Deprem ve Deprem Güvenliği Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Ülkemizde yaşanabilecek afetlerde insanlara uzanan yardım eli, bölgede yaşayan vatandaşlardan, gönüllülerden ve bölgede faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarından gelmektedir. Afet ve Acil durumlarda afetzede veya kazazedenin yerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmaya “arama”, yaralı olan ya da hayati tehlikesi bulunan, kendi başına kurtulamayan afetzede veya kazazedenin bulunduğu yerden güvenli bir yere alınmasına “kurtarma”, bu faaliyetleri yürüten ekibe de “arama ve kurtarma ekibi” denilmektedir.

Depremde Hafif Arama ve Kurtarma

Yaygın olarak bilindiği gibi, afetlerin ilk dakikalarında herkes kendi başınadır, afetin zararlarından bireyi sadece kendi hazırlığı ve bilgisi koruyacaktır. Dünyanın hiçbir ülkesinde sağlık, itfaiye, arama ve kurtarma gibi hizmetlerin tüm bireylere aynı anda ulaşması mümkün değildir. Bu nedenle her bireyin afet sonrası altın saatler olarak adlandırılan “ilk 72 saat” için hazırlıklı olması büyük önem taşımaktadır.

Hafif arama ve kurtarma, bölgede yaşayan vatandaşlar ve yine bölgede faaliyet gösteren gönüllü kurum ve kuruluşlarca, herhangi bir teknik malzeme kullanılmadan, enkazda risk bulunmayan alanlarda, enkazın içine fazla girilmeden basit el aletleri kullanılarak yapılan arama ve kurtarma faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası arama ve kurtarma kriterleri kapsamında yapılan tanımda ise Hafif USAR (Kentsel Arama Kurtarma Ekibi) ekipleri tanımlanmıştır. Buna göre, hafif USAR ekipleri, kurtarma ekipmanı, bilgi ve yeterlilikler konusunda temel veya asgari operasyonel kabiliyetlere sahip şekilde donatılmıştır. Hafif USAR ekipleri genel olarak yapısal göçüğe sebep olan ani bir afetin hemen ardından yüzeyde afetzedelerin aranması ve kurtarılmasına yardımcı olabilirler. Hafif USAR ekipleri etkinlik ve alansal uygulama sınırları dolayısıyla uluslararası alanda görevlendirilmemektedirler. Hafif USAR ekibinin rolü aşağıdaki gibidir:

• Etkilenen bölgenin keşfi ve araştırılması,
• Risk seviyesini azaltmak için tehlikelerin ve sorumluluk eylemlerinin tespiti,
• Kamu hizmetlerinin kontrol edilmesi,
• Tehlikeli maddelerin ayrılması ve güvenli bir şekilde yapılabiliyorsa tanımlanması,
• Yüzeyde arama kurtarma,
• Afetzedeler için ilk tıbbi tedavi ve kurtarma,
• Yaralı ve ölü toplama noktalarının kurulması,
• Yerel acil durum yönetim düzenlemelerine dahil olmalarında uluslararası ekiplere yardımcı olma.

Depremde Arama Yöntemleri

Enkaz içerisinde kazazede arama ve bulmada bazı kurallar vardır. Yaralının yerinin belirlenmesi yaralının kurtarılabilmesi için şarttır. Öncelikle mesken ve işyerlerinde binaların, yıkılış şekline ve tipine göre canlı kalınabilecek bölgeler ve yerler belirlenir bu aşamada eğer erişmek mümkünse binanın mimari projesini de edinmek çok yararlı olacaktır. Mimari proje kullanılarak olayın gerçekleştiği saate bağlı olarak, bina içindeki insanların hangi odalarda bulunuyor olabileceği tahmin edilebilir. Örneğin gece yarısı gerçekleşmiş olan bir depremde; mimari proje kullanılarak mutfak, salon, tuvalet, banyo gibi hacimler yerine yatak odalarının bulunduğu bölgeleri belirleyip aramaları bu bölgede yoğunlaştırmak arama ekiplerine önemli avantajlar sağlayacaktır. Enkazda arama yöntemleri, fiziki arama, köpekli arama ve teknik cihazlar ile arama olarak 3’e ayrılabilir:

• Fiziki Arama: Gözle arama ve sesle arama olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Gözle arama, yıkıntıların etrafında, altında, dışında gözle görülebilecek yerlere bakılarak kazazedenin yerinin belirlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Sesle arama ise, yaralılara seslenerek enkaz altında kalanların sese tepki vermesi sonucu yaralıya ulaşma yöntemidir. Bu yöntemde yaralının yerinin belirlenmesinde ekip halinde hareket edilir. Arama personelleri (4-6 kişi) enkaz üzerinde yaralıların olması muhtemel yerlere gönderilir. Personel sırayla enkazın içine doğru “kurtarma ekibi burada, bizi duyuyor musunuz?” diye bağırır. Bu seslenmeden sonra bütün ekip personeli enkaz içerisinden gelecek sesleri dinler ve gelen sese göre bir veya birkaç personel daha aynı noktaya doğru seslenir ve ses alınır. Yaralının yeri belirlendikten sonra şayet yaralının sesi net olarak duyuluyorsa daha başka sorular sorularak içerdeki yaralı sayısı, yaralının yanına yaklaşılacak yollar öğrenilir.
• Köpekli Arama: Yaralı bulmada köpek kullanmak eski bir yöntem olmakla beraber bugün kurtarmada hala kullanılan etkili bir arama yöntemidir. Bu yöntem özellikle, yaralı baygın ise gerek seslenmek ve gerekse işaret vermek olanağına sahip olmayacaktır. Bu durumda olan yaralıların bulunması çok güçtür. Bu gibi hallerde köpek kullanmak yaralıları bulmakta veya yerlerini belirlemede çok yararlı olmaktadır.
• Teknik Cihazlarla Arama: Enkaz insan kulağının duyamayacağı sesleri algılayabilen cihazlar ile dinlenebilir. Ayrıca küçük deliklerden enkaz altını görebilen kameralı cihazlar ile arama yapılır. Bu tür aramalarda kullanılan cihazlara; sismik (titreşim) ve akustik (ses) sensörleri (dinleme cihazı) ve görüntülü arama cihazları örnek olarak verilebilir.

Enkazda Çalışma ve Giriş Teknikleri

Binanın çöküş şekli, kat sayısı, yaralı sayısı, yaralının konumu veya yaralanma durumu, bina tehlike risklerine bakılarak uygun kurtarma yöntemi seçilmektedir. Kurtarma yapılacak binalarda afetzede yakınları ve eğitimsiz insanlar olabilir. Bu insanların ikna metotları kullanılarak güvenli alana çıkartılması gerekmektedir. Çalışma alanı, kurtarma ve yardım araçlarının giriş-çıkış yolları tespit edilerek güvenli bölge şeridi çekilir ve aşağıda belirtilen usuller doğrultusunda enkazın değerlendirilmesi gerçekleştirilmektedir. Enkazla ilgili ön bilgiler alınmalı ve bu bilgilere göre not tutulup, bir kroki çizilmelidir. Elde edilen bu bilgiler ekiple birlikte değerlendirilir:

• Enkazla ilgili ön bilgiler alınmalı (Olayın çeşidi ve saati, binanın kaç katlı olduğu, kazazede kişi sayısı, gibi) ve bu bilgilere göre not tutulup, bir kroki çizilmelidir. Elde edilen bu bilgiler ekiple birlikte değerlendirilir.
• Enkazda ekibi bekleyen tehlikeler tespit edilir. Her enkaz ayrı bir risk ve tehlikedir. Çalıştığınız enkaz bir okul, hastane, laboratuar veya eczane deposu olabilir.
• Hazırlanan kroki binanın yıkılış şekline göre değerlendirilir.
• Etraftaki binaların durumunu değerlendirilir. Çalışmada tehlike yaratabilecek bitişik binaların durumu gözlenmeli gerekli önlemler alınmalıdır.
• Patlayan su ve gaz borusu, elektrik akımının açık olup olmadığı kontrol edilir. Örneğin; damla damla da olsa su kaçağı enkazda bir tehlikedir. Bu konularda ilgili ekiplerle koordinasyon sağlanarak, önlem alınmalıdır.
• Çevre güvenliği; Bölge sanayi bölgesi ise tesislerin çevreye verebilecekleri zarar göz ardı edilmemelidir.
• Ambulans, kurtarma aracı, vinç vb. araçların geliş-gidiş yolları açık tutulmalıdır.

Bütün bu değerlendirmelerden sonra bir arama kurtarma planı hazırlanır. Enkazda Çalışırken alınması gereken bazı önlemler bulunmaktadır. Bu önlemler aşağıda maddeler halinde verilmektedir.

• Enkazda çalışan personel mutlaka enkaz için belirlenen standart kıyafetleri (elbise, kask, eldiven, gözlük bot, maske v.b.) giymelidir.
• Gerekli sağlık tedbirleri alınmalıdır. (Tetanos, sıtma aşıları v.b.)
• Enkazdaki sarkan parçalara, sivri demir uçlarına, cam parçalarına ve kaygan zeminlere v.b. dikkat edilmelidir.
• Ekibe görev öncesi, sırası ve sonrası psikolojik destek sağlanmalıdır.
• Elektrik telleri, gaz ve su tesisatları ile ilgili oluşabilecek tehlikelere karşı tedbirli olunmalıdır. Gaz sızıntılarına bağlı çıkabilecek yangınlar düşünülerek enkazda sigara içilmemeli ve sigara ile kimse yaklaştırılmamalıdır.
• Personel arasında malzeme kullanımı açısından iş bölümü yapılmalıdır.
• Enkaz da ekip personeli yüksek sesle konuşmamalıdır.
• Ekip liderleri ekip elemanlarını çalışma ve dinlendirme planına dikkat etmelidir.
• Kurtarma çalışmaları sırasında enkaz altındaki kişiye çalışmalar hakkında bilgi verip ona güven, moral verilmelidir.

Kurtarma çalışması aşamasında enkaza giriş sürecinde kullanılan teknikler 4 aşamada toplanır. Bu teknikler aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır:

• Yandan Giriş (Galeri Açma): Yaralı, yıkılmış olan binanın uç kısımlarında ise ve o noktalarda boşluklar oluşmuşsa, yaralıya ulaşmak için yandan giriş (galeri-dehliz açma) yöntemi kullanılır. Bu yönden artçı sarsıntılar sırasında çökme ihtimali bakımından üstten giriş yöntemine göre daha risklidir. Diğer taraftan yaralı yıkılmış olan binanın uç kısımlarında ise ve o noktalarda boşluklar var ise, o boşlukların çökme ihtimali olmasından dolayı risklidir. Bu sebeple galeri ve dehlizlerde çalışırken mutlaka destek atılarak ilerlenmelidir.
• Enkaza Üstten Giriş: Yaralı üst katlara yakın bir yerde kalmışsa ve bina eğilimli yıkılmışsa (kayma riskine karşı) bu yöntem uygulanır. Üst kat tabliyeleri delinerek ve kesilerek alt katlara doğru bir huni şeklinde ilerlenmektedir. Huni şeklinde ilerlenmesinin; personel, yaralı, sedye tahliyesi ve malzeme araç gereç giriş çıkışı sirkülasyonunun rahat sağlanmasını sağlamaktadır.
• Enkaza Alttan Giriş: Enkaza alttan giriş yöntemi genellikle çok katlı binalarda ve yaralı alt katlara daha yakınsa kullanılmaktadır. Çok katlı binalarda bodrum katlar zeminin altında olduğu için bodrum tavanı tam olarak çökmemiş olabilir. Bu bölgelerdeki yaralıları kurtarmak için önce iş makinesi yardımı ile bodrum yan duvarından içeri girebilecek şekilde delik açılması gerekmektedir.
• Kat Kaldırma Yöntemi: Bu yöntem yaralı veya ölü sayısı fazla çok katlı ve geniş binalarda belli bir süreden sonra tercih edilebilir. Yöntem enkaz altında kalanlar açısından hızlı, fakat binanın taşıyıcı elemanlarının oynama riskinden dolayı tehlikeli bir yöntemdir. Bu nedenle yöntem, umutların azalmaya başladığı ve daha fazla insana ulaşılması istendiğinde uygulanmaktadır.

Arama–kurtarma çalışması yaparken çalışan personelin, malzemenin, yaralının emniyetini sağlamak ve enkaz içerisinde güvenli çalışabilmek için kaldırılan ağır kütlelerin, kaldırıldıktan sonra emniyete alınmasını, kontrolden çıkıp yıkılmasını önlemek amacıyla kullanılan malzemelere “destek malzemeleri” adı verilmektedir. Destekleme sistemleri; çökmek, yıkılmak, devrilmek üzere olan bir yapıyı payandalarla sağlamlaştırmak için yapılır. Destekleme yöntemleri genellikle ahşap kullanılarak yapılmaktadır. Destek olarak kullanılacak ahşabın özellikleri aşağıda maddeler halinde verilmektedir:

• Ahşap kuru olmalı ve küf barındırmamalıdır.
• Ahşabın uç kısmından bakıldığında 2,5cm içinde 8 ya da üzeri damar olmalıdır.
• Damarlar , gövde uzunluğuna parelel olmalıdır.
• Damarların gövdeye eğimli gittiği yerde kabul edilebilir eğim sınırı 8’e 1 dir.
• Ahşaplar az budaklı olmalı, budaklar 4 cm’ den büyük olmamalıdır.
• Gevşek budaklar için boy sınırı 2 cm dir.
• Bir ahşabın, 3 metrede 1,5 cm eğrilik sınırı vardır.

Ahşap destekleme sistemleri, domuz damı ile destekleme, T ve çift T ahşap ile destekleme, kapı ve pencerelerin desteklenmesi, eğik tavan desteklemesi ve yaslama ile destekleme şeklinde sıralanmaktadır. Ahşap destekleme yöntemlerinin detayları aşağıda verilmiştir:

• Domuz Damı ile Destekleme: Domuz damı adı verilen destekleme sistemi en temel ve en çok kullanılan destekleme sistemidir. Kütlelerin ağırlıklarını destekleyerek çökmesini engellemek amaçlı yapılmaktadır. 10x10’luk 50-60 cm. uzunluğunda meşe, kayın gibi kalaslardan yapılır. Yuvarlak kalaslar kullanılmaz. Kolon, kiriş ve tavan gibi büyük yükleri taşır. Girişten itibaren 1,5 m. aralıklarla yapmak uygundur. En üstü 5’li elemanla düzenlemek taşıma kapasitesini artırır. Tahkimat 2 sıralı ve 3 sıralı olmak üzere iki şekilde kurulur.
• ‘’T’’ Ahşap ile Destekleme: “T” ahşap destekleme sistemi, daha sabit tahkimatlar yapmadan önce riski azaltmak amacıyla yapılır. “T” ahşap destekleme sistemi için öncelikle orta posta ölçüsünü belirlenmesi gerekir. Bunun için, önce tavan yüksekliği ölçülür ve yükseklik değerinden üst alınlık (10 cm), alt eşik (10 cm) ve kama yüksekliği düşülerek orta posta ölçüsü belirlenir. Eğer mümkünse önce üst tarafın kurulumu dışarıda yapılarak yerine götürülür 2 adet kama ile eşik bağlantıları gerçekleştirilir. 13’er adet toplam 26 adet çivi üst tarafın montajı için gerekmektedir. Taşıma kapasitesi statik duruma bağlı olarak 450-1800 kg’dır.
• Çift “T” ile Destekleme: ‘’T‘’ tahkimattan daha güçlü durumdadır. Kurulma yöntemi ‘’T‘’ tahkimatta olduğu gibidir. Öncelikle malzemeler ölçülerinde kesilerek hazırlanır. Üst tarafın montajı dışarıda yapılarak yerine götürülür ve 4 adet kama ve toplam 32 çivi ile montajı gerçekleştirilir. Taşıma kapasitesi 240 cm yükseklikte ve postalar arası 60 cm olmak kaydıyla 7250 kg, 300 cm yükseklikte ve postalar arası 60 cm olmak kaydıyla 4500 kg, 360 cm yükseklikte ve postalar arası 60 cm olmak kaydıyla 3150 kg olmaktadır.
• Kapı ve Pencerelerin Desteklenmesi: Kapı ve pencerelerin desteklenmesi, çerçeve oluşturularak yapılmaktadır. Pencere ve kapı tahkimatında çerçeve oluşturulurken, yükseklik boyu ve en boyundan kama ölçüleri çıkarılmalıdır. Pencere tahkimatında açıklığın 120 cm geçmesi durumda ya postaların kalınlığı 10 cm üzerine çıkarılması ya da ortaya ek bir posta ile güçlendirilmesi gerekmektedir. Çerçeve oluşturulduktan sonra çerçeve kamalar yardımıyla yerine sıkıştırılır.
• Eğik Tavan Desteklenmesi: Eğik tavanın desteklenmesi işlemi, yerinde sabitleme yöntemi ya da dışarıda kurulum şeklinde yapılabilmektedir. Yerinde sabitleme uygulaması, alınlığın uygulanacak tavana sabitlenmesi işlemiyle başlamaktadır. Dışarıda kurulumda ise iki eğik yan ayaklar yapılarak daha sonra yerinde montaja geçilir. İki bacak arası mesafe dıştan dışa maksimum 160 cm olmak zorundadır. Eğer yapılacak alanın ölçüsü bundan fazlaysa bir bacak daha yapılıp kayıtlar ile birbirine eklenmelidir. Bir bacaktaki iki postanın arası 130 cm olmak zorundadır. Taşıma kapasitesi düşmeden kullanılabilecek en büyük posta yüksekliği 243 cm olmaktadır.
• Yaslama ile Destekleme: Yaslama ile destekleme, devrilme ihtimali olan duvarlar için kullanılmaktadır. Yaslama ile desteklemenin bacakları yapılırken, ek yapılacak yerlerdeki kesimlere çok dikkat edilmelidir. Özellikle açısal kesimlerde kesim yerleri tam oturacak şekilde kesilmelidir. Tahkimatın duvara yaslanan kısmında boşluklar olmamalı, eğer yapıdan dolayı boşluklar bulunuyorsa, bu tür boşluklar dolgu malzemeleri kullanılarak doldurulmalıdır. Sabitleme sırasında çakılacak kamalar yerine yumuşak bir şekilde oturmalıdır. Zorlama bir çakma işlemi hiçbir zaman kabul edilmemektedir. Genellikle iki bacak dışarıda kurularak yerinde montaja geçilmektedir.