Banka Ve Sigorta Muhasebesi Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Kredi vermek bankacılığın en temel işlevi olmakla birlikte, aynı zamanda bankanın en riskli faaliyetidir. Borçlunun, borçlarının ana parasını ve faizini söz verdikleri tarihte ödememesi, likidite ve kar-zarar açısından bankalara sorun çıkarmaktadır. Kredi riski olarak tanımlanan ve bankanın kredi alacaklarını zamanında ve tam olarak tahsil edememesi bankaların katlanmış olduğu en temel risklerden biridir.

Bankaların kredi verme işlemleri, müşterilerinin kredi talep etmesi ile başlar. Banka talep edilen kredinin türünü, miktarını ve kullanım amacını belirler. Banka ile kredi müşterisi arasında yapılan görüşme sonunda müşteri hakkında bankaların uzmanlaşmış istihbarat servisleri tarafından bilgi toplama çalışması yapılır. Çalışma olumlu sonuçlanırsa müşteriden bir kısım bilgi ve belgeler istenir. Bu bilgi ve belgeler alınarak bir kredi dosyasında toplanır. Daha sonra bu belgeler incelenerek kredi talep eden kişinin veya firmanın kredi değerliliği hakkında bir kanaate ulaşılır. Bu kanaat olumlu ise, kredi kararı alınır ve kredi verme kararı müşteriye bildirilerek kredi sözleşmesi yapılır ve ilgiliye kredi açılır.

Kredinin Tanımı, Unsurları ve Yararları

Kredinin sözlük anlamı saygınlık ve güven olup, Latince'de inanma anlamına gelen "credere" kökünden kaynaklanmaktadır. Kredi; bankanın yapacağı istihbarat sonucunda gerçek ya da tüzel kişilere, yasaları , iç kurallarını ve kendi kaynaklarını da göz önünde tutarak teminat karşılığında ya da teminatsız olarak para, teminat ya da kefalet vermek şeklinde tanıdığı olanak ya da sınırdır.

Kredinin 4 temel unsuru mevcuttur. Bu unsurlar; zaman, güven, risk ve gelir unsurlarıdır. Kredinin yararları temel olarak şunlardır;

• Kredi, tasarrufların atıl kalmasını önleyerek, ekonominin hareketlenmesine imkan sağlar,
• Kredi, girişimcilerin tasarruflarını biriktirmelerini beklemeden daha hızlı hareket etmelerine imkan sağlar,
• Kredi, kişilerin gelecekte sahip olacakları gelirleriyle yapacakları harcamaları önceden yapmalarına imkan sağlar.

Bankaların müşterilerine kullandırdıkları krediler, niteliklerine göre; nakdi ve gayri nakdi, vadelerine göre; kısa, orta ve uzun vadeli, veriliş amaçlarına göre; işletme, donatım ve yatırım, konularına göre; ticari, sınai, ihracat, ithalat ve ihtisas, teminatlarına göre; teminatsız ve teminatlı , kullananların kişiliklerine göre; bireysel ve kurumsal, kullandırılan sektörlere göre; özel ve kamu sektörü ,kullandırma yetkisine göre; şube yetkili, bölge yetkili ve genel müdürlük yetkili, tekdüzen hesap planına göre; standart nitelikli (ödemeleri zamanında yapılan ve borçlusunun kredi değerliliğinde zayıflama tespit edilmemiş olan ve olumsuzluk belirtisi bulunmayan iskonto ve iştira senetleri karşılığında kullandırılan krediler ile kısa-orta ve uzun vadeli krediler), yeniden yapılandırılan ve yeni bir itfa planına bağlanan, tazmin edilen gayri nakdi, kanun veya kararnameye dayanan ertelenmiş ve taksitlendirilmiş ,tahsil imkanı sınırlı , tahsili şüpheli ile zarar niteliğindeki krediler olarak sınıflandırılabilirler.

Kredi Açma Yetkisi, Kredi Sınırları ve Kredilerden Alınacak Faiz-Komisyonlar ile Vergi ve Fonlar

Bankacılık Kanunu'nun 51. maddesine göre; kredi açma yetkisi yönetim kuruluna aittir. Yönetim kurulu; kredi açma, onay verme ve diğer idari esaslara ilişkin politikaları oluşturmak, bunların uygulanmasını ve izlenmesini sağlamak ve gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Bankalar sağladıkları kaynakları sınırsız kredi şeklinde kullandıramazlar. Bankalar kredi kullandırırken bazı sınırlamalara tabidirler. Bankacılık Kanunu'nun 54. maddesine göre; bankalarca, bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmi beşini aşamaz. Bankacılık Kanunu'nun 144. maddesine göre; Cumhurbaşkanlığı, bankaların ödünç para verme işlemleri ve mevduat kabulünde uygulanacak azami faiz oranlarını, katılma hesaplarında kar ve katılma oranlarını, özel cari hesaplar dahil bu maddede belirtilen işlemlerde sağlanacak diğer menfaatlerin nitelikleri ile azami miktar ya da oranlarını tespit etmeye, bunları kısmen veya tamamen serbest bırakmaya yetkilidir. Cumhurbaşkanlığı bu yetkilerini Merkez Bankasına devredebilir.

Kredi İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Tekdüzen Hesap Planında kredilerin muhasebeleştirilmesinde kullanılan ve esas itibariyle kredilerin vadesi ile tahsil kabiliyetleri göz önüne alınarak belirlenen hesaplar aşağıdaki gibidir. 100-103 arası hesaplar; İskonto ve İştira Senetleri

104-105 nolu hesaplar; Faktoring İşlemlerinden Alacaklar

110-129 arası hesaplar; Kısa Vadeli Krediler

130-149 arası hesaplar; Orta ve Uzun Vadeli Krediler

150-157 arası hesaplar; Yeniden Yapılandırılan ve İtfa Planına Bağlanan Krediler

158 ve 159 nolu hesaplar; Tazmin Edilen Gayri Nakdi Kredi Bedelleri

160 ve 161 nolu hesaplar; Kanun/Kararnamelere Dayanan Ertelenmiş ve Taksitlendirilmiş Krediler

170 ve 171 nolu hesaplar; Tasfiye Olunacak  Krediler/Tahsil İmkanı Sınırlı Krediler ve Diğer Alacaklar

172 ve 173 nolu hesaplar;Tasfiye Olunacak  Alacaklar/Tahsili Şüpheli Krediler

174 ve 175 nolu hesaplar; Tahsili Şüpheli Ücret, Komisyon ve Diğer Alacaklar

176 ve 177 nolu hesaplar; Zarar Niteliğindeki Krediler ve Diğer Alacaklar

180 ve 181 nolu hesaplar; Özel Karşılıklar

Bankaların müşterilerine ödünç para vermek suretiyle kullandırdıkları krediler nakdi kredilerdir.

Senet karşılığı krediler; vadesi gelmemiş bono (emre muharrer senet) ve poliçelerin banka tarafından teminat (rehin) alınması karşılığında açılan kredilerdir.

Avans şeklindeki uygulamada; kredi bir aşamada ödenip, bir aşamada da müşteriden tahsil edilerek teminat alınan senetler müşteriye iade edilir. Avans şeklindeki krediyi, diğer borçlu cari hesap kredilerinden ayıran özellik; kredinin müşteriye bir defada ödenmesi ve vade dolduğunda kredinin bir defada tahsil edilmesidir.

İskonto ve İştira İşlemleri Yoluyla Nakdi Kredi Kullandırılması ve Muhasebeleştirilmesi: Banka, müşterisine açtığı kredinin tümünü veya bir bölümünü iskonto veya iştira senedi kredisi olarak kullandırmayı kabul edebilir. İskonto ve iştira kredileri, bir alacak senedine sahip bir müşteriden, alacak senedinin satın alınması, hesaplanacak bir faiz ve masraf tutarının düşülmesinden sonra kalan bedelin müşteriye peşin ödenmesi ve vadede senedin toplam bedelinin tahsil edilmesiyle kapanan kredi türüdür.

Emtia karşılığı krediler; müşterinin elinde mevcut olup henüz paraya çeviremediği zirai, ticari veya sınai ilk madde ve malzeme ile mamullerin bankaca rehin alınması karşılığında açılan kredilerdir. Bu tür kredilerde, emtia maddi teminat olarak alınmaktadır. Genellikle borçlu cari hesap biçiminde kullandırılan kredilerdir.

Emtia karşılığı kredi açılması kararından sonra, banka ile kredi müşterisi arasında aşağıdaki noktalar üzerinde anlaşma sağlanarak bir sözleşme yapılır.

• Kredi limiti ve faiz oranı,
• Teminat olarak alınacak emtiaya uygulanacak marj oranı,
• Teminat olarak gösterilen emtianın, banka depolarına konulacağı ya da müşterinin deposunun banka tarafından kiralanacağı,
• Teminat olarak verilecek emtianın değerindeki düşme nedeniyle kullandırılan kredi tutarının karşılığın altına inmesi halinde farkın nakden ödeme ya da yeniden emtia rehin edilmesi yoluyla giderileceği,
• Hesabın müşteri tarafından süresinde kapatılmaması halinde teminat olarak alınan emtianın paraya çevrilerek tasfiye edileceği vb. hususlar.

Bir işin yapılmasını , bir malın teslim edilmesini veya bir borcun ödenmesini taahhüt eden kişi veya kuruluşların, bu taahhütlerini belirlenen koşullara uygun olarak yerine getirmelerini veya borçlandıkları paraları vadelerinde ödemelerini sağlamak üzere banka tarafından karşı tarafa hitaben taahhütte bulunulması , garanti verilmesi şeklinde kullandırılan kredilere gayri nakdi kredilerin muhasebeleştirilmesi denir.

Gayri nakdi kredilerin en yaygın olanı teminat mektubu uygulamasıdır. Üçüncü bir kişiye karşı; bir işin yapılmasını , bir malın teslim edilmesini veya bir hizmetin görülmesini ya da bir paranın ödenmesini taahhüt eden bir kimsenin bu yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde belli bir miktarla sınırlı bir paranın yükümlü yerine ilgiliye ödeneceği vaadini bildiren belgeye "teminat mektubu" denilmektedir.

Banka (Garanti Veren): Teminat mektubunda güvence veren kurumdur. Banka, teminat mektubunu mevzuata uygun şekilde düzenler ve lehdarın taahhüdünü yerine getirmemesi halinde, işi yaptırana mektup bedelini ödemeyi garanti eder.

Muhatap (Garanti Alan): Garanti mektubunun verildiği resmi daire ve kurum veya gerçek ya da tüzel kişidir. Teminat mektubunu alan ve işin yapılmamasına karşın kendini güvenceye alandır.

Lehdar (Amir Borçlu): Yapacağı iş bankaca garanti edilen kredi müşterisidir. Taahhüt ettiği işi yapmaması durumunda lehdar, bankanın muhataba ödediği para ve bu paranın gecikme faizini bankaya ödemekle yükümlüdür.

Teminat Mektubunun Verilmesi ve Muhasebeleştirilmesi: Lehine teminat mektubu verilmesini isteyen müşteri, şubeye mektubunun konusunu, muhatabını, süresi ile tutarını bildiren bir talep mektubu verir veya bunları sözlü olarak bildirir. Müşteri ile istediği teminat mektubunun türüne göre "kontragaranti" denen bir sözleşme yapılır. Bu sözleşme; kredi limiti, talep üzerine teminat mektubu tutarının lehdara ödeneceği, bankanın müşteriye ihbar etmesi üzerine ödenen tutarın müşteri tarafından bankaya ödeneceği ve eğer teminat karşılığında verilmişse, bu kıymetlerin bankaya rehin edilmesi gibi konuları içerir.

Teminat Mektubunun Müşteri Tarafından Bankaya İade Edilmesi ve Muhasebeleştirilmesi: Teminat mektubu müşteri tarafından bankaya iade edildiğinde, teminat mektubunun banka tarafından ödenme riski ortadan kalkacaktır. İade edilen teminat mektubunun yeniden herhangi bir şekilde kullanılması ihtimalini ortadan kaldırmak üzere, iptal kaşesi basılarak kontragarantisi ile birlikte saklanır.

Teminat mektubunun geri alınması ile risk de ortadan kalkacağından riski gösteren nazım hesap kayıtları kapatılır. Ayrıca müşterinin teminat olarak verdiği nakdi veya diğer teminatların da müşteriye iade edilmesi gerekmektedir.

Teminat Mektubunun Tazmini ve Muhasebeleştirilmesi: Tazmin, sözlükte zarar ve ziyanı ödeme anlamında yer almaktadır. Teminat mektubu muhatabının, mektubun nakde çevrilmesini yazılı olarak talep etmesi halinde teminat mektubuna karşılık ödeme yapılır. Muhatap, teminat mektubunun tamamen tazminini isteyebileceği gibi kısmen de tazminini talep edebilir.