Afet Psikolojisi ve Sosyolojisi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sosyal Yapı ve Sosyal Değişme'yi tanımlayınız?

Sosyal yapı, göreli olarak sabit değişmez iken; sosyal değişme yine göreli olarak gerçekleşen farklılaşmayı ifade eder. Değişme reformist nitelikte olduğu gibi radikal özellikte de olabilir. 

Afetin oluşum ve etkileme süreçlerine bakıldığında farklı etmenlerin çoğunlukla eş zamanlı olarak iş başında olduğunu görmek mümkündür. Hem sosyal hem de doğa bilimleri ile ilişkili bir afet örneği vererek açıklayınız?

Deprem afetinin yıkıcı etkisinin kaynakları bir yönü ile doğal iken; diğer yönü ile sosyal bir özellik göstermektedir.

Afetlerin odak noktaları nelerdir?

1. Afetler, meydana geldikleri toplum ya da onun alt kesimlerinde geçici olarak-kısa ya da uzun süreli olabilir- normal işleyişi (statükoyu) bozmaktadırlar.
2. Afetler, meydana geldikleri toplum ya da onun alt kesimlerinde fiziksel ve ekonomik alanlarda ve toplum üyelerinin yaşam durumlarında önemli sorunlara (ölüm, yaralanma gibi) yol açmaktadırlar.
3. Afetler, afet öncesinde kendi kendine yetebilme kapasitesine sahip olan toplumun ya da onun alt kesimlerinin belirli bir süre dışarıya bağımlı hâle gelmesine neden olmaktadır.
4. Afetler, afet öncesi ile kıyaslandığında toplumun farklı kesimleri için yeni fırsatlar, daha iyi koşulları beraberinde getirebilmektedir

Tek bir afet durumunda olumlu ve olumsuz etkileri bir arada görmek de mümkündür. Bu durumun nedenini açıklayınız? 

Bu durumun nedenleri arasında, afetten etkilenen toplumun homojen olmaması ilk sıralarda yer alabilir. 

Afetlerin hangi nedenlerden ötürü sosyal değişmeye olanak sağladığını açıklayınız?

Afetler, bir süreliğine de olsa afet risklerinin toplumda yaşayanların gündemine getirdiğini böylelikle politikacıların da bu konuda önlemler almalarını olanaklı kıldığını belirtilmektedir.

Afetin hemen sonrasında ya da sonraki dönemlerde gerçekleşen değişimler nelerdir?

Tepki ve İyileşme

Afet sonrası  afetten etkilenen toplumu afet öncesi koşullara geri döndürmeye yönelik politika ve uygulamalar mı; yoksa afet öncesi koşullardan farklı yeni bir toplum düzenin yaratılması mı sorusuna ilişkin  faaliyetlerini etkileyen faktörler nelerdir, açıklayınız? 

1. Eylem: Topluluğu daha iyi hâle getirmek için afet öncesi koşullar arasında var olan afete neden olabilecek unsurların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Diğer bir deyişle afet öncesi toplumda var olan kırılganlıkların azaltılması hedeflenmelidir.
2. Kapasite: Afetin gerçekleştiği toplumdaki yerel kapasite, yukarıda dile getirilen değişikliklerin/iyileştirilmelerin gerçekleştirilmesi için hayati önem taşımaktadır. Yerel politik güç, iyileşme için gerekli desteklere ulaşabilme kapasitesi, topluluk üyelerinin iyileştirme faaliyetlerine deneyim ve kararları ile katılabilmesi iyileşme çabalarının ve afete karşı daha dayanıklı bir toplum oluşturma girişimlerinin sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.
3. Konteks/bağlam: Afetin gerçekleştiği andaki sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel konteks/ bağlam yani ortam da, değişmenin yön ve hızına etkide bulunabilir. Afet, afet öncesi koşulların –özellikle olumsuz koşullarındaha da güçlenmesine olanak sağlayabilmektedir.

Sosyal yapı bağlamından bakıldığında afet öncesi kırılganlık nelerdir?

Yoksulluk, sağlıksız yaşam, çalışma koşulları, sağlık hizmetlerinden yeteri kadar yararlanamama, eğitim ve siyasal haklardan mahrum olma vb.

Afetin toplumsal zararları nelerdir?

Alt yapı, siyasal, ekonomik, kültürel ve sosyal yapı, gündelik yaşamda meydana gelen kırılmalar

Afet tepkisi ve iyileşmeyi tanımlayınız?

Afet sonrasında toplumda meydana gelen değişim ve normalleştirme süreçleri (panik, şiddet artması, ilk aşamada sağlanan barınma, gıda ve sağlık hizmetleri gibi).

Afet ve sosyal gündelik yaşamda meydana gelen değişmeler nelerdir?

Panik, Şiddet ve Suç, İntihar, Göç

Afeti deneyimleyen insan birlikteliklerinde ortaya çıkan ilk tepki Panik!i tanımlayınız?

Gruplarda hakim olan biz duygusunun, ani ve beklenmedik olaylar karşısında ortadan kalkması panik olarak isimlendirilmektedir

Afet sonrası ortaya çıkan Şiddet ve Suç unsurlarını tanımlayınız?

Afet sonrasında ortaya çıkan kaotik durum, şiddetin gerçekleşmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Söz konusu belirsiz ortam nedeniyle, afet sonrasında eş ve çocuklara yönelik cinsel istismarlara yaygın bir şekilde rastlanılmaktadır. Bu istismarın temel aktörü, çoğunlukla yetişkin erkek olarak karşımıza çıkmaktadır. Afet etkilerinin uzun süre devam etmesinin, yani ortamın belirsiz olmasının, bireysel şiddetin ve suçun topluluk düzeyinde görülmesine zemin hazırladığını ifade eden araştırmalar bulunmaktadır

Afetten sonra ortaya çıkan şiddetin temel nedenleri nelerdir?

Afetzedelerin yaşam alanlarının ve sosyal düzenlerinin yıkılması, onların kendilerini belirsizlik içinde hissetmelerine yol açmaktadır. Bu durumun sonrasında ise kişilerin bireysel boyutta kendilerini güçsüz ve anlamsız olarak algılamaları da farklı araştırmalarda karşılaşılan durumdur. Duygusal olarak gerilimlerin yoğun olarak yaşanıldığı bu süreçte, toplumun farklı kesimleri (kadın, erkek, çocuk, genç, yaşlı gibi) farklı tepkilerde bulunabilmektedir. Bu tepkiler içinde belki de en çarpıcı olanı “şiddet” olgusudur. Afet sonrasında hissedilen güçsüzlük hissi, mal ve yaşam kayıpları, travma sonrası stres bozuklukları gibi psikolojik sağlık sorunları, kaynaklardaki kıtlık, sosyal ilişki ağları ve sosyal destek mekanizmalarının zayıflaması ya da ortadan kalkması, yasal düzenlemelerin ve uygulamaların (güvenlik önlemleri gibi) yetersiz kalması, ekonominin bozulması gibi farklı unsurlar afet sonrasında topluluk ya da toplumlarda şiddetin yaygınlık göstermesinin nedenleri arasında yer almaktadır. 

Afetten sonra ortaya çıkan intiharın temel nedenleri nelerdir?

Afet sonrasında otaya çıkan kaos ve belirsizlik ortamı, kişilerde geleceğe yönelik karamsar izlenim ve beklentilerin oluşmasına neden olabilmektedir. Söz konusu belirsizlik, farklı davranışların gerçekleşmesine zemin hazırlamaktadır. Yaşam, sağlık ve ekonomik kaynakların (ev kaybı, iş kaybı gibi) kısmen ya da bütünü ile kaybolması daha önce de ifade edildiği gibi kişilerde özellikle yakın sosyal çevresine yönelik şiddet ve saldırganlık içeren davranışlara neden olabilirken; diğer yanıyla kişilerin kendilerine yönelik olumsuz eylemlerde bulunmasını da etkileyebilmektedir.

Kadercilik kavramını tanımlayınız?

İnsanın yaşamında karşılaştığı farklı durumlar ile başa çıkmada gücünün yetmeyeceğine ve bunun sonrasında ilahi olana teslim olması “kadercilik” olarak tanımlanabilir. 

Afet sonrasında intihar eğiliminin oluşmasına engel olan temel etmenler nelerdir?

Afetlerin dinsel nedenler ile ilişkilendirilmesi, kişileri daha güçlü kılmakta ve bu durum intihar eğiliminin oluşmasına engel olmaktadır.

Afetten sonra ortaya çıkan göçün nedenleri nelerdir?

Afet nedeni ile ekonomik kaynakların yok olması, özellikle hane reisi olarak kabul edilen geleneksel aile yapısı içindeki erkeklerin işsiz kalmaları, göç olgusunu tetikleyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Afet farkındalığını açıklayınız?

Afet farkındalığı, afetlerin müdahale ve kontrol edilebilir bir unsur olduğu gerçeğini kabul etmek ve buna uygun olarak davranış biçimlerini geliştirme ve uygulamayı içermektedir. Diğer bir deyişle, afet farkındalığı ve afet kültürü kavramları en genelde afetlerin gündelik yaşamın vazgeçilmez alanlarından biri hâline gelmesini hedeflemektedir. Gündelik yaşam pratiği içinde yer bulduğu takdirde, kişilerin afet sorunu ile ilgili hesaplamalar yapacağı gerçeği bu ilginin önemli nedenlerinden birisidir. Diğer bir ifadeyle, afet ve afet yönetimine ilişkin tartışmalarda afet olgusunun, yaşamın temel kaynaklarına yüklenen anlamlara sahip olması amaçlanmaktadır.

Afet, meydana geldiği toplumlarda toplumun nerdeyse tümünü kapsayan bir travmaya neden olmaktadır. Bu travma ile mücadele etmek için toplumların geliştirdiği kültürel kökenli yanıtlar nelerdir?

1. Tüm toplum tarafından paylaşılan yeni uğraşların/ yeni sembollerin geliştirilmesi: Kültürel anlamda ortak sembollerin üretilmesi toplumların bir arada var olmasını kolaylaştırmaktadır. Anıtlar, sanat eserleri bu başlık altında değerlendirilebilir.
2. Kültürel normların afet sonrasında değiştirilmesi/yozlaştırılması: Savaş, terör gibi afetlerde düşman olarak kabul edilen toplumun değerlerinin küçümsenmesi hatta şağılanarak değersizleştirilmesi. Özellikle namus ve kadın üzerinden gerçekleştirilen aşağılama girişimleri bu durumlara örnek olarak verilebilir.
3. Nesilden nesile aktarma: Toplumlar travmaya karşı tüm üyeleri bir arada tutacak yeni bir değer oluşturamadığı takdirde bu görev, gelecek kuşaklara devredilir. Yahudi soykırımı ile ilgili olarak günümüzde de devam eden girişimler-belgeseller, filmler gibi- bu başlık altında değerlendirilebilir.