Hayat Sigortaları Ve Bireysel Emeklilik Sistemi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türkiye'de bireysel emeklilik sistemi mevzuatının kaynakları nelerdir?

Genel anlamıyla “hukuk kaynağı”, hukuk kurallarının aldıkları biçimleri, yani dış görünüşlerini, şekillerini ifade eder. 

Kanun, hukukun yazılı kaynaklarının temelini oluşturur ve Türkiye Cumhuriyeti’nde kanun koyma yetkisi yasama organı olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilmiştir.

Yönetmelikler, bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanması için çıkardıkları hukuk kurallarıdır. Yönetmelikler, yasa ve tüzüklere aykırı hüküm içeremezler. Ülke çapında uygulanacak olan yönetmeliklerin yargısal denetimi Danıştay tarafından yapılırken, diğer yönetmeliklerin yargısal denetimi genel görevli idari mahkemeler tarafından yapılır.

Tebliğ, sözcük anlamıyla “duyurma, bildirme, haber verme” anlamına gelmektedir. Sistemin işlerliği açısından çeşitli dönemlerde Hazine Müsteşarlığınca, Türkiye Sigorta Birliğince, Sermaye Piyasası Kurulunca çeşitli tebliğler yayınlanmıştır. Kararlar, sistemin işletilmesi hususunda ilgili kamu otoritelerince yapılan işlem ve kararları ifade etmektedir.

Genelgeler, yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazılardır.

Ülkemizde gönüllü katılıma dayalı ve katkı esasıyla oluşturulan bireysel emeklilik sistemi hangi kanun ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir?

Ülkemizde gönüllü katılıma dayalı ve katkı esasıyla oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin 4632 sayılı Kanuna göre amaçları, kanunun “amaç ve kapsam” başlıklı ilk maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre kanunun amacı, kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sistemini düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Öte yandan kanun, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektedir.

Bireysel emeklilik sisteminde geçen 4632 sayılı Kanunda geçen tanımlar hangileridir?

Kanunda geçen tanımlardan;
Bakan veya Bakanlık, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan veya Bakanlığı,
Müsteşarlık, Hazine Müsteşarlığını,
Kurul, Sermaye Piyasası Kurulunu,
Katılımcı, emeklilik sözleşmesine kendi ad ve hesabına taraf olan gerçek kişiyi,
Katkı payı, emeklilik sözleşmesi hükümlerine göre ödenmesi gereken tutarı,
Şirket, emeklilik şirketini,
Fon, emeklilik yatırım fonunu,
Portföy yöneticisi, Kuruldan portföy yöneticiliği yetki belgesi almış ve Kurulca uygun görülen portföy yönetim şirketini,
Saklayıcı, emeklilik yatırım fonu portföyündeki varlıkların saklandığı ve Kurulca uygun görülen saklama kuruluşunu,
Bireysel emeklilik hesabı, emeklilik sözleşmesi çerçevesinde katılımcı ad ve hesabına ödenen katkılar ve bu katkılara ilişkin her türlü getirinin katılımcı bazında izlendiği hesabı,
Birikim, bireysel emeklilik hesabındaki katkılar ile bunların getirilerinin toplamını,
Bireysel emeklilik aracıları, emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan kişileri ifade etmektedir.

Bireysel emeklilik danışma kurulunun görevleri nelerdir?

4632 Sayılı Kanunun üçüncü maddesi bireysel emeklilik sisteminde kurumsal yapının en üstünde yer alan kurumu tanımlamaktadır. Bu organ Bireysel Emeklilik Danışma Kuruludur (BEDK). BEDK, bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemek, hayata geçirilmesi ile ilgili gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevlidir. 

BEDK'da kimler görev almaktadır?

BEDK; Hazine Müsteşarlığı’nın başkanlığında, Maliye Bakanlığı (şimdiki ismiyle Hazine ve Maliye Bakanlığı), Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (şimdiki ismiyle Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı), Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır. (BETYSK Md.3)

Emeklilik sözleşmesi nedir?

Emeklilik Sözleşmesi;
• Katılımcının sisteme girmesine,
• Sistemden ayrılmasına,
• Emekli olmasına,
• Katkı paylarının ödenmesine,
• Bu katkı paylarının bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine,
• Katılımcı veya lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen, esas olarak katılımcı ve emeklilik şirketinin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir. (BETYSK Md.4)

Emeklilik sistemine kimler katılabilir?

Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetini haiz kişiler katılabilir. Sisteme katılacak kişiler şirket ile emeklilik sözleşmesi imzalamak zorundadırlar.

Katılımcıların ve şirketin hak ve yükümlülükleri nelerdir?

Emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, şirket nezdinde katılımcı adına açılan bireysel emeklilik hesabına katkı yapılır. Şirket, katkı paylarını, en geç şirkete intikalini takip eden ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır.
Katılımcı, emeklilik sözleşmesinde yer alan şartlar çerçevesinde, katkı payını birden fazla fon arasında paylaştırabilir.
Katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edebilir. Aktarım talebinde bulunulması halinde şirket, bildirimin ulaşmasından itibaren en geç on iş günü içinde talebi yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunulabilmesi için şirkette en az bir yıl süreyle kalınmış olması gereklidir.
Bu maddede öngörülen paylaştırma, aktarım ve yatırıma yönlendirme yükümlülüklerini belirlenen süreler içinde gereği gibi yerine getirmeyen şirket, fon birim pay fiyatı değişikliklerini dikkate alarak bu işlemden dolayı varsa katılımcının birikiminde oluşan parasal kaybı hesaplar ve katılımcının hesabına öder. Katılımcının hesabının bulunmadığı durumlarda ise ödeme doğrudan katılımcıya yapılır.
Grup emeklilik sözleşmesinin akdedilmesine taraf olan dernek, vakıf, tüzel kişiliği haiz bir meslek kuruluşu veya sair kuruluş yahut grup ile işverenler tarafından çalışanları veya üyeleri hesabına kısmen veya tamamen katkı payı ödenmesi halinde, bu katkılar ile getirileri bireysel emeklilik hesaplarında ayrı olarak takip edilir ve bu hesaplardaki birikimlere ilişkin hakların kullanımı ve yükümlülükler Müsteşarlıkça belirlenen esas ve usuller çerçevesince grup emeklilik sözleşmesinde belirlenir.
Katılımcının bu birikimlere hak kazanma süresi her halde katılımcının grup emeklilik sözleşmesine giriş tarihinden itibaren yedi yılı aşamaz.(BETYSK Md.5)

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için hangi şartlar mevcuttur?

Bireysel Emeklilik Sistemine göre, katılımcının emekli olmaya hak kazanabilmesi için iki şart vardır:

• Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak zorundadır.
• Katılımcı 56 yaşını doldurmuş olmalıdır.

Emekliliğe hak kazanan katılımcı kanuna göre hangi haklardan birine sahip olmaktadır?

Emekliliğe hak kazanan katılımcı kanuna göre şu haklardan birine sahip olmaktadır:
• Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının kendisine ödenmesini istemek.
• Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin tamamının kendisine ödenmesini istemek.
• Yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde kendisine maaş bağlanmasını talep etmek.

Yıllık gelir sigortası nedir?

Yıllık gelir sigortası, toplu veya belirli süreler içinde yapılan katkılara göre sigortalının yaşaması halinde hemen veya belli bir süre sonra başlayan, sigortalıya veya lehdarlarına ömür boyu veya belirli süreler için yapılan düzenli ödemelerdir. Yıllık gelir sigortası sözleşmesine göre belirlenen emeklilik maaşı, aylık, üçer aylık, altı aylık veya yıllık olarak ödenebilir.

Yıllık gelir sigortası sözleşmelerinde hangi unsurların yer alması zorunludur?

Yıllık gelir sigortası sözleşmelerinde;

• Yıllık gelir sigortası genel şartları çerçevesinde ilgili şirketin üstlenmiş olduğu rizikonun,
• Tazminat yükümlülüğünün türü ve kapsamının,
• Tarafların hak ve yükümlülüklerinin,
• Ödeme dönemlerinin,
• Sözleşme süresi ve sözleşmeyi sona erdiren hallerin,
• İlgili diğer hususların belirtilmesi zorunludur.

Katılımcının emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılma talebinde bulunması halinde hangi işlemler gerçekleştirilir?

Katılımcının emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılma talebinde bulunması halinde şirket, bildirimin ulaşmasından itibaren yirmi iş günü içinde katılımcının birikimlerini tamamen öder ancak Müsteşarlıkça belirlenen hallerde katılımcıya sistemden ayrılmadan kısmen ödeme de yapılabilir. Öngörülen aktarma ve ödeme yükümlülüklerini belirlenen süreler içinde gereği gibi yerine getirmeyen şirket, fon birim pay fiyatı değişikliklerini dikkate alarak bu işlemden dolayı varsa katılımcının birikiminde oluşan parasal kaybı hesaplayarak katılımcının hesabına öder. Katılımcının hesabının bulunmadığı durumlarda ise ödeme katılımcının kendisine yapılır.

Emeklilik şirketlerinin kuruluşunda kurulacak şirketin taşıması gereken özellikleri nelerdir?

Şirket kuruluş izni Bakan tarafından verilir. Kurulacak şirketin ticaret unvanında “emeklilik” ibaresinin bulunması zorunludur. Kuruluş izni için Müsteşarlığa başvuruda bulunulur.

Kurulacak şirketin;
• Anonim şirket şeklinde kurulması,
• Faaliyet konusunun bu kanunda belirtilen faaliyetlerle sınırlandırılmış olması,
• Sermayesinin yirmi trilyon liradan az olmaması ve ödenmiş sermayesinin asgari on trilyon
olması ve kalanının üç yıl içerisinde ödenmesinin taahhüt edilmesi,
• Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,
• Ana sözleşmesinin bu kanun hükümlerine uygun olması,
• İş planı ve sistem tasarımı ile yapılabilirlik raporlarının sunulması gerekmektedir. 

Faaliyet ruhsatı almak üzere Müsteşarlığa yapılan başvurularda hangi şartlar aranmaktadır?

Kuruluş izni alan şirketin faaliyete geçebilmesi için, emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alması zorunludur. Emeklilik branşı faaliyet ruhsatı, Müsteşarlık tarafından verilir. Faaliyet ruhsatı almak üzere Müsteşarlığa yapılan başvurularda;

• İki yıl içinde en az yüz bin katılımcıya hizmet verecek biçimde gerekli her türlü planlamanın yapılmış olması,
• İş planı ve sistem tasarımında öngörülen düzenlemelerin yapılmış olması,
• Fiziksel mekan, teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları uyumunun sağlanmış olması şartları aranmaktadır.

Bireysel emeklilik şirketlerinin sorumlulukları nelerdir?

Bireysel Emeklilik Şirketleri, faaliyetlerini sürdürürken ve katılımcılarına karşı olan yükümlülüklerini
yerine getirirken doğrudan kanundan kaynaklanan önemli sorumluluklar altına alınmışlardır.
Buna göre şirket;
• Emeklilik sözleşmelerine ilişkin Müsteşarlığın belirleyeceği esaslara göre bankalardan hizmet
almakla,

•Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmekle,
• Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamakla,
• Katılımcılarının bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamakla,
• Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tabloları gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamakla,
• Müsteşarlık ve Kurul tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamakla,
• Müsteşarlığın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin, Kurulun belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamakla,
• Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almakla sorumludurlar.
• Katılımcıların hak ve menfaatleri ile bireysel emeklilik sisteminin işleyişini tehlikeye sokabilecek hareketlerden kaçınmakla, mevzuat ve işletme planı esaslarına uygun faaliyette bulunmakla, uygun tavsiyede bulunmakla, iyi niyet kurallarına uygun hareket etmekle ve bireysel emeklilik aracılarının bu esaslara uygun hareket etmesini sağlayacak  tedbirleri almakla sorumludurlar.

Emeklilik şirketlerinin yapı ve organları bakımından taşımak zorunda oldukları özellikler nelerdir?

Emeklilik şirketlerinin yapısı ve organları hakkındaki düzenlemeler kanunun 12. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;
• Şirketin yönetim kurulu beş kişiden az olamaz.
• Şirket genel müdürü ve yokluğunda vekili, yönetim kurulunun doğal üyesidir.
• Yönetim kurulu üyelerinin salt çoğunluğunun bu maddede genel müdür için öngörülen mesleki deneyim süresi hariç diğer şartlara haiz olması gerekir.
• Denetim kurulu üyelerinin, genel müdürün, genel müdür yardımcılarının ve başka unvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibariyle genel müdür yardımcısına denk veya daha üst konumlarda imza yetkisine haiz diğer yöneticilerin, bu maddenin üçüncü fıkrasında öngörülen şartları haiz olmaları, en az lisans düzeyinde öğrenim görmüş olmaları ve sigortacılık veya işletmecilik alanında mesleki deneyime sahip olmaları şarttır.

Şirketin, katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye sokabilecek uygulamalar yaptığının, sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya mali bünyesinin katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek düzeyde zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde Bakan, şirketin yönetim kurulundan hangi taleplerde bulunabilir?

Şirketin, katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye sokabilecek uygulamalar yaptığının, sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya mali bünyesinin katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek düzeyde zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde Bakan, şirketin yönetim kurulundan;
a) Şirketin iş süreçlerinin, teknik altyapısının ve uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik gerekli tedbirlerin alınmasını,
b) Sermayenin artırılmasını, ödenmemiş kısmının ödenmesini, sermayeye mahsuben ödeme yapılması için ortaklara çağrıda bulunulmasını veya kar dağıtımının durdurulmasını,
c) İştiraklerin ve sabit değerlerin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasını veya elden çıkarılmasının durdurulmasını, yeni iştirak ve sabit değerler edinilmemesini,
d) Serbest varlıkların gösterilecek bir bankada bloke edilmesini ve bu varlıklar üzerinde izinsiz tasarruf edilmemesini,
e) Şirketin mali bünyesini düzeltmeye yönelik diğer tedbirlerin alınmasını isteyebilir.

İyileştirme planında öngörülen önlemlerin zamanında alınmaması veya bu tedbirlerin uygulanmasına rağmen bu maddenin birinci fıkrasında belirlenen hususların devam etmesi ya da şirketin mali bünyesindeki zayıflamanın bu maddenin birinci fıkrasında yer alan safhaların uygulanması durumunda dahi şirketin mali durumunun düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi hallerinde Bakanın yetkileri nelerdir?

İyileştirme planında öngörülen önlemlerin zamanında alınmaması veya bu tedbirlerin uygulanmasına rağmen bu maddenin birinci fıkrasında belirlenen hususların devam etmesi ya da şirketin mali bünyesindeki zayıflamanın bu maddenin birinci fıkrasında yer alan safhaların uygulanması durumunda dahi şirketin mali durumunun düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi hallerinde Bakan, şirketin;
a) Yeni sözleşme akdetme ve temdit yetkisini kaldırmaya,
b) Yönetim Kurulu üyelerinin tamamını veya bir kısmını görevden alarak veya üye sayısını artırarak yönetim kuruluna üye atamaya,
c) Fonları ve varsa diğer branşlara ait portföylerini belirlenecek esaslar dahilinde diğer şirketlere devretmeye,
d) Faaliyet ruhsatlarını iptal etmeye,
e) İflasını istemeye,
f) Gerekli görülen diğer tedbirleri almaya yetkilidir. (BETYSK Md.14)

Bireysel Emeklilik sistemine karşı gerçekleştirilecek hukuka aykırı (suç sayılan) davranışların faillerine karşı uygulanacak ceza sorumluluğuna maruz kalabilecek kişiler kimlerdir?

Bireysel Emeklilik sistemine karşı gerçekleştirilecek hukuka aykırı (suç sayılan) davranışların faillerine karşı uygulanacak ceza yaptırımlarına yönelik kararlar yine kanunun yedinci bölümünde irdelenmiştir. Ceza sorumluluğuna maruz kalabilecek kişiler;
• Kanunda öngörülen gerekli izinleri almaksızın, emeklilik faaliyetinde bulunan veya bulunduğu izlenimini uyandıran gerçek kişiler ile tüzel kişilerin görevlileri;
• Emeklilik Şirketinin yöneticileri ve çalışanları (Duruma göre, yönetim kurulu başkanı ve üyeleri, imza yetkisine sahip mensupları);
• Portföy Yönetim Şirketi Yöneticileri ve çalışanları (Duruma göre, yönetim kurulu başkanı ve üyeleri, imza yetkisine sahip mensupları)
• Emeklilik Şirketlerinin ticari itibarını kırabilecek veya servetine zarar verebilecek bir hususa, kasten sebep olan veya bu yolda asılsız haber yayanlar
• Kanunun uygulanması ve denetiminde görev alanlar
• Kanun kapsamında faaliyet gösteren kuruluşların mensupları ve diğer görevlileridir. (BETYSK Md.23)