ev dışındaki ortamlarda bireysel ya da diğer ailelerle birlikte grup çalışmaları biçiminde de düzenlenebilir.
Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında gerçekleştirilen uygulamalardan ev ziyaretinin özellikleri nelerdir?
Ev ziyaretleri; aile eğitimi ile anne-baba-çocuk ilişkisini güçlendirmek, anne-babaların streslerini azaltmak ve bilgi düzeylerini artırmak yoluyla ailenin güçlendirilmesini amaçlayan uygulamalardan biridir. Ev ziyaretleri; çocuk gelişimi, aile-çocuk ilişkisi, anne- babalık becerileri, ruh sağlığı sorunları, ekonomik sorunlar, eğitim ve istihdam, sağlık bakımı ve sosyal destek eksikliği hakkında eğitim gibi konularda aileyi bulunduğu çevrede gözlemleyerek, bu doğrultuda plan oluşturmaya fırsat sağlayan bir uygulamadır. Eğitimcilerin belli aralıklarla yaptığı ev ziyaretleri, anne-babalara yaparak yaşayarak öğrenme, tartışılan konuları hemen uygulama olanağı sağladığından grup çalışmalarına göre daha çok bireysel çalışmaya olanak tanımaktadır. Ev ziyaretçileri ailelerin gereksi- nimleri doğrultusunda belirledikleri konuları, belirli aralıklarla evlere giderek anlatmaları ve anne-babalara uygulatmaları biçiminde sürdürülür. Ev ziyaretlerinde bireysel çalışma yapıldığı için anne-babalar için daha etkili olmaktadır. Ancak burada programın başarısı ve aile üzerindeki etkisi, ev ziyaretçisinin başarısına bağlıdır. Ev ziyaretleri, kurum merkezli yaklaşımlara göre daha ekonomiktir.
Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında gerçekleştirilen uygulamalardan oyun gruplarıyla aileyi desteklemenin katkıları nelerdir?
Oyun gruplarıyla aileyi destekleme çalışmaları ise okul çağına gelmemiş çocuğa sahip anne-babaların çocuklarıyla ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlar. Ailelerin oyun grubuna katılımından doğrudan ve dolaylı yollarla yarar elde edebilmesi için, farklı ortamlarda çocuğun oyununa katılması teşvik edilmelidir. Böylece, ailelerin oyunun gelişime katkıları konusunda sosyal deneyimler edinmesine ve olumlu anne-baba tutumları gösterme konusunda bilgilenmelerine destek sağlanmış olur. Aile merkezli gelişimsel destek programları kapsamında gerçekleştirilen erken müdahale, anne-baba eğitimi, ev ziyaretleri ve oyun gruplarıyla destekleme uygulamaları, bu programların olumlu etkilerinin artmasında önemli bir etkiye sahiptir.
Aile merkezli erken eğitimin boyutları nelerdir?
Aile merkezli gelişimsel destek programlarına, okul yılları içinde daha yaygın olarak erken çocukluk döneminde rastlanmaktadır. Ayrıca, erken müdahale ve aile-okul ilişkilerini geliştirmeye yönelik okul öncesi programı uygulamaları da aile merkezli olarak gerçekleştirilebilmektedir. Aile merkezli erken eğitimin yapısında, çocuğun büyümesi ve gelişmesi; çocuğun öğrenme olanakları; anne-babalık desteği ve aile-toplum desteği olmak üzere dört temel boyuttan söz edilebilir.
Çocuğun büyümesi ve gelişmesi: Çocuğun öğrenme olanakları, anne-baba desteği ve aile-toplum desteğine yönelik diğer boyutlar birbiriyle ne kadar iyi etkileşirse; çocuğun büyüme ve gelişimine yönelik amaçlara ulaşmada başarı o denli artar. Çocuğun büyüme ve gelişmesi, diğer üç boyutun tam merkezinde yer almaktadır.
Çocuğun öğrenme olanakları: Çocuğun gelişiminin en üst düzeyde gerçekleşebilmesi, yeteneklerinin açığa çıkarılması ve yeterliliklerinin gelişimi için ev ortamının gelişimsel açıdan uyarıcı ve ilgi çekici duruma getirilmesi çok önemlidir. Çocuğun gelişimini destek- leyen etkinlikler evde, farklı gruplar içinde ya da kurumlarda gerçekleştirilebilir.
Anne-babalık desteği: Anne-babalara sağlanan bilgi, öneri, danışma ve eğitim hizmet- leri gerek onları kendi gelişimleri bakımından güçlendirir, gerekse çocuğun gelişimini ve öğrenme olanaklarını desteklemelerine yardım eder.
Aile-toplum desteği: Anne-babanın, anne-baba sorumluluklarını yerine getirebilmesi ve sürdürmesi için gerekli olan zaman, enerji gibi kaynak türlerinin yanı sıra ekonomik, psikolojik ve fiziksel desteklerin tümünü içermektedir.
Aile merkezli eğitim uygulamalarını planlarken gereksinim belirlenmesi neden önemlidir?
Aile merkezli eğitim uygulamalarını planlarken, öncelikle hedef grupların çok iyi seçilmesi gerekir. Bu programlar, kimi zaman aile üyelerinin tümünü kapsayacak biçimde oluşturulabildiği gibi kimi zaman da aile bireylerinden yalnızca birinin ya da birkaçınınkatılacağı biçimde belirlenebilir. Hedef gruplar anne-babanın, çocuğun ve toplumun özellikleri dikkate alınarak seçilmelidir. Hedef grubun belirlenmesinin ardından, bu grubungereksinimleri belirlenmelidir. Gereksinimlerin belirlenmesi, eğitim programının hazırlanmasında eğitimin “neden” yapılacağına ilişkin ipuçlarını verir. Bu gereksinimler, programın bir anlamda temelini oluşturarak programın amaçlarının ve sonraki süreçlerinin nasıl yapılandırılacağının belirlenmesini sağlar.
Aile merkezli gelişimsel değerlendirme nedir?
Aile merkezli gelişimsel değerlendirme, çocuğun temel bakım veren ailesi ile birlikte, aile için anlamlı olabilecek bir yöntemle, ailenin ortak ve eşit katılımı sağlanarak yapılan değerlendirmedir. Bu değerlendirme, hem çocuğun gelişim alanlarındaki yetilerine aile ile birlikte bakışı, hem de ailenin çocukla ilgili duygu, düşünce, kaygı ve görüşlerini içermektedir.
Türkiye’de uygulanan aile merkezli gelişimsel destek programlarından "Aile Çocuk Eğitim Programı"nın amaç ve özellikleri nelerdir?
Aile bireylerinin çocuk gelişimi, sağlığı ve disiplini konusunda bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ve bu yolla çocuğun gelişiminin desteklenmesini ve ev ortamının zenginleştirilmesini amaçlamaktadır. Programın hedef grubu, sosyoekonomik yönden elverişsiz koşullarda yaşayan 0-6 yaş çocukları ve aileleridir. Türkiye’de Erken Çocukluk Hizmetlerinin yaygınlaştırılmasında kurumsal eğitime alternatif bir model olarak geliştirilmiştir.
1988 yılında, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi’nde başlatılan 0-4 yaş Erken Çocukluk Eğitimi Projesi’nin sonuçlarına dayalı olarak "0-4 yaş Anne-Çocuk Eğitimi" Programı geliştirilmiştir. Programın, Gazi Üniversitesi, MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ve UNICEF iş birliğinde yaygınlaştırma çalışmaları 1993 yılında başlatılmıştır. 2003 yılından itibaren yenilenen ve geliştirilen "0-6 yaş Aile Çocuk Eğitimi" programı uygulanmaya başlanmıştır. Yeni programın uygulanmasında MEB Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü’ne ek olarak Başbakanlık, Sosyal Hizmetle ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığı, Eğitim-Sen, GAP idaresi ile iş birliği yapılmıştır.
Aile Çocuk Eğitim Programı, Aile Eğitim Programı (AEP) ve Gelişimsel Eğitim Programı (GEP) olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
Türkiye’de uygulanan aile merkezli gelişimsel destek programlarından "Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP)"nın amacı nedir?
Okul öncesi eğitim hizmeti almamış beş yaş çocukları ve annelerine yönelik hazırlanan bilimsel temelli ve ev merkezli bir eğitim programıdır. Programın amacı; çocukları bilişsel, duygusal, sosyal ve fiziksel anlamda desteklemek, daha iyi beslenmesine ve sağlıklı olmasına yardım ederek, mutlu ve başarılı kılmanın yanı sıra annenin de kendisini duygusal olarak güvende hissetmesini ve anne-babalık konusundaki becerilerini geliştirmesini sağlamaktır. Bu programda, annelere evde çocuklarının eğitimine nasıl destek verilebileceklerine ilişkin uygulamalar yer almaktadır.
Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) nasıl uygulanmaktadır?
AÇEP, 1982-1991 yılları arasında uygulanan Erken Destek Araştırma Projesi’nin verileri doğrultusunda, Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyeleri ve AÇEV uzmanları tarafından geliştirilmiştir. 1993 yılından bu yana Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) bünyesindeTürkiye’nin birçok bölgesinde Milli Eğitim Bakanlığı ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ile iş birliğinde yaygın biçimde uygulanmaktadır. Programın uygulanmasında, AÇEV seminerlerine katılan Halk Eğitim Merkezleri öğretmenleri ya da ToplumMerkezleri sosyal hizmet uzmanları görev almaktadırlar. Annelere yönelik olan eğitim çalışmaları, haftada bir gün 2,5 saatlik grup toplantıları biçiminde ve toplamda 25 hafta sürmektedir.
Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) bölümlerinden "Anne-Destek Programı (ADP)" nasıl uygulanmaktadır?
Anne-Destek Programı (ADP): Çocuk yetiştirme ve aile içi iletişim konularında grup liderleri tarafından sohbet biçiminde yönetilen toplantılarda verilen eğitimle sürdürülmektedir. Bu bölümde annelere; çocuğun gelişiminde ailenin rolü, çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimi, oyunun önemi ve gelişime katkısı, çocuk yetiştirmede olumlu ve olumsuz yöntemler, çocuğun davranışlarını kabul edip etmememizi belirleyen etkenler, çocuğu etkin dinleme ve kendini çocuğa duyurma, çatışma ve çatışma çözme yöntemlerine ilişkin konularla başlanmaktadır. Daha sonra; tuvalet eğitimi, cinsel eğitim, sağlıklı beslenme, sağlık ve bakım, kazalardan korunma, sorun olan davranışlar, ders çalışma alışkanlıkları, çocuğun başarısı için okul-aile iş birliği, kadının zamanını etkin kullanabilmesi, el emeğini değerlendirmesi ve aile içinde kadının durumu konularında anneler bilinçlendirilmektedir. Bu sürecin sonunda, annelerin çocuklarını daha iyi tanıma ve tüm gelişimlerini ev ortamında destekleme konusunda becerilerinin artırılması amaçlanmaktadır.
Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) bölümlerinden "Zihinsel Eğitim Programı (ZEP)" nasıl uygulanmaktadır?
Zihinsel Eğitim Programı (ZEP): Çocuğun bilişsel gelişimini desteklemek amacıyla hazırlanmış olan zihinsel Eğitim Programında (EP) yaş ve zihinsel kapasitelerine göre hazırlanan okuma-anlama, soru sorma, neden-sonuç ilişkisi kurma, hatırlama, kelime öğrenme, kendini ifade etme, kelime hazinesini artırma gibi pek çok becerisini geliştirmeyi amaçlayan çalışmalar yer almaktadır. Anne ve çocuğun birlikte gerçekleştirdiği bu çalışmalar, çocuğun zihinsel gelişiminin desteklenmesi ve okula iyi hazırlanmasını amaçlamaktadır. Bu programda, anneyle çocuk evde her gün birlikte çalışmaktadır. Anneler, 8 hikâye kitabı ve 25 çalışma formu kullanarak çocuklarıyla birlikte uygulamaları gerçekleştirmektedirler. Uygulama, ev ziyareti yapan öğretmenlerce de desteklenmektedir.
Okul Öncesi Dönemde Çocukları Olan Ailelere Yönelik Ev Merkezli Aile Eğitim Programı (HIPPY-Home Instruction Program for Youngsters) nasıl bir programdır?
1968-1969 yıllarından günümüze kadar uygulamaları devam eden iki yıl süreli ev merkezli bir programdır. 3-5 yaşları arasında çocuğu olan düşük gelirli ailelere, çocuklarının tüm gelişimlerini evde destekleme ve okula hazırlama konusunda yardım eden uygulamalar içermektedir. Ailelere araç ve yöntem desteğiyle çocuklarının gelişimlerini kendi evlerinde düzenlenen bir ortamda gerçekleştirme olanağı vermektedir. Bu program, çocukların okul deneyimi olanağı sunmayı, ilkokula hazırlama ve okul başarılarını artırmayı ve ev ortamında çocuklarının okuma-yazma becerilerinin gelişimine uygun olanaklar sunula- bilmesi için anneleri çocuğun tüm gelişimlerini destekleme konusunda bilinçlendirmeyiamaçlar. Program, ailelerin çocuğun eğitimine katılarak kendini çocukların eğitimcisi olarak görmelerine ve kendilerine güven duymalarına, olumlu benlik geliştirmelerine katkı sağlamaktadır.
Okul Öncesi Dönemde Çocukları Olan Ailelere Yönelik Ev Merkezli Aile Eğitim Programı (HIPPY-Home Instruction Program for Youngsters) uygulama süreci nasıldır?
Programın içeriğinde yer alan uygulamalar, ev ziyareti ve grup toplantıları yoluyla 60 haftalık süre boyunca yürütülmektedir. Uygulamada her yaş grubu için etkinliğin önemlinoktalarını, etkinliklerin desteklediği becerileri ve annelere nasıl yardımcı olunabileceğini anlatan kaynak kitap bulunmaktadır. Ayrıca, dil gelişimi, duyular, görsel algılama ve problem çözmeye yönelik basitten karmaşığa doğru ilerleyen materyallerin bulunduğu etkinlik paketleri bulunmaktadır. Eğitimciler iki haftada bir ev ziyareti yaparak, materyallerinkullanımını çocukla oynayarak anneye göstermektedirler. Daha sonra da eğitimci ve anne sıra ile çocukla oynamaktadır. Anne-babaların etkinlikleri yaparken taklit ve canlandırma kullanmaları, çocukların empati becerilerini desteklemektedir. Etkinliklerin zorluğu program ilerledikçe artmaktadır. Eğer, anne okur-yazar değilse, evdeki büyük bir kardeş annenin yerini alabilmektedir. Genelde bu programa katılan anneler geniş ailelerden gelmektedirler. Ev ziyaretleri dışında anneler, program koordinatörü ve eğiticilerle iki haftada bir merkeze gelerek grup toplantıları yapmaktadırlar. Bu toplantılarda; sağlık, temizlik, çocuk gelişimi, çocuk kitapları ve oyunları, okul sistemi, ev ekonomisi gibi konularda bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır.
Okul Öncesi Dönemde Çocukları Olan Ailelere Yönelik Ev Merkezli Aile Eğitim Programı (HIPPY-Home Instruction Program for Youngsters) hangi ülkelerde uygulanmaktadır?
Program İsrail dışında, Türkiye, Almanya, Meksika, Yeni Zelanda, Güney Afrika ve Amerika Birleşik Devletlerinde uygulanmaktadır. Programın sonunda çocukları büyüyen ailelerin, programın yaygınlaştırılması, daha çok çocuğun yararlanması ve yürütülmesin- de sorumluluk aldıkları ve destek verdikleri görülmüştür.
Aile Eğitimi ile Erken Çocukluğun Desteklenmesi Projesi (Early Childhood Stimulation Through Parent Education Project) neyi amaçlamaktadır?
1966-1967 yılları arasında başlayıp hâlen devam eden bu program, 12 ay-3 yaş arasında çocuğu olan kırsal kesimde yaşayan düşük gelirli annelere yönelik uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Programın amacı; ailelerin erken çocukluk döneminde sağlanan uyarıcılarla çocukların tüm gelişimlerini desteklemelerine, onları okul yaşamına hazırlamalarına, çocuklarıyla ilgili olumlu tutum geliştirmelerine, etkili iletişim yöntemleri ve yeni oyunlar öğrenmelerine yardım etmektir. Haftada bir kez yapılan ev ziyaretlerinde annelere birincilduyusal motor etkinlikler ve uyarıcı alıştırmalar serisi sunulmaktadır. Etkinliklerin uygulanması sırasında rol oynama ve model alma teknikleri kullanılmaktadır. Ev merkezli etkinliklere iki yıl katılan çocuklar, programdaki annelerden birinin gözetiminde haftada iki kez iki saatlik grup öğrenme oturumlarına katılmaktadırlar.