Konumsal Veritabanı 1 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bilgi hiyerarşisi kavramını ilk defa ortaya atanlar kimler olmuştur?

Bilgi hiyerarşisi kavramı, bilgi basamakları olarak ilk defa Çinli coğrafyacı Yi-Fu Tuan ve sosyolog tarihçi Daniel Bell tarafından ortaya atılmıştır.

Coğrafi Bilgi sistemlerinde konumsal bilgiyi açıklayınız.

Coğrafi Bilgi sistemlerinde konumsal bilgi;

Veri ve bilgi ilişkisindeki kuralı hatırlarsak, konumsal verinin işlenmiş ve anlamlandırılmış haline konumsal bilgi adını verebiliriz. Konumsal veri ve konumsal bilgi ilişkisini bir örnekle açıklayamaya çalışalım. Bir bayrak direği düşünelim, yüksekliği 29,53 metre, taban çapı 440 mm, bayrak direğinin tepe çapı 115 mm kalınlığında olsun. Bu özellikleri “Ne?” sorusuna yanıt verecek nitelikte. Veri tanımını hatırlarsak, bunlar bayrak direğinin nitelik ve niceliklerini ifade eden verilerdir. Artık bu nesnenin ne olduğunu ve özelliklerini biliyoruz. Ancak verinin konumsal olabilmesi için “Nerede?” sorusuna yanıt bulmamız gerekiyor. Bayrak direğinin bulunduğu koordinatlar 39^o 55’28,99”K, 32^o 50’13,94” D olarak verilmiş. Bu koordinat değerleri, özelliklerini bildiğimiz bayrak direğinin dünya üzerindeki konumunu belirttiği için, konumsal veri olarak ifade edilmektedir. Ancak bu koordinat değerlerine bakarak bayrak direğinin nerede olduğunu zihnimizde imgeleyemedik henüz. Başka bir anlatımla koordinat değerleri bizim için şu anda sadece sayılardan ibaret. Koordinat değerlerini kullanarak beynimizin anlamlandıracağı bir konumdan bahsedemeyiz. Ham değer olarak verilmiş koordinat değerlerini yani konumsal veriyi işleyerek konumsal bilgi elde edersek o zaman anlamlandıracağımız konumu bulabiliriz. Bu amaçla, verilen koordinat değerleri Google Earth yazılımına girildiğinde bayrak direğinin Anıtkabir’de olduğu görülecektir. Anıtkabir’de Çankaya yönündeki merdivenlerin ortasında, sağında 23 Nisan Kulesi, solunda Milli Misak Kulesi bulunan bayrak direği şeklinde konumu tarif ettiğimizde artık zihnimizde bu konumu imgeleyebilmekteyiz.

Bilgi ve bilgi birikimi kavramları arasındaki farkı açıklayınız.

Belirli bir konuda zamanla biriken bilgi, ayıklanıp sınıflandıktan ve düzenlendikten sonra, genelliği ölçüsünde bilgi birikimine dönüşmektedir. Bu açıdan, bilgi özel bir konunun anlaşılmasına ya da özel bir problemin çözümüne hizmet ederken, bilgi birikimi görece daha genel bir konunun anlaşılması veya belirli türden problemlerin tümünün çözülmesi için kullanılmaktadır.

Know-how teriminin anlamını açıklayınız.

Bilgi birikimi kişilerde zihinde oluşurken, kurumlarda belge ve dokümantasyonun yanı sıra, organize olmuş süreçler, uygulama geçmişi, normlar ve kurum hafızası olarak görülür. Bu bağlamda know-how terimi karşımıza çıkar. Know-how literatürde ticari bilgi olarak tanımlanmaktadır. Bir kurumun herhangi bir yöntemin nasıl uygulanacağını ticari anlamda pazarlaması, kurumsal bilgi birikiminin aktarılmasıdır.

Konumsal veritabanının sağladığı avantajlar nelerdir?

Konumsal veritabanının sağladığı avantajlar:
• Kurumsal çözümlerde tüm konumsal veriler merkezi bir veritabanında sağlıklı bir şekilde depolanır ve yönetilir,
• Konumsal veritabanında tanımlanan tablolar arası ilişkiler ve topoloji kuralları yardımı ile üretilen verilerin veri kalitesi arttırılabilir ve güncelleme işlemlerinde hatalar en aza indirgenir,
• CBS platformundaki diğer veri formatları ile karşılaştırıldığında konumsal veritabanı ortamındaki veriler, kolaylıkla farklı sistemlere taşınabilir ve diğer veritabanları ile entegre olabilir,
• İnternet ya da ağ tabanlı çoklu erişim ortamlarında gösterime sunulan konumsal veritabanı verilerine bağlı haritalar dinamiktir. Veri güncellemeleri gösterime doğrudan aktarılır,
• Konumsal veritabanı platformunda çoklu kullanıcı erişimi sağlandığından, konumsal veri gösterimi, güncelleme, sorgulama ve analiz birçok kullanıcı tarafından eş zamanlı yapılabilir,
• Konumsal veritabanının nesne tabanlı veritabanı yapısı sayesinde konumsal olayları ve varlıkları yalnızca nokta, çizgi ve poligon olarak modellemenin dışında, varlıklara açma kapama vanası, tek yönlü yol, yasak bölge gibi görev tanımları yaparak daha gerçekçi modellemeler oluşturulabilir.

Bilgelik ve bilge kavramlarını açıklayınız.

Bilgelik (wisdom), bilgi edinme, idrak, görgü, sağduyu ve sezgisel anlayış ile birlikte bu hususiyetleri özümseyebilme ve uygulayabilme kapasitesi olarak tanımlanır. Bu vasıfları taşıyan kişiye bilge denir. Bilginin, sağduyu, derin görüşlülük ve muhakemeli mantık ile uygulanmasına bilgelik adı verilir. Akıl ve bilgelik anlamları bazı durumlarda birbiriyle örtüşür. Bilgelik veya derin görüş, bir meziyet olarak kültürel, felsefi ve dinî kaynaklarda geçmektedir. Bilgelik etkinliği en üst düzeye çıkaran yetenek olarak tanımlanabilir. Akıl, erdem, değer yargıları ve duygular bilgelikte aktif olarak rol alır. Bilgelik değer katmak demektir. Bilgelikte yargı, değerlendirme, analitik düşünme adı verilen zihinsel fonksiyonlar gereklidir. Bilge kişide etik ve estetik değerler bir arada bulunmalıdır. Bilgeliğe geçiş bireyin niteliksel bir yükselme durumudur. Bilgelik, bilginin sentez yoluyla tam anlamıyla bütünleştirilmesi ve sindirilmesi durumudur. Bilgelik bilgi hiyerarşisine göre piramidin en üst düzeyidir. Araştırılan veriler düzenlenerek bilgi halini alır. 

Coğrafi bilgi sistemlerinde verinin yeri ve önemini açıklayınız.

CBS’nin en önemli bileşenlerinden biri veridir. Grafik yapıdaki konumsal veriler ve tanımlayıcı nitelikteki sözel öznitelik verileri, ilgili kaynaklardan oluşturulabileceği gibi, önceden hazırlanmış veriler de CBS platformuna aktarılabilir. CBS konumsal ve konumsal olmayan veriyi entegre ederek tek platformda depolayabilir, işleyebilir ve analiz edebilir.
CBS projelerinde işlevselliği sağlamak için en temel bileşen veridir. Verinin toplanması ve veritabanı ortamına aktarılması en çok zaman ve maliyet gerektiren işlemler dizisidir. Verinin istenen kalitede oluşturulması, toplanması ve sisteme aktarılması CBS projeleri için çok önemlidir. Veri seti içindeki hataların düzeltilmesi çok maliyetli olmakta ve uzun bir süreç gerektirmektedir. Veri setindeki hatalar CBS’de analiz sonuçlarının doğruluğunu önemli ölçüde etkilemektedir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri platformunda öznitelik verisi hakkında bilgi veriniz.

Konumsal bir nesne veya olay ile ilgili olup konum verisi içermeyen, ölçüm, sayım, deney, gözlem ya da araştırma yolu ile elde edilen, konumsal nesne veya olayların nitelik ve nicelik gibi karakteristik özelliklerini belirten, Coğrafi Bilgi Sistemleri platformunda tablo olarak gösterilen sayı, metin, resim vb. verilere öznitelik verisi (attribute data) adı verilir. Öznitelik verisini normal veriden ayıran tek fark, öznitelik verilerinin konumsal nesne ve olaylar ile ilgili ve ilişkili olmasıdır.

Veri ne demektir?

Veri bir amaca yönelik, bir araya getirilmiş sistemli gerçekler bütünü, her türlü işaret, harf ve
rakamlar topluluğudur. Veri bilginin içeriği olmasına karşın, tüm veriler bilgi elde etmek için kullanılamaz. Verilerin düzgün olarak toplanmış ve organize edilmiş olması bilgi oluşumu için önemlidir.

Coğrafi bilgi sistemlerinde metaveri kavramını açıklayınız.

Veri setinin kalitesi kontrol edilerek CBS kullanıcılarına veri hakkında bilgi verilmelidir. Verinin kim tarafından, hangi kaynaktan, hangi tarihte üretildiği, verinin güncelleme tarihi, ölçeği vb. özelliklerine metaveri adı verilir. Başka bir deyişle metaveri, verinin verisi olarak tanımlanabilir.
CBS’de verinin hangi kaynaktan üretildiği, verinin üretiminde kullanılan yöntemler, veri formatı, verinin konumsal referansı vb. özelliklerin kullanıcıya sunulmadan tanımlanması gerekmektedir. Ayrıca orijinal veri kaynağının üretim tarihi, verinin CBS platformuna aktarılma tarihi, veride yapılan güncellemeler ve güncelleme tarihleri CBS kullanıcılarına metaveri ile sunulur.

Veritabanlarının sağladığı en temel avantajlar nelerdir?

Veritabanlarının bize sağladığı en temel avantajlar;
• Dizinler yardımı ile aradığımız kayıtlara en hızlı şekilde ulaşmamızı sağlar,
• Belirtilen kurallar doğrultusunda veri tekrarını önler,
• Veriye birden fazla kullanıcının aynı anda erişimini sağlar,
• Kullanıcılara özgü arayüz tasarımı ile kolay kullanım sunar,
• Eksik veri alanlarının düzenlenmesine destek verir,
• Yedekleme olanağı ile veri güvenliği sağlar şeklinde listelenebilir.

İnsanlığa ait kültürel evrim tarihi kaça ayrılır? Bunlar nelerdir?

İnsanlığa ait kültürel evrim tarihi tarih öncesi çağlar (prehistorik) ve tarih çağları (historik) olmak üzere ikiye ayrılır.

Veritabanı ne demektir? Açıklayınız.

Bilgi elde etmek için kullanılan, amaca uygun olarak düzenlenmiş veri topluluğuna veritabanı denir.Veritabanı, sistematik erişim olanağı bulunan, yönetilebilir, güncellenebilir, taşınabilir, birbirleri arasında tanımlı ilişkiler olan düzenli veriler topluluğudur.

Tarih çağları kaça ayrılmaktadır? Bunlar nelerdir?

Tarih çağları ilk çağ, orta çağ, yeni çağ ve yakın çağ olarak adlandırılan evrelere ayırılmaktadır.

Verinin amaca uygun yararlı bilgiye dönüşebilmesi için gerekli koşullar nelerdir?

Verinin amaca uygun yararlı bilgiye dönüşebilmesi için;
• İlgili olması (amaca uygun, gerekli düzeyde yeterince detay içermesi),
• Güvenilir, doğru ve doğrulanabilir olması,
• Güncel ve zamanında elde ediliyor olması (amaçlara bağlı olarak),
• Eksiksiz olması (nitelik, konumsal ve zamansal açıdan),
• Anlaşılır olması,
• Uyumlu olması (diğer veri kaynakları ile),
• Rahat ve kolay işlenebilmesi gereklidir.

Bilgi çağı kavramını açıklayınız.

Bilgi çağı bilişim ve iletişim teknolojilerindeki gelişimin insanlık tarihinde toplumsal, ekonomik, ve bilimsel değişimin yönünü yeniden belirlediği ve giderek ağ toplumunun ortaya çıktığı döneme verilen addır. Başta imalat sanayii olmak üzere, ulaştırma, inşaat ve enerji sektörlerindeki gelişmelerin toplumsal ve ekonomik değişimin itici gücü olduğu endüstri toplumunun gelecekte neye evirileceği konusundaki tartışmalar 1950’lerin sonlarında başlamıştır. Başlangıçta bu döneme Endüstri Sonrası Çağı denmiştir. 1980’lerde internetin kullanımının yaygınlaşması ve nihayet 1995’te tamamen serbest bırakılmasından sonra endüstri sonrası terimi yerini bilgi (enformasyon) sözcüğüyle değiştirmiştir. Kavram Türkçe’ye Bilişim Çağı ya da Bilgi Çağı olarak yerleşmiştir. Günümüzde Bilgi Çağı terimi, 1990’lardan bugüne kadar olan süre için kullanılmaktadır

Bilgi ne demektir?

Türkçe’de bilgi sözcüğü İngilizce information ve knowledge sözcüklerine karşılık gelen bir sözcüktür. Her ikisinin de Türkçe çevirisi bilgidir. Hem information, hem de knowledge sözcüğünün bilgi olarak Türkçe’ye çevrilmesi karmaşaya neden olmaktadır. Information sözcüğü bazı kaynaklarda Arapça kökenli sözcük olan malumat (ma’lumat) olarak Türkçe’ye çevrilirken, bazı kaynaklarda ise Fransızca’dan dilimize giren enformasyon sözcüğü kullanılmıştır. Latin kökenli dillerde information tanıtım, danışma, kısa bilgi (info) anlamlarında da kullanılmaktadır.

Bilgi hiyerarşisi kavramları nelerdir?

Bilgi Bilimi altında tartışılan, veri basamakları olarak tanımlanabilecek;
• Veri (Data)
• Bilgi (Information)
• Bilgi Birikimi (Knowledge)
• Bilgelik (Wisdom)
kavramları, Bilgi Hiyerarşisi (Data-Information-Knowledge-Wisdom; DIKW Hierarchy) olarak
adlandırılmaktadır.

Bilgi birikimi kavramını açıklayınız.

Knowledge sözcük kökü olarak “know: bilmek” fiilinden gelmekte olup, bilme ve anlama kapasitesi, bilme aşinalığı anlamındadır. Bu bağlamda bilgi birikimi kavramı algılama, araştırma, öğrenme ve keşfetme gibi yöntemlerle deneyim ve eğitimin sağladığı aşinalık, farkındalık ya da öğrenme becerilerine sahiplik olarak tanımlanabilir. Ünlü Yunan filozof Platon bilgi birikimi kavramını “doğrulanmış, ispatlanmış gerçek inanç” olarak ifade etmiştir. Bilgi birikimi örtülü anlamı ile deneyimlenmiş beceri ya da uzmanlık olarak algılanabilir. Bu bakış açısıyla incelendiğinde bilgi birikimi deneyim, değer yargısı, belirli bir konuya ilişkin (bağlamsal) birikim, uzmanlık öngörüsü ve deneyime bağlı, gerekçesi tanımlanabilen sezgi gibi niteliklerin karışımı olarak tanımlanabilir.

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) kavramını açıklayınız.

Konumsal veriyi toplamaya, saklamaya, güncellemeye, işlemeye, gerektiğinde oluşturmaya, analiz etmeye ve görselleştirmeye yarayan; temel bileşenleri veri, yazılım, donanım, yöntem ve personel olan, kurumsal ve organizasyonel entegrasyon gerektiren bilgi sistemlerinin genel adına Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) denir.

Konumsal veritabanı kavramını açıklayınız.

Konumsal verilerin depolandığı, birbirleri ile ilişkilerinin tanımlandığı, sorgulandığı, işlendiği ve güncellendiği, amaca uygun olarak düzenlenmiş, konumsal veri ve onlarla ilişkili öznitelik verisi topluluğuna konumsal veritabanı denir.

Veri-bilgi ilişkisini açıklayınız.

Anlamsal açıdan incelendiğinde verinin işlenerek anlam kazandığı haline bilgi, bilginin ham haline ise veri denir. Dikkat edilmesi gereken nokta, verinin her işlenmesi sonucunda bilgi elde edilemeyeceğidir. Verinin bilgi olabilmesi için anlam kazandırılması gerekir. Ham verinin düzenlenerek, hataları ayıklanarak, belirli bir formata sokularak işlenmesi sonucunda bilgi değil işlenmiş veri elde edilir.

Coğrafi Bilgi sistemlerinde konumsal veriyi açıklayınız.

Coğrafi Bilgi sistemlerinde konumsal veri; Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında veri ve bilgi kavramları biraz tür ve tanım açısından değişse de birbirleri ile ilişkileri açısından aynı kural geçerlidir. Veri bilginin ham hali, bilgi ise verinin işlenmiş ve anlamlandırılmış halidir. Herhangi bir nesnenin, olayın, sayısal ve sözel değerin coğrafi konumunu ifade etmek için kullanılan veriye konumsal veri adı verilir. “Nerede” sorusuna yanıt olan her değer konumsal veridir. Koordinat değeri, adres, yer tarifi vb. konum belirten her şey konumsal veri olarak tanımlanabilir. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde konumsal veri (spatial data) kavramı, yalnızca koordinat değeri, adres ya da yol tarifini kapsamaz. Varlıkların modellenerek harita üzerinde gösterilmesi de konumsal veri kavramı ile ifade edilir. Ölçeğe bağlı olarak nokta, çizgi ve poligon olarak modellenen nesne ve olayların geometrik büyüklükleri, geometrik şekilleri ve bulundukları konum, konumsal veri kullanılarak harita ortamına aktarılır. Tanımlayacak olursak konumsal veri, nesne veya olayların ölçeğe bağlı olarak geometrik büyüklüğünü, geometrik şeklini ve konumunu ifade eder.