Banka Ve Sigorta Muhasebesi Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Banka bilançosunun pasifi, bankanın kaynaklarını göstermektedir. Finansal olmayan kuruluşların kaynak yapısı içerisinde öz kaynaklar önemli bir yer tutmaktadır. Banka gibi finansal kuruluşların yabancı kaynakları genellikle öz kaynaklarından daha fazladır. Bankaların kaynakları içerisinde en önemli payı mevduatlar almaktadır. Bankaların bir diğer fon kaynağı da T.C. Merkez Bankası’ndan reeskont ve avans alma yoluyla yapılan borçlanmadır.

Kaynak Sağlama İşlemleri

Günümüzde bankaların faaliyet alanı çok çeşitlenmiş olsa da esas olarak bankalar para ticareti yapan ve bu ticaretten kazanç elde etmeye çalışan işletmelerdir. Bu amaçla, bankalar değişik kaynaklardan sağladıkları fonları, ihtiyaç duyanlara kredi ya da başka yollarla aktararak onları finanse ederler. Bu işten faiz ya da başka adlarla aldıkları paylar, bankaların kazançlarının temel kaynağını oluşturur.

Mevduat Toplama Yoluyla Kaynak Sağlama İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankaların gerçek veya tüzel kişilerden belirli bir faiz karşılığında bir hesap açmak suretiyle topladıkları Türk parası veya yabancı paralara mevduat denir. Bankalar ister vadeli olsun, isterse vadesiz olsun topladıkları mevduat hesaplarına vadeye ve para miktarına bağlı olarak belirli bir faiz öderler. Mevduat hesapları bankaların fon kaynaklarının önemli bir unsurudur.

Mevduat Türleri

Açılan mevduat hesapları vadeli ya da vadesiz olabilmelerine göre, mevduat sahiplerinin kimliğine göre, mevduatın para birimine göre, mevduat sahibinin yerleşim yerine göre, verilecek faizin niteliğine göre ve faiz ödeme dönemlerine göre sınıflandırmak mümkündür.

Tasarruf Mevduatı ile İlgili İşlemler ve Muhasebeleştirilmesi

Tasarruf mevduatı, gerçek kişilerin tasarruf amacına yönelik olarak bankalarda açtırdıkları hesaplardır.

Genellikle vadeli olarak açılırlar. Çünkü bu tür hesaplarda mevduat sahibinin temel amacı faiz kazancı sağlamaktır. Ancak vadesizde olabilirler. Ticari işletmelere ait mevduat hesapları, bu kapsam içinde düşünülmemelidir. İster vadeli olsun, isterse vadesiz olsun ticari hesaplar bankalarda ayrı ele alınarak gruplandırılmaktadır.

Hesap Açılması ve Hesaba Para Kabul Edilmesi

Tasarruf mevduatı açılırken, müşteriden vergi kimlik numarası, nüfus hüviyet cüzdanı, pasaport veya ikametgâh belgesi gibi belgeler istenmektedir. Hesap açıldığında, banka tarafından müşteriye bir hesap numarası verilir. Sonra müşterinin adı soyadı, adresi, hesabın vadeli veya vadesiz olduğu, faiz oranı gibi bilgiler hesap kartına işlenir ve mevduat sahibinin imzası alınır. Ayrıca mevduat sahibine bir hesap cüzdanı verilir ve müşterinin hesabındaki işlemler ayrıntılı olarak bu cüzdanda da izlenir. Hesap kartı ile hesap cüzdanı arasında bir tutarsızlık olması durumunda hesap kartı üzerindeki tutarlar doğru kabul edilir.

Hesaptan Para Ödenmesi

Mevduat sahibi, hesap vadesiz olduğu için, istediği herhangi bir tarihte parasının tamamını ya da bir kısmını geri çekebilir.

Bankanın Bir Başka Şubesindeki Hesaba Para Kabul Edilmesi

Bankalar birçok şubesi olan ve coğrafi olarak tüm ülkeye yayılan işletmelerdir. Bu nedenle herhangi bir müşteri, bankanın aynı şehirde ya da başka bir şehirdeki şubesinden hesabına para yatırabilir ya da para çekebilir. Bu durumda işlem, müşterinin hesabının bulunduğu şubedeki hesabına para yatırmasından farklı olacaktır.

Başka Bir Şubedeki Hesaptan Para Çekilmesi

Başka bir şubeden, hesap sahibinin para çekmek istemesi durumunda ise yukarıdaki işlemin tersi söz konusudur. Eskiden bu işlem muhatap şube tarafından, hesap sahibinin mevduat hesabında yeterli paranın olup olmadığının sorulması ve daha sonra ödemenin gerçekleştirilmesi şeklinde yapılırdı. Bu işleme “Provizyon İsteme” denilmektedir. Günümüzde ise tüm bankacılık sistemi otomasyona bağlı olduğundan, şubeler kolaylıkla bilgisayar aracılığıyla ilgilinin hesabını görebilmekte ve müşterinin talebini hemen yerine getirebilmektedirler.

Hesaba Faiz Tahakkuk Ettirilmesi

Mevduat hesapları vadesiz olsalar da bankalar belirli bir oranda bu hesaplara faiz tahakkuk ettirirler. Bankadan bankaya değişmekle birlikte uygulanan faiz oranı, vadeli hesaplar için uygulanan faiz oranlarından çok daha düşüktür. Tüm mevduatlarda paranın yatırıldığı ve çekildiği gün için faiz hesaplanmaz. Faizin başlangıç tarihi “Valör Tarihi” olarak ifade edilir. Valör tarihi; paranın bankaya yatırıldığı günü takip eden ilk iş günüdür. Faiz hesaplanması ile ilgili bir diğer kavram “Vade”dir. Vade, valör tarihi ile hesabın kapatılma tarihi arasındaki süredir. Vade sonu tatil gününe denk geliyorsa hesabın kapatılması ilk iş gününe kadar uzar, ancak uzayan süre için faiz hesaplanmaz.

Vadeli Tasarruf Mevduatına İlişkin İşlemler

Yukarıda yer alan işlemler vadesiz tasarruf mevduatlarına ilişkin işlemlerin örnekleridir. Ancak tasarruf mevduat hesapları vadeli olarak ta açılabilmektedir. Burada kişilerin amacı ellerindeki fonları, vadeli olarak bankalara yatırmak ve bu işlemden bir kazanç sağlamaktır. Bankaların vadeli hesap açmaktaki temel amacı ise kaynak yönetimidir. Çünkü vadesiz açılan hesaplara kişiler her an müdahale ederek oradaki parayı bankanın kullanımından çıkarabilirler. Oysa vadeli tasarruf mevduatları açıldığında, bankalar burada toplanan fonları daha planlı bir şekilde kullanabilirler. Çünkü yapılan anlaşma gereği hesap sahibi belirli bir vade ile bu hesapta toplanan paranın kullanımını bankaya devretmektedir.

Diğer Mevduat Hesapları ile İlgili İşlemler ve Muhasebeleştirilmesi

Bankalar gerçek kişiler dışında, değişik kanallardan mevduat toplayabilirler. Bu mevduat türleri aşağıdaki ana başlıklar altında ele alınmaktadır.

• Resmi kuruluşlar mevduatı
• Ticari kuruluşlar mevduatı
• Diğer kuruluşlar mevduatı
• Bankalar arası mevduat

Hesabın Açılması ve Hesaba Para Kabul Edilmesi

Bankalar, hesap açtıran kurum ya da kuruluştan özellikle hesaptan para çekilmesi ya da diğer işlemlerin yapılması ile ilgili yetkili imzaya ilişkin bilgileri alarak ve buna ilişkin bir taahhütname imzalatarak mevduat hesabını açarlar. Çünkü bu kuruluşlar çoğunlukla gerçek kişiler değil, kamu ya da özel tüzel kişiliği olan kuruluşlardır. Bu nedenle söz konusu işletmeler ya da kuruluşları temsile yetkili olanların ya da banka işlemlerini takip etmekle yetkili olanların banka sözleşmesine imza atması ve imza sirküleri ile bu imzayı doğrulaması gerekir.

Hesaptan Para Ödeme

Ticari mevduat sahipleri, hesaplarından nakit para çekebileceği gibi, çek defteri kullanarak ya da bankaya ödeme talimatı göndererek hesaplarındaki parayı çeşitli amaçlar için kullanabilirler. Ayrıca banka kartı kullanarak ta hesaplarından para çekebilirler.

Hesaptan, Hesaba Nakil (Virman)

Alacaklı cari hesap sahipleri, istediklerinde kendi hesaplarında bulunan bir miktar parayı, bir talimat mektubu yazarak, bankanın aynı şubedeki kendi adlarına ya da başkası adına olan başka bir hesaba naklini yapabilirler. Bu işleme bankacılıkta virman denilmektedir. Banka bu tür işlemi kendi şubesinde bulunan iki hesap arasında yapacaktır. Günümüzde hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri banka aracılığıyla yapılmaktadır. Bu nedenle hesaplar arası virman işlemlerinin yükü artmıştır. Maaş günü geldiğinde işletmelerin hesaplarında bulunan paralar, çalışanların hesaplarına virman yoluyla aktarılmaktadır.

Hesaba Faiz Tahakkuku

Alacaklı cari hesaplara da tasarruf mevduat hesaplarında olduğu gibi genellikle yıl sonlarında faiz tahakkuk ettirilir. Hesaplar kapatılmadığı için tahakkuk eden faiz müşteri hesabına alacak kaydedilir. Tahakkuk ettirilen faizden banka gelir vergisi kesintisi yaparak, müşteri adına ilgili vergi dairesine beyan eder ve ödeme yapar.

Hesabın Kapatılması

Gerek ticari mevduat sahipleri, gerekse diğer mevduat sahipleri bankalar nezdinde açtırdıkları hesapları çeşitli nedenlerle kapatabilirler. Örneğin başka bir bankayla çalışılması, işletmenin ya da kuruluşun kapanması, vadeli hesabın vadesinin dolması, yeni bir hesaba geçiş yapılması… vb. sebeplerle bankada bulunan hesap kapatılabilir. Sebebi ne olursa olsun, hesap kapanırken banka kapanış tarihine kadar hesaba işlenecek faizi hesaplar ve daha sonra hesabı kapatarak ilgili işletme ya da kuruluşa hesap bakiyesinde yer alan tutarı nakden öder. Bu işlem ilgilinin başka bir hesabı bulunması durumunda hesaben de yapılabilir.

Vadeli Ticari Mevduat ya da Diğer Mevduatlara İlişkin İşlemler

Ticari işletmeler ya da resmi ve diğer kurumlar bankalara vadeli mevduat hesabı açtırabilirler. Özellikle sosyal güvenlik kurumları, sendikalar, dernekler, kooperatifler, ticaret şirketler vb. kurum yada kuruluşlar ellerindeki atıl fonları bankalardaki vadeli hesaplara yatırırlar. Burada amaç ellerindeki fonlardan bir kazanç sağlamaktır.

Bu tür fonların vadeli hesap olarak değerlendirilmesi, bankaların da işine gelmektedir. Çünkü vadeli hesapta toplanan fonları yönetmek daha kolaydır. Bu tür işlemlerde müşteri sadakati daha yüksektir.

Merkez Bankası Yoluyla Kaynak Sağlama İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi

Bankaların bir başka kaynak sağlama aracı Merkez Bankası işlemleridir. Buradan sağlanan kaynaklar bildiğimiz klasik anlamdaki kaynaklardan farklıdır. Esas itibarıyla bu kaynaklar Merkez Bankasından kredi kullanma şeklinde gerçekleşmektedir. Ancak bu kredilerde bildiğimiz klasik anlamdaki krediler değildir.

Müşteri Senetlerinin Reeskonta Verilmesi

Bankalar müşterilerden topladıkları senetleri Merkez Bankasına iskonto ettirerek, yani reeskonta tabi tutarak, senet karşılığı kredi kullanmakta, senedi vadesinden hemen önce geri alarak Merkez Bankasına senet bedelini ödemektedir. Bu işlemin karşılığında Merkez Bankasına belirli bir oranda faiz ödenmektedir. Bu faiz oranı, diğer bankaların uyguladığı oranlardan nispeten daha düşük olduğu için, bankalar bu tür senetleri Merkez Bankasına iskonto ettirmeyi tercih etmektedirler.

Avans Kredi Kullanılması

Bankaların, Merkez Bankasından kredi kullanmasının diğer bir yolu da sahip olduğu ve Merkez Bankası tarafından kabul edilebilecek varlıkların teminata verilerek avans kredi çekilmesidir. Devlet tahvili, hazine bonosu, hisse senedi, tahvil, senet, değerli maden… vb. varlıklar teminat olarak Merkez Bankasına verilebilecek varlıkların örnekleridir.

Mevduat Munzam Karşılıkları

Bankalar topladıkları mevduatın belirli bir kısmını Merkez Bankası Kanunu’na göre “mevduat munzam karşılığı” olarak, Merkez Bankası’na yatırmak zorundadır. Bu işlemlerin takibini banka genel müdürlüğü yapar. Haftalık olarak mevduat hesaplarındaki paraların belirli bir oranı munzam karşılık olarak yatırılır. Mevduat azalmış ise yatırılan karşılıklar geri çekilir. Bu karşılıklar hem Türk Lirası mevduat için, hem de yabancı para karşılığı mevduat için yatırılmaktadır. Karşılık oranı Merkez Bankası’nın para ve faiz politikalarına göre değişmektedir.

Diğer Kaynak Sağlama İşlemleri

Bankalar anonim şirket statüsünde kurulan bir ticari işletmedir. İşi para ticaretidir ama şirket statüsünde birçok iştiraki, bağlı ortaklığı ya da işletmesi bulunabilir. Kurdukları fonlardan, menkul ya da gayrimenkul yatırım ortaklıklarından, repo ve ters repo işlemlerinden çeşitli kaynaklar sağlayabilirler. Bankaların bir başka fon sağlama aracı para ya da sermaye piyasasına menkul kıymet ihracı şeklinde gerçekleşir. Banka varlığı kaynak gösterilerek, varlığa dayalı menkul kıymet ihracı yapılması, tahvil ya da bono ihracı yoluyla piyasadan fon sağlanması mümkündür. Ayrıca ulusal ya da uluslararası piyasalardan borçlanmak suretiyle kredi sağlanması bir diğer fon sağlama aracıdır.