Hayat Sigortaları Ve Bireysel Emeklilik Sistemi Dersi 7. Ünite Özet

Bireysel Emeklilik Sisteminin Tanımı

Bireysel Emeklilik Sistemi, bireylerin aktif çalışma hayatları boyunca yapmış oldukları birikimleri yatırıma dönüştürmek ve bu sayede emekliliklerinde rahat etmelerine yardımcı olacak toplam birikimlere ulaşmalarını sağlamak üzere kurulmuş bir sistemdir. Bu sistemdeki en önemli husus; her katılımcının kendi yatırım kararlarına göre oluşturacağı bilgi birikimi ile orantılı bir emeklilik geliri elde etmesidir.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sisteminin Tarihsel Gelişimi

Sosyal Güvenlik reformu sürecinde, Sosyal Güvenlik sistemine ilave olarak, emeklilik döneminde katılımcılara ek gelir sağlamak üzere, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre bir bireysel emeklilik sistemi oluşturulması planlanmıştır. Bu doğrultuda, 1999 senesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı kontrolünde “Bireysel Emeklilik Komisyonu” kurulmuştur.

16 Mayıs 2000 tarihinde Bakanlar Kurulu nezdinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu Tasarısı” sunulmuştur. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, ilgili tüm kesimlerin görüş ve önerilerinin değerlendirildiği ortak bir kanun ve sosyal güvenlik reformunun bir parçası olarak TBMM tarafından 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiş, 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanmıştır. Kanun, yayım tarihinden 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yapılan mevzuat çalışmaları ile Türk Bireysel Emeklilik Sisteminin etkili bir biçimde uygulanabilmesini sağlamak maksadıyla gerekli olan idari ve hukuki sistem belirlenmiş olup, emeklilik şirketleri ülkemizde 2003 yılından beri faaliyetlerini sürdürmeye devam etmektedirler. 2018 yılsonu itibariyle ülkemiz için on beş yılını geride bırakan bireysel emeklilik sisteminde her yıl olumlu gelişmelerin yaşandığı görülmektedir.

2018 yılsonu itibariyle ülkemizde 18 emeklilik şirketi mevcuttur. 2003 yılsonunda 15.245 katılımcı ile başlayan Bireysel Emeklilik Sistemi 2018 yılı sonunda 6.9 milyon kişiye ulaşmıştır.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sisteminin Önemi

Ülkemizde uygulanmakta olan bireysel emeklilik sisteminin çok yönlü faydalar sağlamakta olduğu görülmektedir. Bu faydalar iki ana başlık altında toplanmaktadır;

Ekonomiye olan katkısı açısından;

• Sistem, fonların yatırıma dönüşmesi ile yeni istihdam olanakları yaratacaktır.
• Yurtiçi tasarruf seviyesi artacaktır.
• Kamu sosyal güvenliğinin yükü azalacaktır.
• Uzun vadeli fonların artması ile mali sektör daha sağlıklı işleyecektir.
• Enflasyonla mücadele ve istikrarlı büyümeye katkı sağlayacaktır.
• Sermaye piyasası derinleşecek, piyasalardaki dalgalanmalar ve spekülasyonlar azalacaktır.

Bireylere olan katkısı açısından;

• Bireyler, sosyal güvenlik aylıklarının yanı sıra ikinci bir emeklilik geliri ile refah seviyelerini arttıracaktır.
• Vergi avantajları ile tasarrufta bulunma olanağı sağlanmaktadır.
• Emeklilik tasarruflarının değerlendirme aşamasında bireyler tercihte bulunabileceklerdir.
• Bireysel emeklilik sistemi şeffaftır ve katılımcılarını sürekli bilgilendirmektedir.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Yapısı

Türkiye’de bireysel emeklilik sisteminin organizasyon yapısı incelendiğinde kurumsal yapının en üstünde Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK) bulunmaktadır. Bireysel emeklilik sisteminin merkezinde ise emeklilik şirketleri ile katılımcılar bulunmaktadır. Sistemin temeli katılımcı ve emeklilik şirketi arasında yapılan emeklilik sözleşmesidir. Takasbank, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından saklayıcı kurum olarak görevlendirilmiştir.

Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

Bireysel emeklilik sisteminde organizasyon yapısının en üstünde Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK) bulunur. BEDK; Hazine Müsteşarlığının başkanlığında, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır. BEDK’nın Görevleri;

• Bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemek,
• İlgili politikaların hayata geçirilmesi için gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde kararlar almaktır.

Emeklilik Gözetim Merkezi

Emeklilik Gözetim Merkezi A.Ş. (EGM), Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ve ilgili mevzuat uyarınca merkezi İstanbul'da olmak üzere 10 Temmuz 2003 tarihinde kurulmuştur.

Emeklilik Gözetim Merkezi; 4632 sayılı kanun uyarınca, Hazine Müsteşarlığının görevlendirme ve yetkilendirmesi çerçevesinde:

• Bireysel emeklilik sisteminin güvenli ve etkin biçimde işletilmesini sağlamak,
• Katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla emeklilik şirketlerinin ve bireyse emeklilik aracılarının faaliyetlerinin gözetimini gerçekleştirmek,
• Gözetime ve denetime yönelik altyapı oluşturmak ve sonuçları yetkili kamu otoritelerine raporlamak,
• Bireysel emeklilik hesapları, emeklilik planları, katılımcılara ve sözleşmelere ait bilgileri elektronik ortamda saklamak, bu bilgileri konsolide etmek,
• Kamuoyunu ve katılımcıları bilgilendirmek,
• İstatistik üretmek,
• Bireysel emeklilik aracıları siciline ve sınavına ilişkin işlemleri yapmak,
• Hayat sigortaları ve diğer sigorta branşlarına ilişkin verilen diğer görevleri yerine getirmek ile yükümlüdür.

Bireysel Emeklilik Şirketleri

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’na göre Emeklilik Şirketleri, bu kanun ile kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere bu kanun ile ihdas edilen emeklilik branşında ruhsat almış şirketlerdir.

Emeklilik Şirketlerinin Görevleri;

• Emeklilik sözleşmelerine ilişkin Müsteşarlığın belirleyeceği esaslara göre bankalardan hizmet almak,
• Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmek,
• Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamak,
• Katılımcılarının bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamak,
• Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tabloları gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamak,
• Müsteşarlık ve Kurul tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamak,
• Müsteşarlığın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin, Kurulun belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamak,
• Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almakla sorumludurlar.

Bireysel Emeklilik Aracıları

Bireysel emeklilik aracıları, emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan kişileri ifade etmektedir. Bireysel emeklilik aracılığı faaliyetinde bulunan herkesin, ilgili yönetmelik uyarınca EGM tarafından düzenlenen E- BEAS sınavına katılması ve başarı göstermiş olması gerekmektedir. Bireysel emeklilik aracıları, Müsteşarlık nezdinde tutulan Bireysel Emeklilik Aracıları Siciline kaydolmak zorundadır.

Saklama Kuruluşu

Bireysel emeklilik sistemi fon portföyündeki varlıkların saklandığı kuruluş olarak, Sermaye Piyasası Kurumunca onaylı İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) kullanılmaktadır. Bunun dışında kalan para ve sermaye piyasası araçlarının saklanması konusunda şirketler, Kurul tarafından uygun görülmek ve Takasbank’a dışarıda saklanan varlıklar ve bunların değerleri konusunda gerekli bilgileri aktarmak veya erişimine olanak tanımak koşulu ile bir başka saklayıcıdan saklama hizmeti alabilmektedir.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Yatırım Fonları

Sermaye Piyasası Kurulu 10.05.2002 tarih ve 22/646 sayılı kararıyla, emeklilik şirketlerinin kuracakları fonlara yön vermek ve yol gösterici olmak amacıyla emeklilik yatırım fon türleri hakkında bilgi veren bir izahname yayınlamıştır. İlgili karar Sermaye Piyasası Kurulunun 13.12.2007 tarih ve 45/1228 sayılı kararı ile yürürlükten kaldırılmış ve yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu SPK kararına göre emeklilik yatırım fonları, Gelir Amaçlı Fonlar, Büyüme Amaçlı Fonlar, Para Piyasası Fonları, Kıymetli Madenler Fonları, İhtisaslaş Fonlar ve Diğer Fonlar olmak üzere altı ana tür ve bu ana türlerin altında yirmi beş alt tür olarak düzenlenmiştir.

Gelir Amaçlı Fonlar

Yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek temettü ve faiz gelirlerine ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır.

Hisse Senedi Fonu, fon portföyünün en az %80’ini düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Kamu Borçlanma Araçları Fonu , fon portföyünün en az

%80’ini ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Özel Sektör Borçlanma Araçları Fonu, fon portföyünün en az %80’ini özel sektör borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Karma Borçlanma Araçları Fonu , fon portföyünün en az %80’ini kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur. Karma Fon , her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini hisse senetlerine ve borçlanma araçlarına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Hisse Senedi Fonu , fon portföyünün en az

%80’ini, düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan yabancı hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Borçlanma Araçları Fonu , fon portföyünün en az %80’ini, yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Karma Fon, her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Esnek Fon, fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre Yönetmelik’in 5 inci maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına veya bir kısmına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.

Büyüme Amaçlı Fonlar

Yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek sermaye kazancına ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır.

Hisse Senedi Fonu , fon portföyünün en az %80’ini borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Küçük Şirketler Hisse Senedi Fonu, fon portföyünün en az %80’ini küçük veya büyüme potansiyeli olan şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Karma Fon, her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini hisse senetleri ve borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Hisse Senedi Fonu, fon portföyünün en az %80’ini, yabancı hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Karma Fon, her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Esnek Fon , fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre Yönetmelik’in 5 inci maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına veya bir kısmına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.

Para Piyasası Fonları

Devamlı olarak portföyünde vadesine en fazla 180 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçları yer alan ve portföyünün ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonlardır.

Likit Fon-Kamu, fon portföyünün en az %80'i ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatırılmak kaydıyla fon varlıklarını borsa para piyasası işlemleri dahil para piyasası fonu tanımında yer alan vade yapısına sahip para ve sermaye piyasası araçlarında değerlendiren fondur.

Likit Fon-Özel Sektör, fon portföyünün en az %80'i özel sektör borçlanma araçlarına yatırılmak kaydıyla fon varlıklarını borsa para piyasası işlemleri dahil para piyasası fonu tanımında yer alan vade yapısına sahip para ve sermaye piyasası araçlarında değerlendiren fondur.

Likit Fon-Karma, fon portföyünün tamamını kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçları ve borsa para piyasası işlemleri dahil para piyasası fonu tanımında yer alan vade yapısına sahip para ve sermaye piyasası araçlarında değerlendiren fondur.

Kıymetli Madenler Fonları

Fon portföyünün en az %80’ini kıymetli madenler ve altına dayalı varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır.

Kıymetli Madenler Fonu, fon portföyünün en az %80’ini ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlere dayalı varlıklara yatıran fondur.

Altın Fonu, fon portföyünün en az %80’ini ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altına dayalı varlıklara yatıran fondur.

İhtisaslaşmış Fonlar

Coğrafi bölge, ülke, sektör ve endeksler bazında yatırım yapan fonlardır.

Yabancı Ülke Fonu , fon portföyünün en az %80’ini, sadece bir yabancı ülke tarafından veya bu yabancı ülkede yerleşik şirketler tarafından ihraç edilen para ve sermaye piyasası araçlarına yatıran fondur.

Sektör Fonu , fon portföyünün en az %80’ini, belirli sektör ya da sektörlerde bulunan şirketlerin hisse senetlerine yatıran fondur.

Endeks Fon, Hisse Senedi Endeks Fonu, tahvil Endeks Fonu, Sektör Endeks Fonu veya benzer fonlar olmak üzere temel alınan ve Kurulca uygun görülen bir endeks kapsamındaki varlıklara, fon portföyünün en az %80’ini yatıran ve temel alınan endeks ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısının en az 0,9 olmasını ve endeksteki artış kadar bir getiri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Diğer Fonlar

Yukarıdaki fon türlerine girmeyen diğer fonlardır.

Dengeli Fon, fon portföyünün tamamını, hisse senedi ve/veya borçlanma araçlarının karmasından oluşturan ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Esnek Fon , fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre Yönetmelik’in 5 inci maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına veya bir kısmına yatıran ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.

Bireysel Emeklilik Sözleşmeleri

Bireysel emeklilik sözleşmesi, bireysel emeklilik planına bağlı olarak şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı emeklilik sözleşmesidir.

Emeklilik sözleşmesi;

• Katılımcının sisteme girmesine,
• Sistemden ayrılmasına,
• Emekli olmasına,
• Katkıların ödenmesine,
• Katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine,
• Katkıların fonlarda yatırıma yönlendirilmesine,
• Katılımcı veya lehtara yapılacak ödemelere,
• Tarafların diğer hak ve yükümlülüklerine ilişkin esasların yer aldığı bir sözleşmedir.

Emeklilik sözleşmesi bireysel veya grup emeklilik sözleşmesi olarak yapılabilir. Grup emeklilik sözleşmesi, gruba bağlı bireysel veya işveren grup emeklilik sözleşmesi olarak düzenlenir.

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sisteminde Denetim

Bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak maksadıyla çeşitli düzenlemeler ve denetimler mevcuttur. Bu denetimler sistemin unsurları göze alınarak incelendiğinde aşağıdaki başlıklarda toplanabilmektedir.

Olağan Denetim, şirketlerin emeklilik ve sigortacılık faaliyetlerinin Müsteşarlıkça yılda bir defa olağan olarak denetlenmesidir. Müsteşarlık gerekli gördüğü hallerde her zaman olağan dışı denetimler yapabilir. Şirket, Müsteşarlıkça yapılacak denetimlerde istenilen her türlü bilgiyi ve belgeyi vermek, defter, kayıt ve belgeleri incelemeye hazır bulundurmakla yükümlüdür.

Aktüeryal Denetim, Şirket, emeklilik ve sigortacılık faaliyetleri ile ilgili olarak her yılsonu itibariyle bir aktüer tarafından yapılacak olan aktüeryal denetime tabidir. Aktüeryal denetim, şirketin faaliyet gösterdiği tüm branşları kapsayacak şekilde branş bazında yapılacak teknik analizleri içermektedir. Aktüeryal denetim sonucu hazırlanacak aktüerya raporu, şirket genel müdür veya genel müdür yardımcısı tarafından imzalı olarak her yılın en geç Mart ayı sonuna kadar Müsteşarlığa gönderilmektedir.

Günlük Gözetim ve Denetim Sistemi, Bireysel emeklilik sisteminin güvenli ve etkin biçimde işletilmesini sağlamak, katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla şirketlerin faaliyetleri Müsteşarlığın günlük gözetim ve denetimine tabidir. Müsteşarlık, bu görev için emeklilik gözetim merkezini görevlendirmiştir. Emeklilik gözetim merkezi, gözetim ve denetim faaliyetlerinde katılımcıların fonlarla ilgili işlemlerine ilişkin bilgileri Kuruldan ve Kurulun uygun göreceği saklayıcı kuruluştan temin edebilir.

Bağımsız Dış Denetim, Şirketin mali yönden bağımsız dış denetimi, bağımsız denetleme kuruluşları tarafından yılda en az bir kez denetlenmesidir.

İç Kontrol Sistemi ve İç Denetim, Şirketin iç denetimi, verimliliğin, finansal ve idari konularda güvenilir bilgi akışının, bilgi bütünlüğünün, bilginin zamanında elde edilebilirliğinin ve şirket faaliyetlerinin mevzuata uygunluğunun sağlanmasını amaçlamaktadır.

Kurul Denetimi, Şirketin fonlarının, portföy yöneticilerinin ve saklayıcının Kanun ve bu Yönetmelik kapsamındaki faaliyetleri en az yılda bir kez Kurul tarafından denetlenir.

Muhasebe Belge ve Kayıt Düzeni Ve Bağımsız Dış Denetim, Fonların muhasebe, belge kayıt düzeni ile bağımsız dış denetimine ilişkin olarak Kurulun bu konudaki düzenlemelerine uyulur. Fon’un muhasebe, belge ve kayıt düzeninin portföy yöneticisi dışında oluşturulması zorunludur. Fonların hesap ve işlemleri üçer aylık ve yıllık dönemler itibarıyla bağımsız dış denetime tabidir.