Çocuk Ve Drama Dersi 3. Ünite Özet

Drama ve Dramatik Ögeler

Dramanın farklı ülkelerde farklı şekillerde adlandırıldığı görülmektedir. Ülkemizde yaratıcı drama, eğitsel drama ya da drama kavramlarının kullanıldığı tanımlar incelendiğinde; bazı ortak yanlarının olduğu, bazen farklı kavramlar şeklinde ifade edilse de aslında benzer tanımların yapıldığı görülmektedir.

Drama bilişsel davranışları, duyuşsal özellikleri ve devinimsel becerileri kazandırmada bir öğretim yöntemi; duyuların eğitimiyle bütüncül bir estetik anlayış oluşturmada bir sanat eğitim alanı; yaşanılan süreci betimlemede, açıklana ve kontrol edebilmede bir disiplin olarak değerlendirilir. Doğaçlama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanılarak, bir grup çalışması içinde bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, kimi zaman bir soyut kavramı ya da bir davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği “oyunsu” süreçlerde anlamlandırılması, canlandırılmasıdır.

Drama sürecinde olması gereken bazı ögeler vardır, bu ögeler olmadan etkili bir drama çalışmasından söz edilemez. Bu ögeler;

• Bağlam: “Dramada kimler yer alacak?”, “Ne oluyor?”, “Nerede ve hangi zamanda oluyor?” gibi temel sorunların planlanmasıdır.
• Öğrenme Alanı/Tema: Öğrenme alanının gerektirdiği kazanımlara çocukların ulaştırılabilmesi için ele alınacak sorunun seçimi büyük öneme sahiptir.
• Çatışma/Gerilim: Gerilim, drama sürecinin başlamasında ve sürdürülmesinde önemli bir itici güce sahiptir. Bu gerilim pek çok değişkenden kaynaklanabilir.
• Bakış Açısı/Çevre : Drama çalışmasının planlanması sırasında dramada yer alacak karakterin bakış açısının ana hatları ile tasarlanması gerekir.

Dramanın Bileşenleri

Drama çalışmalarında lider ve katılımcıların olmadığı bir drama çalışması düşünülemez. Lider dramayı planlarken dramanın gerçekleşeceği ortam ve kullanılacak araç ve gereçleri de yazılır.

Lider: Drama sürecinde katılımcıların keşfetmesi, gelişmesi, düşüncelerini ve duygularını dramatik etkinlikler yoluyla ifade etmesi için önceden planlanmış bir sürece ve süreçte katılımcılara rehberlik eden bir lidere gereksinim vardır. Sürecin çocuklara yararlı olabilmesi için liderde bulunması gereken özellikler şunlardır:

• Lider kendi değerleri olan, insana saygı duyan, sanatsal duyarlılığı olan, tartışmaya hazır, kompleksleri ile başa çıkmış, ilkeli, ilişkilerde başarılı, empati becerisi yüksek, etkili gözlem, dinleme ve soru sorma becerisine sahip, drama ile ilgili bilgileri araştırmaya istekli, kendini yetiştirmede sorumluluk duyan bireyler olmalıdır.
• Drama lideri öncelikle “Amacım nedir?”, “Çocuklarda hangi davranışları geliştirmek istiyorum?”, “Hangi yolla yapabilirim?” sorularını kendine sormalıdır.
• Drama çalışmalarını planlarken çocukların yaşları, gelişim dönemi özellikleri, ilgileri ve gereksinimleri ile ilgili konularda bilgi sahibi olmalıdır.
• Drama sürecini katılımcıların yetenekleri doğrultusunda ve gelişen kapasitelerini arttıracak şekilde hazırlayabilmelidir.
• Drama sürecinde daha yararlı bir durum ortaya çıktığında hazırlanan planı bırakma esnekliğine sahip olmalıdır.
• Drama sürecinde bir sorun çıktığı zaman etkili bir şekilde sorunu çözme becerisini göstererek grubun güvenini kazanabilmelidir.
• Çocukların yaratıcılıklarının gelişimini olumlu yönde desteklemelidir. Bunu yapabilmek için de öncelikle kendi yaratıcılığını geliştirmek için istekli olmalıdır.
• Lider drama sürecinde çocuklara hazırlanmaları için süre vermeli, teşvik edici bir tutum içinde olmalı, çocukların kendi performanslarını gösterebilmeleri ve değerlendirme yapabilmelerine fırsat vermelidir.
• Lider, çocukları harekete geçirmek isterken zorlamanın kaygıya neden olabileceğini bilmeli ve çocukları zorlamadan drama sürecine katmanın yollarını aramalıdır.
• Drama lideri; drama, gelişim, eğitim, tiyatro, oyun konularında gerekli donanıma sahip olmalıdır.
• Lider sanat galerilerinde, müzelerde yapılan drama çalışmalarında olduğu gibi ilgili alanlarda uzman olan kişilerle iş birliği içinde olmaya istekli olmalıdır.
• Drama liderinin yalnızca teorik bilgilerinin olması drama sürecinin planlanması ve uygulanması için yeterli değildir. Bu nedenle, drama liderinin hem teorik hem de yaşantı yoluyla drama eğitimi veren ilgili kurum ve kuruluşlardan eğitim almış olması gerekmektedir.

Katılımcılar: Katılımcıların drama sürecinde kendilerini iyi hissetmeleri için;

• Dramaya katılan çocukların her şeyden önce grup içinde çalışmaya hazır olmaları, kendilerini rahat ve güvenli hissetmeleri, yeni ve değişik şeyler keşfetmeye istekli olmaları gerekir. Bu açıdan bakıldığında katılımcıların kendilerini süreçte rahat hissedebilecekleri planlamaların yapılmasının önemli olduğu düşünülmektedir.
• Çocukların gönüllü bir şekilde ve isteyerek etkinliğe katılması esastır ancak bazı durumlarda çocukların hepsinin gönüllü olmasından bahsetmek söz konusu olmayabilir. Ancak liderin hazırlayacağı iyi planlanmış drama süreci ile çocukların süreçten yararlanmaları ve isteyerek sürece katılmaları desteklenebilir.
• Drama çalışmalarına katılmak için tiyatro yeteneğinin olması gerekmemekle birlikte drama çalışmaları bu yeteneği geliştirmektedir. Drama ve tiyatro yeteneği olan katılımcılar da süreci etkilemektedir. Her iki durumda da katılımcıların grup üyelerine ve sürece olumlu etkilerinin olmasına özen gösterilmelidir.
• Drama sürecinde her bir katılımcının aktif olmasına ve süreç sonunda değerlendirme yapmalarına fırsat verilmelidir.

Ortam: Dramada ortam her türlü yer olabilir, drama için uygun ortam özellikleri;

• Ahşap ya da halı ile zemini döşenmiş olan ayakkabıların çıkarılıp girileceği bir ortam olmalıdır.
• Sabit sıraların olmadığı, olası gürültü unsurlarını önleyici, her türlü eyleme ve gerekli olduğunda sunum yapmaya elverişli olmalıdır.
• Ortamın ısısı, ışığı ve havalandırmasının drama çalışmalarının rahatlıkla yürütülebileceği bir şekilde olması sağlanmalıdır.
• Ortam ne büyük ne de küçük olmalıdır. Çok büyük ortamlar dikkatin dağılmasına, grup dinamiğinin yakalanmasında sıkıntılara neden olabilir küçük ortamlar ise sürecin rahatlıkla yürütülmesinde sıkıntılara yol açabilir. Katılımcıların birbirlerine dokunamayacakları kadar geniş olmalı, bununla birlikte katılımcıların dikkatlerini dağıtacak şekilde de büyük olmamalıdır.

Drama sürecinde liderin araç ve gereçlerle ilgili dikkat etmesi gereken durumlar;

• Dramada çocuklara sunulacak araç ve gereçler çocuğun yaratıcılığını geliştirmeli ve role hazırlanmasına katkıda bulunmalıdır.
• Dramada kullanılacak araç ve gereçler belirlenirken çocukların ilgileri, gereksinimleri ve gelişim özellikleri dikkate alınlalıdır.
• Dramada kullanılan araç ve gereçler bazen dramanın çıkış noktasını oluşturabileceği gibi bazen de çalışmada yardımcı öge olarak kullanılabilir.
• Drama sürecinde kullanılan kostümler katılımcıların role girmelerini kolaylaştırmalıdır. Bu nedenle drama sürecinde katılımcıların kullanabileceği farklı kostüm ve aksesuarların sağlanması gerekmektedir.
• Drama sürecinde drama lideri tarafından en çok kullanılan araç ve gereçlerin başında müzik çalar gelir. Müzik ile yapılan çalışmalar dramada önemli bir yere sahiptir. Drama liderinin iyi bir müzik arşivine de sahip olması önemlidir.
• Çeşitli fotoğraflar, resimler, gazeteler, afişler, broşürler, renkli kağıtlar, kartonlar, renkli boyalar, makaslar, yapıştırıcılar, tepegöz ve slayt makinesi de dramada kullanılabilen araç ve gereçler arasında yer almaktadır.
• Gereksiz ve fazla miktarda kullanılan araç ve gereçler ana temanın kaybolmasına ve karakterlerin yok olmasına neden olabilir. Bu nedenle, araç ve gereç kullanımında dikkatli olunması gerekmektedir.
• Dünyada öykü, şiir, masal, roman gibi farklı kitap türlerinin kullanılması, çocukların yaşamla tanışmalarına ve onların deneyim kazanmasına fırsat tanır. Ayrıca, yazarların drama yöntemi ile çocuklara tanıtılmasının da çocukların entelektüel gelişimlerinde önemli katkılarının olacağı da bir gerçektir. Bu nedenlerden dolayı lider farklı kitap türlerini dramada kullanmaya özen göstermelidir.

Dramada Uygulama Aşamaları

Isınma çalışmalar oyuna katılma isteğini arttırır; grubun birbirine, oyunlara, süreçte yapılacak olan doğaçlamalara ısınmasını ve rahatlamasını sağlar. Çeşitli yöntemlerle duyuları kullanma, gözlem yetisini geliştirme, bedensel ve dokunsal çalışmaların yapılması, tanışma, etkileşim kurma, güven kazanma ve uyum sağlama gibi özellikleri katılımcı bireylere kazandıran çalışmaların yapıldığı aşamadır. Isınma çalışmalarında kendini tanıma, gruptaki diğer bireyleri tanıma, iletişim kurma, ikili iletişimden daha çok kişili iletişim ve etkileşime geçme, grup dinamiğinin doğması, anıların anlatılması, öykü anlatma ve etkileşim çalışmalarına yer verilebilir. Çocuklarla yapılan ısınma çalışmalarında yürüme, koşma, zıplama, çekme, itme, dönme, yuvarlanma, hayvan taklitleri ve yürüyüşleri farklı zeminlerde yürüme, kukla gibi ya da robot gibi hareket etme gibi aktiviteler yapılabilir. Yapılan ısınma çalışmaları çocukların birbirleriyle daha iyi iletişim kurmalarına, içlerinden geldiği gibi doğal davranmalarına yardımcı olur. Isınma çalışmalarında yer verilen bu tür çalışmalarla aynı zamanda bu çocuklar bir sonraki aşamaya hazırlanırlar. Bu nedenle ısınma aşamasında yapılan çalışmaların esas çalışma/canlandırma aşamasında yapılacak olan çalışmalar ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir.

Bu aşama dramanın en önemli bölümünü oluşturur. Drama ile ilgili farklı kaynaklarda oluşum, oyun, doğaçlama, esas çalışma gibi farklı şekillerde adlandırılmaktadır. Drama sürecindeki tüm dramatik anlar, yaşantılar bu aşamada oluşur. Drama sonucunda oluşacak ürünler bu aşamada şekillenir. Çocukların yaratıcılıklarının ve hayal güçlerinin ön plana çıktığı bir aşamadır. Bir konunun bir süreç içinde belirlenip biçimlendirildiği grup doğaçlamalarına dayalı oyunların ortaya çıktığı çalışmalardır. Bu çalışmada belirlenmiş bazı kurallar vardır. Bu kurallar çocukların çalışmalarını sınırlandırıcı, çocukları kısıtlayıcı özellikte değildir. Belirlenen kurallar içinde çocuklar özgürce oyun kurarlar. Bu aşamada hikâye oluşturma, dramatizasyon, rol oynama, doğaçlama gibi tekniklerden biri ya da birkaçına birden yer verilebilir.

Dramada Planlama ve Uygulama

Uzun süreli drama çalışmalarında bu sürece katılan çocukların süreç içinde kazanımlar biriktirebilmek için drama çalışmalarını planlarken ve uygularken liderin dikkat etmesi gereken bazı hususlar vardır bu hususlar;

• Drama çalışmasını planlarken çocukların ilgileri, gereksinimleri, yaşları ve gelişim özellikleri dikkate alınmalıdır.
• Çocuklar içinde bulundukları yaşlardan dolayı benzer gelişim özellikleri göstermekle birlikte bireysel farklılıklara sahiptirler. Bu nedenle drama çalışması planlanırken çocuklar arasındaki bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır. Bir çocuğun rahatlıkla yapabildiği bir etkinliği başka bir çocuk yapamayabilir ya da yapmakta güçlük çekebilir. Çocuklardan biri doğaçlama yaparken kendini daha iyi gösterebilirken başka bir çocuğun yaratıcı fikirleri drama sürecini etkileyebilir. Bu nedenle drama sürecinde her çocuğun biricik olduğu ve diğer çocuklarla karşılaştırılmaması gerektiği unutulmamalıdır.
• Çocukların gelişimlerini desteklemeye yönelik planlamalar yapılmalıdır. Çocukların gereksinimleri doğrultusunda bütün gelişim alanlarına yönelik kazanımlara yer verilmelidir.
• Drama süreci ısınma, esas çalışma/canlandırma ve değerlendirme aşamaları olacak şekilde planlanmalıdır.
• Sürecin planlanmasında; dramatik ögelerden olan bağlam, tema, çatışma ve çevrenin dikkate alınması gerekmektedir.
• Dramanın başarılı olabilmesinde eğitim ortamının düzenlenmesi önemlidir.
• Dramada kullanılacak materyaller güvenli ve sağlam olmalı, çocukların ilgi ve dikkatlerini çekebilmeli, gereksinimlerini karşılayabilmelidir.
• Dramada sonuç değil sürecin önemli olduğu unutulmamalıdır.
• Drama sürecinde somut malzemeler kullanılmalıdır, böylece çocukların etkinliğe daha kolay katılmaları sağlanır.
• Çocuğun yapabileceklerinden başlanmalıdır ve çocuğun dokunduğu, gördüğü, tattığı, duyduğu yani beş duyusunu kullanabildiği etkinlikler planlanmalıdır.
• Drama planı yaparken çocukların da plan yapma sürecine katılımı sağlanabilir, böylece çocukların kendilerini daha değerli hissetmeleri, kendilerine güvenlerinin artması söz konusu olabilir.
• Drama çalışmaları planlanırken çocukların yaratıcılıkları, problem çözme becerileri, karar verme becerileri, iç disiplin kazanmaları, sorumluluk ve iş birliği duygularını geliştirmelerine önem vermelidir.
• Drama çalışmalarında kazanan ya da kaybeden olmamalıdır.
• Çocukların başkalarına zarar vermeyen davranışları doğru olarak kabul edilmelidir.
• İlk kim yaptı, ilk kim söyledi, en güzel kim yaptı gibi ifadelere yer verilmemelidir.
• Bazı çocuklar hep aynı arkadaşları ile oynamak isteyebilirler bazı çocuklar ise hiçkimseyle oynamak istemeyebilirler.
• Yapılan drama çalışmalarından sonra mutlaka bir değerlendirme yapılmalıdır.

Dramada Değerlendirme

Drama sürecinin son aşamasında planlanan ve uygulanan drama sürecinin değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme drama sürecinden beklenen yararın ne derece sağlandığını belirlemek, çocukların süreç boyunca etkin olup olmadığını, bu süreç içerisinde neşeli vakit geçirip geçirmediklerini ve öğretilenlerin kalıcılığını saptamak için önemlidir. Liderin, planladığı ve uyguladığı drama sürecini çocuk, program ve eğitimci açısından değerlendirmesi gerekir. Drama sürecinin değerlendirilmesiyle;

• Dramanın bir yöntem olarak kullanılmasının amaca ulaşmada etkili olup olmadığı belirlenmiş olur. • Olumlu sonuçlar elde edilmiş olsa bile yönetimin daha da iyileştirilmesi ve geliştirilmesi mümkün olur.
• Drama yönetimini kullanan diğer liderler için yapılan değerlendirmeler yol gösterici olabilir.
• Drama dışındaki diğer yöntemler arasında seçim yapmakta zorlanan ve karar verme durumunda olan liderlere yol göstermede değerlendirmeler etkili olabilir

gibi sonuçlar elde edilir.