Yerel Yönetimlerde CBS Uygulamaları Dersi 1. Ünite Özet

Hâlihazır Haritaların Hazırlanması

Hâlihazır haritada nirengi, poligon noktaları, binalar, binaların kat adedi, kaldırımlar, yollar, sokaklar, dışında kalan bölgelere ait yükseklik eğrileri, ağaçlar, elektrik direkleri ve mevcut bina, tarla sınırları vb. çalışılan alanda bulunan tüm detaylar gösterilir.

Belediyelerin yaptığı teknik hizmetlerin proje planlaması, tasarımı, uygulaması ve işletmesi, imar planı ve projelerin gerçekleşmesi amacıyla kurumlara (belediye, iller bankası…) yaptırılan büyük ölçekli haritalar Hâlihazır Harita olarak adlandırılır.

Veri Üretim Aşamaları: Arazide yönetmelikte belirtilen hususlar çerçevesinde istiksaf işlemi yapılır, poligon noktaları belirlenir ve röper krokileri hazırlanır. Belirlenen poligon noktalarına koordinatlandırma amacıyla her bir güzergah için yatay açı ve eğik mesafe okumaları yapılarak rasat işlemi poligon hesabı ile koordinat değerleri hesaplanır.

Veri İşleme Aşamaları : Veri işleme;

• Saha Okumalarının Aktarımı,
• Arazi Detayların İşlenmesi,
• Sayısal Arazi Yükseklik Modelinin Oluşturulması
• Hâlihazır Haritaların Üç Boyutlu İncelenmesi olmak üzere 4 aşamadan oluşmaktadır.

GPS Okumaları: GPS kullanılarak araziden toplanan verilerin doğrudan veya veri dosyalarının (*.gpx, *.nmea, *.txt) okutulması ile Netcad ortamına aktarımı mümkündür.

GPS (Global Positioning System/Küresel Konumlama Sistemi); Dünya üzerinde herhangi engelsiz bir görüş hattında, dört veya daha fazla uydusu ile her türlü hava koşulunda yer ve zaman bilgileri sağlayan uzay tabanlı uydu navigasyon sistemidir.

TotalStation Okumaları: Totalstation; uzunluk, yatay ve düşey açı ve koordinat ölçümlerini mm hasasiyetinde sürekli ve otomatik olarak yapabilen ve hesaplama sonuçlarını anlık ekranında gösteren ve kaydeden cihazlardır. Totalstation, lazer ya da infrared ışınlarının reflektöre yansıtılması ve geri dönme hızından yararlanarak mesafe ölçümü yapmakta ve reflektöre ait koordinat ve yükseklik değerlerinden faydalanarak kendi koordinat değerlerini hesaplayabilmektedir.

Araziden totalstation kullanılarak toplanan verilerin hangi yöntem kullanılarak toplandığı önemli olup, kullanılan yönteme uygun işlem adımları takip edilerek sayısal ortama aktarılması gerekmektedir.

CORS Okumaları : CORS cihazları kullanılarak toplanan arazi ölçümlerine ait veriler Netcad ekranına GPS aracı altında bulunan farklı dosya okuma özellikleri kullanılarak aktarılabilmektedir.

CORS-Tr; ağ prensibinde çalışan gerçek zamanlı kinematik (RTK) prensipli sabit GPS istasyonlarının kurulması ve hücresel dönüşüm parametrelerinin belirlenmesine ilişkin araştırma ve uygulama projesidir.

Arazi Detaylarının İşlenmesi: Hâlihazır haritası üretilecek bölgede mevcut bina, yol, akarsu, sulama tesisi, maden ocağı, köprü ve menfez, geçit, bent, enerji hattı, mera, park, hendek, sev gibi yerlerin sınırları, kayalık, dere yatakları ve haritada gösterilmesi gereken diğer detaylara ait bilgilerin de toplanması gerekmektedir.

Detaylara ait bu bilgiler yukarıda bahsedilen yöntemler kullanılarak Netcad ortamına aktarılır. Aktarımı tamamlanan koordinat değerleri üzerinden gerekli tarama (sev, bina vb.) ve gösterim için Sayısallaştırma sekmesi altında B.Ö.H.Y.Y. uygun olarak tasarlanmış menüleri ile Netsurf/Sev -Yardımcı Araçları kullanılabilir.

Sev alt ve üst hat tanımı tamamlandığında açılan Sev Tipleri diyalogunda sev tipi, sev çizgileri arasındaki boy oranı ve mesafe tanımları yapılır.

Yollar, dereler, binalar, orman alanları vb. diğer arazi üzerinde ölçülen tüm detaylar Sayısallaştırma sekmesi altında bulunan ve B.Ö.H.Y.Y. uygun olarak tasarlanmış sayısallaştırma menüler kullanılarak sayısallaştırılır.

İki veya üç köşesi ölçülmüş ancak diğer köşeleri herhangi bir nedenle ölçülemeyen binaların veya detayın, ölçülen iki veya üç köşesi yardımı ile diğer köşesinin otomatik hesaplanması ve hatların çizilmesi için Netsurf/Yardımcı Araçlar/Bina Oluştur veya 4. Köşe Oluştur seçeneği kullanılabilir.

Detaylar.NCZ dosyası Uygulama Menüsü/Ekle/Dosya Ekle seçeneği ile aktif proje eklenerek devam edilebilir.

Sayısal Arazi Modelinin Oluşturulması: Sayısal arazi modeli (SAM), bilgisayar ortamında yapılacak çalışmalara esas olmak üzere yeryüzünün sayısal olarak gösterimidir. Arazinin üç boyutlu sayısal olarak modellenmesi ve sunulması arazi faktörünün daha iyi analiz edilmesini sağlamaktadır.

Netsurf/Arazi Model/Üçgen Oluştur seçeneği ile modellemede kullanılacak nokta seçimi yapılır. Üçgen Oluştur diyaloğu Üçgenleri Analiz Et seçeneği ile seçilen noktalara göre hesaplanan üçgenlere ait istatistiki bilgiler hesaplatılır. Bu bilgiler doğrultusunda üretilecek üçgenlere ait filtre tanımları yapılarak daha doğru modelleme yapılabilmektedir. Modellemede dikkate alınması gereken diğer detayların (sevler, binalar vd.) seçimi için Kırık Hatları seçeneğinin aktif bulunması gerekmektedir. Bu sayede kırık hat olarak bulunan detaylar dikkate alınarak üçgen model üretilmiş olacaktır.

Oluşturulan model üzerinde Netsurf/Arazi Model seçenekleri altında bulunan üçgen döndürme, ekleme ve silme işlemlerinin yanı sıra kot değeri yanlış aktarılmış ve/veya uygun olmayan noktaların düzeltilmesi sağlanabilir.

Münhani İşlemleri: Arazinin topografik durumu haritalarda münhani (eş yükseklik eğrileri) ile gösterilir. Münhani, yükseklikleri eşit olan arazi noktalarının yatay bir düzlem üzerindeki iz düşümlerini birleştiren eğrilerdir.

Münhani aralıkları, haritanın ölçeğine ve arazinin eğimine bağlı olarak çizilir. Eğimin fazla olduğu yerlerde münhani sık, az olduğu yerlerde ise birbirinden uzaktır.

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeligi’ ne göre 1/100.000 ölçekli haritalarda 50 m., 1/50.000 ölçekli haritalarda 25 m., 1/25.000 ölçekli haritalarda 10 m., 1/5.000 ölçekli haritalarda 2 m. ve 1/1.000 ölçekli haritalarda ise 1 m. aralıklarla münhani eğrileri oluşturulmalıdır.

Sayısal arazi modeli üzerinden, istenilen kot değerleri arasında kalan münhanilerin oluşturulabilmesi için, Eğri Geçir diyaloğundaki Z _min ve Z _max istenilen kot aralıkları tanımlanmalıdır.

Münhaniler yol, nehir, kanal, ark ve benzeri çift çizgili detaylar ile şev sınırlarını, bina ve benzeri kapalı detayları kesmez.

Hâlihazır Haritalarının Üç Boyutlu İncelenmesi: Sayısal arazi modelinin üç boyutta istenilen açı ve yönde görüntülenerek incelenmesi için 3D+ arayüzü kullanılmaktadır. Oluşturulan sayısal arazi modelinin kayıtlı bulunduğu tabaka üzerinden Gönder/3D+ seçeneği ile model 3D+ arayüzüne gönderilir. Bu işlem için aynı zamanda Araçlar/3D+ seçeneği kullanılabilir.

3D+ arayüzüne aktarımı tamamlanan sayısal arazi modeli, navigasyon özellikleri sayesinde farklı eksenlerden incelenebilir.

Mevzuatlara Göre Paftalama İşlemleri: Üretimi tamamlanan hâlihazır haritaların mevzuatlara uygun olarak paftalanması için Hesap/Stpafta Editörü seçeneği kullanılır. Pafta Editörü/Pafta/Pafta İndeksi Oluştur seçeneği ile farklı ölçeklerde pafta indekslerinin oluşturulması sağlanır.

Pafta; belirli ölçekteki büyük harita, plan veya modeli oluşturan ayrı parçalardan her birine denir. Paftalara ayırma ise rasgele değil, belli bir sisteme göre yapılır. Böyle bir sistem pafta bölümlemesi ya da pafta indeksi olarak adlandırılır. 1/1000000 – 1/250000 arası ölçekli paftalar uluslararası sisteme göre, 1/250000’ den daha büyük ölçekli harita takımı paftaları ise ulusal sisteme göre bölümlendirilir.

Pafta İndeksi Oluştur diyaloğundaki Otomatik seçeneği ile hâlihazır harita sınırı dikkate alınarak pafta indeksleri oluşturulur.

Paftalama işlemi sonrası her bir pafta indeksi için hâlihazır harita belirtilen dizine kaydedilir.

Kadastro Haritalarının Oluşturulması

Taşınmaz malların sınırlarının arazi ve harita üzerinde belirtilerek hukuki durumlarının ve üzerindeki hakların tespit edilmesi işlemine Kadastro; kadastral durumu gösterir haritalara ise Kadastro Haritası denilmektedir.

Kadastro Raster Verilerinin Düzenlenmesi: Raster veri formatındaki kadastro haritalarının projelerde altlık olarak kullanılması ve vektör veri formatına dönüştürülebilmesi için ilk olarak coğrafi referanslama işlemin uygulanması gerekmektedir. Coğrafi referanslama işlemi raster veriye Raster Hazırlık ve Raster Dönüştür seçenekleri kullanılarak uygulanabileceği gibi Otomatik Register özelliği de tercih edilerek gerçekleştirilebilir. Otomatik Register; raster verilerin ölçek ve pafta adına göre köşe noktaları ve gridlerini hesaplayan ve toplu olarak register eden özelliktir.

Otomatik register özelliği kullanılarak gerçekleştirilecek coğrafi referanslama işleminde, kullanılacak raster verinin adının ile pafta adı aynı olması gerekmektedir. Bu sayede otomatik register diyaloğunda listelenen raster verilerin ölçek bilgisi otomatik olarak tanımlanacaktır.

Coğrafi referanslama işlemi tamamlanan kadastro haritaları Referenslar altına eklendiği ve kadastro haritalarına ait koordinat bilgilerinin Netcad koordinat panelindeki koordinat bilgileri ile uyumlu olduğu görülür.

Kadastro Vektör Verilerinin Düzenlenmesi: Raster formattaki kadastro haritalarının coğrafi referanslanma islemi sonrası vektör formata dönüştürülebilmesi için Giriş/Çizim Araçları altında yer alan çizim seçenekler kullanılabilir.

Kadastro haritası üzerinde bulunan ada (varsa), parsel, yer kontrol noktası vb. detayların her birinin ayrı tabakalarda kaydedilmesi proje yönetimini kolaylaştıracaktır. Bu nedenle vektör hâle dönüştürülecek detaya ait tabakalar (KAD_PAR ve KAD_PARNO) oluşturulur.

Sayısallaştırma işleminde uygun yakalama modlarının aktif olması gerekmektedir. Yakalama modları sayısallaştırma işlemine girildiğinde açılan Koordinat Araçları sekmesi altında yer almaktadır.

Yerel Sistemden Ülke Koordinat Sistemine Dönüşümler: Yerel koordinatlarda hazırlanmış olan haritaların ülke koordinat sistemindeki karşılığı olan koordinatlara dönüştürülmesi mümkündür. Sistemler arası dönüşüm işlemleri Hesap/Dönüşüm seçeneği yardımıyla sağlanmaktadır.

Dönüşüm işlemde kullanılabilecek birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemlerden N Noktadan Helmert ve Helmert Dönüşüm Matrisinden doğruluğu diğer yöntemlere göre daha yüksek olan yöntemlerdir. N Noktadan Helmert yöntemi en az üç ortak noktadan yapılan bir dönüşüm iken Helmert Dönüşüm Matrisinde yöntemi ise dönüşüm matrisinin 4 parametresi (a, b, cx ve cy) belirtilmelidir.

Helmert Dönüşümü diyaloğu Kontrol Et seçeneği ile Dönüşüm Kontrol Sonuç Raporu oluşturulur.

Uyuşum testi sonucunda dönüşümü olumsuz etkileyen nokta varsa kaldırılabilir. Her nokta için hesaplanan M0 değerleri, o nokta kaldırıldığında dönüşüm sonucu oluşacak hatanın hangi değer olacağını belirtir.

Dönüşüm nokta kümesi ile Helmert Dönüşüm Matrisi yöntemi kullanılarak yerel koordinatlardan ülke koordinatlarına dönüşüm işlemi tamamlandığı görülür.