Bankacılık Hizmet Ürünleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim
Bankacılıkta Mevduat Ve Kredi İşlemleri
- Özet
- Sorularla Öğrenelim
Bankacılık sektöründe finansal aracılık ne demektir?
Bankacılıkta finansal aracılık, birbirini tamamlayan iki temel hizmetin (Mevduat ve Kredi) bütünselliği ile sağlanan bir işlevi ifade eder.
Mevduat nedir?
Mevduat, bankalara tevdi edilen, yatırılan, eş deyişle bankalar tarafından kabul edilen, toplanan paralardır.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda mevduat; “Yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında, istendiğinde ya da belli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen para” olarak tanımlanmaktadır.
Mevduat işlemleri zaman içerisinde nasıl bir değişiklik göstermiştir?
Mevduat işlemleri, başlangıçta para ve benzeri likit varlıkların saklanması amacına yönelik olarak ortaya çıkmış ama zamanla toplumun parasal kaynaklarının değerlendirilmesine yönelik uygu- lamalarla boyut kazanmıştır. Paranın ve değerinin korunmasının parayı kazanmak kadar hatta daha zor olduğu fark edildikçe mevduatın önemi artmaktadır. Öncelikle birikim sahiplerine paralarının değerinin korunması ve yeterince getiri sağlanması için hizmetler geliştirilmiş sonra mevduat işlemleri ile bağlantılı finansal yenilik niteliğindeki bir takım finansal yatırım ürünleri müşterilerin farklı beklentilerini karşılamak üzere mevduat hizmetleriyle bağlantılı olarak hizmete sunulmuştur.
Ticari banka nedir?
Ticari Bankalar, “Kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleridir".
Katılım bankası nedir?
Katılım Bankaları “Katılım fonları toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleridir".
Mevduat toplama yetkisi hangi banka türlerine tanınmıştır?
Mevduat toplama yetkisi sadece ticari bankalara tanınmış bir ayrıcalıktır. Ülkemizde Ticari Bankaların dışında ayrıca Kalkınma Bankaları ve Yatırım Bankaları da bulunmakta olup bu banka türlerinin mevduat kabul etme yetkileri yoktur.
Para bankalara hangi amaçlarla mevduat olarak yatırılmaktadır?
Paranın bankalara mevduat olarak yatırılması üç farklı amaçla yapılabilmektedir:
- sadece saklamak amacıyla,
- sadece sağlayacağı getiri gözetilerek,
- bir yandan saklarken bir yandan da kazanç sağlamak düşüncesiyle.
Karz sözleşmesi nedir?
Borçlar Kanunu 306. maddeye göre ‘‘karz öyle bir akittir ki onunla ödünç veren, bir miktar paranın veya diğer bir misli şeyin mülkiyetini ödünç alan kimseye nakil ve bu kimse dahi buna karşı bir miktar ve vasıfta müsavi aynı neviden şeyleri vermekle mükellef olur.’’ Karz sözleşmesinin paralarını saklanmasından çok işletmek amacıyla tutan mevduat sahiplerinin beklentilerini karşıladığı anlaşılmaktadır.
Usulsüz tevdiat sözleşmesi nedir?
Borçlar Kanunu m.472’ye göre “usulsüz tevdi ise mudi (saklatan) tarafından verilen bir miktar para, misli eşya veya kıymetli evrakın müstevdi (saklayan) tarafından emin bir yerde saklanması ve belirli bir süre sonunda veya istendiğinde mislen geri verilmesi borcunu doğuran bir akittir.” Usulsüz tevdi görüşüne göre ise bankaya asıl olarak işletmek için değil saklamak amacıyla para yatırılır.
Paraların bankalardaki mevduat hesaplarında saklanmasının faydaları nelerdir?
Paraların bankalardaki mevduat hesaplarında saklanması birçok finansal avantaj ve kullanım kolaylığı sağlamaktadır:
- Birikimler ve duran paralar bankada güvence altında saklanır, çeşitli tehlikelerden uzak kalır.
- Mevduat olarak tutulmakla, servetlerin likit ve kullanışlı yapısı korunmuş olur.
- Faiz ya da benzeri getiriler sağlanarak servetin/ birikimin, hem enflasyon aşındırmasından korunması hem de kazanç kaynağı olarak değerlendirilmesi mümkün olur.
- Çeşitli ödeme ve tahsilatlar, bankaların teknik desteği ile elektronik ortamlarda kolaylıkla ve güvenle gerçekleştirilir.
- Banka kartı ve çek gibi çeşitli finansal kolaylıklardan yararlanılır.
- Bankalarca sunulan kredi olanaklarından ve çeşitli finansal hizmetlerden yararlanma öncelikleri elde edilir.
Vade açısından mevduat türleri nelerdir?
Vade açısından mevduat türleri şunlardır (S:6, Şekil 1.1):
- Vadesiz Mevduat,
- İhbarlı Mevduat,
- Vadeli Mevduat,
- Birikimli Mevduat.
Kaynakları açısından mevduat türleri nelerdir?
Kaynakları açısından mevduat türleri şunlardır (S:6, Şekil 1.1):
- Tasarruf Mevduatı,
- Ticari Kuruluşlar Mevduatı,
- Bankalar Mevduatı,
- Resmi Kuruluşlar Mevduatı,
- Diğer Kuruluşlar Mevduatı.
İhbarlı mevduat nedir?
İhbarlı mevduat: Çekileceği tarihten yedi gün önce yazılı bir ihbar verilmek suretiyle çekilebilecek mevduattır.
Katılım fonlarının vadeleri hangi şekillerde belirlenmiştir?
Özel fon havuzları biçimindeki katılma hesapları hariç olmak üzere, katılım fonlarının vadeleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
- Özel cari hesap: Katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen vadesiz fonların oluşturduğu hesaplardır.
- Katılma hesapları: 1 ay vadeli, 3 aya kadar vadeli (3 ay dahil), 6 aya kadar vadeli (6 ay dahil), 1 yıla kadar vadeli ve 1 yıl ve daha uzun vadeli (1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık kar payı ödemeli) olarak açılabilecek hesaplardır.
- Birikimli katılma hesabı: Asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya olanak tanıyan katılma hesabıdır.
Müşterek mevduat hesaplarında düzenlenen iki farklı uygulama nedir?
Müşterek mevduat hesaplarında iki farklı uygulama düzenlenebilir:
- Teselsüllü (Zincirlemesiz) Ortak Hesaplar: Hesap üzerinde hesap sahiplerinin ayrı ayrı tasarrufta bulunabildiği ortak hesaplardır. Bu hesap her bir hesap sahibi tarafından tek başına kullanılabilir.
- Teselsülsüz (Zincirlemeli) Ortak Hesaplar: Hesap üzerinde hesap sahiplerinin birlikte tasarrufta bulunabildiği ortak hesaplardır. Bu hesaptan ödeme hesap sahiplerinin birlikte imzası üzerine yapılır.
Mevduat tipleri nelerdir?
Mevduat tipleri (S:7, Şekil 1.2)'de belirtildiği gibi şunlardır:
- Türk Lirası mevduat hesapları,
- Döviz tevdiat hesapları,
- Çok para birimli mevduat hesapları,
- Çift paralı (opsiyonlu) mevduat hesapları,
- Altın tevdiat hesapları.
Vadesiz hesaplara nasıl fazi verilebilir?
Uygulamada vadesiz hesaplara genellikle faiz verilmemektedir. Faiz verilmesi özel olarak kararlaştırılırsa, ancak yılsonunda ya da hesabın kapatılmasında tahakkuk ettirilebilir.
Vadesiz mevduat hesapları türleri nelerdir?
Vadesiz mevduat hesap türleri şunlardır:
- Alt limitli (yatırıma yönelik) vadesiz mevduat hesapları,
- Kredili vadesiz mevduat hesapları (KMH).
Vadeli mevduat hesapları türleri nelerdir?
Vadeli mevduat hesapları türleri şunlardır:
- Birikimli mevduat hesapları,
- Serbest vadeli (vadesi bozulmayan) mevduat hesapları.
Çok para birimli mevduat hesaplarının faydası nedir?
Çok para birimli (arbitrajlı) mevduat hesabı, vadesi boyunca, istendiği zaman, istenen farklı bir para birimlerine geçiş olanağı sunan dolayısıyla para birimleri arasında arbitraj yapılmasına fırsat tanıyan bir mevduat ürünüdür.
Ükemizde mevduatın ve katılım fonlarının sigortalanması yetki ve görevi hangi kuruluşa aittir?
Ülkemizde mevduatın ve katılım fonlarının sigortalanması yetki ve görevi, bir kamu tüzel kişiliği olan Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na (TMSF) aittir.
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun (TMSF) gelir kaynakları nelerdir?
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'nun gelir kaynakları Bankacılık Yasasının 130. Maddesinde sayılmış olup özetle;
- Mevduat ve katılım fonu sigortası primlerinden,
- Zamanaşımına uğrayan mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan,
- Kuruluş izni verilen bankaların kurucularının, faaliyete geçiş tarihinden itibaren bir yıl içerisinde, asgari sermayenin yüzde onu tutarında Fona yatıracakları sisteme giriş payından,
- Yasa hükümlerine aykırılık dolayısıyla hükmolunacak adli para cezalarının yüzde ellisi ile verilecek idari para cezalarının yüzde doksanından oluşmaktadır.
Mevduat hesaplarında zaman aşımı nedir?
Bankacılık Yasası hükümleri gereğince; bankalardaki mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan, hak sahibinin en son talebi, işlemi ya da herhangi bir yazılı talimatı tarihinden başlayarak 10 yıl içinde aranmayanlar zaman aşımına tabi olmaktadır. Zaman aşımına uğrayan her türlü mevduat ve alacaklar banka tarafından hak sahibine ulaşılamaması durumunda yapılacak ilandan sonra Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na (TMSF) gelir kaydedilmek üzere devredilmektedir.
Mevduat hesaplarının kapanış biçimleri nelerdir?
Mevduat hesapların kapanışı aşağıda sayıldığı gibi farklı nedenlere dayanabilmekte ve farklı biçimlerde gerçekleşebilmektedir:
- Hesap sahibinin isteği ile hesabın kapatılması,
- Hizmet sözleşmesinin iptaliyle hesabın kapatılması,
- Hesap cüzdanının kaybedilmesi ile hesabın kapatılması,
- Zaman aşımı ile hesabın kapatılması,
- İflas masasının talimatı ile hesabın kapatılması,
- Bankanın mevduat kabul izninin kaldırılması ile hesabın kapatılması,
- Mevduat sahibinin ölümü ile hesabın kapatılması.
Valör nedir?
Valör, mevduat faizi hesaplanmasında, faiz hesabına esas oluşturan tarihe valör tarihi denir. Paranın bankaya yatırıldığı günü takip eden ilk iş günü valör tarihidir. Vadeli hesaplar, vadelerinde çekilmeden yenilendikleri takdirde, önceki hesabın vade sonu tarihi yeni hesabın valör tarihi olmaktadır.
Bir kredi işleminde geçerli olan etmenler nelerdir?
Bir kredi işleminin yapısı ve boyutları incelendiğinde onun karakterini oluşturan bir takım etmenlerin varlığı görülür:
- Güven, verilen kredinin geri dönüşüne ilişkin bir beklentidir. Güvencelerle desteklenir.
- Güvence (Teminat), güvenle ters orantılı olarak alınan kefaletler, rehinler, ipotekler ve temlikler (Kurumsal Garantörlükler).
- Risk, koşullara göre farklı derecelerde olacağından her bir kredi için özel olarak değerlendirilmesi esastır.
- Getiri (Verim), risk derecesiyle ters orantılı olması gereken bir etmendir.
- Kreditör, kredi niteliğindeki para, mal ya da garantiyi veren taraf.
- Borçlu, krediyi alan ve geri ödeme ya da yükümlülüğünü yerine getirme durumunda olan taraf.
- Tutar, para ya da mal olabildiği gibi bir garanti de olabilir.
- Süre uzadıkça riskin yükselmesi ve bunu karşılamak üzere öteki etmenlerin de yükseltilmesi esastır.
Ölçütlerine göre kredi türleri nelerdir?
Banka kredileri çok farklı ölçütlere göre sınıflandırılabilmektedirler:
- Nitelikleri açısından krediler,
- Vadeleri açısından krediler,
- Güvence (teminat) durumları açısından krediler,
- Güvence (teminat) türleri açısından krediler,
- Kaynakları açısından krediler,
- Amaçları açısından krediler,
- Kulanıcıları açısından krediler,
- Kullanım yeri ve kesimi açısından krediler,
- Banka yetki süreci açısından krediler,
- Bankacılık uygulama yöntemleri açısından krediler.
Güvence türleri açısından kredi çeşitleri nelerdir?
Güvence (teminat) türleri açısından krediler şunlardır:
- Kefalet karşılığı verilen krediler; bu tür kredilerde teminat, güvenilen bir kişinin ya da firmanın kefaleti olmaktadır. Kredi sözleşmesine alınması esastır.
- Rehin karşılığı verilen krediler; rehin alınan varlığa göre farklı isimlerle anılırlar. Her birinin güvencesinden kaynaklanan özgün bir yapısı vardır. Başlıca örnekleri; senet karşılığı krediler, emtia rehni karşılığı krediler, altın rehni karşılığı krediler.
- İpotek karşılığı verilen krediler; taşınmaz mülk ya da gemi rehni karşılığı verilen kredilerdir.
- Alacak temliki karşılığı verilen krediler; kredilendirilen müşterinin bir alacağını bankaya devretmesi karşılığında kullandırılan kredilerdir.
Bankalarda kredi uygulama sürecinin basamakları sırasıyla nelerdir?
Bankalarda kredilendirme işlemleri belli bir işlemler sıralaması biçiminde gerçekleşmekte, böylece oluşan basamaklar sağlıklı bir ilerlemeye yardımcı olmaktadır:
- Müşteriyle ön görüşme ve kredi başvurusu,
- Kredi analizi ve müşterinin kredi yaraşırlı- ğının belirlenmesi,
- Kredinin yapılandırılması,
- Kredinin izlenmesi,
- Kredinin kapanması (Ödenerek sonlanması ya da yasal takiple tasfiye edilmesi).
Bankalarda kredilendirme ilkeleri nelerdir?
Bankalar ve kredi kurumları, kredilendirme işlemlerini, kendi stratejileri doğrultusunda esnetmek, genişletmek ve çeşitlendirmek koşullarıyla, belli ilkelere dayandırırlar. Bu ilkelerin genel kabul görmüş başlıcaları şöyle sayılabilir:
- Sağlamlık ilkesi,
- Verimlilik ilkesi,
- Akışkanlık ilkesi,
- Uygunluk ilkesi,
- Yaygınlık ilkesi,
- Yapısal denge ilkesi.