Çocuk Ve Drama Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim
Özel Gereksinimli Çocuklarla Drama
- Özet
- Sorularla Öğrenelim
Drama etkinliğinin özel gereksinimli çocuklara yararı nedir?
Drama etkinlikleri yoluyla, özel gereksinimli
çocuklar sağaltıcı bir sürecin içerisine girerler. Sağaltıcı
süreçle vurgulanmak istenen, psikodrama ya da
sosyodramadan ziyade çocukların zevk aldığı, kendilerine
duygusal özgürlük, zihinsel uyarım, başarıyla elde edilen
kişisel doyum ve hatta en önemlisi hayal gücünü kullanma
ve genişletme imkânı buldukları sanat biçimidir.
Özel gereksinimli çocuklarla yapılan drama
etkinliğini, çocukların ne tür becerilerini geliştirmelerinde
etkin olmaktadır?
Drama etkinliğiyle başlayan sağaltıcı sürecin,
temel konuşma becerileri, ileri konuşma becerileri, ilişkiyi
başlatma becerileri ve sürdürme becerilerinde etkili
olduğu bulunmuştur.
Özel gereksinimli çocuklara uygun drama etkinlikleri
planlanırken yaygın olarak kullanılan üç model nedir?
Özel gereksinimli çocuklara uygun drama
etkinlikleri planlanırken farklı modellerden yararlanmak
mümkündür. Bu modeller içerisinde Yaratıcı-Etkileyici
Model, Görevler ve Beceriler Modeli ile Kendini
Savunma Modeli çocuklarla yaygın olarak kullanılan üç
modeldir.
Yaratıcı-Etkileyici model nedir?
Yaratıcı-Etkileyici Model, özel gereksinimli
çocuklara uygun drama etkinlikleri planlanırken en önemli
ve yaygın olarak kullanılan modeldir. Model, grubun
bütün olarak ya da bireysel olarak yaratıcılıklarını fark
etmeleri ve kendileriyle ilgili beğendikleri yönlerine
odaklanmalarına imkân vermektedir. Sözlü iletişimin
yanında sözsüz iletişim örnekleri de yer almaktadır.
Kişiler arası iletişim ve etkileşim yüksek düzeydedir.
Gerek öz saygı ve öz güven gerekse grup içi dinamiğinin
oluşmasında etkilidir.
Yaratıcı-Etkileyici Modelin, drama uygulamalarında
önerdiği basamaklar ne şekilde oluşmaktadır?
Yaratıcı-Etkileyici Modelin drama
uygulamalarında önerdiği basamaklar aşağıdaki gibidir:
• Oyununun gelişimsel basamaklarını göz önünde
bulundurun. Planlama yaparken simgesel
oyundan (gerçek nesneye ulaşılamayan
durumlarda onun zihinde canlandırarak varmış
gibi davranması yerine baska nesne koyması)
projektife (algıların yorumlanması), sembolik
oyundan (nesnelerin sembolik kullanımı) taklidi
oyuna ilerleyen bir çalışma kurgulayın.
• Farklı hareket ve ses çalışmaları yapın.
• Grup katılımcılarının deneyimlerini grupla
paylaşması için imkân sağlayın.
• Karışık kelime grupları yerine sade, açık ve net
ifadelerle iletişim kurun.
• En basit düzey olan yerde yuvarlanma gibi
hareketlerle çevreyle iletişim kurmalarını
sağlayın.
Özel gereksinimli çocuklarla drama etkinliğinde
kullanılan Görevler ve Beceriler Modelinin süreci ne
şekilde işlemektedir?
Görevler ve Beceriler Modeli, duyguların tanınması ile
beraber genel sosyal becerilerin öğrenilmesine doğru
ilerleyen bir süreç planlanmaktadır. Planlamada adım
adım ilerleyen aşamalara dikkat edilmelidir. Bu aşamalar
sırasıyla: Problem durumunu düzenleme, iyileştirme
yolları ile ilgili planlama yapma ve duyguları yansıtma
şeklindedir. Problem durumunu düzenleyebilmek ise
ancak hissedilen duyguların tanınması ve
çözümlenmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu ise
katılımcıların hâli hazırda var olan değerlerinin
belirlenmesini kapsamaktadır.
Kendini Savunma Modeli nedir?
Kendini Savunma Modeli, bireyin kendi
farkındalığının farkına varması üzerine odaklanmıştır.
Modele göre, kişi ancak bu şekilde içinde bulunduğu
grupta kendini ifade edebilmekte ve kendini
savunabilmekte, böylece de hissettikleri baskıyı
tanımlayarak kendilerini başka ortamlarda da
savunabilmektedirler.
Özel gereksinimli çocuklarla drama uygulamalarında
dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
Drama uygulamalarında bireysel farklılıklara
saygı esastır ve liderin planlamadan uygulamaya kadar
bunu göstermesi gereklidir. Bu nedenle, drama oturumunu
planlayan liderin öncelikle bireysel bir farklılık olan özel
gereksinimin farkında olması ve yeterli bilgi birikimine
sahip olması gereklidir. Bunun yanında, öğretmenin bütün
özel gereksinimli çocuklarla drama uygulaması yaparken
dikkat etmesi gereken genel ilkeler vardır. Bunlar:
• Güvenli bir ortamın hazırlanması,
• Drama yapılacak ortamın düzenlenmesi,
• Planlamada gelişim düzeyi, ilgi ve ihtiyaçların
göz önünde bulundurulması,
• Özel gereksinimli çocukların diğer çocuklara
oranla daha çok yardıma ihtiyaç duyduğunun
bilinmesi,
• Daha fazla ve sık tekrar yapılması,
• Özel gereksinimli çocuğun güdülenmeye daha
çok ihtiyaç duyduğunun farkında olunması,
• Gruplar hâlinde çalışılması,
• Özel gereksinimli çocuğa göre drama planının
düzenlenmesi,
• Hem planlamada hem de uygulamada günlük
yaşam deneyimlerinden yararlanılması,
• Gerçekçi ve aynı zamanda eğlenceli unsurları
barındırması,
• Cinsiyet eşitliği, kendine güven, problem çözme
gibi konularla güvensizlik yaratan durumların en
aza indirilmesi,
• Basite indirgenerek uygulama yapılması,
• Özel gereksinimli bireyin içinde bulunduğu
grupla ilişki kurabilmesi ve birlikte bir şeyler
yapabilmesinin sağlanması,
• Verilen yönergelerin açık, anlaşılır ve net
olmasının sağlanması,
• Her çocuğun istediği şekilde dramaya
katılabilmesidir.
Üstün yetenekli çocukların karakter özelliklerinin
drama etkinliklerine yansıması ne şekilde gerçekleşir?
Üstün yetenekli çocukların karakter özelliklerinin
drama etkinliklerine yansıması dört başlık altında
incelenebilir. Bu başlıklar açıklamalarıyla birlikte aşağıda
verilmiştir:
• Yüksek düzeyde dikkat: Üstün yetenekli çocuklar,
diğer alanlarda olduğu gibi drama çalışmalarında da
ciddi çalışma gösterirler. Doğaçlamalarda
detaylandırma ve yapılandırma söz konusudur.
Buna ek olarak çok iyi oynamaya odaklanmışlardır.
Çoğunlukla ulaşmada başarılı oldukları amaçları iyi
bir ürün, ciddi katılım ve ortalamanın üstünde bir
performanstır.
• Sosyal liderler: Çalıştıkları grupların içinde
baskındırlar. Çok çalışırlar ve arkadaşları tarafından
istendik bir sonuca varma konusunda takip edilirler.
• Yaratıcı entelektüeller: Özgündürler. Durumları
seçme özgürlüğü isterler ve çoğunlukla gülünç
olan özgün çalışmalarda bulunurlar.
• Asiler: Grup içerisinde kurallara uymayanlar,
düzeni bozuyor gibi algılansalar da zaman zaman
destekleyici de olabilmektedirler. Uygun bir
yönlendirmeyle farklı ve ilginç sonuçlar ortaya
çıkarabilirler. Ancak zaman zaman arkadaşları
arasında birlikte çalışma noktasında uyumsuz
olabilirler.
Bir öğretmen, üstün yetenekli çocuklarla drama
çalışması planlarken nelere dikkat etmelidir?
Bir öğretmen, üstün yetenekli çocuklarla drama
çalışması planlarken; çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını göz
önünde bulundurmaya, onlara farklı seçenekler sunmaya ve
bu seçeneklerde onları özgür bırakmaya, problem durumları,
gerilim unsurları geliştirmeye, grup içerisinde birbirlerini
dinlemelerine dikkat etmelidir. Buna ek olarak, çocukları
anlamaya çalışmalı, onlara saygı duyduğunu göstermelidir.
Zihinsel yetersizliği olan çocukların özellikleri nelerdir?
Zihinsel yetersizliği olan çocuklar, çevrelerine
uyum sağlamakta zorlanan, bunun için dışarıdan desteğe
ihtiyaç duyan, becerileri normal gelişim gösteren
akranlarına oranla daha yavaş öğrenen ve kavramları daha
geç ve güç öğrenen çocuklardır. Dikkat süreleri kısadır ve
ilgileri kısa sürelidir. Bu durumsa etkinliklerde çabuk
yorulmalarına ve başladıkları işi tamamlamada
zorlanmalarına sebep olur. Yönergeleri anlamaları ve bu
yönergelere uygun davranmaları güçtür. Alıcı ve ifade
edici dilde gerilikler görülür. Psikomotor becerilerde de
normal gelişim gösteren akranlarının gerisindedirler.
Düşük öz güven ve öz kontrol diğer bir özellikleridir. Bu
nedenle de yeni durumlara, ortamlara alışmakta güçlük
çekerler. Ancak bu, çevreleriyle iletişime kendilerini
kapattıkları anlamına gelmemektedir. Tam tersine, az da
olsa çevrelerinden gelen uyarıcıya tepkide bulunabilirler.
Bu grupta yer alan özel gereksinime sahip çocuklar 2006
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre hafif, orta,
ağır ve çok ağır olmak üzere gruplandırılmaktadırlar.
Gruplandırma, sunulacak özel eğitim hizmetlerinin nitelik
ve türünü belirlemeye yardım etmektedir.
Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş çocuklarla drama
uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin dikkat etmesi
gereken noktalar nelerdir?
Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş çocuklarla
drama uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin
aşağıdakilere dikkat etmesi, çalışmanın etkililiğini
artırmak açısından önerilmektedir:
• Yönergeyi açık ve net olarak verin: Karakter kim?
Bu karakter nasıl yürür? Karakter şimdi ne yapıyor?
Bunu nasıl yapıyor? Karakter ne söylüyor? vb.
• Verdiğiniz yönergeyi tekrar edin.
• Becerileri tekrar edin.
• Uygulamalarda model olma, ipucu verme,
genelleme yapma, sözel ve fiziksel destek
sağlama gibi yöntemleri kullanın.
• Taklit yeteneklerinin iyi olduğunun farkında olun.
• Motivasyonlarının düşük olduğunu gözden
kaçırmayın.
• Normal gelişim gösteren akranlarına oranla daha
fazla yardıma ihtiyaç duyduklarını unutmayın.
• Dikkat sürelerinin kısa olduğunun farkında olarak
kısa süreli dikkat gerektiren etkinlikler planlayın.
• İletişim becerilerinde iyi olmadıklarından ses ve
hareket kullanarak yapılan sözsüz iletişim
yöntemlerini kullanın.
• Isınma oyunlarında müzik kullanmak, oyunlarla
başlamak güven ortamının kurulmasına yardımcı
olacaktır.
• Basit hikâyelerin canlandırılması için zamana
ihtiyaç duyabileceklerini unutmayın.
• Başlangıçta ödüllendirmelere sıklıkla yer verin.
• Müzik, resimli kitaplar, ritim gibi görsel-işitsel
algıyı geliştirecek etkinliklere yer verin.
• Çalışmalarınızda ritim çıkaran aletleri kullanın ve
çocukların kullanmalarına izin verin.
• Rol oynamalarında destekleyin.
• Soyut düşünceyi algılama ve geliştirmede
problem yaşadığının farkında olun.
• Grup oyunlarında kendilerini daha iyi
hissedeceklerinden, başlangıçta grup etkinlikleri
planlayın.
• Bireysel olarak kendine ait bir rol belirlediğinde
grup etkinliklerinden çıkmaya hazır olduğunu
gösterir. Bir sonraki adım olan bireysel rollerin
alındığı etkinliklere geçebilirsiniz.
• Hikâyeler sunulurken çocuğun yaşamına anlam
katacak bir hikâye olmasına dikkat edin.
“İşitme yetersizliği olan birey” tanımı nedir?
İşitme yetersizliği olan birey, 573 sayılı Özel
Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997)’de
“işitme duyarlılığının kısmen ya da tamamen
yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili
kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim
performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde
etkilenme durumu” olarak tanımlanmıştır.
Çocukta görünen işitme kaybının yaşamına etkileri nelerdir?
İşitme, yaşantımızda oldukça önemli bir yere
sahiptir. Bu önem bütün gelişim alanlarını etkilemesinden
kaynaklanır. Çocukta görülen işitme kaybı, sadece dil
gelişimini değil aynı zamanda sosyal ve bilişsel gelişimi
de etkilemektedir. Bu etkiden dolayı ise işitme
yetersizliğinden etkilenmiş çocuklar akranlarıyla iletişime
girmeye çekinir, iki ya da üç kişilik gruplarla oynamayı
tercih ederler. Bu durum da akranlarıyla arkadaşlık ilişkişi
geliştirmelerini, etkileşime girmelerini zorlaştırır.
Dramanın işitme yetersizliği olan çocuklara yararları nedir?
Grupla çalışmanın ön planda olduğu drama
çalışmaları, işitme yetersizliği olan çocukların grup içerisinde
kendi varlıklarını kabul ettirmelerini kolaylaştırır. Buna ek
olarak okul öncesinde işitme yetersizliği olan çocukların
kaynaştırılmasında drama eğitiminin kullanılması işitme
yetersizliği olan öğrencilerin normal akranlarını model alarak
uygun davranışlar kazanmalarına fırsat verebilmektedir. Bu
nedenle de kaynaştırma ortamlarında dramaya yer
verilmelidir. İşitme yetersizliği olan bireyin drama
uygulamalarına katılmasıyla iletişim becerilerinde gelişme
olacak, empati kurma becerisi gelişecek, duygu ve
düşüncelerini aktif şekilde ifade edebilme fırsatını
yakalayacaktır.
İşitme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklarla drama
uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin hangi
noktalara dikkat etmesi gerekmektedir?
İşitme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklarla
drama uygulaması planlayan bir liderin/öğretmenin
aşağıdaki noktalara dikkat etmesi önerilmektedir:
• Ortam düzenlemesinde çocuğun gereksinimleri
göz önünde bulundurulmalıdır.
• İşitme yetersizliği olan çocuğun, drama liderinin
ağız hareketlerini görebileceği bir yerde,
karşısında olması gerekir.
• Sözel iletişim önemlidir.
• Pandomim, kullanılabilecek önemli bir tiyatro
tekniğidir. Bu tekniği basit, rutin etkinliklerle
başlatmalı devamında daha zor durumların
canlandırmasına geçilmelidir.
• Müziği hissedemese de ritmi hissedebilen bu
çocuklar ritme uygun dans edebilirler.
• Bütün sözsüz etkinlikler bu çocuklarla uygulanabilir.
Görme yetersizliği nedeniyle çocuğun yaşadığı
olumsuzluklar nelerdir?
Görme yetersizliği, bireyin görme gücünde olan
kayıptan dolayı diğer bireylerle olan iletişiminin olumsuz
etkilenmesi, bunun da akademik performansı ve sosyal
uyumunu sınırlandırması olarak tanımlanabilir. Görme
yetersizliğinden etkilenen çocukların diğer gelişimsel
alanlarda da sorun yasadığı görülebilmektedir. Dil gelişimi
açısından yapılan çalışmalar incelendiğinde, bu çocukların
bireysel ilgi ve etkinlikleri hakkında daha çok konuştukları,
akranlarından ise daha az bahsettikleri görülmektedir. Bu
nedenle, ben-merkezci bir dilin hâkim olduğu söylenebilir.
Buna ek olarak güncel konular ve o esnada konuşulan
konularla ilgisi bulunmayan sorular sordukları da diğer bir
bulgudur. Sosyal gelişimde, çevrelerindeki insanların yüz
ifadelerini görememekten dolayı sosyal davranışları
gözlemleme şansları pek olmayabilir. Büyük kas gelişiminde
ise yetersizliklerinden dolayı çevrelerini keşfetme ihtimalleri
düşmekte, bu da pratik bilgiye ilişkin uzamsal kavramlarda
sorun yaşamalarına sebep olmaktadır.
Görme yetersizliğinden etkilenmiş bireylerle yapılan
drama etkinliklerinden amaç nedir?
Görme yetersizliğinden etkilenmiş bireylere
verilecek eğitimde amaç, çocukların bağımsız olarak
yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamaktır. Buna dayanarak
söylenebilir ki drama etkinliklerinin işitme ve dokunma
duyularını geliştirerek kendilerine olan güvenlerini artırma ve
güvenli hareket etmede olumlu etkisi vardır.
Görme yetersizliği olan bireylerle drama yapılırken
dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
Görme yetersizliği olan bireylerle drama
yapılırken dikkat edilmesi gerekenler aşağıda
belirtilmektedir:
• Drama yapılacak ortamın iyi düzenlenmesi,
• Dramayı uygulayacak kişinin verdiği sözel
yönergeleri ayrıntılandırması,
• İfadelerin sözle resim yapar şekilde verilmesi,
• Çocukların dokunarak keşfetmesine izin
verilmesi ve hatta teşvik edilmesi,
• Birbirlerini yönlendirme amacıyla ve güven
açısından ikili eşlerle çalışılması,
• Çalışmalara yerde oturarak başlanması ve ayağa
geçişe kadar yumuşak bir geçiş izlenmesidir.
Ortopedik yetersizlik nedir?
Ortopedik yetersizlik, sinir sisteminin
zedelenmesi, hastalıklar, kazalar ve genetik problemler
nedeniyle kas, iskelet ve eklemlerin işlevlerini yerine
getirememesi sonucunda meydana gelen hareket ile ilgili
yetersizlikler olarak tanımlanmaktadır.
Ortopedik yetersizliği olan çocuklarla yapılan drama
çalışmalarında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?
Özel gereksinimli çocuklarla drama
çalışmalarında dikkat edilmesi gerekenlere ek olarak
ortopedik yetersizliği olan çocuklarla yürütülecek drama
oturumlarında aşağıdaki maddeler konuşunda dikkatli
olunması etkili çalışmalar için önerilmektedir:
• Özellikle ısınma aşamasında uygulanacak olan
oyunların, çocukların beden ve hareket gelişimini
destekleyecek nitelikte seçilmesi,
• Bireysel ihtiyaçlarını (tuvalet, su içmeleri vs.)
karşılayabilmeleri için yeterli sürede ara verilmesi,
• Bireyin kendi yetersizliğini yenebileceği farklı
alanlara yönlendirilmesi,
• Öz algı geliştiren etkinliklere yer verilmesi,
• Bedenlerini tanıma, kullanma ve kendilerini
beden hareketleriyle ifade edebilme becerilerini
geliştirecek etkinlikler planlanması,
• Sözel etkinliklere yönlendirilerek kendilerini
daha rahat ifade etmelerine imkân tanınması ve
böylece öz güvenin geliştirilmesi,
• Bağımsız hareket becerilerinde zorlanan çocuklar
için eşli oyunlar planlanması,
• Alanların rahat hareket etme imkânı sağlayacak
şekilde düzenlenmesi.
Dil ve konuşma güçlüğü gösteren çocukların sosyal
ortamda yaşadıkları sorunlar nelerdir?
Dil ve konuşma yetersizliği olan çocuklar
genellikle iletişim becerilerinde aksaklıkları olan
çocuklardır. Çevreleriyle olan ilişkilerinde problem
yaşayabilir, bu durum da sosyal gelişimlerini olumsuz
etkileyebilir. Bu, çocuklarda öz güven kaybı olarak
görülebilir. Çocuklar arkadaş grupları içerisinde alay
edilme, aşağılanma, utandırılma gibi sosyal mesajlardan
ötürü konuşmaları gereken ortamlara girmek
istemeyebilir, kendi görüşlerini ifade etmeye çekinebilir
ve alacakları tepkiye göre davranış değiştirebilirler. Bu
durum akademik becerilerine de olumsuz yansıyabilir.
Dil ve konuşma güçlüğü yasayan çocuklarla drama
etkinlikleri planlanırken dikkat edilmesi gerekenler
nelerdir?
Dil ve konuşma güçlüğü yasayan çocuklarla
drama etkinlikleri planlanırken dikkat edilmesi gerekenler
aşağıda belirtilmektedir:
• Çocukların konuşma sırasında istedikleri şekilde
konuşmalarına izin verilerek onların konuşmaya
teşvik edilmesi,
• Ritim çalışmaları, şarkı söyleme, koro tipi
etkinlikler ve karakter canlandırma gibi
çalışmaların öz-güven kazanımı için kullanılması,
• Pantomim çalışmalarına yer verilmesi.
Dramanın öğrenme güçlüğü gösteren çocuklara
yararları nelerdir?
Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama
etkinlikleri iletişim ve etkileşim becerilerini
geliştirmektedir. Sosyal uyum problemi gösteren bu
çocuklar uygulanan drama çalışmalarıyla sosyal
becerilerini geliştirebilme imkânı bulabilmektedirler. Buna
ek olarak, drama çalışması içerisinde çocuklar hareket
etmeye olanak buldukları için rahatlayarak kendilerini
kontrol etmeyi öğrenebilmektedirler.
Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama
çalışması planlanırken dikkat edilmesi gerekenler
nelerdir?
Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama
çalışması planlanırken; çocuklarda dikkat, algı ve bellek
geliştirici etkinliklere yer verilmelidir. Çalışmanın
yapılacağı ortamdaki uyaranlar azaltılmalıdır. Drama
planının çocuğun bireysel ve özel gereksinimlerine
uygunluğuna dikkat edilmelidir. Verilen yönergeler açık
ve net olmalıdır.
Özel gereksinimli çocuklarla drama planı hazırlayan
bir lider/öğretmenin sahip olması gereken etik değerler
nedir?
Özel gereksinimli çocuklarla drama planı
hazırlayan bir lider/öğretmenin sahip olması gereken etik
değerler şöyle sıralanabilir:
• Bu etik değerlerden ilki insan onuruna saygı
duymadır. Drama lideri/öğretmeni her bireyi
ciddiye almalıdır.
• İkinci etik değer, uluslararası düzenlemeleri
(İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi vb.) bilmesi
ve uygun hareket etmesidir.
• Üçüncü olarak, katılımcıların dünyayı
algılayışlarında, estetik değerlerinin gelişiminde
onlara yeni ufuklar açması; iyi hissediş ve
kendini her alanda geliştirmenin diğer bütün
faydalardan önceki amaç olmasıdır.
• Dördüncü etik değer, katılımcıların paylaştığı
özel bilgilerin korunması, üçüncü kişilerle
paylaşılmamasıdır.
• Beşinci olarak, bağımlılık oluşturacak her türlü
yasak maddeyi kullanmama, bu konuda kötü
örnek davranış oluşturmama, önüne geçmek
üzere ise eğitim vermeleridir.
• Altıncı etik değer kapsamında, kültürler arası
iletişime değer vererek insancıl bakış açısıyla
hareket etmelidirler.
• Son etik değere göre ise bilimsel olarak
kendilerini geliştirmeli ve hatta bu bilimsel
bilgiyi katılımcılarıyla paylaşmalıdırlar.
Özel gereksinimli çocuklara uygun drama etkinlikleri planlanırken hangi modeller kullanılmaktadır ?
Özel gereksinimli çocuklara uygun drama etkinlikleri planlanırken farklı modellerden yararlanmak mümkündür. Bu modeller içerisinde Yaratıcı-Etkileyici Model, Görevler ve Beceriler Modeli ile Kendini Savunma Modeli çocuklarla yaygın olarak kullanılan üç modeldir.
Yaratıcı-Etkileyici modelin özellikleri nelerdir ?
Yaratıcı-Etkileyici Model, en önemli ve yaygın olarak kullanılan modeldir. Model, grubun bütün olarak ya da bireysel olarak yaratıcılıklarını fark etmeleri ve kendileriyle ilgili beğendikleri yönlerine odaklanmalarına imkân vermektedir. Sözlü iletişimin yanında sözsüz iletişim örnekleri de yer almaktadır. Kişiler arası iletişim ve etkileşim yüksek düzeydedir. Gerek öz saygı ve öz güven gerekse grup içi dinamiğinin oluşmasında etkilidir.
Yaratıcı-Etkileyici modelin drama uygulamalarında önerdiği basamaklar nelerdir ?
-
Oyununun gelişimsel basamaklarını göz önünde bulundurun. Planlama yaparken simgesel oyundan (gerçek nesneye ulaşılamayan durumlarda onun zihinde canlandırarak varmış gibi davranması yerine başka nesne koyması) projektife (algıların yorumlanması), sembolik oyundan (nesnelerin sembolik kullanımı) taklidi oyuna ilerleyen bir çalışma kurgulayın.
-
Farklı hareket ve ses çalışmaları yapın.
-
Grup katılımcılarının deneyimlerini grupla paylaşması için imkan sağlayın.
-
Karışık kelime grupları yerine sade, açık ve net ifadelerle iletişim kurun.
-
En basit düzey olan yerde yuvarlanma gibi hareketlerle çevreyle iletişim kurmalarını sağlayın.
Görevler ve Beceriler Modelinin özellikleri nelerdir ?
Görevler ve Beceriler Modeli, duyguların tanınması ile beraber genel sosyal becerilerin öğrenilmesine doğru ilerleyen bir süreç planlanmaktadır. Planlamada adım adım ilerleyen aşamalara dikkat edilmelidir. Bu aşamalar sırasıyla: Problem durumunu düzenleme, iyileştirme yolları ile ilgili planlama yapma ve duyguları yansıtma şeklindedir. Problem durumunu düzenleyebilmek ise ancak hissedilen duyguların tanınması ve çözümlenmesiyle mümkün olabilmektedir. Bu ise katılımcıların hâli hazırda var olan değerlerinin be- lirlenmesini kapsamaktadır.
Kendini Savunma modeli nasıl gerçekleştirilmektedir ?
Kendini Savunma Modeli, bireyin kendi farkındalığının farkına varması üzerine odaklanmıştır. Modele göre, kişi ancak bu şekilde içinde bulunduğu grupta kendini ifade edebilmekte ve kendini savunabilmekte, böylece de hissettikleri baskıyı tanımlayarak kendilerini başka ortamlarda da savunabilmektedirler. Model bu açıdan, Augusto Boal’in “Ezilenlerin Tiyatrosu” kitabında belirttiği zor durumlarla baş edebilme ve öğrenmede tiyatro tekniklerini kullanma odağıyla benzerdir. “Ezilenlerin Tiyatrosu” da bireylerin hissettiklerini sergilemesini ve hem gerçek hem de hayali dünyanın özerkliğini ortaya çıkarmasını amaçlamaktadır. Böylece hayal dünyamızda kendimizle ilgili yaptığımız değişiklikleri gerçek yaşamda da değiştirmeye cesaret edebiliriz.
Özel gereksinimli çocuklarla drama uygulamalarında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir ?
• Güvenli bir ortamın hazırlanması,
• Drama yapılacak ortamın düzenlenmesi,
• Planlamada gelişim düzeyi, ilgi ve ihtiyaçların göz önünde bulundurulması,
• Özel gereksinimli çocukların diğer çocuklara oranla daha çok yardıma ihtiyaç duyduğunun bilinmesi,
• Daha fazla ve sık tekrar yapılması,
• Özel gereksinimli çocuğun güdülenmeye daha çok ihtiyaç duyduğunun farkında olunması,
• Gruplar halinde çalışılması,
• Özel gereksinimli çocuğa göre drama planının düzenlenmesi,
• Hem planlamada hem de uygulamada günlük yaşam deneyimlerinden yararlanılması,
• Gerçekçi ve aynı zamanda eğlenceli unsurları barındırması,
• Cinsiyet eşitliği, kendine güven, problem çözme gibi konularla güvensizlik yaratan durumların en aza indirilmesi,
• Basite indirgenerek uygulama yapılması,
• Özel gereksinimli bireyin içinde bulunduğu grupla ilişki kurabilmesi ve birlikte bir şeyler yapabilmesinin sağlanması,
• Verilen yönergelerin açık, anlaşılır ve net olmasının sağlanması,
• Her çocuğun istediği şekilde dramaya katılabilmesidir.
Üstün yetenekli çocuklarla dramada nelere dikkat edilmektedir ?
Üstün yeteneklilik, belirli bir zihinsel potansiyele, yaratıcılık, bellek ve motivasyon gibi özel- liklere sahip olma olarak tanımlanmaktadır. Kalıtım ve çevrenin etkisiyle açıklanan üstün yetenekli çocuklar, toplumsal olarak fark edilmeli, ilgi ve ihtiyaçlarına uygun programlarla desteklenmelidirler. Üstün yetenekli çocuklara uygun programlardan biri de drama çalışmalarıdır. Bu tür çalışmalarla, çocuklar kendileri tarafından yazılan oyunları oynama, kostüm ve sahne tasarımı ve uygulaması gibi alanlarda yeteneklerini kullanma fırsatı bulacaklardır.
Üstün yetenekli çocukların karakter özelliklerinin drama etkinliklerine yansıması nasıl incelenmektedir ?
Üstün yetenekli çocukların karakter özelliklerinin drama etkinliklerine yansıması dört başlık altında incelenebilir. Bu başlıklar açıklamalarıyla birlikte aşağıda verilmiştir.
- Yüksek düzeyde dikkat
- Sosyal liderler
- Yaratıcı entelektüeller
- Asiler
Bir öğretmen üstün yetenekli çocuklarla drama çalışması planlarken nelere dikkat etmelidir ?
Bir öğretmen, üstün yetenekli çocuklarla drama çalışması planlarken;
• çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmaya,
• onlara farklı seçenekler sunmaya ve bu seçeneklerde onları özgür bırakmaya,
• problem durumları, gerilim unsurları geliştirmeye,
• grup içerisinde birbirlerini dinlemelerine dikkat etmelidir. Buna ek olarak, çocukları anlamaya çalışmalı, onlara saygı duyduğunu göstermelidir.
İşitme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklarla drama uygulaması planlayan bir liderin öğretmenin nelere dikkat etmesi önerilir ?
• Ortam düzenlemesinde çocuğun gereksinimleri göz önünde bulundurulmalıdır.
• İşitme yetersizliği olan çocuğun, drama liderinin ağız hareketlerini görebileceği bir yerde, karşısında olması gerekir.
• Sözel iletişim önemlidir.
• Pandomim, kullanılabilecek önemli bir tiyatro tekniğidir. Bu tekniği basit, rutin etkinliklerle başlatmalı devamında daha zor durumların canlandırmasına geçilmelidir.
• Müziği hissedemese de ritmi hissedebilen bu çocuklar ritme uygun dans edebilirler.
• Bütün sözsüz etkinlikler bu çocuklarla uygulanabilir.
Görme yetersizliği olan bireylerle drama yapılırken dikkat edilmesi gerekenler nelerdir ?
• Drama yapılacak ortamın iyi düzenlenmesi,
• Dramayı uygulayacak kişinin verdiği sözel yönergeleri ayrıntılandırması,
• İfadelerin sözle resim yapar şekilde verilmesi,
• Çocukların dokunarak keşfetmesine izin verilmesi ve hatta teşvik edilmesi,
• Birbirlerini yönlendirme amacıyla ve güven açısından ikili eşlerle çalışılması,
• Çalışmalara yerde oturarak başlanması ve ayağa geçişe kadar yumuşak bir geçiş izlenmesidir.
Ortopedik yetersizliği olan çocuklarla drama çalışmalarında dikkat edilmesi gerekenler nelerdir ?
-
Özellikle ısınma aşamasında uygulanacak olan oyunların, çocukların beden ve hareket gelişimini destekleyecek nitelikte seçilmesi,
-
Bireysel ihtiyaçlarını (tuvalet, su içmeleri vs.) karşılayabilmeleri için yeterli sürede ara verilmesi,
-
Bireyin kendi yetersizliğini yenebileceği farklı alanlara yönlendirilmesi,
-
Öz algı geliştiren etkinliklere yer verilmesi,
-
Bedenlerini tanıma, kullanma ve kendilerini beden hareketleriyle ifade edebilme becerilerini geliştirecek etkinlikler planlanması,
-
Sözel etkinliklere yönlendirilerek kendilerini daha rahat ifade etmelerine imkan
tanınması ve böylece öz güvenin geliştirilmesi,
-
Bağımsız hareket becerilerinde zorlanan çocuklar için eşli oyunlar planlanması,
-
Alanların rahat hareket etme imkanı sağlayacak şekilde düzenlenmesi
Dil ve konuşma güçlüğü yaşayan çocuklarla drama etkinlikleri planlanırken ise dikkat edilmesi gerekenler nelerdir ?
Dil ve konuşma güçlüğü yaşayan çocuklarla drama etkinlikleri planlanırken ise dikkat edilmesi gerekenler;
-
Çocukların konuşma sırasında istedikleri şekilde konuşmalarına izin verilerek onların konuşmaya teşvik edilmesi,
-
Ritim çalışmaları, şarkı söyleme, koro tipi etkinlikler ve karakter canlandırma gibi çalışmaların öz-güven kazanımı için kullanılması,
-
Pantomim çalışmalarına yer verilmesi
şeklinde özetlenebilir.
Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama nelere dikkat edilmelidir ?
Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama etkinlikleri iletişim ve etkileşim becerilerini geliştirmektedir. Sosyal uyum problemi gösteren bu çocuklar uygulanan drama çalışmalarıyla sosyal becerilerini geliştirebilme imkânı bulabilmektedirler. Buna ek olarak, drama çalışması içerisinde çocuklar hareket etmeye olanak buldukları için rahatlayarak kendilerini kontrol etmeyi öğrenebilmektedirler. Öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarla drama çalışması planlanırken;
• Çocuklarda dikkat, algı ve bellek geliştirici etkinliklere yer verilmelidir.
• Çalışmanın yapılacağı ortamdaki uyaranlar azaltılmalıdır.
• Drama planının çocuğun bireysel ve özel gereksinimlerine uygunluğuna dikkat edilmelidir.
• Verilen yönergeler açık ve net olmalıdır.
Özel gereksinimli çocuklarla drama planı hazırlayan bir öğretmenin rolü nelerdir ?
-
Bu etik değerlerden ilki insan onuruna saygı duymadır. drama lideri öğretmeni her bireyi ciddiye almalıdır.
-
İkinci etik değer, uluslararası düzenlemeleri (İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi vb.) bilmesi ve uygun hareket etmesidir.
-
Üçüncü olarak, katılımcıların dünyayı algılayışlarında, estetik değerlerinin gelişi- minde onlara yeni ufuklar açması; iyi hissediş ve kendini her alanda geliştirmenin diğer bütün faydalardan önceki amaç olmasıdır.
-
Dördüncü etik değer, katılımcıların paylaştığı özel bilgilerin korunması, üçüncü kişilerle paylaşılmamasıdır.
-
Beşinci olarak, bağımlılık oluşturacak her türlü yasak maddeyi kullanmama, bu konuda örnek davranış oluşturmama, önüne geçmek üzere ise eğitim vermeleridir.
-
Altıncı etik değer kapsamında, kültürler arası iletişime değer vererek insancıl bakış açısıyla hareket etmelidirler.
-
Son etik değere göre ise bilimsel olarak kendilerini geliştirmeli ve hatta bu bilimsel bilgiyi katılımcılarıyla paylaşmalıdırlar.
Etik değerleri benimseyen drama lideri/öğretmeninin öğrenenlerin kapasitesini güçlendirme ve öğrenenlerin durumunu dikkate alma sorumlulukları nelerdir ?
-
Her özel gereksinim grubunun, diğer gruplardan ayrı gereksinimleri bulunmaktadır. Drama lideri/öğretmeni bu gereksinimler hakkında yeterli bilgi ve donanıma sahip olmalıdır.
-
Drama konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olmalıdır.
-
Ortam güvenliği ön planda tutacak şekilde düzenlenmelidir. Bunun için özel gereksinim grupları dikkate alınmalıdır.
-
Engelin türü ve derecesine uygun gruplar oluşturulmalıdır. Bu gruplar, kaynaştırma yoluyla da oluşturulabilir.
-
Özel gereksinimin yanında bireysel ilgi ve ihtiyaçlar da planlama esnasında göz önünde bulundurulmalıdır.
-
Çalışmalara duyu etkinlikleriyle başlanmalıdır.
-
Bütün aşamalarda özel gereksinim grubu dikkate alınarak planlama yapılmalıdır.
-
Okul öncesi eğitimin temel ilkeleriyle örtük bir planlama yapılmalı, çocukların yapabildiklerinden başlanmalıdır.
-
Kurgulamada basitten karmaşığa, kolaydan zora ilkesi benimsenmelidir.
-
Süre, bireysel farklılıklara göre ayarlanmalıdır. Ayarlamada dikkat süreleri de düşünülmelidir.
-
Küçük gruplarla çalışmaya başlanmalıdır.
-
Pandomim çalışmaları etkili bir yöntemdir.
-
Drama çalışmalarında öncelikli kazanım grup dinamiğini oluşturmalı, gruba uyum ve güven olmalıdır.
-
Ritim, hareket ve müzikli oyunlardan faydalanılmalıdır.
-
Özel gereksinimli çocukların eğitiminde kullanılan model olma, yardım etme, sözel ve fiziksel ipucu verme, dokunma ve ödüllendirme stratejileri yer almalı, destek aşamalı olarak geri çekilmelidir.
-
Çocukların role girmelerini kolaylaştıracak maske, kostüm gibi materyaller kullanılmalıdır.
-
Değerlendirmede basit sorular sorulmalı, bedensel ve sanatsal ifadeye yer verilmelidir.
-
Aile katılımı çok önemlidir. Ailelerin de katılacağı etkinlikler planlanmalıdır.
-
Özel gereksinimli bireye göre etkinlikler derecelendirilmelidirler.
-
Etkinliğin planlanmasındaki tutarlılık çocuğun ne yapacağını bilmesi açısından önemlidir.
Üstün yetenekli çocuklarla drama yapılırken yüksek düzeyde dikkate sahip olan çocukların özellikleri nelerdir ?
Yüksek düzeyde dikkat: Üstün yetenekli çocuklar, diğer alanlarda olduğu gibi drama çalışmalarında da ciddi çalışma gösterirler. Doğaçlamalarda detaylandırma ve yapılandırma söz konusudur. Buna ek olarak çok iyi oynamaya odaklanmışlardır. Çoğunlukla ulaşmada başarılı oldukları amaçları iyi bir ürün, ciddi katılım ve ortalamanın üstünde bir performanstır.
Özel gereksinim, bireye özgü olmakla beraber belirli gruplar altında incelenmektedir bu gruplar nelerdir ?
Özel gereksinim, bireye özgü olmakla beraber belirli gruplar altında incelenir. Bunlar- dan bazıları zihinsel yetersizlik, işitme yetersizliği, görme yetersizliği, bedensel yetersizlik, dil ve konuşma güçlüğü ve öğrenme güçlüğüdür.
Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş çocuklarla drama uygulaması planlayan bir liderin/ öğretmenin ise aşağıdakilere dikkat etmesi gerekmektedir ?
-
Yönergeyi açık ve net olarak verin: Karakter kim ? Bu karakter nasıl yürür ? Karakter şimdi ne yapıyor ? Bunu nasıl yapıyor ? Karakter ne söylüyor ? vb.
-
Verdiğiniz yönergeyi tekrar edin.
-
Becerileri tekrar edin.
-
Uygulamalarda model olma, ipucu verme, genelleme yapma, sözel ve fiziksel destek sağlama gibi yöntemleri kullanın.
-
Dramanın özel gereksinimli çocukların gelişimindeki etkileri nelerdir ?
Özel gereksinimli çocuklar, sahip oldukları gereksinimden dolayı saygı duyulmak yerine, çoğunlukla eğitim dışına itilmektedirler ve bu durum öz güven- lerini zedelemekte ve kendi başlarına yaşamlarını sürdürmelerini zorlaştırmaktadır. Drama, doğası gereği, bireysel farklılıklara ve ilgi, isteklere karşı duyarlıdır. Drama uygulamalarında bireyler kendilerini belirli sınırlar içerisinde özgürce ifade etme, bedenlerini ve duygularını tanıma, grubun içerisindekilerle iletişim kurma, kurulan iletişimde saygılı olma şansı yakalamaktadırlar. Bunu da her canlının en çok sevdiği yolla, oynayarak başarmaktadırlar. Bu açılardan bakıldığında ve uygulama örnekleri incelendiğinde dramanın özel gereksinimli bireyleri bütün gelişim alanlarında desteklediği görülmektedir. Drama yaşantıları yoluyla, özel gereksinimli bireyler kendilerini ifade etme, bir grubun içerisinde davranma, yapabildiklerinin farkına varma gibi pek çok kazanım elde ederler.