aofsoru.com

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Veri Çözümleme Teknikleri

1. Soru

Veri ne demektir?

Cevap

Veri, araştırmanın merkezindeki nesne, olgu ya da bireylerden gözlem, görüşme, anket, ölçek ya da deney gibi yöntemler yardımıyla toplanan her türlü bilgiye verilen genel bir addır.


2. Soru

Değişken nedir ve kaça ayrılır?

Cevap

Değişken, araştırmalarda birey, nesne ya da olgular ile ilgili ölçebildiğimiz özelliklerin her biridir. Değişkenler: • Nicel • Nitel olarak ikiye ayrılır.


3. Soru

Nicel değişkenler nerede kullanılır?

Cevap

Nicel değişkenler herhangi bir özelliğin bir birey ya da nesnede sayısal olarak hangi miktarda olduğunu betimlemekte kullanılır.


4. Soru

Nitel değişkenlerle yapılan ölçümün amacı nedir?

Cevap

Nitel değişkenler ile yapılan ölçümün amacı çoğunlukla sahip olunan bir özelliğe göre birey ya da nesneleri sınırlandırmaktır.


5. Soru

Sürekli ve süreksiz değişken nedir?

Cevap

Değişkenler aldıkları değerler sınırlı sayıda olduğu zaman süreksiz, sınırsız sayıda olduğu zaman ise sürekli değişken olarak adlandırılır.


6. Soru

Cinsiyet değişkeni ne tür bir değişkendir?

Cevap

Süreksiz değişkendir, çünkü sadece erkek ve kadın olmak üzere yalnızca iki değer alabilir.


7. Soru

Sürekli değişkenlere ne gibi örnekler verilebilir?

Cevap

Başarı testlerinden alınan puanlar, tutum ve kişilik ölçekleri ya da yaş.


8. Soru

Araştırmalarda ölçek türleri kaça ayrılır?

Cevap

• Sınıflama (adlandırma), • Sıralama (dereceleme), • Eşit aralıklı, • Oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır.


9. Soru

Bu ölçek türleri arasındaki farklar nelerdir?

Cevap

Ölçülen özelliğe bir isim verilebiliyorsa sınıflama ölçeği kullanımı söz konusudur. Birey ya da nesneler belli bir ölçüte göre sıralanabildiği zaman kullanılan ölçek sıralama ölçeğidir. Değişkenin gerçek miktarını yansıtan tek ölçek oranlı ölçektir. Oranlı ölçekte mutlak sıfır noktası vardır. Yani sıfır değeri ölçülen özelliğin miktar olarak var olmadığını gösterir. Eşit aralıklı ölçekte sıfır noktası vardır. Ancak bu sıfır noktası keyfi ve görecelidir, yani mutlak yokluk ifade etmez.


10. Soru

Sıralama ölçeği nedir?

Cevap

Birey ya da nesneler belli bir ölçüte göre sıralanabildiği zaman kullanılan ölçek sıralama ölçeğidir. Sıralama ölçeğinde hangi birey ya da nesnenin önde olduğu bilinir; ancak tam olarak ne kadar daha önde ya da geride olduğu bilinmez.


11. Soru

Aralık ölçeğinde sıfır noktası neyi ifade eder?

Cevap

Aralık ölçeğinde sıfır noktası vardır; ancak termometrede olduğu gibi mutlak yokluk anlamına gelmez.


12. Soru

Değişkenin gerçek miktarını yansıtan tek ölçek hangisidir?

Cevap

Oranlı ölçektir ve mutlak (gerçek) sıfır noktasına da sahiptir.


13. Soru

Ölçek çeşitleri arasındaki farklar nelerdir?

Cevap

• Sınıflma ölçeği; isimlendirme ve gruplandırma, miktar ifadesi yoktur. • Sıralama ölçeği; veriler değer değil sıra ifade edecek şekilde sıralanır. • Eşit aralıklı ölçek; sayılar değer ifade eder, miktar ölçülebilir, sıfır noktası görecelidir. • Oranlı ölçek; mutlak sıfır noktası vardır, oransal karşılaştırma yapılabilir.


14. Soru

Dilek sınıf birincisi, Seda ikinci, Enver üçüncü nasıl bir ölçektir?

Cevap

Sıralama ölçeğidir. Veriler değer değil sıra ifade edecek şekilde sıralanmıştır.


15. Soru

Erkek ve kadınlar nasıl bir ölçektir?

Cevap

Sınıflama ölçeğidir çünkü isimlendirme, gruplandırma, miktar ifadesi yoktur.


16. Soru

Sıcaklık Eskişehir’de 10, Ankara’da 20 derece nasıl bir ölçektir?

Cevap

Eşit aralıklıdır. Sayılar değer ifade eder, miktar ölçülebilir, sıfır noktası görecelidir.


17. Soru

Başarı testleri ile Likert maddelerin bulunduğu verilerin girilmesinde nasıl bir fark vardır?

Cevap

Başarı testlerinde bir katılımcının yanlış yanıtladığı her bir soru için ilgili soru ile katılımcının kesiştiği hücreye sıfır yazılırken, Likert tipi maddelerin bulunduğu tutum ölçeklerinde en düşük puan olarak bir yazılır. Yani maddeye olası en olumsuz yanıt verilmiş olsa bile katılımcı ilgili soruyu doğru bir biçimde yanıtlamakta başarısız olmuş gibi sıfır vermek doğru değildir. Programda her satır bir denek ya da katılımcı, her sütun ise bir değişken için kullanılır. Daha sonra her katılımcının ilgili değişkenlerden aldığı değerler sayısal olarak girilir.


18. Soru

Veri toplama araçlarında güvenirliğin artırılması için neler yapılabilir?

Cevap

Güvenirliğin arttırılması için veri toplama araçlarında aralara ters biçimde yazılmış maddeler de serpiştirilir. Ters sorulmuş olan maddelerin tersten kodlanması, daha sonra maddelerin ortalamalarının alınması gerekir. Veri girişi yapılırken hangi değişkenin nasıl kodlandığına ilişkin bir kodlama rehberi hazırlamakta yarar vardır.


19. Soru

Veriler ile ilgili çözümlemeleri gerçekleştirmeden önce neler yapılmalıdır?

Cevap

Öncelikle hatalı girilmiş veri olup olmadığını incelemek gerekir. Yani bir değişkende önceden belirlenen değer aralığının dışında değerlerin yer almaması gerekir. Süreksiz değişkenlerde boş ya da hatalı veri varsa doğru veri bilinmediği sürece bu veriler ilgili analizlerin dışında tutulurlar. Sürekli değişkenlerde de hatalı verilerin analiz dışında tutulması en doğrusudur. Hatalı verilerin bulunduğu hücrelere değişkenin aritmetik ortalamasının yazılması da önerilebilir. Üzerinde çalışılacak veri seti ve kodlama rehberi hazırlanıp hatalı veriler ile ilgili önlemler alındıktan sonra çözümleme aşamasına geçilebilir.


20. Soru

Sayısal verilerin çözümlenmesinde izlenen istatistik türleri nelerdir?

Cevap

• Betimsel istatistikler, • Yordamsal istatistikler olmak üzere iki başlık altında incelemek olanaklıdır.


21. Soru

Bir değişken içerisinde her bir değerin ya da değer kümesinin kaç kez tekrar ettiği, değerlerin merkez olarak seçilen bir nokta etrafında nasıl bir dağılım gösterdiği, orta noktaya ya da birbirlerine göreceli olarak nasıl bir uzaklıkta oldukları gibi özet bilgileri kapsayan istatistik türü nedir?

Cevap

Betimsel istatistiklerdir.


22. Soru

Frekans Dağılımı ne demektir?

Cevap

Frekans Dağılımları, bir değişken içerisinde her bir değerin ya da değer kümesinin kaç kez tekrar ettiğini görmeye yarayan araçlardır.


23. Soru

Başlıca Frekans Dağılımı gösterme biçimleri nelerdir?

Cevap

• Sütun grafiği, • Gövde yaprak grafikleri, • Histogram, • Çizgi ve daire grafiği gibi pek çok görsel yöntem vardır.


24. Soru

Histogram ve sütun grafiği arasında ne fark vardır?

Cevap

Histogramın sütun grafiği ile biçim ve amacı aynıdır. Aradaki tek fark histogramın sürekli değişkenler için, sütun grafiğinin ise süreksiz değişkenler için kullanılmasıdır.


25. Soru

Frekans dağılımını göstermede kullanılan betimsel istatistikler nelerdir?

Cevap

Merkezi eğilim, Merkezi değişim(yayılma) ve Standart puanlar olmak üzere üç ana başlıkta inceleyebiliriz.


26. Soru

Merkezi Eğilim (Yığılma) nasıl ölçülür ve yaygın ölçüm çeşitleri nelerdir?

Cevap

Merkezi eğilime ulaşmak için bir değişkeni oluşturan değerlerin merkez noktası belirlenir ve değerlerin bu nokta etrafındaki dağılımları betimlenir. Merkezi eğilimi betimlemek için yaygın olarak kullanılan ölçümler: • tepedeğer (mod), • ortanca (medyan) ve • aritmetik ortalamadır.


27. Soru

Merkezi Değişim nedir ve yaygın ölçüm çeşitleri nelerdir?

Cevap

Ölçme sonuçlarının merkezi eğilim etrafında nasıl bir yayılım/saçılım gösterdiğine yönelik bilgi verir. Merkezi değişimi betimlemek için en sık kullanılan değerler: dizi genişliği ve standart sapmadır.


28. Soru

Standart sapma (S), nedir?

Cevap

Standart sapma (S), bir dizilimdeki tüm katılımcıların ortalamaya olan uzaklıklarının ortalamasını görmeye yarayan, grubun ne kadar homojen ya da heterojen olduğunu betimleyebilen bir değerdir.


29. Soru

Normal dağılımda standart sapma nasıl olur?

Cevap

1. Normal bir dağılımda puanların yüzde 68.26’sı ortalamanın bir standart sapma altı ile bir standart sapma üstü arasında yer alır. 2. Aynı dağılımda tüm notların yüzde 95.44’ü ortalamanın iki standart sapma altı ile iki standart sapma üstü arasında yer alır. 3. Öğrencilerin yüzde 99.74’ü ortalamanın üç standart sapma üstü ile üç standart sapma altı arasında yer alır.


30. Soru

Standart puan ve ham puan farkı nedir?

Cevap

Ham puanlar bireyin grup içerisindeki yeri ile ilgili bilgi vermezken standart puanlar tam olarak grup içerisindeki yerini görmemizi sağlar.


31. Soru

z puanı adı verilen standart sapma nasıl elde edilir?

Cevap

Bireylerin ortalamaya olan uzaklıklarının standart sapma cinsinden verilmesi ile z puanı adı verilen standart puan elde edilir. z puanlarında ortalama değer sıfır olarak hesaplanır. Bu puanlar yardımıyla bireylerin ortalama değerin kaç standart sapma altında ya da üstünde oldukları görülür.


32. Soru

Başka bir standart puan olan yüzdelik sıra (percentile rank) ne ifade eder?

Cevap

Bu değer, belli bir puan ya da o puanın altında değerlere sahip olan katılımcı sayısının toplam sa- yının yüzde kaçı olduğunu söyler.


33. Soru

Süreksiz değişkenlerde boş ya da hatalı veri varsa ne yapılmalıdır?

Cevap

Doğru veri bilinmediği sürece bu veriler ilgili analizlerin dışında tutulurlar. Hatalı değişken miktarı toplam katılımcıların yüzde 15’ine ulaşmadığı sürece hatalı verilerin bulunduğu hücrelere değişkenin aritmetik ortalamasının yazılması da önerilebilir.


34. Soru

Mükemmel bir normal dağılımın özellikleri nelerdir?

Cevap

Bir çanı andıran mükemmel bir normal dağılım eğrisinde verilerin yüzde 50’si ortalamanın sağında, yüzde 50’si ise ortalamanın solunda yer alır ve aritmetik ortalama, ortanca ve tepedeğer birbirine eşittir.


35. Soru

Çarpık dağılım nedir ve kaça ayrılır?

Cevap

Puanların büyük bir kısmı düşük ya da yüksek uçlarda toplanmışsa dağılım çarpık- tır. Böyle bir dağılım, puanların büyük bir bölümü düşük değerlerde yığılmışsa sağa çarpık (pozitif kayışlı), puanların büyük bir bölümü yüksek değerlerde yığılmışsa sola çarpık (negatif kayışlı) dağılım olarak adlandırılır.


36. Soru

Normal dağılım karşısındaki bir başka tehdit unsuru basıklık nedir?

Cevap

Basıklık sorunu normal dağılımı temsil eden çanın dik bir kule gibi çok sivri (sivri dağılım) ya da hız tümsekleri gibi yayvan (basık dağılım) olduğu durumlarda yaşanır.


37. Soru

Mükemmel bir normal dağılımın çarpıklık ve basıklık değerleri kaç olmalıdır?

Cevap

Mükemmel bir normal dağılımın çarpıklık ve basıklık değerleri sıfırdır. Bu değerler -1.0 ile +1.0 arasında olduğu sürece normal dağılım bağlamında sorun yaşanmadığı söylenebilir.


38. Soru

Dizi genişliği ya da dağılım aralığı ne demektir?

Cevap

Bir veri dizisindeki en yüksek değer ile en düşük değer arasındaki farktır.


39. Soru

Bir sınavdan alınan en yüksek not 82, en düşük not 60 ise dizi genişliği kaçtır?

Cevap

22’dir.


40. Soru

Eğer gruplandırılmış frekans dağılımı tablosu kullanılmışsa ve bu nedenle bireysel puanlar bilinmiyorsa, dizi genişliği nasıl hesaplanır?

Cevap

En düşük ve en yüksek değere sahip olan grupların orta noktaları belirlenir ve bu noktalar arasındaki fark bulunur.


41. Soru

Yordamsal İstatistiklerin işlevi nedir?

Cevap

Yordamsal istatistikler istatistiklerden yola çıkılarak evren hakkında genellemeler yapabilme olanağı sağlar, çünkü sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda evrenin tamamına erişmek çoğu zaman olanaklı değildir. Evreni yeterince iyi temsil eden bir örneklem seçilir ve bu örneklemden alınan betimsel istatistiklerden yola çıkılarak evren parametreleri hakkında genellemeler yapılmaktadır. Ayrıca iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi görmek veya grupları birbirleriyle karşılaştırmak için de kullanılır.


42. Soru

Hipotez Testi nedir?

Cevap

Hipotez testinde araştırma başında birtakım hipotezler (denenceler) geliştirilir ve yapılan istatistiksel testler yardımı ile bu hipotezler denenir. Yordamsal istatistiğin en sık kullanılan türüdür.


43. Soru

Standart bir hipotez testi gerçekleştirmenin kaç aşaması vardır?

Cevap

6 aşaması bulunmaktadır: 1. Sıfır hipotezini belirtme 2. Karşı hipotezi belirtme 3. Anlamlılık düzeyini seçme (Sosyal bilimlerde genellikle 0.05 olarak belirlenir) 4. Örneklemden veri toplama ve verileri özetleme 5. Örneklemden elde edilen test istatistiğini, anlamlı fark olup olmadığını görmek amacıyla ölçüt olarak kabul edilen değerle karşılaştırma 6. Sıfır hipotezinin kabul ya da reddine karar verme


44. Soru

Hipotez Testlerinde hangi iki tür istatistiksel hatadan bahsedilebilir?

Cevap

• Alfa hatası (gerçekten doğru olan bir sıfır hipotezini reddetmek), • Beta hatası (gerçekte yanlış olan bir sıfır hipotezini reddetmemek).


45. Soru

t- testi nedir, ne için yapılır?

Cevap

t-testi eşit aralıklı ya da oranlı ölçüm düzeyinde olan ve normal dağılım gösteren iki değeri karşılaştırırken kullanılan yaygın bir test türüdür: 1. Tek örneklem için t-testi, tek bir örnekleme ait ortalamanın tahmin edilen ya da bilinen evren ortalaması ile karşılaştırılması amacıyla gerçekleştirilir. 2. Bağımsız örneklemler için t-testi, birbirinden bağımsız iki grubun tek bir sürekli değişken bağlamında karşılaştırılması için gerçekleştirilir. 3. Bağımlı örneklemler için t-testi, tek bir grubun iki farklı değişkenden aldığı puanları ya da bir testin iki farklı zamanda uygulanmasından aldığı puanları karşılaştırmak için kullanılır.


46. Soru

Varyans analizi (ANOVA) ve t-test farkı nedir?

Cevap

t-testi, yalnızca iki grubu ya da bir gruba ait iki değeri karşılaştırırken oldukça verimli ve kullanışlı bir testtir. Ancak daha çok grup ya da değişkeni istatistiksel hata yapmadan karşılaştırmak için varyans analizine gereksinim duyulmaktadır.


47. Soru

Bir çok türü olan ANOVA’nın en sık kullanılan çeşitleri hangileridir?

Cevap

• Bağımsız örneklemler için tek faktörlü ANOV A • Bağımlı örneklemler için tek faktörlü ANOV A • Birden çok bağımlı değişkenin aynı anda incelendiği çoklu varyans analizleri (MANOVA) • Bağımlı değişken üzerinde etkisi olabilecek ön bilgi ve becerilerin kontrol edildiği kovaryans analizi (ANCOVA).


48. Soru

Korelasyon nedir?

Cevap

Korelasyon (Bağıntı), değişkenler arasında bir ilişki olup olmadığını, varsa bu ilişkinin yönünü ve gücünü göstermekte kullanılır.


49. Soru

Araştırmalarda en yaygın kullanılan Korelasyon (Bağıntı) türü hangisidir, ne için kullanılır?

Cevap

En yaygın kullanılan türü Pearson korelasyonu olup, eşit aralıklı ya da oranlı ölçülmüş değişkenler arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü belirlemek amacıyla kullanılır.


50. Soru

Korelasyon hangi şekilde sembolize edilir?

Cevap

Küçük r harfi ile sembolize edilen korelasyon değeri +1 ile -1 arasında bir katsayıdır. Korelasyon katsayıları örneklem büyüklüğünden etkilenmektedir.


51. Soru

Etki büyüklüğü değeri neden hesaplanır?

Cevap

Pratik Anlamlılık ve Etki Büyüklüğünde örneklem büyüdükçe gerçekte önemsiz olan farklar istatistiksel olarak anlamlı çıkmaya başlayabilir. Bu bağlamda anlamlı çıkan istatistiksel testlerden sonra etki büyüklüğü adı verilen bir değer hesaplanır. Böylece bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisinin büyüklüğünün ne kadar olduğu belirlenir.


52. Soru

Başlıca etki büyüklüğü hesaplama türleri nelerdir?

Cevap

Eta-kare ya da Cohen’in d indeksi gibi türler başta olmak üzere birçok etki büyüklüğü hesaplama yöntemi vardır. Örneğin, eta kare değeri (_2) 0.01-0.06 arasında çıktığı zaman bağımsız değişkenin etkisi küçük; 0.06-0.14 arası olduğu zaman etki orta, 0.14 ve üzerindeyse geniş etki olarak yorumlanabilir.


53. Soru

Parametrik ve parametrik olmayan testler arasındaki farklar nelerdir?

Cevap

• Parametrik testler istatistiksel olarak daha güçlü ve evrene daha genellenebilir sonuçlar verir. Ölçümlerin en az aralık düzeyinde olması, verilerin normal dağılım göstermesi ve karşılaştırılan grupların varyanslarının benzer olması gerekir. Parametrik olmayan testler ise bu tür ön koşulların yerine getirilemediği durumlarda kullanılır çünkü evren parametreleri ile ilgili genelleme yapma amacıyla da geliştirilmemişlerdir. • Parametrik testlerde bulgu ve yorumlar, ortalamalar üzerinden yapılırken parametrik olmayan testlerde sıralamalar üzerinden konuşulur. Eşit aralıklı ve oranlı ölçeklerde parametrik testler, sıralı ölçeklerde ise parametrik olmayan testler uygundur. • Parametrik testler için değişkenlerin normal dağılım göstermesi şartı aranmaktadır. Özellikle kalabalık örneklemlerde bu ön şartın sağlanması daha kolay olduğu için çoğunlukla parametrik testler uygulanmaktadır.


54. Soru

Parametrik karşılığı bulunmayan ve parametric testler içinde en yaygını olan Ki Kare testi hangi amaçla yapılır?

Cevap

Ki Kare, süreksiz değişkenler arasındaki ilişkiyi görmek amacıyla gerçekleştirilir. Sık kullanılan parametrik testlerin parametrik olmayan karşılıkları sayfa 185, Çizelge7.5’te özetlenmiştir.


55. Soru

Nicel ve Nitel veri toplama teknikleri arasında ne fark vardır ve nitel veri toplama yöntemleri nelerdir?

Cevap

Nicel verilerle gerçekleştirilen çözümlemeler veri toplama süreci bittikten sonra gerçekleştirilmektedir. Nitel veri çözümlemesinde ise çözümleme ve veri toplama süreci birlikte devam eder. Nitel araştırmalarda veri çözümleme işlemi, bol miktarda cümle, ses ya da görseli anlamlı biçimde özetleyebilmek için sürekli bir karşılaştırma ve tekrar gerektiren yorucu bir süreçtir. Çoğunlukla gözlem, görüşme, odak grup ya da yazılı belgeden elde edilen veriler, kodlama yöntemi ile anlamlı parçalara ayrılır, kavramsallaştırılır ve bir ana fikir oluşturulmaya çalışılır. Nitel çözümlemeler, farklı ve ayrıntılı veri yığınlarının tekrar tekrar ve dikkatli bir biçimde incelenmesi sonucunda genel kavram ve temalara ulaşılan tümevarımcı bir yaklaşım içermektedir.


56. Soru

Doyum noktası ne demektir?

Cevap

Yeni verilerin daha önce toplanmış verilere hiçbir şey katmamaya başladığı noktaya doyum noktası adı verilir.


57. Soru

Nitel araştırmalarda Betimleme, Analiz ve Yorumlama süreçleri neyi ifade eder?

Cevap

• Betimleme, toplanan verilerin araştırma sorunu ile ilgili olarak ne söylediğini ve genel olarak hangi sonuçları ortaya koyduğunu belirtme sürecidir. • Analiz, verilerde açıkça görülmeyen temaların kodlama ve sınıflamalar aracılığıyla ortaya çıkartılması, bu temalar arasındaki ilişkilerin açıklanması sürecidir. Yani betimleme “ne” sorusuna yanıt verirken, analiz “neden” ve “nasıl” sorularına açıklık getirmektedir. • Yorumlama ise araştırmada yer alan katılımcılar tarafından dile getirilen ya da katılımcılarda gözlenen durumların ne anlama geldiğini belirtme sürecidir.


58. Soru

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan nitel araştırma kitaplarında da kabul gören iki yaklaşım hangileridir?

Cevap

Betimsel analiz ve içerik analizidir. Betimsel analizde veriler önceden belli olan kategori ya da boyutlara göre özetlenir ve yorumlanır.


59. Soru

Betimsel Analiz kaç aşamadan oluşur?

Cevap

1. hazırlanan tematik çerçeveye göre veriler okunur, düzenlenir ve işlenir. 2. tematik çerçeveye göre düzenlenmiş olan bulgular, kolay anlaşılır bir dille tanımlanır ve gerekirse ilginç ve vurucu alıntılarla desteklenir. 3. bulgular yorumlanır, tanımlanmış olan bulgular açıklanır, ilişkilendirilir ve anlamlandırılır.


60. Soru

İçerik analizi nedir?

Cevap

Benzer verilerin belirli kavramlar ve temalar etrafında bir araya getirilmesi ve bunların anlaşılır biçimde düzenlenmesi sürecidir. Veriler arasında yer alan anlamlı parçaların her birine kavram adı verilir. Kavramların birbirleriyle ilişkilerinin incelenmesi ile daha üst düzey başlıklar, kategoriler (tema) oluşur.


61. Soru

Kodlama ve Tema Oluşturma süreçleri nelerdir?

Cevap

Bu süreçte analiz birimleri parçalara ayrılır, bu parçalar anlamlandırılır, adlandırılır, birbirine çok benzeyen ya da yineleyen bu isimler dikkate alındıktan sonra da daha genel başlıklar altında toplanır. Kapsamlı bir veri seti genel kavram ve temalar altında yer alacak bir biçimde daraltılmış ve özetlenmiş olur.


62. Soru

Veri çözümlemeye ilişkin ipuçları farklı kaynaklarda nitel verilerin çözümleme ve yorumlanmasında yardımcı olabilecek, araştırmaya güç katacak çeşitli yöntemler nelerdir?

Cevap

1. Numaralandırma 2. Alıntı yapma 3. Görüş birliği sağlama 4. Çizelge oluşturma 5. Uzman görüşüne başvurma 6. Gözlemden yararlanma 7. Katılımcı onayı 8. Duyusal ton farklarını yakalama 9. Çelişkili durum analizi


63. Soru

Çeşitli nicel ve nitel veri analizi yazılımları nelerdir?

Cevap

• Word ve Excel • SPSS • MA TLAB • SAS • STATA • BMDP • Minitab • ADaMSoft, • Dataplot, • OpenEpi, PSSP • R Commander • ROTT • SOCR • SOFA • LISREL • AMOS • EQS • Mplus • Atlas.ti, • Ethnograph • HyperRESEARCH • MAXqda • NVivo’dur.


64. Soru

Süreksiz değişken ne demektir?

Cevap

Değişkenler sınırlı sayıda değer alabildikleri zaman süreksiz değişken olarak adlandırılır. Örneğin cinsiyet değişkeni sadece erkek ve kadın olmak üzere yalnızca iki değer alabilir. Ya da bireylerin saç rengi esmer, sarışın ve kumral gibi sınırlı sayıda değer alabilir. Kızıl ya da beyaz saçlıların eklenmesi ile belki bu liste birazcık daha genişletilebilir; ama sonuç olarak bireylerin sahip olabilecekleri saç renkleri sınırlı sayıdadır. Bu örneklerdeki süreksiz değişkenler aynı zamanda nitel değişkenlerdir. Ancak süreksiz değişkenler bazen nicel de olabilir. Örneğin bir zar atıldığında gelebilecek altı olasılık vardır. Her zar atıldığında bir ile altı arasında bir değere ulaşılır. Zar atıldığında elde edilen sayısal değerler niceldir; öte yandan zar sonucunda elde edilebilecek değerler sınırlı olduğu için süreksizdir.


65. Soru

Sürekli değişken ne demektir?

Cevap

Sürekli değişkenler mümkün olan en yüksek ve en düşük puan aralığında sınırsız sayıda değer alabilirler. Başarı testlerinden alınan puanlar, tutum ve kişilik ölçekleri ya da yaş gibi değişkenler sürekli değişkenlerdir. Sürekli değişkenler zar örneğinde olduğu gibi tam sayı olmak zorunda değildir. Bir öğrencinin not ortalaması 75.8 ya da yaşı 19.7 gibi ondalık sayılarla da gösterilebilir.


66. Soru

Ölçek türleri ve özellikleri nelerdir?

Cevap

Sınıflama ölçekleri: sadece isimlendirme ve gruplandırma mümkündür. Miktar ifade etmez.

Sıralama ölçekleri: Veriler sıralanabilir, ancak sayılar bir değer değil sıra ifade eder.

Eşit aralıklı ölçekler: Sayılar bir değer ifade eder. Miktar ölçülebilir, ancak sıfır noktası görecelidir.

Oranlı ölçekler: Yukarıdakilerin tümüne ek olarak mutlak sıfır noktası vardır. Oransal karşılaştırmalar yapılabilir.


67. Soru

Betimsel istatistik nedir?

Cevap

Araştırmalarda elde edilen çok miktarda sayısal veriyi birkaç basit ifade ile özetlemek için betimsel istatistiklerden yararlanılmaktadır. Betimsel istatistikler, bir değişken içerisinde her bir değerin ya da değer kümesinin kaç kez tekrar ettiği, değerlerin merkez olarak seçilen bir nokta etrafında nasıl bir dağılım gösterdiği, orta noktaya ya da birbirlerine göreceli olarak nasıl bir uzaklıkta oldukları gibi özet bilgileri kapsamaktadır.


68. Soru

Frekans dağılımları ne demektir?

Cevap

Toplanan verilerin özetlenmesinde kullanılan en basit yol frekans dağılımlarını özetleyen tablolardır. Bu tablolar bir değişken içerisinde her bir değerin ya da değer kümesinin kaç kez tekrar ettiğini görmeye yarayan araçlardır. Bunların hazırlanabilmesi için öncelikle verilerin sıralanması, ardından aynı değere sahip katılımcı sayılarının bu verilerin karşısına yazılması gerekir.


69. Soru

Merkezi eğilim (yığılma) ölçüleri nelerdir?

Cevap

Merkezi eğilime ulaşmak için bir değişkeni oluşturan değerlerin merkez noktası belirlenir ve değerlerin bu nokta etrafındaki dağılımları betimlenir. Merkezi eğilimi betimlemek için yaygın olarak kullanılan ölçümler tepedeğer (mod), ortanca (medyan) ve aritmetik ortalamadır.


70. Soru

Tepedeğer ne anlama gelmektedir?

Cevap

Bir veri diziliminde en sık yinelenen değer tepedeğer olarak adlandırılır. Örneğin 3, 1, 3, 4, 6 ve 3 şeklinde verilen puanlar arasında tepedeğer 3’tür. Tepedeğer süreksiz değişkenleri özetlemek için oldukça iyi bir ölçüt olabilir. Ancak eşit aralıklı ve oranlı ölçümleri betimlemede yetersiz kalmaktadır. Veri diziliminde merkezi eğilimi yeterince yansıtmayan, düşük ya da yüksek bir puan sıklıkla yinelenmiş olabilir. Ya da bir dizilimde birden fazla tepedeğer bulunabilir. Bu nedenle merkezi eğilim hakkında tepedeğere göre yapılan yorumlar yeterince güçlü olmayabilir.


71. Soru

Aritmetik Ortalama ne demektir?

Cevap

Aritmetik Ortalamaya da ortalama, bir veri dizilimindeki değerlerin toplamının o dizilimdeki değer sayısına bölünmesi ile hesaplanır. Öteki ölçümlere göre daha tutarlıdır ve araştırma raporlarında merkezi eğilimi belirtmek için en çok kullanılan ölçüm türüdür. Örneğin 2, 3, 3, 4, 7, 8, 8 dizilimde yer alan 7 puanın toplanması ile bulunan 35 sayısının yediye bölünmesi ile dizilimin ortalamasının 5 olduğu görülecektir. Bir evrenden farklı farklı örneklemler alınıp bu örneklemlerin tepedeğer, ortanca ve ortalamaları hesaplandığında tepedeğer ve ortancanın örneklemler arasında farklılık gösterdiği; öte yandan ortalamanın benzerlik gösterdiği görülecektir. Bu nedenle ortalama merkezi eğilim hakkında en doğru bilgiyi veren göstergedir.


72. Soru

Normal dağılım nedir?

Cevap

Bir dağılımda değerlerin büyük bir bölümü ortalamanın etrafında toplanmışsa, düşük ve yüksek puanların olduğu uçlara doğru simetrik ve düzenli bir azalma varsa bu dağılım normal dağılım olarak adlandırılır. Bir çanı andıran mükemmel bir normal dağılım eğrisinde verilerin yüzde 50’si ortalamanın sağında, yüzde 50’si ise ortalamanın solunda yer alır. Yine mükemmel bir normal dağılımda aritmetik ortalama, ortanca ve tepedeğer birbirine eşittir.


73. Soru

Standart puanlar ne anlama gelmektedir?

Cevap

Bir başarı testinde bireyin notunu ya da gruptaki not dağılımlarını bilmek, bireyin grup içerisindeki yerini net olarak görmek veya farklı derslerden aldığı notları karşılaştırmak için yeterli olmayabilir. Örneğin Olcay’ın matematik notu 65, Türkçe notu 60 ise Olcay matematikte daha başarılıdır demek her zaman doğru olmayabilir. ‹ki ders için öğrencilerin dağılımları, sınavların zorluk düzeyi, ders notlarının ortalama ve standart sapmaları çok farklı olabilir. Hatta Olcay, 65 puan ile matematikte sınıfın en iyileri, 60 puan ile Türkçede sınıfın en başarısızları arasında olabilir. Böyle durumlarla baş edebilmenin en güzel yolu standart puanları hesaplamak, yani ham puanları ortak bir paydada buluşturarak aynı türden ölçeklere çevirmektir. Standart puanlar yardımıyla bir katılımcının içinde bulunduğu grubun puanları bağlamında grubun tam olarak neresinde olduğunu rahatlıkla görebiliriz. Özetle, ham puanlar bireyin grup içerisindeki yeri ile ilgili bilgi vermezken, standart puanlar tam olarak grup içerisindeki yerini görmemizi sağlar.


74. Soru

Yordamsal istatistikler nedir?

Cevap

Sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda evrenin tamamına erişmek çoğu zaman olanaklı değildir. Bu bağlamda güçlü bir araştırma için önemli basamaklardan biri evreni yeterince iyi temsil eden bir örneklemin doğru bir biçimde seçilmesidir. Daha sonra bu örneklemden alınan betimsel istatistiklerden yola çıkılarak evren parametreleri hakkında genellemeler yapılmaktadır. Bu şekilde örnekleme ait istatistiklerden yola çıkılarak evren hakkında genellemeler yapabilmek için yordamsal istatistiklerden yararlanılır. Ayrıca iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi görmek veya grupları birbirleriyle karşılaştırmak için de yordamsal istatistikler işe koşulmaktadır.


75. Soru

Standart bir hipotez testi gerçekleştirmenin aşamaları nelerdir?

Cevap

Standart bir hipotez testi gerçekleştirmenin 6 aşaması bulunmaktadır:

  1. Sıfır hipotezini belirtme
  2. Karşı hipotezi belirtme
  3. Anlamlılık düzeyini seçme (Sosyal bilimlerde genellikle 0.05 olarak belirlenir)
  4. Örneklemden veri toplama ve verileri özetleme
  5. Örneklemden elde edilen test istatistiğini, anlamlı fark olup olmadığını görmek amacıyla ölçüt olarak kabul edilen değerle karşılaştırma
  6. Sıfır hipotezinin kabul ya da reddine karar verme

76. Soru

Tek örneklem için t-testi hangi amaçla gerçekleştirilir?

Cevap

Tek örneklem için t-testi, tek bir örnekleme ait ortalamanın tahmin edilen ya da bilinen evren ortalaması ile karşılaştırılması amacıyla gerçekleştirilir. Örneğin bir dershanede YGS’ye girecek olan öğrencilere deneme sınavı olarak 2011 yılı YGS sınavı aynen uygulansın. Tek örneklem için t-testi yapılarak öğrencilerin sınav notları ortalaması, 2011 YGS Türkiye ortalaması ile karşılaştırılabilir. Böylece sınıfın genel olarak Türkiye değerlerinden farklı bir başarı grafiği gösterip göstermediği bulunabilir.


77. Soru

Bağımsız örneklemler için t-testi ne için uygulanmaktadır?

Cevap

Bağımsız örneklemler için t-testi, birbirinden bağımsız iki grubun tek bir sürekli değişken bağlamında karşılaştırılması için gerçekleştirilir. Güçlü bir test gerçekleştirebilmek için karşılaştırılan iki grubun da incelenen puan bağlamında normal bir dağılım göstermesi ve merkezi değişim ölçümlerinin aşırı farklılık göstermemesi beklenir.


78. Soru

Bağımlı örneklemler için t-testi hangi amaçla kullanılır?

Cevap

Bağımlı örneklemler için t-testi, tek bir grubun iki farklı değişkenden aldığı puanları ya da bir testin iki farklı zamanda uygulanmasından aldığı puanları karşılaştırmak için kullanılır. Tek bir grup üzerinde çalışıldığı için serbestlik derecesi yine toplam katılımcı sayısından bir çıkartılarak bulunur.


79. Soru

Varyans analizi ne amaçla kullanılır?

Cevap

Varyans analizi (ANOVA): t-testi, yalnızca iki grubu ya da bir gruba ait iki değeri karşılaştırırken oldukça verimli ve kullanışlı bir testtir. Ancak daha çok grup ya da değişkeni istatistiksel hata yapmadan karşılaştırmak için varyans analizine gereksinim duyulmaktadır. Varyans analizinin ‹ngilizce karşılığı olan “Analysis of Variance” tamlamasındaki koyu harşerden yola çıkılarak kısaltma olarak ANOVA kullanılmaktadır.


80. Soru

Korelasyon nedir?

Cevap

Korelasyon (Bağıntı): Korelasyon değişkenler arasında bir ilişki olup olmadığını, varsa bu ilişkinin yönünü ve gücünü göstermekte kullanılır. Araştırmalarda en yaygın kullanılan türü Pearson korelasyonu olup, eşit aralıklı ya da oranlı ölçülmüş değişkenler arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü belirlemek amacıyla kullanılır.


81. Soru

Betimsel analiz nasıl gerçekleştirilir?

Cevap

Betimsel analizde veriler önceden belli olan kategori ya da boyutlara göre özetlenir ve yorumlanır. Dört aşamadan oluşur. Birincisi analiz için bir çerçeve oluşturmadır. Yani verilerin hangi kavram ya da temalar altında düzenleneceği başlangıçta belirlenir. İkinci aşamada hazırlanmış olan bu tematik çerçeveye göre veriler okunur, düzenlenir ve işlenir. Hatta önceden belirlenmiş olan tematik çerçevenin dışında kalan verilerin dikkate alınmaması da söz konusu olabilir. Üçüncü aşamada tematik çerçeveye göre düzenlenmiş olan bulgular, kolay anlaşılır bir dille tanımlanır ve gerekirse ilginç ve vurucu alıntılarla desteklenir. Dördüncü aşamada ise bulgular yorumlanır. Yani tanımlanmış olan bulgular açıklanır, ilişkilendirilir ve anlamlandırılır.


82. Soru

İçerik analizi nasıl gerçekleştirilir?

Cevap

İçerik analizi benzer verilerin belirli kavramlar ve temalar etrafında bir araya getirilmesi ve bunların anlaşılır biçimde düzenlenmesi sürecidir. Bu bağlamda tümevarımcı analiz olarak da adlandırılmaktadır. Betimsel analize göre daha derinlemesine bir çözümleme gerektiren içerik analizi, çoğunlukla mevcut verileri açıklamak için önceden belirlenmiş kategori ya da boyutlar olmadığı zaman işe koşulur. Ayrıca betimsel analizde gözden kaçan ya da önceden belirlenen başlıklar arasında yer almayan yeni kavram ve kategoriler, içerik analizi yardımıyla ortaya çıkartılır. ‹çerik analizinde sırasıyla veriler kodlanır, temalar bulunur, kod ve temalar düzenlenir, bulgular tanımlanarak yorumlanır.


83. Soru

Kodlama ve tema oluşturma basamakları nelerdir?

Cevap

Kodlama, nitel veriyi betimleyebilmek ve veri seti içinde yer alan temaları açığa çıkarabilmek amacıyla analiz birimlerini (metin, resim, ses) anlamlı parçalara ayırma ve bu parçaları adlandırma sürecidir. Kodlama sürecinde analiz birimleri parçalara ayrılır, bu parçalar anlamlandırılır, adlandırılır, birbirine çok benzeyen ya da yineleyen bu isimler dikkate alındıktan sonra da daha genel başlıklar altında toplanır. Böylece kapsamlı bir veri seti genel kavram ve temalar altında yer alacak bir biçimde daraltılmış ve özetlenmiş olur. Burada anlatılan kodlama adımları içerik analizine uygun bir biçimde sıralanmaktadır. Yani önceden belirlenmiş olan tematik bir çerçeveye göre verilerin işlendiği betimsel analizi değil; hazır bir kod listesi olmadan mevcut veriler arasında yer alan anlamlı bölümlere ulaşmayı (içerik analizi) hedeşemektedir. Basamaklar betimlenirken Creswell (2008) dikkate alınmıştır:

  1. Öncelikle tüm analiz birimlerini dikkatlice inceleyerek bütün hakkında fikir sahibi olmak gerekir. Bu okuma sırasında akla gelen yorum ve açıklamalar verilerin yanına not düşülebilir.
  2. Küçük bir bölüm ya da paragraf dikkate alınarak “burada tam olarak ne anlatılıyor?” sorusuna yanıt olabilecek en fazla üç ya da dört sözcüklük etiketler (kodlar) belirlenir.
  3. Tüm veri seti gözden geçirilerek analiz birimleri işaretlenir ya da parantez içine alınır. Yanlarına o birimi birkaç sözcükle özetleyen kodlar eklenir. Birbirine benzer ifadeler yinelenebileceği için verilerin tamamını bu biçimde tek tek kodlamak şart değildir. Önemli olan metinde yer alan tüm olası kodların sağlıklı bir biçimde ortaya çıkmış olmasıdır.
  4. Tüm veriler gözden geçirildikten sonra ortaya çıkan kodların bir listesi hazırlanır. Benzer kodlar gruplanarak anlamlı bütünler, yani kavramlar ortaya çıkartılır. Gereksiz olan ya da yinelenen kodlar elenir.
  5. Veriler yeniden baştan sona okunarak eldeki kod ve kavram listesinin yeterince kapsayıcı olup olmadığı, yeni kod ve kavramların ortaya çıkıp çıkmadığı incelenir.
  6. Tüm kavramlar tercihen beş ile yedi tema altında toplanabilecek şekilde gruplanır.

84. Soru

Nitel verilerin çözümleme ve yorumlanmasında yardımcı olabilecek yöntemler nelerdir?

Cevap

Farklı kaynaklarda nitel verilerin çözümleme ve yorumlanmasında yardımcı olabilecek, araştırmaya güç katacak çeşitli yöntemlerden söz edilmektedir. Orcher (2005) bu yöntemleri dokuz başlık altında irdelemektedir:

  1. Numaralandırma:Üzerinde çalışılan araştırma sorununa yönelik her bir önemli kavram, yapı, duygu, davranış ya da olaydan kaç kez söz edildiğini belirtme; gözlem yapılıyorsa ilgili davranışların kaç kişi tarafından ya da kaç defa gerçekleştirildiğini kayıt altına alma;
  2. Alıntı yapma: Üzerinde çalışılan konuyu tam anlamıyla betimleyen, ortaya çıkan kavram ve temaları tam anlamıyla destekleyen güçlü, ilginç ve özlü alıntıları bulguları desteklemek amacıyla kullanma;
  3. Görüş birliği sağlama: Belli bir kodlama yaklaşımı belirlendikten sonra verilerin birden fazla bağımsız araştırmacı tarafından incelenmesi; böylece kodlar üzerindeki görüş birliği ve görüş ayrılığı oranlarını betimleme;
  4. Çizelge oluşturma: Analiz sonucu ortaya çıkan kavramların temalar altında sınışandırılışını çizelgeler yoluyla verme, ana ve alt temaları ve temalar arası ilişkileri bu çizelgeler yardımıyla okuyucuya aktarma;
  5. Uzman görüşüne başvurma: Veri toplama ya da çözümleme aşamasında doğrudan rol almamış yetkin uzmanlar ile sonuçları tartışarak veriler ile ilgili ortaya atılan yargıların akla ve bilime yatkınlığını irdeleme;
  6. Gözlemden yararlanma: Veri kaynaklarını ve veri toplanan ortamı tüm ayrıntıları ile gözler önüne serebilecek kayıtlar tutarak bu kayıtları bağımsız bir gözlemci ile paylaşma, yaşanan sürecin bilimsel bir biçimde gerçekleşip gerçekleşmediğini yetkin ve bağımsız olan bu gözlemcinin dönütleriyle onaylama;
  7. Katılımcı onayı: Elde edilen bulguları katılımcıların onayına sunarak verilerin araştırmacı tarafından aşırı öznel ya da yanlış yorumlanmasının önüne geçme;
  8. Duyusal ton farklarını yakalama: Araştırmada katılımcıların söyledikleri ve yaptıkları benzer görünse bile sözsüz iletişim ve gözlem yetilerini işe koşarak katılımcıların sergiledikleri tavır ve duygu farklılıklarını ayırt etme;
  9. Çelişkili durum analizi: Çoğunluktan farklı eğilim gösteren ya da grubun tersine hareket eden bireyleri mercek altına alarak, genel eğilimden farklı olma nedenlerini betimleme.

85. Soru

Araştırmalarda veri analizi yapılması amacıyla kullanılabilecek veri analizi programları nelerdir?

Cevap

Araştırmacıların veri analizi yaparken daha az zaman harcayıp daha verimli sonuçlara ulaşabilmesi için üretilmiş çeşitli nicel ve nitel veri analizi yazılımları bulunmaktadır. Word ve Excel gibi neredeyse tüm bilgisayarlarda bulunan ofis programları yardımıyla verileri sınışandırmak, temel düzeyde nicel ve nitel çözümlemeleri gerçekleştirmek olanaklıdır. Daha ileri düzey analizler için ise özel olarak hazırlanmış çok sayıda yazılım bulunmaktadır.

Ülkemizde ve dünyada sosyal bilimlerde en yaygın kullanılan nicel veri çözümleme programlarından biri SPSS’dir. SPSS’in nicel veri çözümlemede kullanımı ile ilgili Türkçe birçok kaynak bulunmaktadır. SPSS dışında BMDP, MATLAB, Minitab, SAS ve STATA gibi programlar da yaygın olarak veri çözümleme sürecinde kullanılmaktadır. Lisanslı olan bu programların kullanım kolaylığı ve müşteri hizmetleri kalitesi nedeniyle tercih edilmesi söz konusu olabilir. Öte yandan hem ücretsiz hem de açık kaynak kodlu yazılım ve programlama dilleri de bulunmaktadır. Bunlardan ADaMSoft, Dataplot, OpenEpi, PSSP, R, R Commander, ROTT, SOCR ve SOFA farklı işletim sistemleriyle uyumlu sürümlere sahiptir (WinDdÜofiwÜ Ns,E LM‹ MAC, Linux, Unix).

Nitel araştırmalarda veri çözümlemesi, nicel çözümlemelere göre çok daha kapsamlı ve yorucu bir sürece dönüşebilmektedir. Nitel araştırmalardaki artışa paralel olarak son yıllarda araştırmacıların iş yükünü önemli ölçüde azaltan yazılımlar yaygınlaşmaya başlamıştır. Öte yandan nitel verilerin kavramsal ve tematik  kodlamasının hala araştırmacı tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Yapay zekâdaki gelişimlere paralel olarak nitel veri analizi programlarının da araştırmacıların işini daha da kolaylaştıracak biçimde evrim geçirmesi beklenmektedir.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email