Kalem Mevzuatı Dersi 1. Ünite Özet

Uygulanan Kalem Mevzuatı İle Birlikte Genel Anlamda Türk Yargı Örgütü

Genel Olarak Yargılama Faaliyetleri ve İlgili Mevzuat

Türk yargısı temel olarak; anayasa yargısı, idari yargı, adli yargı olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bunun yanında uyuşmazlık yargısı, seçim yargısı ve hesap yargısı da bunlara eklenebilir. Uyuşmazlık yargısında Uyuşmazlık Mahkemesi, hesap yargısını yapmak üzere Sayıştay, seçim yargısını ise adli mahkemelerin bu işle görevlendirilmiş mahkemeleri ile Yüksek Seçim Kurulu yerine getirmektedir.

Anayasa Yargısı ve İlgili Kalem Mevzuatı

Anayasa yargısında faaliyetleri yürüten mahkeme, Anayasa mahkemesidir. Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar.

Anayasa yargısında temel olarak kullanılan ve kalem mevzuatı olarak adlandırabileceğimiz mevzuatlar şunlardır;

• Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun başlıca 5, 8, 23, 29, 38, 39, 40, 44, 47, 57, 62, 63 ve 64. maddeleri,
• Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğünün başlıca 1, 35, 38, 44, 53, 54, 57, 58, 63, 65, 66, 67, 69, 70 ve 85. Maddeleri,

İdari Yargı ve İlgili Kalem Mevzuatı

İdari yargı, belediye, köy, devlet gibi idari makamların idari eylem ve işlemleri dolayısıyla doğan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargıdır. Anayasa’nın 125. maddesi idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık olduğunu hüküm altına almıştır. İdari yargı, idare aleyhine açılan davalarda görevlidir. İdare ve vergi mahkemeleri ilk derece mahkemeleri olarak görev yapmaktadır. Bölge İdare Mahkemeleri ile Danıştay üst dereceli mahkemelerdir.

İdari yargıda temel olarak kullanılan ve kalem mevzuatı olarak adlandırabileceğimiz mevzuatlar şunlardır:

• Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin İdari İşler ile Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesi Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik
• Danıştay Kanunu’nun başlıca 7, 49, 59, 60, 61, 62, 63, 92. maddeleri,
• Danıştay Arşiv Yönetmeliği,
• Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun’un başlıca 3/H, 12 ve 14. maddeleri,
• İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun başlıca 4. ve 6. Maddeleri,

Adli Yargı ve İlgili Kalem Mevzuatı

Adli yargı, diğer yargı kollarına girmeyen uyuşmazlıkların çözüldüğü yargı koludur. Genel yargı kolu olarak da adlandırılabilir. Adli yargı da, ceza yargısı ve medeni yargı olarak ikiye ayrılmaktadır.

Ceza yargısı, ceza kanunlarına göre suç kapsamına giren eylemler hakkında devletin cezalandırma yetkisini kullandığı alandır. Medeni yargı ise, özel hukuktan doğan ilişkileri düzenleyen bir yargı kolu konumundadır. Ceza yargılamasında, Asliye ceza ve Ağır Ceza mahkemeleri ilk derece mahkemesi, Bölge adliye Mahkemeleri ve Yargıtay ise üst derece mahkemesi olarak görevlidir. Medeni yargıda ilk derece mahkemeleri belirli bir uyuşmazlık çözümü için kurulup kurulmamalarına göre genel mahkemeler ve özel mahkemeler olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel mahkemeler, özel bir uyuşmazlık için kurulmayıp bu işler dışındaki işlere bakan mahkeme konumunda olup Asliye Hukuk Mahkemesinden oluşmaktadır. Özel Mahkemeler ise Sulh Hukuk Mahkemesi, Aile Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi, İş Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi ve İcra Mahkemesi şeklinde belirli uyuşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuştur. Medeni yargıda üst derece mahkemeler, Bölge Adliye Mahkemesi ve Yargıtay’dır.

Adli yargıda temel olarak kullanılan ve kalem mevzuatı olarak adlandırabileceğimiz mevzuatlar şunlardır:

• Yargıtay Kanunu’nun başlıca 23, 53, 60. maddeleri ile geçici 8. maddesi,
• Yargıtay İç Yönetmeliği’nin başlıca 1, 2, 3, 4, 5, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 24, 26, 27, 28, 30, 32, 33, 35, 36, 40, 41, 45, 58, 61, 62, 91, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 113, 114, 117, 118, 119 ve 120. maddeleri,
• Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un başlıca 23, 24, 26, 32, 34, 38 ve 40. maddeleri,
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun başlıca 38, 45, 154, 155, 156, 157,158, 159, 160, 161, 162, 216, 271, 297, 298, 300, 301, 359, 372, 393 ve 445. Maddeleri
• Bölge Adliye ve Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari ve Yazı İşlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik
• Ceza Muhakemesi Kanunu’nun başlıca 26, 32, 64, 106, 169, 188, 219, 220, 232, 263, 268,273, 277, 291 ve 295. maddeleri,
• Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntülü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik

Kalemle İlgili Uygulanan Diğer Mevzuatlar

Kalem ile ilgili uygulanan diğer mevzuatlar şunlardır:

• Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun’un başlıca 12, 13, 15, 16, 17, 20, 21, 28, 32, 33, 34, 35, geçici madde 5. maddeleri,
• Sayıştay Kanunu’nun başlıca 24, 33, 49, 50, 51, 52, 53, 61, 77, 78. maddeleri,
• Sayıştay Başsavcılığı Çalışma Yönetmeliği 1 – 11. maddeleri,
• Sayıştay’a Verilen Her Çeşit Gider ve Gelir Evrakı ile Her Çeşit Belgelerin Saklanma Süreleri ve Yok Edilme Usulleri Hakkında Tüzük,
• Belgelerin Sayıştay’a Gönderilmesi, İadesi, Saklanması ve Yok Edilmesine İlişkin Yönetmelik,
• Sayıştay’ın İdari İşlem ve Yazışmalarıyla İlgili Belgelerin Yok Edilmesi Hakkında Yönetmelik,
• Sayıştay dairelerinin Çalışma Usul ve Esasları,
• Sayıştay Genel Kurulu Temyiz Kurulu ve Daireler Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları,
• Sayıştay Yönetim Birimlerinin Görevleri ile Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik,
• Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri İl İlgili Kanun,
• Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun,
• Resmi Yazışmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
• İcra İflas Kanunu Yönetmeliği,
• Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük,
• Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevlerini İzleme Yönetmeliği,
• 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu,
• Adalet Bakanlığı Bilgi Sistemlerinin İnternet Üzerinden Gelecek Tehlikelerden Korunması ve Veri Güvenliğinin Sağlanmasında Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,
• Hâkimler ve Savcılar Kurulunun Genelgeleri,
• Adalet Bakanlığı Müsteşarlık Genelgeleri,
• Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğünün Genelgeleri,
• Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğünün Genelgeleri,
• Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığının Genelgeleri,
• Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreterliği ile Adalet Bakanlığına Bağlı Birimlerce Yayınlanan Tebliğler ve Duyurular,
• Tebligat Kanunu,
• Harçlar Kanunu,
• Adli Sicil Yönetmeliği,
• Suç Eşyası Yönetmeliği,
• Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği,
• Devlet Arşiv Hizmetleri Hakkında Yönetmelik
• Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevlerini İzleme Kurulları Kanunu

Genel Olarak Mahkemeler

Meydana gelen bir uyuşmazlıkta uyuşmazlığın çözümü ve bu çözümün kontrol ve denetimi için oluşturulmuş bir yargı sistemimiz bulunmaktadır. Öncelikle uyuşmazlığın çözümü için ilk derece mahkemelerine başvurulmaktadır. Daha sonra ilk derece mahkemesi kararlarına karşı üst derece mahkemesine başvuru yolu bulunmaktadır. İstisnaları mevcuttur.

İlk Derece Mahkemeleri

İlk derece mahkemeleri, bir uyuşmazlığın çözümü için ilk başvurulan mahkemelerdir.

Adli yargı ilk derece mahkemeleri: öncelikle hukuk ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Ceza Mahkemeleri; asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri olarak ayrılır. Hukuk mahkemeleri öncelikle özel ve genel mahkemeler olarak bir ayrıma uğrar. Genel mahkemeler, özel mahkemelerin görevleri dışında kalan tüm özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkları çözmekle görevlidirler. Genel mahkemeler; Asliye Hukuk Mahkemesinden oluşmaktadır. Özel Mahkemeler ise Sulh Hukuk Mahkemesi, Aile Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi, İş Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi ve İcra Mahkemesi şeklinde belirli uyuşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuştur.

İdari yargı ilk derece mahkemeleri: İdare ve vergi mahkemeleri olarak ikiye ayrılmaktadır.

Üst Derece Mahkemeler

Adli Yargı Üst Derece Mahkemeleri; Bölge adliye mahkemeleri (İstinaf mahkemeleri) ve Yargıtay’dan oluşmaktadır.

Bölge Adliye Mahkemeleri İlk derece mahkemelerinin kesin olmayan kararlarına karşı istinaf başvurularını inceler. İlk derece mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözer. İlk derece mahkemeleri arasındaki merci tayinine karar verir. Kanunlara verilen diğer görevleri yapar.

Yargıtay’ın kuruluş, görev ve yetkileri 2797 Sayılı Yargıtay Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bölge adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Belli davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

İdari Yargı Üst Derece Mahkemeleri; Bölge İdare Mahkemesi ve Danıştay’dır.

Bölge İdare Mahkemeleri yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemelerinde tek hâkim tarafından verilen kararları, itiraz üzerine incelemekle görevli ve yetkilidir. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin olarak karara bağlar. Diğer kanunlarla verilen görevleri yerine getirir.

Danıştay’ın danışma organı olarak görevleri Danıştay Kanunu’nun 23’ncü maddesinin d fıkrasında hüküm altına alınmıştır. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini bildirir. Üst dereceli mahkeme olarak ise idare mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden verilen kararları inceler. Ayrıca ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’ da görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz taleplerini incelemek ve karara bağlamakla görevlidir.

Uyuşmazlık Mahkemesi ; Adli, idari ve yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle görevlidir.

Anayasa Mahkemesi: Hem ilk derece mahkemesi hem de üst derece mahkemesi sıfatıyla görev yapan bir mahkemedir. Anayasa mahkemesi, kanunların, cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetleyip, anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceleme ve denetlemekle görevlidir. Ayrıca bireysel başvuruları karara bağlama, yüce divan yargılamalarını yerine getirme, siyasi partilerin kapatma davaları hakkında karar verme, siyasi partilerin mali denetimini gerçekleştirme, yasama dokunulmazlığı işleri ve milletvekilliğini düşürme işleri ile görevlidir.

Adalet Komisyonu

Adalet komisyonları, idarî birim olması sebebiyle yargılama faaliyetlerinde bulunmamaktadır. Yaptıkları görev idarî işlem niteliğinde olması sebebiyle, Anayasanın 125’ inci maddesi gereğince yargı denetimine tabidir.

Adli yargı ve idari yargı adalet komisyonları olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Adalet komisyonunun görevleri 2802 sayılı kanunun 114. Maddesine göre şunlardır:

• Atamaları doğrudan Bakanlıkça yapılanlar dışındaki adli ve idari yargı ile ceza infaz kurumları ve tutukevleri personelinin;
  • İlk defa Devlet memurluğuna atanacaklardan merkezi sınavda başarılı olanların ilgili yönetmelik hükümlerine göre düzenlenecek sözlü ve gerektiğinde uygulamalı sınavlarını yapmak, hukuk fakültesi ve adalet meslek yüksekokulu mezunlarına öncelik tanımak kaydıyla başarılı olanların atanmalarını teklif etmek.
  • Asli Devlet memurluğuna atanmaları, sicil ve disiplin işlemleri, görevden uzaklaştırılmaları, aylık ve ödenekleri ile diğer özlük işlemlerini bu Kanun ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile ilgili mevzuat hükümlerine göre yerine getirmek.
  • Naklen veya hizmet gereği atamasını, ilgili mahkeme başkanı, hâkim veya Cumhuriyet savcısının görüşünü alarak, yetki alanı içerisinde yapmak. - Geçici olarak görevlendirmesini, yetki alanı içerisinde altı ayı geçmemek üzere yapmak.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.

Türk Yargı Sisteminde Kalem Hizmetleri

Kalem hizmeti olarak tanımladığımız bu işleri, iş süreçlerindeki veri, bilgi ve belge akışı ile dokümantasyon işlemleri, bu işlemlere ilişkin kayıt, dosyalama, saklama ve arşivleme ile entegrasyon sağlanmış dış birimlerle yapılacak bütün işlemler olarak sayabiliriz. Yapılacak bütün işlemler UYAP ortamında gerçekleştirilir.

Kalem hizmetleri, para ve hesap işlemlerin gerçekleştirilmesini de kapsamaktadır. Kalem bu hizmeti vezne teşkilatı bulunan yerlerde vezneler, bulunmayan yerlerde ise vezne işlerine bakan hukuk mahkemeleri yazı işleri müdürleri aracılığıyla yerine getirir. Harç ve vergi tahsili yapılması, yargılama giderlerinin karşılanması amacıyla taraflardan tahsil edilen paralarının tahsili, emanet para hesabı tutarak giderlerin bu hesaptan yapılması sağlamak gibi işlemlerin yürütülmesi sağlanır. Vezne yalnızca hukuk mahkemelerinde bulunmaktadır. Ceza mahkemelerinde harcama genel bütçeden karşılanmaktadır.

Kalem hizmetleri bazı idari işleri de kapsamaktadır. Bu hizmetler adalet komisyonları tarafından yürütülmektedir.

Yargılama işlemlerinin yürütülmesi için gerekli fiziki şartların sağlanması amacıyla ihtiyaç duyulan mal ve hizmet alımlarının yapılması ve genel bütçeden ödenek alınması, maaş hesabı ve ödenmesine yönelik hizmetlerde kalem tarafından yerine getirilmektedir.