Açık Kaynak Kodlu CBS Yazılım Uygulaması Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Coğrafi Analiz araçları, CBS sistemlerinin temel fonksiyonlarından biri olan coğrafi bilgilerin işlenmelerini sağlarlar. Bu işlemler ile mevcut girdi verisi alınır ve bir işleme tabi tutularak yeni bir çıktı verisi üretilir. Veri üzerinde yapılacak olan tüm işlemler, işlemi yapan araçlar tarafından belirlenen kurallara göre yapılırlar. Bu, bir verinin bir başka veri formatına dönüştürülmesi gibi basit bir işlem de olabilir ya da birbirini takip eden ve sırasıyla bir verinin kullanılmasını gerektiren işlemler zinciri gibi karışık işlemler de olabilir. Örneğin, bir veri setinin önce kesilmesi, ardından seçilmesi ve bir başka veri seti ile ağırlıklı olarak çakıştırılması sonucu ilgili alanlarının yeniden sınıflandırılması gibi. QGIS yazılımında coğrafi analiz araçları Vektör menüsü altında Coğrafi İşlem Araçlarının içinde yer almaktadır.

Vektör Tabanlı Coğrafi Analizler

Convex Hull Analizi: Bu fonksiyonunda kullanılan, girdi vektör katmanı noktasal özellikte olmalıdır. Nokta vektör katmanın en dışarıdaki noktalardan geçecek şekilde poligon katman oluşturur. Ayrıca nokta katmanının veri tabanında bulunan bilgilere göre dışarıdaki noktalardan geçen farklı poligonlar oluşturur. Oluşan poligon katmanının alanı ve çevresi otomatik veri tabanına yazılır. Örneğin noktasal olarak toplanmış verilerden yerleşim yeri bulunmasına yönelik bir çalışmada dış sınırların belirlenmesinde veya bir havzaya yerleştirilen ölçüm istasyonlarının dış sınırlarının belirlenmesi gibi uygulamalarda bu fonksiyon kullanılabilir.

Uygun veride Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Convex Hull fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Dışbükey gövde(ler) diyaloğunda Girdi vektör katman olarak veri dosyası seçilir. Bir dış bükey alan oluştur ifadesi işaretlenir. Çıktı shape dosyası olarak yeni bir isim tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Elde edilen sonuç Şekil 6.4 te görülebilir.

Buffer (Tampon) Analizi: Nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki girdi veri setine tanımlanan mesafe kadar bir tampon bölge oluşturur ve bu tampon bölge alansal özellik tipinde bir çıktı veri setine kaydedilir. Şekil 6.5, 6.6 ve 6.7 de örnekleri görülebilir. Girdi veri setinin öznitelik tablosunda tanımlı bir field’da yer alan değerlere göre faklı tampon bölgeler oluşturmak istenirse, buffer analiz setinde yer alan tampon mesafe alanı fonksiyonunu işaretlenerek bu işlemi gerçekleştirmek mümkündür.

Multidistance Buffer Analiz Fonksiyonu, nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki girdi veri setine tanımlanan mesafeler kadar tampon bölgeler oluşturur ve bu tampon bölgeleri alansal özellik tipinde bir çıktı veri setine kaydeder. Multidistance Buffer penceresinde yer alan Distance bölümüne eklenen her mesafe, girdi veri setinde yer alan obje veya objelere olan uzaklık değeridir.

Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Buffer fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Tamponlar diyaloğunda Girdi vektör katman olarak trafo seçilir. Tampon mesafesi 100 girilir. Tampon sonuçlarını birleştir ifadesi işaretsiz bırakılır. Bu ifade işaretlenirse buffer analizin sonucunda tek bir tane poligon oluşturulur. Kesişen alanlar birleşir. Tampon sonuçlarını birleştir ifadesi işaretlenmez ise her bir özellik kadar poligon oluşturulur. Çıktı shape dosyası olarak yeni katman ismi tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır.

Intersect (Kesişim) analizi: Girdi veri setine ait ortak alana düşen detaylar ya da detay parçalarını koruyan, tutan mekânsal veri setine ait bir geometrik birleşim olarak tanımlanabilir. Intersect Analiz fonksiyonunda kullanılan girdi vektör katmanı ile kesişim katmanının üst üste çakışan (kesişim kümesi) geometrileri ve buna bağlı öznitelikleri yeni bir çıktı shape dosyası olarak kaydedilir.

Bu fonksiyon için katmanlı veri seti kullanılmalıdır. Katmanlar uygun field’lara göre sınıflandırılır ve etiket olarak ekrana yazılır. Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Intersect fonksiyonu seçilir. Ekranda açılan Kesişim (Intersect) diyaloğunda Girdi vektör katman olarak bir katman seçilir. Başka bir katman da kesişim katmanı olarak seçilir. Çıktı shape dosyası olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır.

Union (Birleşim) Analizi: Girdi veri setlerinden herhangi birine ait mekânsal yayılım içine giren detayları koruyan iki poligonal mekânsal veri setine ait bir topolojik çakışma olarak tanımlanabilir. Union analiz fonksiyonunda tüm katmanlarda tüm detaylar korunur. Union Analiz fonksiyonunda kullanılan, girdi detaylarındaki tüm geometriler birbirleri ile birleştirilir. Daha basit bir ifade ile iki girdi detayının birleşimi yeni çıktı detayına aktarılmış olur. Bu birleşmede üst üste çakışan tüm geometrik alanlar ve öznitelik bilgileri yeni çıktı detay sınıfına yazdırılır.

Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Union fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Birleşim (Union) diyaloğunda Girdi vektör katman olarak bir katman, birleşim katmanı olarak da başka bir katman seçilir. Çıktı shape dosyası olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır.

Symmetrical Difference (Simetrik Fark) Analizi: Girdi vektör katmanı ve fark katmanı detayları arasındaki geometrik kesişim hesaplanır. Girdi içinde yer alan detaylar ya da detaylara ait bir kısım üzerine çakıştırılan güncelleme detayı için kesimi dışında kalan alan çıktı detay sınıfına kaydedilir. Yani girdi katmanı ile fark katmanı arasındaki kesişen kısımlar dışındaki alanlar yeni katmana kaydedilir.

Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Symetrical Difference fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Simetrik Fark diyaloğunda Girdi vektör katman olarak bir katman seçilir. Fark katmanı olarak başka bir katman seçilir. Çıktı shape dosyası olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Simetrik fark incelendiğinde, ilk katman üzerine gelen ikinci katman çıkarılmıştır. Bu analiz sonucunda girdi katmanından kesişen objeler çıkarılır, her iki katmanda kesişmeyenler aynen korunur.

Clip (Kırp) Analizi: Bir kapsam detayından bir diğer kapsam detayı tanımlanan alanı keserek çıkarma işlemi olup kesilen tüm alan içinde kalan detaylar sonuç içine aktarılır. Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisi üzerine çakıştırılan bir başka kırpma katmanı ile tanımlanan alana ait detaylar kesilerek farklı bir vektör shape dosyasına kaydedilir. Clip fonksiyonunu üç farklı girdi veri setini kullanarak uygulanabilir. Ancak Clip katmanı her zaman alansal özellik tipinde bir veri seti olmak zorundadır.

Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Clip fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan “Kırp” diyaloğunda Girdi vektör katman olarak uygun katman seçilir. Kırpma katmanı olarak bir katman seçilir. Çıktı shape dosyası ismi olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Sonuç incelendiğinde, ilk katmandan diğer katmanın sınırları kadar bir alan kırpılmış ve başka bir katmana kaydedilmiştir.

Difference (Fark) Analizi: Nokta, çizgi ve alansal özellik tipine sahip bir girdi verisi üzerine çakıştırılan fark katmanı veri setine ait alan içerisine gire detaylar silinir ve kalan detaylar için yeni bir çıktı veri seti oluşturulur. Girdi veri seti nokta, çizgi ve alan tipinde olabilir. Ancak Difference (fark) verisi her zaman alan özellik tipinde olmak durumundadır.

Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Difference fonksiyonu seçilir. Ekrana açılan Fark diyaloğunda Girdi vektör katman olarak uygun katman seçilir. Fark katmanı olarak başka bir katman seçilir. Çıktı shape dosyası ismi olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Fark analizi sonu girdi vektörü olarak seçilen katman kesilmiştir.

Dissolve (Birleştir) Analizi: Poligon vektör katmanın veri tabanındaki bir field’a göre aynı öznitelik bilgisini taşıyan komşu alanların otomatik birleştirilmesi işlemidir. CAD ortamından CBS ortamına dönüştürülen sayısal paftaların birleştirilmesi sonucunda pafta kenar çizgilerinin otomatik silinmesi için çok kullanılan bir fonksiyondur.

Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Dissolve fonksiyonu seçilir. Girdi vektör katman olarak uygun bir katman seçilir. Birleştir diyaloğunda Birleştirme alanı olarak veri tabanında bulunan Durum field’ı seçilir. Çıktı shape dosyası ismi olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Dissolve analizi sonucunda vektör katmanının veri tabanında olan Durum field’ının değerlerine göre ortak olan alanların aralarındaki çizgiler kaldırılarak poligonlar  birleştirilmiştir.

Eliminate Sliver Polygons Analizi: Sayıllaştırma, CAD ortamından CBS ortamında dönüşümlerde veya rasterdan vektör formatına dönüşümlerde oluşan küçük önemsiz kıymık poligonların otomatik silinmesi için kullanılan bir fonksiyondur.

Katman içindeki küçük poligonlar Seçim aracı ile harita ekranında seçilir. Menü bar’ da Vektör > Coğrafi İşlem Araçları > Eliminate Sliver Polygons fonksiyonu seçilir. Girdi vektör katman olarak uygun katman seçilir. Küçük poligonların komşu ve büyük poligonlarla birleşim yöntemi olarak alan ifadesi işaretlenir. Çıktı shape dosyası ismi olarak tanımlanır. Sonuçları kanavaya ekle ifadesi işaretlenir ve OK butonuna basılır. Yeni oluşan sonuç katmanında toprak katmanı içinde olan küçük poligonlar kaldırılmıştır.